عین القضات همدانی
عین القضات همدانی، ابوالمعالی، ابوالفضائل عبدالله
قرن: 6
(525-492 ق)
فقیه، حكیم و عارف. مكنى به ابوالفضائل. معروف به قاضى همدانى. در همدان به دنیا آمد ولى چون پدر و جدش از میانه بودند به میانجى نیز معروف شده است.
قاضى در جوانى در زادگاه خویش به كسب علوم متداول پرداخت و به سرعت در ادب و حكمت و كلام مایه‌ور شد و به سبب مهارتى كه در فقه پیدا كرد، به عنوان قاضى و مدرس منصوب گردید و با وجود جوانى شهرت و نفوذ فراوان پیدا كرد و همین امر باعث برانگیخته شدن حسد و رشك فقها و متكلمان شد.
فلسفه و كلام، طبع حقیقت‌جوى وى را قانع نساخت و گرفتار بحرانهاى روحى شد و همین امر او را دچار شك و شبهه كرد. پس از آشنایى با آثار امام محمد غزالى تا حدى خاطرش آرام گرفت و چندى بعد با احمد غزالى آشنا شد و به او دست ارادت داد و همانند احمد غزالى در بیان عقاید خود بى‌پروا بود.
همین صراحت در گفتار باعث بدگمانى متشرعه شد. ابوالقاسم درگزینى كه خود اندكى بعد به جرم مذهب اسماعیلى كشته شد، او را دستگیر و روانه بغداد نمود. قاضى مدتى در بغداد زندانى بود و در همین زندان رساله‌ى معروف «شكوى الغریب عن الاوطان الى علماء البلدان» را به زبان عربى، خطاب به علماى عصر نوشت و در آن كه مشحون از نكات عرفانى و فلسفى است، اتهاماتى را كه به وى نسبت داده بودند رد كرد و به برخى شبهات نیز پاسخ گفت.
اما چندى بعد او را به همدان برگرداندند و بر در مدرسه‌اى كه ظاهراً محل تدریس او بود بر دار كردند و سپس جسدش را با نفت و بوریا آتش زدند. از دیگر آثار وى: «تمهیدات»؛ «زبده الحقایق»؛ «نزهه العشاق و نهز المشتاق»؛ «نامه‌هاى عین القضات همدانى»؛ «رساله‌ى اجمالى».
منابع
- انجمن مفاخر فرهنگی، اثرآفرینان، ج4، ص225.
