معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة (کتاب)
کتابی جامع در علم رجال و تاریخ فقیهان و راویان از آیت الله العظمی خویی
معرفی اجمالی کتاب
معجم رجال الحديث چنان كه از نامش پيداست بيشتر به جنبۀ معجم بودن توجه كرده و آيت الله خويى سعى كرده پيرامون هر راوى تا حد ممكن اطلاعات جامعى ارائه دهد تا محقق محتاج مراجعه به كتب ديگر رجال نشود. همچنين به علت متأخر بودن اين كتاب از بقيۀ جوامع و اصول رجالى، با احاطۀ بر آنها و نظر داشتن به نظرات علماى گذشته تأليف شده و از جامعيت و كلّيت خوبى برخوردار است به طورى كه اگر كسى اين كتاب را داشته باشد در اكثر امور از داشتن كتب ديگر مستغنى است و مشكلات سلسله اسناد را به خوبى حل مى‌نمايد. كتاب حاضر بر اساس روش متداول در معجم‌هاى لفظى است كه روش الفبايى باشد. مؤلف بر اساس نام روات آنها را مرتب نموده و در طى 23 جلد آورده است. ذيل نام هر راوى نامهاى ديگرى كه در روايات براى آن راوى ذكر شده نيز آمده تا اطلاعات مربوط به راوى بوسيلۀ هر يك از نامهاى او قابل دسترسى باشد.
انگيزه نگارش
آيت الله خويى در مقدمه كتاب چنين گفته: علم رجال در گذشته مورد توجه خاص علما بوده و براى آن اهميت ويژه‌اى قائل بوده‌اند، اما در زمانهاى اخير چنان مورد بى‌توجهى قرار گرفته كه گويا اجتهاد و استنباط احكام شرعى اصلا متوقف بر آن نيست. با توجه به اين مسئله، من تصميم گرفتم كتابى جامع بنويسم كه به اندازه كافى از مزاياى اين علم را در بر داشته باشد و از خداوند طلب توفيق كردم و خداوند نيز به فضل خويش اجابت نمود.
ويژگيهاى كتاب
مؤلف محترم براى كتاب خويش ويژگيهايى برشمرده از جمله:
1- بخاطر اعتبار هر چه بيشتر كتاب، تمام مطالب را از اصل منبع نقل كرده و به منقولات ديگران اعتنا نكرده است( موارد استثناء را در متن گوشزد نموده است)
2- ذيل ترجمۀ هر راوى، روايات او را از كتب اربعه و... نقل كرده و با تمييز بين راويان و مروى عنهم بيشتر مشتركات تمييز داده شده‌اند.( در صورت كثرت تعداد روايات در پايان هر جلد روايات او آمده است). 3- در هر روايت نام ذكر شدۀ راوى آمده( گاهى چندين تعبير مختلف هست) اما در ترجمۀ افراد يك نام آورده است( كه معمولاً همان نام منتخب توسط نجاشى است). 4- كل كتاب ترتيب الفبايى دارد و در نام هر كس ابتدا كنيه آمده، بعد نام و لقب و... 5- براى هر راوى بحثى دقيق و علمى آمده كه اعتبار و عدم اعتبار او را مشخص كرده است. 6- به علت ضعف در طريق شيخ صدوق و شيخ طوسى به بعضى افراد، طريق تمام روات را به اين دو شيخ بزرگوار ارزيابى نموده است. 7- ذيل نام هر راوى شمارۀ مسلسل او در اصول اربعه رجال ذكر شده تا مراجعه به آن اصول به آسانى صورت پذيرد. علاوه بر نكات فوق مطالب ديگرى كه بر ارزش كتاب مى‌افزايد عبارتند از: 1- مؤلف ذيل نام هر راوى تمام مشايخ و شاگردان او را با ذكر آدرس روايات آورده است. 2- تمام روايات هر راوى با ذكر آدرس آنها در كتب روايى آمده و با اين عمل راويان بر روايت و كم روايت كم اتفاقى روايتى نقل كرده‌اند از يكديگر متمايز شده‌اند. 3- اختلاف نسخه در كتب روايى و غلطهاى آنها را در فصلى جداگانه آورده كه براى اهل تحقيق بسيار سودمند است.
بخش های کتاب
كتاب حاضر در 23 جلد تنظيم شده و بارها مورد تجديد چاپ قرار گرفته است. مؤلف در ابتدا ديباچه‌اى آورده و در آن مزاياى كتاب خويش را بر شمرده است. سپس 6 مقدمه آورده كه موضوعاتى از قبيل: نياز به علم رجال- قطعيت كتب اربعه- معيارهاى تشخيص وثاقت راوى مانند تصريح امام و... توثيقات عامه و اعتبار و ارزش آنها- موارد توثيقات عامه و رد حجيت آنها- نياز بحث پيرامون تك تك روايات كتب اربعه- اصول اوليه رجال و... را در آن بحث كرده است. در متن كتاب براى روات شماره مسلسل زده شده. تعداد روات اين كتاب 15676 نفر مى‌باشد كه بعضى از آنها تكرار هستند و نامهاى متعدد يك راوى است.
وضعیت نشر
قدیمی ترین تاریخ نشر کتاب حاضر مربوط به سال1368 می باشد که توسط دفتر آیه‌الله‌العظمی‌الخوئی به چاپ رسیده است.
منابع
- سایت نوسا بوک(16 خرداد 1391)
- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، جامع فقه اهل البیت [لوح فشرده]: بخش کتابشناسی، معرفی " معجم رجال الحديث و تفصيل طبقات الرواة " .
