تفسير نوين (کتاب)

استاد شريعتى براى تجديد حيات اسلام و مسلمين، انديشه« بازگشت به قرآن» را پى افكند و معتقد بود كه براى احياى تفكر دينى و بيدارى« ملل اسلامى از خواب غفلتى كه مانند خواب اصحاب كهف چند قرن به طول انجاميد، بايد به قرآن پناه برد.» جلسات تفسيرى او در كانون نشر حقايق اسلامى و در منزل آيت اللّه العظمى ميلانى و مسجد هدايت و حسينيه ارشاد و بالاخص تفسيرى كه بر جزء سى‌ام قرآن نوشت، مولود ميمون عزم احياگرى اوست.

وجه تمایز از سایر تفسیر ها

وجه تمايز او از بسيارى ديگر از مفسّران و معلّمان قرآن، در شيوه تعليم و تفسير قرآن نبود. گر چه موشكافيهايى آموزنده و ارزنده و جديد در تفسير قرآن داشت و نيز بدين جهت نام« نوين» را بر تفسير خويش نهاد، امّا آنچه او را از بسيارى ديگر از مفسّران قرآن متمايز و برجسته مى‌سازد، انگيزه او در ورود به قرآن و تفسير آن است.

تفسير او از قرآن تحقيق براى تحقيق و جداى از عمل نبود كه تنها بر تورّم و حجم بيشتر تفسير نگارى افزايد و فقط براى« تدريس مدرسه» و« تجويد مسجد» به كار آيد. سهل است كه تجويد را، چنانكه امروزه رايج است،« حجاب قرآن» مى‌دانست و افسوس مى‌خورد و مى‌گفت كه اهتمام مسلمانان منحصرا به حفظ قرآن( وجود ذهنى) و قرائت قرآن( وجود لفظى) و كتابت قرآن( وجود كتبى) محصور شده است و سوگمندانه از وجود خارجى( عينى) آن در اعمال و رفتار خويش غافل گشته‌اند.

مقصود از پرداختن به قرآن

مقصود او از پرداختن به قرآن، تجديد حيات نخستين مسلمين و تحقّق قرآن در زندگى آنها بود. بدين هدف بود كه وى قرآن را از چارچوب دربسته و سربسته« مدرسه» و« مسجد» نجات داد و آن را به« محراب» زندگى برد. خواست و آرزوى او، وجود خارجى و عينى بخشيدن به قرآن و بيدارى مسلمين از طريق بازگشت به آن بود. در مقدّمه تفسير نوين، كه با عنوان« بيدارى مسلمين» آغاز مى‌شود، مقصود او را از تفسير نگارى مى‌توان دريافت:

مبارزان راه قرآن

«از زمانى كه مردانى بزرگ مانند سيّد جمال الدّين اسدآبادى و شيخ محمّد عبده براى بيدارى امّت اسلامى قيام كردند تا امروز در همه دنياى اسلام دانشمندانى بصير و مصلحانى مخلص و مجاهد با تحمّل ضررها و احتمال خطرها كوشيده‌اند تا افكار و عقول مردم را روشن سازند و سرّ ترقّيات سريع و عجيب مسلمين صدر اسلام و علل و موجبات انحطاط كنونى آنها را تشخيص و توضيح دهند و راه چاره را بازيابند و باز نمايند.

آنچه اين دانشمندان دلسوز و مجاهد و اين محقّقان چاره جو و رجال اصلاح طلب، با اختلاف در مذاق و مشرب و با تفاوت در انتخاب راه و كيفيت عمل، عموما از سيّد جمال تا سيّد قطب بر آن اتّفاق دارند و در طى مقالات و رسالات و تأليفات خود آن را تشريح و توضيح نموده، با ادله محكم و شواهد زنده و روشن مدلّل و مبرهن ساخته‌اند، اين است كه براى رهايى مسلمين از انحطاط و ذلّت كنونى و رسيدن به عزّت و سعادت نخستين لازم است كه اسلام حقيقى شناخته شود و پندارهاى بى اساس و اوهام باطلى كه به نام افكار و عقايد دينى در بين توده عوام، حتّى در ميان بعضى از خواص و طبقه روشنفكر و درس خوانده نيز رواج يافته، از ميان برود و حقايق دستورات اين دين مبين بر همه معلوم و بدرستى معمول و مجرى گردد...

کتاب نجات دهنده از انحرافات

با مراجعه به اين كتاب مقدّس مى‌توان جميع انحرافات فكرى و اعتقادى و عملى مسلمين را، كه به وسيله بيگانگان مفسد و مغرض، يا خلفا و حكّام جور و يا جهل خود مسلمانها و يا هر عامل و موجب ديگر در طول تاريخ پديد آمد، تشخيص داد و راه راست را باز شناخت. بنابر اين درمان جميع دردها و اصلاح همه مفاسد و وصول به همه سعادات را بايد از قرآن خواست.