مكتب فقهی وحيد بهبهانى

مكتب اخبارى در نيمه نخستين قرن دوازدهم بر مراكز علمى شيعه چيره شد و نظر به دشمنى سختى كه آن مكتب با علم اصول فقه داشت اين دانش در حوزه هاى فقه شيعه به طور كلى متروك ماند. در بررسى تاريخ فقه شيعى در ميانه قرن مزبور به نام هيچ فقيه اصولى مهمى از پيروان مكاتب فقهى كركى يا اردبيلى برخورد نمى كنيم. تنها يكى دو تن از اين رده در گوشه و كنار شهرهاى دور از مراكز علمى بوده اند كه معمولاً حوزه هاى تدريس كوچك و گمنامى داشته اند.

در نيمه دوم قرن مزبور يك دانشمند بزرگ شيعى كه داراى نبوغى خاص در استدلال و تحليل و تفكر عقلانى بود بساط مكتب اخبارى را پس از سال‌ها حكومت بلامنازع بر فقه شيعى در هم پيچيد و مكتب خاص خود را به جاى آن نشاند. اين دانشمند وحيد بهبهانى، محمدباقر بن محمد اكمل (م 1205) است كه آثار و رسائل فقهى بسيارى از او در دست است از آن جمله الفوائد الحائرية و شرحى بر مفاتيح الشرايع فيض.

فقه وحيد بهبهانى نخستين فقه شيعى است كه قواعد اصول فقه در آن به درستى اعمال شده و اين خود مشخصه اصلى آن است. وحيد در تأسيس اين روش فقهى و احياء علم اصول كوشش فراوان نمود و رنج بسيار برد و مكتب علمى او كه نمونه يك حقوق منطقى پيشرفته، با سيستم حقوقى قوى و هماهنگ و استوار است با هيچ مكتب پيشين قابل مقايسه نيست.

وحيد شاگردان و پيروان مبرز و نخبه اى داشت كه روش او را به درستى حفظ كردند و فقه شيعى را به سوى تكامل به پيش بردند. مشهورترين آنان عبارتند از: محمدمهدى بن مرتضى طباطبائى، بحرالعلوم (م 1212) نگارنده المصابيح ؛ جواد بن محمد حسينى عاملى (م 1226) مؤلف مفتاح الكرامه؛ جعفر بن خضر جناجى نجفى، كاشف الغطاء (م 1228) نگارنده كشف الغطاء؛ على بن محمد على طباطبائى كربلائى (م 1231) نگارنده رياض المسائل ؛ ابوالقاسم بن حسن گيلانى قمى (م 1231) نگارنده جامع الشتات و غنائم الأيام و مناهج الاحكام ؛ اسدالله بن اسماعيل شوشترى كاظمى (م 1234) نگارنده مقابس الانوار.

محمد بن على طباطبائى مجاهد (م 1242) نگارنده المناهل والمفاتيح؛ احمد بن محمدمهدى نراقى (م 1245) نگارنده مستند الشيعه و مناهج الاحكام ؛ محمدباقر بن محمدنقى موسوى، حجة الاسلام شفتى (م 1260) نگارنده مطالع الانوار؛ حسن بن جعفر كاشف الغطاء نجفى (م 1262) نگارنده انوار الفقاهة؛ محمدحسن بن محمدباقر نجفى (م 1266) نگارنده جواهرالكلام.

منبع

حسين مدرسى طباطبايى, زمين در فقه اسلامى، صفحه 71