عوالم چهارگانه

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو

هستی یاوجود به معنای جهانی است که ما از راه حس‌های خود نسبت به آن آگاهی داریم.[۱] [۲]

فلاسفه و حکماء عوالم وجود را بر چهار گونه میدانند.

عالم لاهوت

لاهوت مشتق از الله و به معانی عالم غیب، عالم الهی، جهان مینوی.[۳] عالم لاهوت عالم خداوندی است که برهمه عوالم وجود مستولی است خداوند که درقرآن با نام الله آمده است بزرگترین محوراصلی قرآن کریم وادیان الهی است.[۴]۱۲

اثبات وجود خدا

درقرآن برای اثبات وجودخداازبراهین زیر استفاده شده است برهان فطرت: برهان نظم:[۵] برهان [۶]انبیا تغییروحرکت [۷] برهان علیت:[۸] برهان صدیقین:[۹]

صفات خدا

به جز نام خداوند که الله است خداوند دارای صفات واوصاف بسیاری است.[۱۰]و[۱۱] صفات خداوند بردو گونه است

ذاتی (ثبوتی): بخشی ازصفات مربوط بذات خداوند است وعین ذات اومیباشد. مجموعه صفات ذاتی خداونددر۴صفت اصلی قابل جمع است که عبارتنداز: واحد سرمد عالم وقادر[۱۲]و[۱۳]

ذاتی (سلبی):دو صفت قدوس و سبوح در قرآن بعنوان صفت سلبی معروف اندکه مفهوم ان دو تنزیه خداوند ازصفات محدود ناقص و بشری است اولی تنزیه معنوی ودومی تنزیه مادی صفات سلبیه [۱۴]و[۱۵]

فعلی:بخشی ازصفات مربوط به ا فعال خدا است اینگونه صفات حادث وناشی از قدرت و علم اویند مجموعه صفات فعل خداوند در۴صفت اصلی قابل جمع است که عبارتند از خالق (خلق دفعی) رب (خلق تدریجی)- حاکم و مالک [۱۶]و[۱۷]

عالم جبروت

جبروت از ریشه جبر و بمعنای قدرت و عظمت است. عالم جبروت جهانی که درآن فرشته یا فرشتگان وجودارند که اسباب اداره جهانند وامر جهان در مدیریت چهار فرشته مقرب بترتیب بشرح زیر است [۱۸]و[۱۹]

جبرائیل

جبرئیل (فرشته وحی) که در قرآن با نام روح الامین یا روح القدس نیز آمده‌ است. القاب:روح الامین ٬روح القدس ٫شدیدالقوی ٫ذومره ٫امین وحی.

مسئولیتها:عالم ذر ٫خلقت ٫وحی ٫موکل برانبیا

پیامبر اسلام دوبارجبرائیل را باچهره اصلی دیدار کردند یکبار در افق و بار دیگر درمعراج. در سایر مواردبصورت دحیه کلبی ظاهر میشدند[۲۰]و[۲۱]

میکائیل

میکائیل (فرشته روزی)[۲۲]

مسئولیتها:عالم دنیا ٫تقسیم روزی ٫پرورش موجودات

عزرائیل

عزرائیل (فرشته مرگ)[۲۳]

مسئولیتها:عالم برزخ-مرگ وقبض روح-کتابت اعمال[۲۴]

نام عزرائیل در قرآن نیامده بلکه باعنوان ملک الموت کلیه امورقبض روح و اموربرزخ را بعهده دارد

اسرافیل

اسرافیل (فرشته صور)[۲۵]

القاب:نافخ در صور و ناقردر ناقور[۲۶]

مسئولیتها:عالم آخرت-دمنده درصور-محاسبه اعمال-اداره دوزخ ودوزخیان

نام ایشان درقرآن نیامده است و کلیه امور درآخرت پیش از ورود به بهشت بعهده ایشان است.

دراینکه آفرینش فرشتگان پیش ازهرموجوددیگری بوده تردیدی نیست و آیات بسیاری در قرآن کریم ناظر براین امراست. علت این امرهم روشن است چون ملائکه اسباب اجرای اوامرالهی اند و تعداد انان نیز بیشمارند. فرشتگان موجوداتی لطیف و مجردند و فاقد غرائز بلکه عقل صرف اندو دقیقاتحت اوامرالهی. ازالقاب فرشتگان مقرب براحتی استنباط می‌شود که هریک ازآنان مسوولیت یکی از عوالم چهارگانه ناسوت را برعهده دارند[۲۷]

فلاسفه این عالم را بعالم عقل یا جبروت اطلاق می‌کنند. بموجب آیات فرشتگان دارای اقسامی وهرقسمی ازان وظایفی رابه عهده دارند. ملائکه جزءعالم غیب اندوتمامی معتقدین به ادیان الهی بوجودانهااعتقاد دارند[۲۸]

عالم ملکوت

ملکوت بمعنای سلطة الهی و آسمانی.[۲۹] بطورقطع پیش ازعالم ناسوت (مادی) جهان دیگری توسط فرشتگان بوجودامده است که فلاسفه ازان به عالم مثال یاصورت تعبیر نموده اند در قرآن کریم بان عالم کمترین اشاره‌ای شده است و درابهام قراردارداماروایات اسلامی درباره آن توضیحات بیشتری داده اند برخی ازان بعالم ذر وگروهی انرا همان عالم برزخ مینامند در حالیکه ایندو عالم ازامور مادیند وعالم ملکوت مجرداست بنظرمی رسد پیش ازایجاد جهان مادی توسط فرشتگان ترسیم جهان بصورت مجرد صورت پذیرفته است درست همانند مهندسی که میخواهد بنائی را بسازدابتدا نقشه انرادرذهن پرورانده و سپس در روی کاغذ ترسیم میکند در نتیجه همه آنچه که در عالم مادی وجود دارد و یا بوجود خواهند امد در عالم ملکوت ومثال بصورت ترسیم وجود دارد[۳۰]

عالم ناسوت

ناسوت بمعنای طبیعت، عالم مادی. عالم ناسوت یا عالم ماده به طور کلی تمام آن چیزی است که اشیاء فیزیکی شامل آن می‌شوند. معمول‌ترین تعریفی که از ماده وجود دارد این است که ماده هرچیزی است که حجم و جرم داشته باشد. درقرآن بیش ازده بارازآفرینش جهان سخن رفته است بدینگونه که ما اسمانهاوزمین وانچه میان اندواست رادرشش روزآفریدیم. هوالذ ی خلق السموات والارض فی سته ایام مشابه همین مطلب درکتاب عهد عتیق یا تورات آمده است.[۳۱]و[۳۲]و

آفرینش جهان در شش روز

آنچه از تفاسیر با توجه به کشفیات بشر بدست میاید اینست که جهان در اغاز با یک انفجار بزرگ مهبانگ بصورت گازهای سرگردان و باحرارت بالا آفریده شد این روز اول یا دوره اول است. سپس با سرد شدن گاز هابه مرورآب زمین سپس گیاه ان وجانوران وازجمله جن و درنهایت انسانآفریده شد. بسیاری از مفسرین مسلمان بیان می‌کنند که در قرآن از مهبانگ یاد شده است [۳۳]و[۳۴] و[۳۵]و[۳۶]و[۳۷]

هفت آسمان

در مورد آسمان‌های هفتگانه یا السموات السبع نظرات متفاوتی وجود دارد از جمله می‌توان آنها را آسمانهای عوالم هستی دانست.

عالم ناسوت نیز خود برچهار گونه است

عالم ذر

ذر بمعنای ریز کوچک و مورچه. عالم ذر یا روز اَلَست، زمانی است که خداوند پیمانی از انسان برای گواهی دادن بر یگانگیش گرفته‌است.سوره [۳۸]و[۳۹]و[۴۰]و[۴۱]

عالم دنیا

دنیا ازریشه دنو و بمعنای گیتی و جهان دنیا یا گیتی جهانی است که هم اکنون درآن زندگی می‌کنیم ومحصول تلاش خود رادرجهان دیگر دریافت می‌کنیم.دنیا جهان تکلیف است و مسئولیت و سرنوشت انسان دراین جهان ساخته و پرداخته میشود

دفعات آفرینش ومرگ براساس آیات الهی موجودات جهان بویژه انسان دارای دوخلق یاآفرینش اند که به تعبیرقرآن به نشاه الاولی و نشاه الاخری یانشاه الاخره شده است وهمچنین دارای دومرگ اند که اولی به موته الاولی وموته الاخری یاموته الاخره تعبیر میگردد. باین صورت که آفرینش اول بصورت تدریجی ازاغاز خلقت شروع و بدنبال آن مرگ تدریجی برای مخلوقات حاصل میگردداین آفرینش ومرگ او ل است که بدنبال آن برزخ اول (تدریجی) حاصل می‌گردد. سپس در پایان دنیا پس ازاعلام صوراول جهان و هرانچه درانست حتی ارواح می‌میرند و جهان بطور کلی درسکوت و نیستی قرار میگیرد این مرگ دوم است و پس از مدتی حدود۴۰سال که برزخ دوم (دفعی) میباشدباصوردوم رستاخیز اغاز میگردد که این نیزخلق دوم محسوب می‌شود بنابراین خلق و مرگ اول تدریجی و خلق و مرگ دوم دفعه واحده میباشد برهمین سیاق برزخ نیز ابتدا تدریجی وسپس دفعی است. آفرینش تدریجی از عالم ذراغازو به دنیا میانجامد و در رستاخیز خلق دفعی صورت میپذیرد همانطور که در دنیا مرگ تدریجی حاصل و سرانجام در صور اول مرگ دفعی صورت می‌پذیرد. سایر منابع عبارتند از28بقره (دومرگ ودوخلق) [۴۲]و[۴۳]و[۴۴]و[۴۵]و[۴۶]و56[۴۷]و[۴۸]و[۴۹]و[۵۰]

عصر نبوت

آدم ع و مروجان دین وی ٫نوح ع و مروجان دین وی ٫ابراهیم ع و مروجان دین وی ٫موسی ع و مروجان دین وی ٫عیسی ع و مروجان دین وی ٫محمد ص و جانشینان ایشان[۵۱]و[۵۲]

عصر امامت

غیبت صغری ٫ غیبت کبری ٫ ظهور ٫رجعت

[۵۳]و

ط[۵۴]و [۵۵][۵۶]و [۵۷]و [۵۸]و [۵۹]و

عالم برزخ

برزخ در لغت، به معنای چیزی است که در میان دو چیز دیگر حایل شود و در اصطلاح علمای اسلام به عالمی (جهانی) گفته می‌شود که مابین این جهان و جهان اخروی (قیامت) است. پس ازمرگ اول ازجهان دنیابجهان برزخ اول واردمیشویم که عالمی میان دنیاوآخرت است از آیات الهی اینگونه استنباط میگرددکه برزخ نیز دو گونه است ابتدا برزخ تدریجی است که با مرگ هرانسان اغازمیگردد سپس در پایان جهان با صوراول برزخ همه هستی بمدت ۴۰سال اغازمیگردد.[۶۰]و[۶۱]و [۶۲]

عالم معاد

معاد برگرفته از «عود» است و به‌معنای «بازگشتن»، «رستاخیز» یا «دوباره‌برخاستن» (پس از مرگ) است. باور به رستاخیز (معاد) یکی از اصول دین اسلام است. منظور از رستاخیز همان خلق دومست که پس از پایان جهان بعنوان نشاه الاخره ازان درقرآن یادشده است جهان آخرت یا رستاخیز جهان هدف و غایت جهان است و دران جهان انسان محصول تلاشهای خود در دنیا را خواهددیدو هرکس در نتیجه اعمال خود بدوزخ یا بهشت خداوند واردمیشود[۶۳]و[۶۴]و[۶۵]

پانویس

  1. رسالة الوجودازملاصدرا
  2. امام خمینی، روح الله ، مصباح الهدایة إلى الخلافة و الولایة،
  3. فرهنگ معین
  4. کتاب توحید شهید مرتضی مطهری
  5. ۱۲ ابراهیم و۱۷۱اعراف و۵۴فصلت
  6. ۳۴
  7. ۷۵تا۷۹انعام ۱۵فاطر و۳۸محمد
  8. ۳۵طور
  9. ۵۳فصلت
  10. ۱۸۰عراف آیات22تا24حشر
  11. دعای جوشن کبیر ارمفاتیح الجنان
  12. 1اخلاص و105انبیا
  13. 257بقره
  14. حلداول تفسیرموضوعی آیت الله مکارم شیرازی
  15. 83یس
  16. 83یس
  17. حلداول تفسیرموضوعی معارف قرآن آیت الله مکارم شیرازی
  18. ۱۹۳شعرا
  19. بقره۹۱
  20. 193شعرا91بقره 5نجم 6نجم
  21. 23تکویرو7و13و14نجم
  22. ۹۲بقره
  23. ۱۱سجده
  24. ۱۱سجده
  25. ۴۱ق
  26. 41ق
  27. دعای سوم ازصحیفه سجادیه
  28. کتاب تفسیرنمونه مکارم شیرازی
  29. فرهنگ معین
  30. کتاب توحید شهید مرتضی مطهری
  31. 12طلاق و4حدید
  32. سفرپیدایش عهدعتیق
  33. دخان11فصلت-یحموم42واقعه14الرحمن و77ص
  34. 35کهف ناظر برآفرینش انسان ازتراب
  35. 6سجده دال برخلقت انسان ازطین
  36. 3الرحمن دال برآفرینش انسان ازصلصال
  37. امشاج2دهر مشعربرخلقت انسان ازنطفه
  38. اعراف، آیه۱۷۲
  39. 8حدید
  40. ۱۰۲اعراف
  41. ۶زمر
  42. 11مومن (خلق و مرگ دوبار)
  43. 34دخان (موت اول)
  44. 62واقعه (خلق اول)
  45. 14ق (مرگ وخلق دوم)
  46. 48نجم (خلق دوم)
  47. دخان (موت اول)
  48. 56صافات (موت اول)
  49. 68زمر (مرگ وخلق دوم)
  50. 19عنکبوت (خلق اول ودوم)
  51. 111یوسف
  52. جلد اول ودوم داستان پیامبران ازگرماروری
  53. امین، سید محسن، اعیان الشیعة، ج ۲، ص ۴۸
  54. وسی، الغیبة، ص ۲۵۷ و ۲۵۸.
  55. محمد باقر؛ مهدی موعود (بحار الانوار، جلد ۱۳
  56. (کتاب الغیبة), محمدبن ابراهیم نعمانی ۲۵۱/, مکتبة الصدوق،
  57. آیات ۸۲ تا ۸۷ سوره نمل(۲۷)
  58. الایقاض من الهَجعه بالبرهان علی الرجعه، شیخ حر عاملی
  59. رجعت یا حیات دوباره، احمد علی طاهری ورسی،
  60. (حدیث81تا99 ج1میزان الحکمه)
  61. ۱۰۰مومن
  62. کتاب معاد آیت‌الله دستغیب
  63. کتاب معاد وقیامت ازشهید دستغیب
  64. بحار الانوار - ج۸ - مبحث نار
  65. نهج البلاغه، خطبه ۸۴