موقعیت جغرافیائی غدیر خم: تفاوت بین نسخه‌ها
Saeed zamani (بحث | مشارکتها) (ایجاد) |
|||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | بسيارى از لغتدانان، جغرافيدانان و مورّخان تصريح كرده اند كه غديرخم در ميان [[مكه]] و [[مدينه]] واقع است. در لسان العرب، ذيل مادّه «خمم» آمده است: و خُم، گودالى معروف ميان مكه و مدينه است.<ref>لسان العرب: ماده «خمم».</ref> | |
| − | بسيارى از لغتدانان، جغرافيدانان و | ||
| − | و خُم، گودالى | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | ابن اثير نيز در همان مادّه (خمم) آورده است: غدير خم، جايى ميان مكه و مدينه است.<ref>النهاية: ماده «خمم».</ref> | |
| − | + | در معجم البلدان (آمده است): حازمى مى گويد: خم، وادى اى ميان مكه و مدينه است.<ref>معجم البلدان: ج۲، ص۳۸۹.</ref> و در همان كتاب است: زمخشرى گفته است كه خم، نام مردى رنگرز است كه آبگير ميان مكه و مدينه، به او نسبت داده شده است. | |
| − | + | از اين همه آشكار مى گردد كه ميان دانشمندان درباره واقع بودن غديرخم در بين مكه و مدينه، اختلافى نيست. تنها، اختلافى كوچك در تعيين مكان دقيق غديرخم وجود دارد كه بيشتر معتقدند آن در «جُحْفه» واقع است،<ref>منظورشان از «في الجحفة» يا «بالجحفة» همان وادى جحفه است، چنان كه خواهد آمد.</ref>از جمله: ابن منظور در لسان العرب در مادّه «خمم»: خَم، گودالى معروف ميان مكه و مدينه، در جحفه است. آن همان غدير خَم است.<ref>لسان العرب: ماده «خمم».</ref> | |
| − | + | فيروزآبادى در القاموس المحيط در ماده «خمّ» مى گويد: غدير خم، جايى در سه ميلى جحفه، ميان دو حرم (مكه و مدينه) است.<ref>القاموس المحيط: ماده «خمم».</ref> زَمَخشَرى در متنى كه پيش تر گذشت و حَمَوى، آن را در معجم البلدان نقل كرده است، مى گويد: | |
| + | خُم، نام مردى رنگرز است كه آبگير ميان مكه و مدينه (واقع) در جحفه، به او نسبت داده شده است.<ref>معجم البلدان: ج۲، ص۳۸۹.</ref> | ||
| + | در حديث (موجود) در سيره ابن كثير كه پيش تر آورديم، (چنين آمده است): مطلب بن زياد از عبداللّه بن محمد بن عقيل نقل مى كند كه شنيده است. | ||
| + | جابر بن عبداللّه مى گويد: ما در جحفه، در غديرخم بوديم...<ref>السيرة النبويّة، ابن كثير: ج۴، ص۴۲۴.</ref> همان گونه كه گفتيم، منظور همگى اينان از «جحفه» در اينجا وادى جحفه است، نه آبادى جحفه كه ميقات حج است، به اين قرينه كه آنان مقدار فاصله ميان غديرخم و جحفه را ذكر مى كنند و اين مى فهماند كه غديرخم غير از آبادى جحفه است زيرا وادى جحفه از غدير آغاز مى شود و تا درياى سرخ، امتداد مى يابد. پس غدير جزئى از آن مى شود و بنابراين معنا ندارد كه كسى فاصله ميان غدير و وادى اى را كه غدير جزئى از آن است، بيان كند. | ||
| − | + | (در مقابل نظر بيشتر دانشمندان،) تنها حِمْيرى در الروض المعطار، موقعيت غدير را ميان جحفه و عسفان تعيين كرده و گفته است: و غدير خم ميان جحفه و عسفان است.<ref>الروض المعطار: ص۱۵۶.</ref> و اين بدون شك توهمى بيش نيست به ويژه آن كه اين مكان را در سه ميلى جحفه و سمت چپ جاده دانسته است كه در اين فاصله (ميان جحفه و عسفان) مكانى به اين نام نيست. ظاهرا او عبارت: «سه ميلى جحفه، سمت چپ جاده» را از كتاب معجم ما استعجم نقل كرده است ولى توجه نكرده كه منظور بكرى از «سمت چپ جاده» نسبت به كسى است كه از [[مدينه]] به سوى مكه مى رود، نه از مكّه به مدينه. از اين رو دچار اين توهم شده است. | |
| − | و | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | بكرى در معجم ما استعجم مى گويد: غديرخم در سه ميلى جحفه و سمت چپ جاده است.<ref>معجم ما استعجم: ج۲، ص۳۶۸.</ref> و همان گونه كه گفتيم منظورش از سمت چپ، سمت چپ كسى است كه از مدينه به سوى مكه مى رود و اين از توضيحاتى بدست مى آيد كه او در بيان منازل ميان مكه و مدينه و تعيين فاصله هاى آنها، ذكر نموده است. | |
| − | + | او در بيان راه [[مكه]] و [[مدينه]] از طريق «عقيق» مى گويد: راه مدينه به سوى مكه از طريق عقيق: از مدينه تا ذوحُلَيفه...<ref>معجم ما استعجم: ج۳، ص۹۵۴.</ref> (در اين جا) مى توانيم چنين نتيجه بگيريم كه غديرخم در وادى جحفه و در سمت چپ راه حج گزارانِ به راه افتاده از [[مدينه]] و نيز در آغاز وادى جحفه و انتهاى وادى خرّار واقع است و از اين جاست كه برخى آن را «خرّار» ناميده اند ـ همان گونه كه گذشت ـ و شايد علت استظهار سمهودى در كتابش وفاء الوفا كه گفته: «خرّار در جحفه است»، <ref>وفاءالوفا: ج۴، ص۱۲۰۰.</ref>اين باشد كه غديرخم در ابتداى وادى جحفه واقع است كه دقيقاً انتهاى وادى خرّار مى شود. گفته زبير (نقل شده در معجم ما استعجم)، اين نظر را تأييد مى كند. | |
| − | + | پيش تر گفتيم كه او مى گويد: آن (خرّار) وادى اى در حجاز است كه (آبش) به جحفه مى ريزد. و حَمَوى در معجم البلدان به اين قول، اشاره كرده است: خرّار، ...موضعى در [[حجاز]] است و گفته مى شود كه آن، نزديك جحفه است.<ref>معجم البلدان: ج۲، ص۳۵۰.</ref> | |
| − | + | و عبارت عرّام كه در پى مى آيد، تأكيد مى كند كه غدير جزو جحفه است. حموى در معجم البلدان از او نقل مى كند: پايين تر از جحفه، به فاصله يك ميلى غديرخم است و آب آن به دريا مى ريزد.<ref>معجم البلدان: ج۲، ص۳۸۹.</ref> و منظور از «آب آن»، آب وادى جحفه است؛ زيرا آنچه به دريا مى ريزد، آب وادى جحفه است كه تا دريا امتداد دارد. | |
| − | + | اما فاصله ميان غدير خم تا آبادى جحفه ـ كه ميقات حاجيان است ـ در برخى منابع، معين شده است كه در پى مى آيد: ـ بكرى، در معجم ما استعجم آن را سه ميل<ref>هر ميل، معادل يك سومِ فرسنگ و برابر با دو هزار متر است.</ref> دانسته است و از زمخشرى «دو ميل» نقل كرده و آن را ضعيف دانسته است.<ref>معجم ما استعجم: ج۲، ص۳۶۸.</ref> ـ حموى در معجم البلدان، فاصله ميان اين دو را دو ميل مى داند: غدير خم، ميان مكه و مدينه است و ميان آن و (آبادىِ) جحفه، دو ميل راه است.<ref>معجم البلدان: ج۴، ص۱۸۸.</ref> | |
| + | فيروزآبادى، در القاموس (مادّه «خمّ») آن را سه ميل دانسته است: غدير خُم، مكانى ميان دو حرم (مكّه و مدينه) و در سه ميلى (آبادى) جحفه است.<ref>القاموس المحيط: ماده «خمم».</ref> | ||
| + | نصر<ref>نصر بن عبدالرحمان اسكندرى (م ۵۶۱ ق). او كتابى به نام الأمكنة والمياه والجبال والآثار ونحوها دارد (الأعلام، زِرِكلى: ج۸، ص۲۴).</ref> و عرّام<ref>عرّام بن اصبغ سلمى (م ۲۷۵ ق). او صاحب كتاب أسماء جبال تهامة وسكّانها وما فيها من القرى وما ينبت عليها من الأشجار وما فيها من المياه است (الأعلام، زِرِكلى: ج۴، ص۲۲۳).</ref> هر دو آن را يك ميل گفته اند. در تاج العروس (مادّه «خمّ») آمده است: و نصر گفته است: (آن)، در نزديكى (آبادى) جحفه به فاصله يك ميل و در ميان دو حرم شريف (مكه و مدينه) (واقع) است.<ref>تاج العروس: ماده «خمم».</ref> | ||
| − | + | و در معجم البلدان آمده است: عرّام گفته است: در نزديكى (آبادى) جحفه به فاصله يك ميل، غدير خم واقع است...<ref>معجم البلدان: ج۲، ص۳۸۹.</ref> و اين تفاوتِ در فاصله از يك تا سه ميل امرى عادى است زيرا راه ها گوناگون است، به ويژه آن كه وادى جحفه پس از غدير عريض مى شود و در آبادى جحفه پهن تر مى شود و در نزديكى دريا كاملاً گسترده مى گردد و بسيار مى شود كه شخصى از كناره كوه برود و يك ميل بپيمايد و يا از ميانه وادى برود و دو ميل بپيمايد و يا كسى از راه دشت برود و راهش سه ميل گردد. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | ==پانویس== | |
| + | {{پانویس}} | ||
| − | + | ==منابع== | |
| − | + | [http://www.hadith.net/n293-e2585-p411.html محمدی ری شهری، محمد، دانشنامه اميرالمؤمنين علیه السلام بر پايه قرآن، حديث و تاريخ ج2، مدخل "بحثى درباره مكان غدير"، بخش: موقعیت جغرافیائی غدیر]، بازیابی: 7 بهمن 1391. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | == | ||
| − | |||
| − | [http://www.hadith.net/n293-e2585-p411.html محمدی ری شهری، محمد، | ||
[[رده:غدیر]] | [[رده:غدیر]] | ||
[[رده:اماکن تاریخی]] | [[رده:اماکن تاریخی]] | ||
نسخهٔ ۲۸ ژانویهٔ ۲۰۱۳، ساعت ۱۰:۱۸
بسيارى از لغتدانان، جغرافيدانان و مورّخان تصريح كرده اند كه غديرخم در ميان مكه و مدينه واقع است. در لسان العرب، ذيل مادّه «خمم» آمده است: و خُم، گودالى معروف ميان مكه و مدينه است.[۱]
ابن اثير نيز در همان مادّه (خمم) آورده است: غدير خم، جايى ميان مكه و مدينه است.[۲]
در معجم البلدان (آمده است): حازمى مى گويد: خم، وادى اى ميان مكه و مدينه است.[۳] و در همان كتاب است: زمخشرى گفته است كه خم، نام مردى رنگرز است كه آبگير ميان مكه و مدينه، به او نسبت داده شده است.
از اين همه آشكار مى گردد كه ميان دانشمندان درباره واقع بودن غديرخم در بين مكه و مدينه، اختلافى نيست. تنها، اختلافى كوچك در تعيين مكان دقيق غديرخم وجود دارد كه بيشتر معتقدند آن در «جُحْفه» واقع است،[۴]از جمله: ابن منظور در لسان العرب در مادّه «خمم»: خَم، گودالى معروف ميان مكه و مدينه، در جحفه است. آن همان غدير خَم است.[۵]
فيروزآبادى در القاموس المحيط در ماده «خمّ» مى گويد: غدير خم، جايى در سه ميلى جحفه، ميان دو حرم (مكه و مدينه) است.[۶] زَمَخشَرى در متنى كه پيش تر گذشت و حَمَوى، آن را در معجم البلدان نقل كرده است، مى گويد: خُم، نام مردى رنگرز است كه آبگير ميان مكه و مدينه (واقع) در جحفه، به او نسبت داده شده است.[۷]
در حديث (موجود) در سيره ابن كثير كه پيش تر آورديم، (چنين آمده است): مطلب بن زياد از عبداللّه بن محمد بن عقيل نقل مى كند كه شنيده است.
جابر بن عبداللّه مى گويد: ما در جحفه، در غديرخم بوديم...[۸] همان گونه كه گفتيم، منظور همگى اينان از «جحفه» در اينجا وادى جحفه است، نه آبادى جحفه كه ميقات حج است، به اين قرينه كه آنان مقدار فاصله ميان غديرخم و جحفه را ذكر مى كنند و اين مى فهماند كه غديرخم غير از آبادى جحفه است زيرا وادى جحفه از غدير آغاز مى شود و تا درياى سرخ، امتداد مى يابد. پس غدير جزئى از آن مى شود و بنابراين معنا ندارد كه كسى فاصله ميان غدير و وادى اى را كه غدير جزئى از آن است، بيان كند.
(در مقابل نظر بيشتر دانشمندان،) تنها حِمْيرى در الروض المعطار، موقعيت غدير را ميان جحفه و عسفان تعيين كرده و گفته است: و غدير خم ميان جحفه و عسفان است.[۹] و اين بدون شك توهمى بيش نيست به ويژه آن كه اين مكان را در سه ميلى جحفه و سمت چپ جاده دانسته است كه در اين فاصله (ميان جحفه و عسفان) مكانى به اين نام نيست. ظاهرا او عبارت: «سه ميلى جحفه، سمت چپ جاده» را از كتاب معجم ما استعجم نقل كرده است ولى توجه نكرده كه منظور بكرى از «سمت چپ جاده» نسبت به كسى است كه از مدينه به سوى مكه مى رود، نه از مكّه به مدينه. از اين رو دچار اين توهم شده است.
بكرى در معجم ما استعجم مى گويد: غديرخم در سه ميلى جحفه و سمت چپ جاده است.[۱۰] و همان گونه كه گفتيم منظورش از سمت چپ، سمت چپ كسى است كه از مدينه به سوى مكه مى رود و اين از توضيحاتى بدست مى آيد كه او در بيان منازل ميان مكه و مدينه و تعيين فاصله هاى آنها، ذكر نموده است.
او در بيان راه مكه و مدينه از طريق «عقيق» مى گويد: راه مدينه به سوى مكه از طريق عقيق: از مدينه تا ذوحُلَيفه...[۱۱] (در اين جا) مى توانيم چنين نتيجه بگيريم كه غديرخم در وادى جحفه و در سمت چپ راه حج گزارانِ به راه افتاده از مدينه و نيز در آغاز وادى جحفه و انتهاى وادى خرّار واقع است و از اين جاست كه برخى آن را «خرّار» ناميده اند ـ همان گونه كه گذشت ـ و شايد علت استظهار سمهودى در كتابش وفاء الوفا كه گفته: «خرّار در جحفه است»، [۱۲]اين باشد كه غديرخم در ابتداى وادى جحفه واقع است كه دقيقاً انتهاى وادى خرّار مى شود. گفته زبير (نقل شده در معجم ما استعجم)، اين نظر را تأييد مى كند.
پيش تر گفتيم كه او مى گويد: آن (خرّار) وادى اى در حجاز است كه (آبش) به جحفه مى ريزد. و حَمَوى در معجم البلدان به اين قول، اشاره كرده است: خرّار، ...موضعى در حجاز است و گفته مى شود كه آن، نزديك جحفه است.[۱۳]
و عبارت عرّام كه در پى مى آيد، تأكيد مى كند كه غدير جزو جحفه است. حموى در معجم البلدان از او نقل مى كند: پايين تر از جحفه، به فاصله يك ميلى غديرخم است و آب آن به دريا مى ريزد.[۱۴] و منظور از «آب آن»، آب وادى جحفه است؛ زيرا آنچه به دريا مى ريزد، آب وادى جحفه است كه تا دريا امتداد دارد.
اما فاصله ميان غدير خم تا آبادى جحفه ـ كه ميقات حاجيان است ـ در برخى منابع، معين شده است كه در پى مى آيد: ـ بكرى، در معجم ما استعجم آن را سه ميل[۱۵] دانسته است و از زمخشرى «دو ميل» نقل كرده و آن را ضعيف دانسته است.[۱۶] ـ حموى در معجم البلدان، فاصله ميان اين دو را دو ميل مى داند: غدير خم، ميان مكه و مدينه است و ميان آن و (آبادىِ) جحفه، دو ميل راه است.[۱۷]
فيروزآبادى، در القاموس (مادّه «خمّ») آن را سه ميل دانسته است: غدير خُم، مكانى ميان دو حرم (مكّه و مدينه) و در سه ميلى (آبادى) جحفه است.[۱۸]
نصر[۱۹] و عرّام[۲۰] هر دو آن را يك ميل گفته اند. در تاج العروس (مادّه «خمّ») آمده است: و نصر گفته است: (آن)، در نزديكى (آبادى) جحفه به فاصله يك ميل و در ميان دو حرم شريف (مكه و مدينه) (واقع) است.[۲۱]
و در معجم البلدان آمده است: عرّام گفته است: در نزديكى (آبادى) جحفه به فاصله يك ميل، غدير خم واقع است...[۲۲] و اين تفاوتِ در فاصله از يك تا سه ميل امرى عادى است زيرا راه ها گوناگون است، به ويژه آن كه وادى جحفه پس از غدير عريض مى شود و در آبادى جحفه پهن تر مى شود و در نزديكى دريا كاملاً گسترده مى گردد و بسيار مى شود كه شخصى از كناره كوه برود و يك ميل بپيمايد و يا از ميانه وادى برود و دو ميل بپيمايد و يا كسى از راه دشت برود و راهش سه ميل گردد.
پانویس
- ↑ لسان العرب: ماده «خمم».
- ↑ النهاية: ماده «خمم».
- ↑ معجم البلدان: ج۲، ص۳۸۹.
- ↑ منظورشان از «في الجحفة» يا «بالجحفة» همان وادى جحفه است، چنان كه خواهد آمد.
- ↑ لسان العرب: ماده «خمم».
- ↑ القاموس المحيط: ماده «خمم».
- ↑ معجم البلدان: ج۲، ص۳۸۹.
- ↑ السيرة النبويّة، ابن كثير: ج۴، ص۴۲۴.
- ↑ الروض المعطار: ص۱۵۶.
- ↑ معجم ما استعجم: ج۲، ص۳۶۸.
- ↑ معجم ما استعجم: ج۳، ص۹۵۴.
- ↑ وفاءالوفا: ج۴، ص۱۲۰۰.
- ↑ معجم البلدان: ج۲، ص۳۵۰.
- ↑ معجم البلدان: ج۲، ص۳۸۹.
- ↑ هر ميل، معادل يك سومِ فرسنگ و برابر با دو هزار متر است.
- ↑ معجم ما استعجم: ج۲، ص۳۶۸.
- ↑ معجم البلدان: ج۴، ص۱۸۸.
- ↑ القاموس المحيط: ماده «خمم».
- ↑ نصر بن عبدالرحمان اسكندرى (م ۵۶۱ ق). او كتابى به نام الأمكنة والمياه والجبال والآثار ونحوها دارد (الأعلام، زِرِكلى: ج۸، ص۲۴).
- ↑ عرّام بن اصبغ سلمى (م ۲۷۵ ق). او صاحب كتاب أسماء جبال تهامة وسكّانها وما فيها من القرى وما ينبت عليها من الأشجار وما فيها من المياه است (الأعلام، زِرِكلى: ج۴، ص۲۲۳).
- ↑ تاج العروس: ماده «خمم».
- ↑ معجم البلدان: ج۲، ص۳۸۹.
منابع
محمدی ری شهری، محمد، دانشنامه اميرالمؤمنين علیه السلام بر پايه قرآن، حديث و تاريخ ج2، مدخل "بحثى درباره مكان غدير"، بخش: موقعیت جغرافیائی غدیر، بازیابی: 7 بهمن 1391.
