بهتان
این صفحه مدخلی از دانشنامه جهان اسلام است
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
بهتان ، واژه ای قرآنی و حدیثی با مفهوم اخلاقی است.
واژه بهتان از لحاظ معنا
این واژه از مادة «بهت » به معنای متحیّرساختن و شدن ، عاجز و ناتوان شدن ، و در لغت به معانیِ کذب ، دروغ بستن و افترا زدن است [۱] بهتان در اصطلاح قرآن ، حدیث و اخلاق به دروغ نسبت دادن گناه یا خطا به دیگری است[۲]. بنابر منابع لغت و تفسیر، بهتان از آن رو بر افترا و دروغ بستن اطلاق می شود که چنین کاری شنونده یا فرد مورد افترا را مبهوت و متحیّر می سازد. برخی منابع مزبور [۳]، مراد از بهتان را صرفاً افترا و کذبی می دانند که موجب بهت و حیرت شود.
واژه بهتان در قرآن
واژة «بهتان » در قرآن کریم شش بار آمده است . همچنانکه نراقی [۴] متذکّر شده ، مفهوم قرآنیِ بهتان در آیة 112 سوره نساء بیان شده ، که در آن انتساب خطا و گناهان خود به فرد بی گناه بهتان تلقّی شده است [۵]. برخی مفسران (قرطبی ، ذیل احزاب :58) مفاد آیة 58 سورة احزاب را، که آزار مؤمنان را بدون آنکه جرمی مرتکب شده باشند بهتان تلقّی کرده ، مشابه آیة مذکور می دانند. بعضی تفاسیر این آیه را متضمّن تشبیه جرم ایذاء به بهتان دانسته [۶] و برخی دیگر مراد آن را آزار زبانی شمرده اند که از مصادیق بهتان است [۷] . در برخی آیات ، مصادیقی از بهتان ذکر و نکوهیده شده است ؛ از جمله در دو آیة 156 سورة نساء و 16 سورة نور دربارة سخن بنی اسرائیل دربارة مریم علیهاالسلام و اتّهام فحشا به وی و نیز ماجرای اِفک ، تعبیر «بهتان عظیم » به کار رفته است [۸] مراد از بهتان در آیة بیستم سورة نساء ظاهراً نسبت فحشا به زوجه از سوی زوج یا نسبت دروغ می باشد [۹] . به گفتة طباطبائی (ذیل نساء:20) کاربرد «بهتان » در مورد دروغ از آن جهت است که غالباً بهتان متضمّن کذب هم هست . همچنین در آیة دوازدهم سورة ممتحنه ، بنابر تفاسیر، مفهوم بهتان انتسابِ کودک پیدا شده (لقیط ) یا ناشی از زنا، از سوی زن به شوهر است [۱۰]
واژه بهتان در احادیث
در احادیث نیز بهتان به همین مفهوم عام به کار رفته و بدان تصریح شده است [۱۱]. در احادیثِ متعدّدی ، از جمله در سفارش پیامبر صلّی اللّه علیه وآله وسلّم به ابوذر، بهتان با غیبت مقایسه شده و آمده که غیبت ابراز و آشکار کردن چیزی است که در وجود مؤمن پنهان و مخفی است ، ولی بهتان انتساب چیزی به مؤمن از روی دروغ است [۱۲]. در احادیث ، بر بزرگیِ گناه بهتان و عقوبت سنگین اخروی آن تأکید شده است [۱۳] به گفتة نراقی [۱۴] گناه بهتان از غیبت و دروغ بزرگتر است و، علاوه بر احادیث خاصّ بهتان ، احادیث وارده دربارة نکوهش «گناهان ناشی از زبان » نیز بر حرمت و ذمّ بهتان دلالت دارد.
پانویس
- ↑ ابن فارس ؛ شرتونی ؛ طریحی ؛ راغب اصفهانی ؛ شعرانی ؛ ابن منظور؛ فراهیدی ؛ محقّق ، ذیل «بهت ».
- ↑ رجوع کنید به ابن فارس ؛ شرتونی ؛ طریحی ؛ راغب اصفهانی ؛ شعرانی ؛ ابن منظور؛ محقّق ، همانجاها؛ نراقی ، ج 2، ص 315؛ نیز برای احادیث رجوع کنید به ادامة مقاله
- ↑ شرتونی ؛ طریحی ؛ شعرانی ، همانجاها
- ↑ همانجا
- ↑ دربارة آرای مفسّران رجوع کنید به طبرسی ، 1408؛ همو، 1379؛ طباطبائی ؛ قرطبی ؛ زمخشری ، ذیل آیه
- ↑ رجوع کنید به طبرسی ، 1408؛ طباطبائی ، ذیل آیه
- ↑ طبرسی ، 1408؛ همو، 1379، ذیل آیه
- ↑ رجوع کنید به همان تفاسیر؛ زمخشری ، ذیل این دو آیه .
- ↑ رجوع کنید به زمخشری ، ذیل آیه
- ↑ برای تفصیل اقوال رجوع کنید به همان تفاسیر، ذیل آیه
- ↑ مثلاً: والبُهت'انُ اَنْ تقولَ فیهِ م'ا لَیْسَ فیه ؛ رجوع کنید به کلینی ، ج 2، ص 358، حدیث 6 ، 7؛ حرّعاملی ، ج 8، ص 603ـ 604، حدیث 2، ص 604 ، حدیث 3؛ نیز برای احادیث اهل سنّت رجوع کنید به ونسینک ، ذیل «بهت »
- ↑ حرّعاملی ، ج 8، ص 598 ـ 599، حدیث 9، ص 600، حدیث 14، ص 602ـ603، حدیث 22؛ کلینی ، همانجا
- ↑ رجوع کنید به مجلسی ، ج 72، ص 194، حدیث 3، 5، 6؛ کلینی ، ج 2، ص 357ـ358، حدیث 5؛ حرّعاملی ، ج 8، ص 528، حدیث 7، ص 603ـ604، حدیث 1، 2
- ↑ ج 2، ص 324
منبع
- دانشنامه جهان اسلام، "مدخل بهتان" از سیدرضا هاشمی.
