جرجیس
جِرجْیس، یکی از بندگان موحد و صالح خدا است.
زمان حیات جرجیس
جرجیس بنابر اخبار و روایات در فاصلۀ زمانی میان عیسى(ع) و محمد(ص) می‌زیست. نام او در قرآن کریم نیامده است، اما در برخی از تفاسیر، روایات و قصص اسلامی از نام و سرگذشت او به عنوان یکی از پیامبران الٰهی پس از عیسى(ع) یاد شده است [۱] [۲] [۳]
سرگذشت جرجیس
آنچه در منابع مختلف اسلامی دربارۀ سرگذشت او آمده، با اختلافاتی جزئی در شکل، سرانجام و نحوۀ روایت، به اختصار چنین است: جرجیس در فلسطین بازماندگان حواریون مسیح را یافت و آیین صحیح مسیحیت را از آنان فرا گرفت [۴] [۵] [۶] و پس از آن، به سبب اوضاع نامساعد سیاسی و اجتماعی فلسطین به موصل یا شام مهاجرت کرد [۷][۸] [۹] [۱۰]. پادشاه بت‌پرست آنجا، داذیانه یا رازانه، مسیحیان را شکنجه می‌کرد و می‌کشت. جرجیس او را به یکتاپرستی فرا خواند و با براهین روشن به بطلان بت‌پرستی پرداخت؛ ولی دعوت او به نتیجه‌ای نرسید و شاه از او خواست که بر بت او، افلون، سجده کند، اما جرجیس از این کار سر باز زد [۱۱] [۱۲] [۱۳][۱۴] [۱۵]. از این‌رو، شاه فرمان داد که او را به زندان افکنند و بارها شکنجه کنند. با این‌همه، جرجیس هربار شکنجه‌ها را تحمل می‌کرد و زنده می‌ماند، تا اینکه از جانب خداوند به او وحی شد که: «نترس و صبور باش که خداوند با تو ست. آنها 4 بار تو را می‌کشند و من روانت را باز می‌گردانم و بار چهارم جانت را می‌پذیرم و پاداشت می‌دهم» [۱۶] [۱۷] [۱۸] بنابر قولی دیگر: «در چهارمین بار تو را بر وی مسلط می‌کنم، آنگاه شاه را می‌کشی و دین حق را آشکار می‌کنی» [۱۹] [۲۰] [۲۱][۲۲] در ایـن دوره ــ کـه ظاهراً 7 سال طول کشید ــ جرجیس به انواع گوناگون مانند پاره پاره کردن اندامها، سوزاندن و خاکستر شدن و... شکنجه می‌شد و می‌مرد، اما هربار به ارادۀ خداوند زنده می‌گشت. چگونگی این شکنجه‌ها به تفصیل در منابع اسلامی آمده است [۲۳] شمار ایمان‌آورندگان به او در این دوران را 4 هزار [۲۴] و برخی دیگر 34 هزار تن گفته‌اند [۲۵] [۲۶] [۲۷] همسر پادشاه، اسکندره نیز از گروندگان بود و مانند بسیاری دیگر از مؤمنان شکنجه و شهید شد[۲۸] [۲۹] [۳۰] سرانجام وعدۀ خداوند تحقق یافت و جرجیس پس از مرگ چهارم دیگر زنده نشد و کافران نیز با نفرین وی و عذاب الٰهی نابود شدند [۳۱].
معجزات جرجیس
معجزات متعددی به جرجیس نبی منسوب است که از میان آنها می‌توان به زنده کردن مردگان، سبز کردن چوب خشک، و بینایی بخشیدن به کوران اشاره کرد [۳۲]. مدفن جرجیس نامعلوم است. برخی آن را در شهر شوشتر [۳۳] [۳۴] [۳۵] و برخی دیگر در موصل عراق [۳۶] EI2, II/553 دانسته‌اند. جرجیـس همانند ایوب نماد بردبـاری و استقـامت در راه حـق است و نکتۀ برجسته در داستان زندگـی او مقاومت باور ـ نکردنی‌اش در برابر شکنجۀ کافران، و چندین‌بار کشته و دوباره زنده شدن او ست و از این‌رو، از وی به عنوان نماد رستاخیز هم یاد شده است [۳۷]. جرجیس در فرهنگ و ادب فارسی، و بیش از همه در اشعار عرفانی عطار و مولانا حضور چشمگیری دارد. او نماد عاشقان وفاداری است که مرگ در راه معشوق را زندگی می‌دانند و آرزو می‌کنند که در این راه بارها بمیرند و زنده شوند [۳۸] [۳۹][۴۰]. به باور مولانا، خداوند هم از عاشقان خود انتظار دارد که مانند جرجیس در آزمون عشق او شهامت صدها بار کشته شدن را داشته باشند [۴۱].
جرجیس در دین مسیح
باید اشاره کرد که در تاریخ و فرهنگ مسیحی قدیس شهیدی به نام جرج یا جرجیوس وجود دارد که نام و سرگذشت او شباهت زیادی با احوال جرجیس نبی دارد و واقعیت تاریخی او درگذر تحولات کلیساهای شرقی با افسانه درآمیخته است. بنابر روایات سنتی، جرج مسیحی دلاوری بود که به سبب ایستادگی بر سر ایمانش چندین بار کشته و دوباره زنده شد و مرگهای او هر بار همراه با شکنجه‌های طاقت‌فرسا بود. وی ظاهراً معجزاتی نیز داشته است که بسیار شبیه به معجزات جرجیس است. بنابر روایتهای مسیحی، در نتیجۀ بردباری و پایداری جرج، مسیحیت به گستردگی جایگزین کفر گردید و حتى کسانی چون ملکه الکساندرا نیز به او ایمان آوردند و همانند او شکنجه و کشته شدند [۴۲]. به این ترتیب، مهم‌ترین عنصر تاریخی که از ابتدا با نام و شخصیت جرج آمیخته و همراه شده است، شهادت او ست[۴۳] از جمله محققانی که به شباهت میان جرج و جرجیس توجه کرده‌اند، نویسندۀ مقالۀ جرجیس در دائرةالمعارف اسلام است که داستان کامل جرجیس در نسخۀ فارسی طبری را آورده است [۴۴] با این همه، افسانه‌زدایی از شخصیت جرج و جست‌وجو برای کشف حقیقت تاریخی او توسط محققان غربی نتیجۀ چندانی نداشته، و تنها به طرح نظریات مختلفی انجامیده است [۴۵]. بنابر یافته‌های این محققان، زائران اولیۀ مسیحی دیوسپولیس در لیدیای فلسطین را محل دفن بقایای پیکر او، و نیز محل بزرگداشت وی دانسته‌اند و شواهدی از کتیبه‌های موجود در برخی کلیساهای کهن در سوریه نیز مبنی بـر تقدیم ایـن بناهـا ــ کـه روزگاری معابد بت‌پرستان بوده‌اند ــ به جرج قدیس، و تبدیل آنها به کلیسا در دست است [۴۶] [۴۷] ا[۴۸]. به این ترتیب، می‌توان گفت که چنین شواهدی وجود تاریخی جرج را اثبات می‌کند، اما دربارۀ جزئیات زندگی و سرنوشت دردناک وی مطلبی در بر ندارد. چنین به نظر می‌رسد که از سدۀ 6 م به بعد، افسانه‌پردازی دربارۀ شخصیت جرج قدیس به تدریج افزایش یافت و در قرون وسطى به اوج خود رسید، چندان‌که از وی چهره‌ای کاملاً افسانه‌ای ساخت [۴۹][۵۰]. وی به عنوان قدیس حامی انگلستان و برخی دیگر از کشورهای اروپایی شناخته می‌شود و 23 آوریل روز یادبود او ست [۵۱] [۵۲].
پانویس
- ↑ ترجمۀ تفسیر...، 3/695؛
- ↑ بلعمی، 599؛
- ↑ مجلسی، حیوة...، 2/1293.
- ↑ طبری، 1(2)/ 48؛
- ↑ بلعمی، همانجا؛
- ↑ میرخواند، 1/479
- ↑ طبری، همانجا؛
- ↑ مقدسی، 134؛
- ↑ راوندی، 238؛
- ↑ جزایری، 505-506
- ↑ ثعلبی، 386-387؛
- ↑ ابن اثیر، 1/239؛
- ↑ مجمل...، 223؛
- ↑ دینوری، 45؛
- ↑ مجلسی، بحار...، 14/445
- ↑ طبری، 1(2)/49-50؛
- ↑ ثعلبی، 387-388؛
- ↑ جزایری، 506-507.
- ↑ ترجمۀ تفسیر، 3/698-699؛
- ↑ سورآبادی، 56؛
- ↑ نیشابوری، 471؛
- ↑ حمدالله، 61
- ↑ نک : طبری، 1(2)/50-54
- ↑ نیشابوری، 473
- ↑ طبری، 1(2)/55؛
- ↑ سورآبادی، همانجا؛
- ↑ ابن اثیر،1/243.
- ↑ طبری، 1(2)/54-55؛
- ↑ نیشابوری، 477؛
- ↑ ثعلبی، 392.
- ↑ طبری، 1(2)/55
- ↑ نک : طبری، 1(2)/51-53
- ↑ اقتداری، 1/819؛
- ↑ غروی، 45؛
- ↑ پاپلی یزدی، 628
- ↑ هروی، 69؛
- ↑ پورنامداریان، 265، 267؛ EI2، همانجا
- ↑ عطار، 365؛
- ↑ مولوی، مثنوی...، دفتر 6، بیت 1541؛
- ↑ پورخالقی، 143
- ↑ مولوی، کلیات...، 310
- ↑ نک : تورستن، npn.
- ↑ هوید، 354.
- ↑ EI2، همانجا.
- ↑ نک : استوکس، 390
- ↑ تورستن، نیز کالینز، npn.؛
- ↑ هوید، همانجا؛
- ↑ ستوکس، 388
- ↑ همو، 389؛
- ↑ تورستن، npn.
- ↑ کالینز، npn.؛
- ↑ کاکرین،38
منابع
- دائرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد17، صفحه6497، مدخل "جرجیس" ازآمنه صادقی شهمیرزادی، در دسترس درکتابخانه مدرسه فقاهت
