النهایه فی غریب الحدیث و الاثر (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۴ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
النهاية في غريب الحديث والأثر نوشته ابن اثیر جزری از علمای اهل سنت يکي از مهم‌ترين کتاب‌هاي [[غریب الحدیث]] است.
+
{{مشخصات کتاب
  
==مؤلف==
+
|عنوان=
 +
 
 +
|تصویر= [[پرونده:النهایه فی غریب الحدیث و الاثر.jpg|240px|وسط]]
 +
 
 +
|نویسنده= مجدالدین ابن اثیر
 +
 
 +
|موضوع= احادیث اهل سنت
 +
 
 +
|زبان= عربی
 +
 
 +
|تعداد جلد= ۵
 +
 
 +
|عنوان افزوده1= محقق
 +
 
 +
|افزوده1= طاهر احمد الزاوی
 +
 
 +
|عنوان افزوده2=
 +
 
 +
|افزوده2=
  
ابن اثير، ابوالسعادات مجدالدين مبارك بن محمد شيبانى موصلى (544-606 ق) رجالى، مفسر، محدث، ادیب و فقيه شافعى در عراق است.
+
|لینک=
  
او ثلث عمر خود را در زادگاهش گذراند و در ۲۱ سالگي راهي موصل شد تا بتواند از زمينه هاي علمي آن ديار بيشتر بهره گيرد. (البداية والنهاية، ج۱۳، ص۶۶؛ معجم الأدباء، ج۱۷، ص۷۳)
+
}}
  
ابن اثیر در ادبيات عرب، از اساتيدي هم‌چون ابومحمّد سعيد بن هان بغدادي نحوي و علي ابن حرم مکّي بن ريان ماکيني نحوي عزيز، بهره گرفته است. (معجم الأدباء، ج۱۷، ص۷۱؛ المکتبة العصريه، ج۲، ص۲۷۴؛ إنباه الرواة علي أنباه النحّاه، ج۳، ص۲۵۷)
+
'''«النهایة فی غریب الحدیث و الأثر»''' تألیف [[مجدالدین ابن اثیر|مجدالدین ابن اثیر جزری]] (م، ۶۰۶ ق)، از مهمترین کتاب‌های در موضوع «غریب الحدیث» است. مؤلف در این کتاب، [[احادیث]] غریب و حاوی الفاظ مشکل که در متون و منابع دینى پراکنده است را گرد آورده و به شرح و توضیح آنها از جهت لغوى می‌پردازد.
  
ابن اثیر در سفري که به [[حج]] داشته است در بين راه به [[بغداد]] نيز سفر مي کند و در آنجا نيز از تعدادي از علماي آن ديار حديث مي شنود که ابن کليب، عبدالوهاب بن سکينه و ابوالقاسم صاحب بن خل، از آن جمله‌اند. (همان‌جا؛ بغية الوعاة، ج۲، ص۲۷۴. وي پس از بازگشت از بغداد به دستگاه حکومت در موصل نزديک مي شود و کم کم مورد توجه درباريان قرار مي گيرد و نزد آنان جايگاهي رفيع يافت تا جايي که از طرف نورالدين، حاکم وقت پيشنهاد وزارت به او داده مي شود. ر.ك: وفيات الأعيان، ج۴، ص۱۴۱)
+
==مؤلف==
  
ابن اثير در اواخر عمرش مريض و فلج مي‌شود و از حرکت مي ماند و اين مرض تا هنگام وفاتش او را رها نمي‌سازد. ابن خلکان معتقد است همه کتاب‌هاي ابن اثير در همين ايام مريضي‌اش و به صورت املاء بر شاگردانش نوشته شده است. (الأعيان، ج۴، ص۱۴۲)
+
مجدالدین ابوالسعادات مبارک بن محمد شیبانى جزرى، معروف به «[[مجدالدین ابن اثیر|ابن اثیر]]» (۵۴۴-۶۰۶ ق)، رجالى‌، مفسر، محدث‌ و فقیه‌ مشهور [[اهل سنت]] است. [[عزالدین ابن اثیر]] صاحب «[[اسد الغابه فی معرفة الصحابه (کتاب)|أسد الغابة]]»، برادر کوچکتر اوست.
  
وي در علوم علوم مرتبط با موضوع غريب الحديث، همچون حديث، تفسير، ادبيات و لغت، صاحب نظر بوده است.<ref>جايگاه ابن اثير و کتاب النهاية في غريب الحديث والأثر، محمد ملکی نهاوندی.</ref>
+
مجدالدین در [[فقه]] و [[حدیث]] متخصص بود و به [[ادبیات عرب]] و [[علوم قرآن]] تسلط کافى داشت. مذهب او [[شافعی|شافعى]] بود و علماى اهل سنت او را از محاسن روزگار دانسته اند.
  
کتاب معروف دیگر ابن اثیر "جامع الأصول في أحاديث الرسول صلي الله عليه و آله" است.
+
برخی از کتابهاى او عبارتند از: النهایة فى غریب الحدیث والاثر، [[المختار من مناقب الأخیار (کتاب)|المختار فى مناقب الاخیار]]، الانصاف فى الجمع بین الکشف و الکشاف، جامع الاصول الستة فى احادیث الرسول، تجرید اسماء الصحابة.
  
==سبک كتاب نهاية==
+
==معرفی کتاب==
  
ابن اثير در نگارش اين اثر ضمن بهره گیری از کتابهای غریب الحدیث پیش از خود، احاديث غريبى را كه در متون و منابع دينى پراكنده است گرد آورده و به شرح و توضيح آنها از جهت لغوى پرداخته است.
+
درباره‌ى کلام «غریب» دو وجه گفته‌اند: یکى آنکه مراد از آن بعید المعنى و غامض باشد؛ چنانکه فهم بدان جز با تأمل بسیار و به‌کار انداختن اندیشه نرسد؛ و دیگر آنکه مراد از «غریب» سخن قبایل دور افتاده‌ى عرب است، چون به کلمه‌اى از لغات عرب برمى‌خوریم آن را غریب مى‌شماریم.
  
كتاب طبق حروف معجم تنظيم شده است. در هر باب مؤلف ريشه لغتى را كه در حديث بكار رفته ذكر مى‌كند، سپس [[حديث]] و يا سخن صحابى يا تابعى را بيان كرده و پس از آن به شرح لغت مورد نظر مى‌پردازد.
+
دانشمندان [[علوم حدیث|علوم حدیث]] از همان ابتدا به خلق آثارى در «غریب الحدیث» علاقه نشان داده‌اند. چنانکه گفته‌اند اولین کسى که در این زمینه اثرى نگاشت ابوعبیده معمر بن مثنى (م، ۲۱۰ ق) بوده است. بعد از وى کسانى چون ابوعدنان سلمى، عبدالرحمن بن عبدالاعلى، نضر بن شمیل، محمد بن مستنیر، ابوعمرو شیبانى، اسحاق بن مرار، محمد بن زیاد ابن اعرابى، ابن جوزی و غیره به نوشتن آثارى در این موضوع همت گماشتند.
  
==نسخه شناسى==
+
از مهمترین این آثار، کتاب «النهایة فی غریب الحدیث والأثر» است که مأخوذ از دو کتاب «غریبَین» هروى و «غریب الحدیث» ابوموسى اصفهانى مى‌باشد. ابن اثیر خود مى‌گوید: «من در این دو کتاب امعان نظر کردم. کتاب ابوموسى مقتبس از کتاب غریبین هروى است و بعضى از احادیث [[صحیح بخاری]] و [[صحیح مسلم]] که داراى کلمات غریب‌اند در این کتاب‌ها نقل نشده است و من در «نهایة» این احادیث را افزودم».
  
اين كتاب اولين بار در تهران در سال 1369 هجرى به صورت چاپ سنگى در يك مجلد داراى 1909 ورق به طبع رسيد. چاپى هم در قاهره به سال 1308 هجرى از اين كتاب صورت گرفته است.
+
بدین ترتیب، [[مجدالدین ابن اثیر|ابن اثیر]] در نگارش این اثر، ضمن بهره گیری از کتابهای غریب الحدیث پیش از خود، [[احادیث]] غریبى را که در متون و منابع دینى پراکنده است گرد آورده و به شرح و توضیح آنها از جهت لغوى پرداخته است.
  
چاپ دوم اين كتاب توسط مكتبة عثمانية در سال 1311 هجرى صورت گرفت. در 4 جلد كه در حاشيه آن «الدر النثير» سيوطى نيز آمده است. «الدر النثير» خلاصه نهاية است. چاپ سوم آن توسط مطعبة خيريه در سال 1318 هجرى در 4 جزء منتشر شد كه در پائين آن «الدر النثير» نيز آمده است.
+
==محتوای کتاب==
  
نسخه‌هاى خطى «النهاية» در «دارالكتب المصرية» به وفور يافت مى‌شود.
+
[[مجدالدین ابن اثیر|ابن اثیر]] در جلد اول به اهمیت و جایگاه علم [[حدیث|حدیث]] مى‌پردازد و آن را یکى از واجبات کفایى و حقى از حقوق [[دین]] مى‌شمارد. مؤلف، علم حدیث را به دو قسم علم به الفاظ و علم به معانى تقسیم کرده و شناخت الفاظ را مقدم بر معانى مى‌داند و متذکر مى‌شود که براى رسیدن به این هدف باید از قواعد زبان عربى پیروى کرد.
  
كتاب موجود در برنامه در چهار جلد توسط انتشارات موسسه اسماعيليان در [[قم]] به سال 1367 براى چهارمين بار به چاپ رسيده است. اين چاپ همراه با تحقيقات طاهر احمد الزاوى و محمود محمد الطناحي مى‌باشد.
+
وى در ادامه، الفاظ را به دو قسمت مفرد و مرکب تقسیم نموده است و شناخت مفرد را مقدم بر مرکب مى‌داند؛ زیرا ترکیب فروعى از افراد به‌شمار مى‌رود. همچنین الفاظ مفرد یا عام هستند یا خاص و بعضى از این الفاظ خاص هستند که به صفت غریب متصفند. مؤلف معرفت واژگان را به دو بخش ذاتى یعنى شناخت کلمه از حیث وزن، بناء و حروف اصلى آن و یا معرف صفاتى یعنى شناخت واژگان از حیث اعراب و حرکات آن تقسیم مى‌کند.
  
==پانویس==
+
این کتاب طبق حروف معجم تنظیم شده است. مؤلف در هر باب ریشه لغتى را که در حدیث بکار رفته ذکر مى‌کند، سپس [[حدیث]] و یا سخن [[صحابی|صحابه]] یا [[تابعین]] ([[اثر (علم الحدیث)|اثر]]) را بیان کرده و پس از آن به شرح لغت مورد نظر مى‌پردازد. مؤلف در جلد اول به ترجمه‌ى واژگانى مى‌پردازد که فاء الفعل آن حروف همزه، باء، تاء، ثاء، جیم و حاء مى‌باشد. به همین ترتیب در سایر مجلدات نیز تعدادى از واژگان ذکر مى‌شود.
{{پانویس}}
 
  
 
==منابع==
 
==منابع==
* مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع فقه اهل بیت علیهم السلام، بخش کتابشناسی.
 
* جايگاه ابن اثير و کتاب النهاية في غريب الحديث والأثر، محمد ملکی نهاوندی، مجله حديث انديشه، سال چهارم و پنجم، شماره 8-9 (پياپي 21)، تابستان 1389، ص91 در دسترس در [http://www.hadith.net/n382-e6571.html سایت حدیث نت]، بازیابی: 26 اردیبهشت 1392.
 
  
[[رده:منابع غریب الحدیث]]
+
*[[نرم افزار جامع فقه اهلبیت (علیهم السلام) ۲|نرم افزار جامع فقه اهل بیت علیهم‌السلام]]، بخش کتابشناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
 +
*"جایگاه ابن اثیر و کتاب النهایة فی غریب الحدیث والأثر"، محمد ملکی، حدیث اندیشه، سال چهارم و پنجم، شماره ۸-۹، تابستان ۱۳۸۹.
 +
[[رده:منابع حدیثی]][[رده:منابع علوم حدیث]]
 +
[[رده:کتابهای غریب الحدیث]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۹ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۱۵

النهایه فی غریب الحدیث و الاثر.jpg
نویسنده مجدالدین ابن اثیر
موضوع احادیث اهل سنت
زبان عربی
تعداد جلد ۵
محقق طاهر احمد الزاوی

«النهایة فی غریب الحدیث و الأثر» تألیف مجدالدین ابن اثیر جزری (م، ۶۰۶ ق)، از مهمترین کتاب‌های در موضوع «غریب الحدیث» است. مؤلف در این کتاب، احادیث غریب و حاوی الفاظ مشکل که در متون و منابع دینى پراکنده است را گرد آورده و به شرح و توضیح آنها از جهت لغوى می‌پردازد.

مؤلف

مجدالدین ابوالسعادات مبارک بن محمد شیبانى جزرى، معروف به «ابن اثیر» (۵۴۴-۶۰۶ ق)، رجالى‌، مفسر، محدث‌ و فقیه‌ مشهور اهل سنت است. عزالدین ابن اثیر صاحب «أسد الغابة»، برادر کوچکتر اوست.

مجدالدین در فقه و حدیث متخصص بود و به ادبیات عرب و علوم قرآن تسلط کافى داشت. مذهب او شافعى بود و علماى اهل سنت او را از محاسن روزگار دانسته اند.

برخی از کتابهاى او عبارتند از: النهایة فى غریب الحدیث والاثر، المختار فى مناقب الاخیار، الانصاف فى الجمع بین الکشف و الکشاف، جامع الاصول الستة فى احادیث الرسول، تجرید اسماء الصحابة.

معرفی کتاب

درباره‌ى کلام «غریب» دو وجه گفته‌اند: یکى آنکه مراد از آن بعید المعنى و غامض باشد؛ چنانکه فهم بدان جز با تأمل بسیار و به‌کار انداختن اندیشه نرسد؛ و دیگر آنکه مراد از «غریب» سخن قبایل دور افتاده‌ى عرب است، چون به کلمه‌اى از لغات عرب برمى‌خوریم آن را غریب مى‌شماریم.

دانشمندان علوم حدیث از همان ابتدا به خلق آثارى در «غریب الحدیث» علاقه نشان داده‌اند. چنانکه گفته‌اند اولین کسى که در این زمینه اثرى نگاشت ابوعبیده معمر بن مثنى (م، ۲۱۰ ق) بوده است. بعد از وى کسانى چون ابوعدنان سلمى، عبدالرحمن بن عبدالاعلى، نضر بن شمیل، محمد بن مستنیر، ابوعمرو شیبانى، اسحاق بن مرار، محمد بن زیاد ابن اعرابى، ابن جوزی و غیره به نوشتن آثارى در این موضوع همت گماشتند.

از مهمترین این آثار، کتاب «النهایة فی غریب الحدیث والأثر» است که مأخوذ از دو کتاب «غریبَین» هروى و «غریب الحدیث» ابوموسى اصفهانى مى‌باشد. ابن اثیر خود مى‌گوید: «من در این دو کتاب امعان نظر کردم. کتاب ابوموسى مقتبس از کتاب غریبین هروى است و بعضى از احادیث صحیح بخاری و صحیح مسلم که داراى کلمات غریب‌اند در این کتاب‌ها نقل نشده است و من در «نهایة» این احادیث را افزودم».

بدین ترتیب، ابن اثیر در نگارش این اثر، ضمن بهره گیری از کتابهای غریب الحدیث پیش از خود، احادیث غریبى را که در متون و منابع دینى پراکنده است گرد آورده و به شرح و توضیح آنها از جهت لغوى پرداخته است.

محتوای کتاب

ابن اثیر در جلد اول به اهمیت و جایگاه علم حدیث مى‌پردازد و آن را یکى از واجبات کفایى و حقى از حقوق دین مى‌شمارد. مؤلف، علم حدیث را به دو قسم علم به الفاظ و علم به معانى تقسیم کرده و شناخت الفاظ را مقدم بر معانى مى‌داند و متذکر مى‌شود که براى رسیدن به این هدف باید از قواعد زبان عربى پیروى کرد.

وى در ادامه، الفاظ را به دو قسمت مفرد و مرکب تقسیم نموده است و شناخت مفرد را مقدم بر مرکب مى‌داند؛ زیرا ترکیب فروعى از افراد به‌شمار مى‌رود. همچنین الفاظ مفرد یا عام هستند یا خاص و بعضى از این الفاظ خاص هستند که به صفت غریب متصفند. مؤلف معرفت واژگان را به دو بخش ذاتى یعنى شناخت کلمه از حیث وزن، بناء و حروف اصلى آن و یا معرف صفاتى یعنى شناخت واژگان از حیث اعراب و حرکات آن تقسیم مى‌کند.

این کتاب طبق حروف معجم تنظیم شده است. مؤلف در هر باب ریشه لغتى را که در حدیث بکار رفته ذکر مى‌کند، سپس حدیث و یا سخن صحابه یا تابعین (اثر) را بیان کرده و پس از آن به شرح لغت مورد نظر مى‌پردازد. مؤلف در جلد اول به ترجمه‌ى واژگانى مى‌پردازد که فاء الفعل آن حروف همزه، باء، تاء، ثاء، جیم و حاء مى‌باشد. به همین ترتیب در سایر مجلدات نیز تعدادى از واژگان ذکر مى‌شود.

منابع

  • نرم افزار جامع فقه اهل بیت علیهم‌السلام، بخش کتابشناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
  • "جایگاه ابن اثیر و کتاب النهایة فی غریب الحدیث والأثر"، محمد ملکی، حدیث اندیشه، سال چهارم و پنجم، شماره ۸-۹، تابستان ۱۳۸۹.