خوشنویسی در اسلام
با ظهور اسلام و تلاش جهت زیبانویسی کلام الهی، هنرخوشنویسی در بین مسلمانان ارزشی ویژه پیدا نمود چنانچه برخی خوشنویسی را شاخص‌ترین هنر در پهنه سرزمین‌های اسلامی دانسته اند.[۱] خطاطي در بین مسلمانان در اشکال مختلف همچون كتيبه نگاري، خوشنويسي روي بوم، كاغذ، سفال و غيره ظاهر گرديده است.
بسيارى از برگزيده‌ترين خوشنويسان، ايرانى بودند؛ آن‌گونه كه در ميان انواع شيوه‌هاى خطاطى، دو شكل عمده آن يعنى نستعليق و شكسته، از ابتكارات ايرانيان بود.[۲]
اهمیت خوشنویسی در اسلام
از نظرگاه مسلمانان هنر خوشنویسی هنری مقدس است و با تهذيب نفس و طهارت روح ارتباطی نزدیک دارد. حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «خط خوش باعث جلای روح و صفای باطن است». [۳]
خطوط اسلامی
خطوط اسلامي رايج در بين ملل اسلامي رايج است، عبارتند از:
- خط نستعليق كه عروس خطوط نام گرفته و شكسته نستعليق كه به عنوان خط تحريري ايران بكار مي‌رفته است و امروزه به زيباترين شكل ممكن، توسط بزرگ استاد خط شكسته، يداله كابلي خوانساري به علاقه‌مندان عرضه مي‌گردد.
- خط ثلث كه ويژه نگاشتن كتيبه بر سر درب مساجد، تكايا و حسينيه‌ها و بعضاً نگارش بخش هائي از قرآن كريم بوده است.
- خط نسخ كه مخصوص نگارش قرآن كريم بوده و هست و در ميان اكثر ملل مسلمان رايج است.
خط رقعه كه خط تحريري زبان عرب به شمار مي‌آيد، در كنار خط ديواني كه مخصوص نگاشتن عنوان ها، سرفصل ها و مقدمه‌ها در كشورهاي عربي است.
خط كوفي كه انواع و اقسام آن به بيش از صد نوع مي‌رسد و مادر خطوط نام گرفته و اقسام شش گانه: ثلث، نسخ، محقق، ريحان، رقاع و توقيع از آن استخراج مي‌گردد.[۴]
خوشنویسی در ایران اسلامی
بخش اصلي تبديل نگارش معمولي کلمات به خوشنويسي هنرمندانه در جهان اسلام به عهده ايرانيان بوده است و ايرانيان رفته رفته سبک و شيوه هاي ويژه خود را در خوشنويسي ابداع کردند. هر چند اين شيوه ها و قلم هاي ابداعي در ساير کشورهاي اسلامي هم طرفداراني دارد اما بيشتر مربوط به ايران و کشورهاي تحت نفوذ آن همچون کشورهاي آسياي ميانه، افغانستان، پاکستان و هند مي باشد. در اين منطقه خوشنويسي همواره به عنوان والاترين شکل هنرهاي بصري مورد توجه بوده و داراي ظرايف زيبايي خاصي است.
در ايران فتح شده توسط مسلمانان، خطاطي به شيوه نسخ وجود داشت. با حمايت هاي ابوبکر بن سعد زنگي (حاکم فارس در زمان سعدي)، ده ها نسخه قرآن به نگارش درآمد. در زمان حکومت ايلخانان به دليل نفوذ هنر چين و تسلط مغول ها بر ايران صفحات کتب براي اولين بار تزئين شدند و هنز تذهيب شکل گرفت.
در زمان حکومت تيموريان در ايران ميرعلي تبريزي با ترکيب خط نسخ و تعليق، خط نستعليق را ابداع کرد. مشهورترين خطاط قرآن در اين دوره بايسنقر ميرزا بود.[۵]
خوشنويسى در عصر صفوى به كمال خود رسيد. خوشنويسان اين عصر، اغلب كتاب‌ها را با تذهيب‌ها و نقش‌هاى دل‌انگيز مى‌آراستند. انواع خطوط در اين دوره، نمونه‌هاى برجسته‌اى دارد كه در تاريخ خطوط دوره اسلامى داراى اهميت بسيار است. خوشنويسان زيادى در اين دوره مى‌زيسته‌اند كه شهيرترين آنها ميرعماد، عليرضا عباسى تبريزى و ملاعبدالباقى تبريزى است. آثار اغلب اين خوشنويسان در كتيبه‌هاى مختلف اين دوره هنوز باقى است.[۶]
پانویس
- ↑ پاکباز، روئین، دایره المعارف هنر، صفحه ۲۰۷.
- ↑ فرهنگ و تمدن اسلامى، علی اکبر ولایتی، ص107.
- ↑ خوشنویسی؛ تزکیه و تعالی روح (گفتگو با عبدالرضا حسینی گرکانی خوشنویس)، مریم دسترنج، مجله کیهان فرهنگی، شماره 213، بازیابی: 1 خرداد 1391.
- ↑ تأملي بر هنر خوشنويسي در جهت انتقال فرهنگ اسلامي، غلامرضا راهپيما، بازیابی: 1 خرداد 1391.
- ↑ اوج هنر خوشنويسي اسلامي، غزال حسین زاده، سایت سازمان تبلیغات اسلامی، بازیابی: 1 خرداد 1391.
- ↑ تاريخ فرهنگ و تمدن اسلام، زهرا اسلامی فرد، دفتر نشر معارف، قم، 1389، چاپ اول، ص155 به نقل از على‌اصغر حلبى، تاريخ تمدن اسلام (بررسى‌هايى چند در فرهنگ و علوم عقلى اسلامى)، ص354.
