المنجد فی اللغة (کتاب)

مقاله‌ی مربوط به این عنوان از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی "مقاله‌ یک نشریه" متناسب با این عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

المنجد

قاموس عربی به عربی المنجد اثر لویس معلوف از معروفترین و پر استفاده ترین قاموسهای زبان عربی تألیف شده در قرن بیستم است و معرَّف اصحاب علم و دانش است.

نویسنده:

لویس معلوف متولد 1876 و متوفای 1946 است. لویس بن نقولا (نیکولا) معلوف مسیحی در شهر زحله لبنان متولد شد و در بیروت و سپس اروپا تحصیل کرد. وی از دانشمندان زبان عربی و از رهبران نهضت تجددخواهی است که به مدت سی سال در مجله «البشیر» مقاله می نوشت.

امتیازات منجد:

المنجد از جمله فرهنگهای خوش دست و سهل الوصول است که در بین فرهنگ های عربی جدید رواج و رونق زیادی دارد و دارای مدخلهای بسیار است و در بین دیگر فرهنگها از نظر محتوا و نیز تعداد مدخل، فرهنگ برجسته و قابل اعتنایی است. در چاپ های اخیر آن از نظر رنگ و تصاویر و جدول ها و انواع نقشه کارهایی برای جذابتر شدن، روی آن انجام گرفته است.

انگیزه نگارش:

در باره انگیزه تألیف این کتاب، مؤلف می گوید که احساس نیاز می کرد که کتاب قابل دسترس و سهل الوصولی برای دانش آموزان مدارس و دانشجویان تهیه کند که زیاد هم حجیم و ملال آور نباشد و روش فرهنگهای غربی را نیز از نظر روش و متد و وضوح دلالت دارا باشد. لذا برای رسیدن به این هدف شروع به مطالعه و تحقیق در منابع مهم در این باره و نیز مشورت خواهی با اهل علم و ادب و زبان نمود و تلاش فراوان نمود و عبارات و جملات محکم قدما را جمع آوری و فیش برداری نمود و کلماتی را که ارزش زبانی بالایی نداشتند کنار زد.

روش نگارش:

روش ترتیب مدخل های این قاموس براساس الفبا و ریشه ای است و در هر مدخل انواع مشتقات مربوط به مدخل مزبور همراه با شواهد زبانی آمده اند. ابتدا شکل مجرد کلمه آمده سپس بابهای مزید و اشتقاقات مختلف و اسمهای مکان و زمان و اسم آلت و اسم فاعل و اسم مفعول و صفت مشبهه و افعل التفضیل و غیره آمده اند. همچنین مولف علائمی اختصاری برای بعضی رموز وضع نموده مانند «فا» برای اسم فاعل و «مف» برای اسم مفعول و «مص» برای مصدر و «م» برای مؤنث و «هـ» برای مفعول و غیره. و راهب مسیحی دیگر به نام فرنارد توتل در سال1956 م پیوستی را به عنوان "المنجد فی الاعلام"به آن افزود که در آن شخصیتهای علمی و ادبی سراسر جهان معرفی شده است . این فرهنگ آراسته به تصاویر و نقشه ها می باشد و برای نشان دادن ریشه کلمات از رنگ قرمز بهره گرفته شده است

نشرو ترجمه:

کتاب برای نخستین بار در سال 1907 تحت عنوان المنجد منتشر شد چاپ این فرهنگ لغت و تدوینش در چاپخانه کاتولیکی لبنان انجام گرفت ناشر آن دار المشرق بيروت و محل نشر آن همچنین المكتبة الشرقية در بيروت است. لویس معلوف در چاپهای بعدی تجدید نظرهایی در آن انجام داد و بخش جدیدی با عنوان فرائد الأدب و الأقوال السائرة عند العرب را که حاوی امثال بود بدان اضافه نمود. این فرهنگ لغت در ايران و كشورهاي همجوار رواج فراوان يافته و شاید پرفروش ترین فرهنگهای عربی به عربی است و به خاطر چاپ خوبش مشهور، و وضوح و کاربرد آسان و قیمت ارزان سبب رواج آنست و نزدیک به صد بار چاپ شده است. قاموس المنجد را (با اضافات) احمد سیاح با عنوان لغت نامه يا فرهنگ بزرگ جامع نوين با مقدمه آقایان حسن زاده آملي و محمدتقي جعفری به زبان فارسی ترجمه کرده است.

نقد:

گفتنی است در این کتاب خطاها و اغلاطی در شرح لغات وجود دارد و نیز اِعمال بعضی دیدگاههای مسیحیت و غرض ورزیهای مستشرقین در خصوص مسائلی که با دین اسلام مرتبط است. از این رو مورد نقد پاره ای از لغویون قرار گرفته و عنوان شده که از به کار گیری منابع اصلی مراجع اصلی عربی غفلت ورزیده است. در بخش لغات گاه واژه هایی را که مربوط به حوزه اَعلام است مانند أهواز یا بغداد و... آورده است حال آنکه جداگانه نیز بخش اعلام را دارد. ایراداتی هم در شناساندن هویت بعضی واژه ها وجود دارد برای مثال در مورد واژه «إبریز» یا «جِص» که ریشه فارسی دارند را "یونانی" گفته است.

امتیازات کتاب:

از جمله امتیازات و ویژگی های این فرهنگ عبارتند از:اهمیتی که این قاموس دارد یکی به لحاظ تازه بودن نسبی آن است که این سبب شده که واژه های عربی شده و فارسی الأصل بیشتری نسبت به واژه های معرب قدیمی که در قاموس های قدیمی تر مانند لسان العرب ابن منظور، تهذیب اللغه ازهری، قاموس فیروزآبادی، تاج العروس زبیدی و غیره در آن راه یابد. تعداد زیادی از واژه های معرب در دیگر قاموسهای قدیمی هم آمده اند اما تعداد واژه های معرّبی هستند که تازه اند و مربوط به دوران بعدی است که در این حوزه کاری هنوز انجام نگرفته است.ضبط واژه های جدیدی که وارد زبان عربی شده اند چه آنهایی که عربی اند و از طریق اشتقاق جدیدا ساخته شده اند و چه آنهایی که از دیگر زبانها ازجمله فارسی یا زبانهای اروپایی وارد زبان عربی شده اند که قبلا در قاموس های قدیمی تر نبود.بعضی واژه های هندی یا یونانی را ذکر کرده است که ابتدا وارد زبان فارسی شده بودند و از طریق فارسی وارد عربی شده اند که وی به این سابقه اشاره نکرده است. واژه های معرب فارسی و دخیل را غالبا آورده است و به فارسی بودن اصل واژه ها در اکثر موارد اشاره می کند لیکن بعضی را نگفته است که به احتمال فراوان نمی دانسته اما فارسی بودن اصل آنها امر مسلمی است.وقتی این قاموس را برای جستجوی واژه ای در دست مطالعه قرار می دهیم کم پیش می آید که در صفحه ای از آن متوجه حضور واژه یا واژه¬هایی فارسی که معرّب شده و تغییراتی در آهنگ و ریخت کلمه داده شده نشویم.

مجموعه های مختصر از منجد

1. المنجد الأبجدي 1968 2. فؤاد البستانی "خلاصه ای از این کتاب را با افزودن واژه ها و اصطلاحات نوین با نام "منجد الطلاب منجد الطلاب سال1968 3. المنجد الإعدادي سال 1969 4. المنجد المصور برای کودکان

منابع

مجلة البحوث الإسلامية ج 46 ، الصفحة: 243 -250. الأعلام، موسوعة شبکة المعرفة الریفية.الزرکلی، خیرالدین، لویس معلوف. موسوعة المورد، موسوعة شبکة المعرفة الریفية.