اسد الغابه فی معرفة الصحابه (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | {{مشخصات کتاب | |
| − | + | |عنوان= | |
| − | = | + | |تصویر= [[پرونده:اسد الغابه.jpg|240px|وسط]] |
| + | |نویسنده= عزالدین ابن اثیر | ||
| − | + | |موضوع= سرگذشتنامه صحابه | |
| − | + | |زبان= عربی | |
| − | + | |تعداد جلد= ۷ | |
| − | + | |عنوان افزوده1= محقق | |
| − | = | + | |افزوده1= محمدابراهیم البنا |
| + | |عنوان افزوده2= | ||
| − | + | |افزوده2= | |
| − | + | |لینک= | |
| − | + | }} | |
| − | + | '''«اُسدُ الغابة فی معرفة الصحابة»'''، اثر [[عزالدین ابن اثیر]] (م، ۵۵۵-۶۳۰ ق)، کتابى است مهم در [[علم رجال|رجال]] و [[تاریخ]]، که به معرفى حدود ۷۵۰۰ نفر از [[صحابه]] [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] (صلی الله علیه وآله) پرداخته است. | |
| − | [[ابن | ||
| − | + | ==مؤلف== | |
| − | در | + | [[عزالدین ابن اثیر|ابوالحسن علی بن محمد بن محمد ابن اثیر]] در [[جمادی الاول]] سال (۵۵۵ هجری) قمری در جزیرۀ ابن عمر در شمال رود [[فرات]] متولد شد. پدرش از کارگزاران دولت اتابکه موصل در دولت عمادالدین زنگی بود. |
| − | + | ابن اثیر اوائل کودکی را با آموزش [[قرآن]] شروع کرد و در خدمت پدر و دیگر بزرگان، علوم مختلف را تحصیل کرد و در حفظ حدیث و فروع آن به استادى دست یافت. او در جوانی در شهرهای موصل، [[شام]] و [[بغداد]] نزد اساتیدی چون ابن ریان بن شبّة و عمر بن طبرزد بغدادی، دانش آموخت. | |
| − | + | ابن اثیر در زمان خودش، از [[محدث|محدثان]] مشهور بود و در علم [[تاریخ]] و انساب و سیر و وقایع و ایام مشهوره عرب، متبحر و در علوم غریبه نیز مهارت داشت. "[[ابن خلکان]]" که او را ستوده و با او در حلب ملاقاتی داشته می گوید که "[[عزالدین ابن اثیر|ابن اثیر]]" حافظ حدیث بوده و تاریخ را از برداشت و انساب عرب را می دانست و به اخبار آنها آگاه بود. "[[سبط بن جوزی|ابن جوزی]]" نیز از او به عنوان استاد یاد کرده است. | |
| − | [[ | + | برخی دیگر از تألیفات او عبارت است از: [[الکامل فی التاریخ (کتاب)|الکامل فی التاریخ]]، اللباب فی تهذیب الانساب، التاریخ الباهر فی الدولة اتابکیه. ابن اثیر جزری در سال ۶۳۰ در موصل درگذشت. |
| − | + | ==محتوای کتاب== | |
| + | «اُسد الغابه»، تاریخ مختصر زندگانى ۷۷۰۳ تن از [[صحابه]] مرد و زن [[پیامبر اسلام|پیامبر]](ص) را در خود جاى داده است که از این شمار، ۶۶۸۱ تن، مرد و ۱۰۲۲ نفر، زن هستند که برخی از آنان به نام و برخی، به [[کنیه|کنیه]] ذکر شده است. | ||
| − | به | + | صحابیان به نام یادشده و صحابیان به کنیه یادشده و صحابیان زن، به ترتیب، سه بخش کتاب را تشکیل مى‌دهند. بخش‌هاى کتاب به ترتیب حروف [[الفبا]] به‌طور دقیق تنظیم و به اسم هر نفر، یک باب در هر بخش اختصاص دارد. در این ابواب، اطلاعات مفیدى از اصحاب، بیان شده است. |
| − | + | مطالب کتاب با مقدمه‌اى از مؤلف، در باب شیوه و روش نگارش، ذکر بعضى از منابع و سندهاى آنها و نیز توضیحى در این خصوص که لفظ «[[صحابی|صحابى]]» بر چه کسانى اطلاق مى‌گردد، آغاز مى‌شود. آنگاه شرح حال مختصرى از زندگى [[پیامبر اسلام|پیامبر]](ص) و اطلاعات مربوط به حوادث مهم زندگانى آن حضرت از قبیل [[معجزه|معجزات]]، همسران، تاریخ وفات و عمر ایشان، زینت‌بخش صفحات آغازین این کتاب است. مؤلف در این باب مى‌گوید: «شایسته است شناخت مصحوب بر شناخت صاحب مقدم داشته شود». | |
| + | سپس، هر بخش از کتاب به‌گونه‌اى دقیق، به ترتیب حروف الفبا، نظم یافته است؛ به شرح مربوط به اسامى آغازشده با هر حرف، یک باب از هر بخش اختصاص دارد. مؤلف در ترتیب اسامى و کنیه‌ها تا آخرین حرف هر اسم یا کنیه، به رعایت نظم حروف الفبا، پاى‌بند بوده است؛ چنان‌که به‌عنوان مثال، «ابان» را قبل از «ابراهیم» و «ابراهیم بن حارث» را قبل از «ابراهیم بن خلاد» آورده است و اگر نامى حروف آغازینش با نامى دیگر مشترک بوده و خود یک یا چند حرف بیشتر از آن داشته، ابتدا اسمى را آورده است که حروف کمترى دارد و نام‌هاى هم‌نگاشت و داراى تلفظهاى متفاوت را با حروف تصحیح کرده است و ملاک این ترتیب حروف تشکیل‌دهنده هر اسم بوده است، نه حروف اصلى آنها. | ||
| − | + | [[ابن اثیر، علی بن محمد|ابن اثیر]] در این کتاب، تا آنجا که خود مى‌توانسته و گستره تحقیق اجازه مى‌داده و حوصله کتاب برمى‌تابیده، تاریخ و محل تولد، پدر، مادر، خویشاوندى، سال [[اسلام]] آوردن، میزان همراهى با پیامبر(ص)، شرکت در حوادث، مسئولیت‌ها، انتساب به قبایل و... را بیان داشته است؛ اما به دلیل تفاوت مقدار آگاهى‌هاى موجود، نسبت به صحابیان و اشتهار بعضى از آنان و دسترسى نداشتن به منابعى که بتواند تصویرى روشن از بسیارى از صحابه ارائه دهد، اطلاعات داده‌شده به یک میزان نیست. در نتیجه، از بعضى، سخن بیشترى به میان آمده و از بسیارى، فقط به این عنوان که راوى حدیثى بوده‌اند یا گذشتگان را نظر به صحابى بودنشان بوده است یا به جهت حضورشان در حادثه‌اى، یادى در میان آمده است. در پایان یادکرد هر صحابى نیز، کلمات مشکل و ناآشناى متن را شرح و معنى کرده که خواننده را در فهم بهتر یارى مى‌رساند. | |
| − | + | این اثر، صرفا کتابى روایى نیست، بلکه در موارد بسیارى مؤلف به تحلیل پرداخته و اگر تعارض یا تفاوتى بین روایات وجود داشته، به نقد پرداخته و نظر خویش را به‌طور مستدل، درباره صحت یا سقم آن بیان و اشتباهات گذشتگان را گوش‌زد کرده است. همچنین نویسنده به شرح اصطلاحات و کلمات ناآشنا برای عموم پرداخته و از مشکلات خواندن متن‌های قدیمی‌تر کاسته است. | |
| − | |||
| − | + | «اسد الغابه»، هرچند تاریخ مختصر ویژه زندگانى اصحاب [[پیامبر اسلام|رسول اکرم]](ص) است، ولی منحصر در آن نیست و مؤلف به تناسب حال اشخاص، حوادث مهم و مشهورى، از قبیل هجرت به [[حبشه]] و [[مدینه|مدینه]] و [[بیعت عقبه|بیعت عقبه]] را ذکر کرده است.<ref>فرهنگ آثار ایرانى-اسلامى؛ معرفى آثار مکتوب از روزگار کهن تا عصر حاضر، ص۲۱۵-۲۱۶.</ref> | |
| − | + | ==اسناد و منابع کتاب == | |
| + | «اُسد الغابه»، چنان‌که از خود کتاب برمى‌آید و مؤلف هم بدان اذعان دارد، برگرفته از مأخذى در فن [[تاریخ]] ویژه زندگانى اصحاب و نیز سایر منابعى است که در مقدمه یا متن کتاب بدان اشارت رفته است. مولف در این اثر، محتویات کتاب‌هاى [[ابن منده]]، [[ابو نعیم اصفهانی]]، [[ابن عبدالبر اندلسی]] و ابوموسى اصفهانی را جمع کرده است. او همچنین بیشتر مطالب کتاب‌های مهم مزبور را تلفیق کرده و با یادآور شدن اشتباهات آنها، به اصلاح آن همت گمارده و در ضمن، اطلاعات جدیدِ منابع بعد از آنها را نیز افزوده است. | ||
| − | + | [[ابن اثیر، علی بن محمد|ابن اثیر]] در مقدمه کتاب، اعتمادش را به کتاب‌هاى پیش‌گفته یادآور شده و مى‌گوید: «در حقیقت بین کتاب‌هاى قبلى همسازى ایجاد کردم و هرگز بدانچه صاحبان آنها گفته‌اند، اکتفا نکردم، بلکه آراى دیگر عالمان را نیز آوردم». | |
| − | + | [[سند حدیث|سند]] در این کتاب، به چند گونه ذکر شده است؛ ابتدا در مقدمه کتاب، علاوه بر چهار کتاب یادشده، شانزده اثرى را که به‌طور عمده از آنها بهره برده، با اندک شرحى در خصوص سندهاى آنها، برشمرده و گفته است: «این‌ها کتاب‌هایى هستند که فراوان از آنها نقل شده و ذکرشان بسیار در کتاب آمده است و براى آنکه اسنادها طولانى نشوند و در اثناى کتاب، به‌جز نام‌هاى مؤلفان در میان نیاید، ذکر مختصرش را به فصلى در دیباچه آورده‌ام». | |
| − | == | + | به منابع دیگرى نیز استناد شده که به‌تفصیل در کتاب آمده است و از آن جهت که چهار کتاب مذکور از منابع عمده کتابند، به جهت رعایت اختصار، براى ابن منده حرف «د»، براى ابونعیم حرف «ع»، براى ابن عبدالبر حرف «ب» و براى ابوموسى حرف «س» را در نظر گرفته است. ذکر این علایم نمودار آن است که نام [[صحابی]] موضوع بحث در کتاب‌هاى آنان آمده است نه آنکه مطالب و عبارات متن که ابن اثیر آورده از کتاب آنان نقل شده باشد؛ زیرا مستند حدیث یا متن کتاب، جداگانه آمده است.<ref>دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج۲، ص۷۰۳.</ref> |
| − | ویکی نور | + | |
| + | این کتاب علی‌رغم اینکه یکی از منابع [[ابن حجر عسقلانی]] در تدوین کتاب‌های تاریخی و رجالی خودش به شمار می‌‌رود، اما او انتقادهایی نیز بر آن وارد کرده است. از جمله اینکه او در مورد سندها به جای اعتماد به اصحاب سند، نظرات اهل سیره و أنساب را مقدم داشته است. | ||
| + | ==پانویس== | ||
| + | <references /> | ||
| + | ==منابع== | ||
| + | *"اُسد الغابه"، دانشنامه طهور. | ||
| + | *"اُسد الغابه"، ویکی نور. | ||
| + | *[https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=23&lid=0&mid=248637&catid=24055 "معرفی کتاب اسد الغابة"، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی]. | ||
[[رده:منابع رجالی]] | [[رده:منابع رجالی]] | ||
| + | [[رده:کتاب‌های تاریخی]][[رده:سرگذشت نامه ها]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۸ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۴۲
 | |
| نویسنده | عزالدین ابن اثیر |
| موضوع | سرگذشتنامه صحابه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۷ |
| محقق | محمدابراهیم البنا |
|
| |
«اُسدُ الغابة فی معرفة الصحابة»، اثر عزالدین ابن اثیر (م، ۵۵۵-۶۳۰ ق)، کتابى است مهم در رجال و تاریخ، که به معرفى حدود ۷۵۰۰ نفر از صحابه پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) پرداخته است.
مؤلف
ابوالحسن علی بن محمد بن محمد ابن اثیر در جمادی الاول سال (۵۵۵ هجری) قمری در جزیرۀ ابن عمر در شمال رود فرات متولد شد. پدرش از کارگزاران دولت اتابکه موصل در دولت عمادالدین زنگی بود.
ابن اثیر اوائل کودکی را با آموزش قرآن شروع کرد و در خدمت پدر و دیگر بزرگان، علوم مختلف را تحصیل کرد و در حفظ حدیث و فروع آن به استادى دست یافت. او در جوانی در شهرهای موصل، شام و بغداد نزد اساتیدی چون ابن ریان بن شبّة و عمر بن طبرزد بغدادی، دانش آموخت.
ابن اثیر در زمان خودش، از محدثان مشهور بود و در علم تاریخ و انساب و سیر و وقایع و ایام مشهوره عرب، متبحر و در علوم غریبه نیز مهارت داشت. "ابن خلکان" که او را ستوده و با او در حلب ملاقاتی داشته می گوید که "ابن اثیر" حافظ حدیث بوده و تاریخ را از برداشت و انساب عرب را می دانست و به اخبار آنها آگاه بود. "ابن جوزی" نیز از او به عنوان استاد یاد کرده است.
برخی دیگر از تألیفات او عبارت است از: الکامل فی التاریخ، اللباب فی تهذیب الانساب، التاریخ الباهر فی الدولة اتابکیه. ابن اثیر جزری در سال ۶۳۰ در موصل درگذشت.
محتوای کتاب
«اُسد الغابه»، تاریخ مختصر زندگانى ۷۷۰۳ تن از صحابه مرد و زن پیامبر(ص) را در خود جاى داده است که از این شمار، ۶۶۸۱ تن، مرد و ۱۰۲۲ نفر، زن هستند که برخی از آنان به نام و برخی، به کنیه ذکر شده است.
صحابیان به نام یادشده و صحابیان به کنیه یادشده و صحابیان زن، به ترتیب، سه بخش کتاب را تشکیل مى‌دهند. بخش‌هاى کتاب به ترتیب حروف الفبا به‌طور دقیق تنظیم و به اسم هر نفر، یک باب در هر بخش اختصاص دارد. در این ابواب، اطلاعات مفیدى از اصحاب، بیان شده است.
مطالب کتاب با مقدمه‌اى از مؤلف، در باب شیوه و روش نگارش، ذکر بعضى از منابع و سندهاى آنها و نیز توضیحى در این خصوص که لفظ «صحابى» بر چه کسانى اطلاق مى‌گردد، آغاز مى‌شود. آنگاه شرح حال مختصرى از زندگى پیامبر(ص) و اطلاعات مربوط به حوادث مهم زندگانى آن حضرت از قبیل معجزات، همسران، تاریخ وفات و عمر ایشان، زینت‌بخش صفحات آغازین این کتاب است. مؤلف در این باب مى‌گوید: «شایسته است شناخت مصحوب بر شناخت صاحب مقدم داشته شود».
سپس، هر بخش از کتاب به‌گونه‌اى دقیق، به ترتیب حروف الفبا، نظم یافته است؛ به شرح مربوط به اسامى آغازشده با هر حرف، یک باب از هر بخش اختصاص دارد. مؤلف در ترتیب اسامى و کنیه‌ها تا آخرین حرف هر اسم یا کنیه، به رعایت نظم حروف الفبا، پاى‌بند بوده است؛ چنان‌که به‌عنوان مثال، «ابان» را قبل از «ابراهیم» و «ابراهیم بن حارث» را قبل از «ابراهیم بن خلاد» آورده است و اگر نامى حروف آغازینش با نامى دیگر مشترک بوده و خود یک یا چند حرف بیشتر از آن داشته، ابتدا اسمى را آورده است که حروف کمترى دارد و نام‌هاى هم‌نگاشت و داراى تلفظهاى متفاوت را با حروف تصحیح کرده است و ملاک این ترتیب حروف تشکیل‌دهنده هر اسم بوده است، نه حروف اصلى آنها.
ابن اثیر در این کتاب، تا آنجا که خود مى‌توانسته و گستره تحقیق اجازه مى‌داده و حوصله کتاب برمى‌تابیده، تاریخ و محل تولد، پدر، مادر، خویشاوندى، سال اسلام آوردن، میزان همراهى با پیامبر(ص)، شرکت در حوادث، مسئولیت‌ها، انتساب به قبایل و... را بیان داشته است؛ اما به دلیل تفاوت مقدار آگاهى‌هاى موجود، نسبت به صحابیان و اشتهار بعضى از آنان و دسترسى نداشتن به منابعى که بتواند تصویرى روشن از بسیارى از صحابه ارائه دهد، اطلاعات داده‌شده به یک میزان نیست. در نتیجه، از بعضى، سخن بیشترى به میان آمده و از بسیارى، فقط به این عنوان که راوى حدیثى بوده‌اند یا گذشتگان را نظر به صحابى بودنشان بوده است یا به جهت حضورشان در حادثه‌اى، یادى در میان آمده است. در پایان یادکرد هر صحابى نیز، کلمات مشکل و ناآشناى متن را شرح و معنى کرده که خواننده را در فهم بهتر یارى مى‌رساند.
این اثر، صرفا کتابى روایى نیست، بلکه در موارد بسیارى مؤلف به تحلیل پرداخته و اگر تعارض یا تفاوتى بین روایات وجود داشته، به نقد پرداخته و نظر خویش را به‌طور مستدل، درباره صحت یا سقم آن بیان و اشتباهات گذشتگان را گوش‌زد کرده است. همچنین نویسنده به شرح اصطلاحات و کلمات ناآشنا برای عموم پرداخته و از مشکلات خواندن متن‌های قدیمی‌تر کاسته است.
«اسد الغابه»، هرچند تاریخ مختصر ویژه زندگانى اصحاب رسول اکرم(ص) است، ولی منحصر در آن نیست و مؤلف به تناسب حال اشخاص، حوادث مهم و مشهورى، از قبیل هجرت به حبشه و مدینه و بیعت عقبه را ذکر کرده است.[۱]
اسناد و منابع کتاب
«اُسد الغابه»، چنان‌که از خود کتاب برمى‌آید و مؤلف هم بدان اذعان دارد، برگرفته از مأخذى در فن تاریخ ویژه زندگانى اصحاب و نیز سایر منابعى است که در مقدمه یا متن کتاب بدان اشارت رفته است. مولف در این اثر، محتویات کتاب‌هاى ابن منده، ابو نعیم اصفهانی، ابن عبدالبر اندلسی و ابوموسى اصفهانی را جمع کرده است. او همچنین بیشتر مطالب کتاب‌های مهم مزبور را تلفیق کرده و با یادآور شدن اشتباهات آنها، به اصلاح آن همت گمارده و در ضمن، اطلاعات جدیدِ منابع بعد از آنها را نیز افزوده است.
ابن اثیر در مقدمه کتاب، اعتمادش را به کتاب‌هاى پیش‌گفته یادآور شده و مى‌گوید: «در حقیقت بین کتاب‌هاى قبلى همسازى ایجاد کردم و هرگز بدانچه صاحبان آنها گفته‌اند، اکتفا نکردم، بلکه آراى دیگر عالمان را نیز آوردم».
سند در این کتاب، به چند گونه ذکر شده است؛ ابتدا در مقدمه کتاب، علاوه بر چهار کتاب یادشده، شانزده اثرى را که به‌طور عمده از آنها بهره برده، با اندک شرحى در خصوص سندهاى آنها، برشمرده و گفته است: «این‌ها کتاب‌هایى هستند که فراوان از آنها نقل شده و ذکرشان بسیار در کتاب آمده است و براى آنکه اسنادها طولانى نشوند و در اثناى کتاب، به‌جز نام‌هاى مؤلفان در میان نیاید، ذکر مختصرش را به فصلى در دیباچه آورده‌ام».
به منابع دیگرى نیز استناد شده که به‌تفصیل در کتاب آمده است و از آن جهت که چهار کتاب مذکور از منابع عمده کتابند، به جهت رعایت اختصار، براى ابن منده حرف «د»، براى ابونعیم حرف «ع»، براى ابن عبدالبر حرف «ب» و براى ابوموسى حرف «س» را در نظر گرفته است. ذکر این علایم نمودار آن است که نام صحابی موضوع بحث در کتاب‌هاى آنان آمده است نه آنکه مطالب و عبارات متن که ابن اثیر آورده از کتاب آنان نقل شده باشد؛ زیرا مستند حدیث یا متن کتاب، جداگانه آمده است.[۲]
این کتاب علی‌رغم اینکه یکی از منابع ابن حجر عسقلانی در تدوین کتاب‌های تاریخی و رجالی خودش به شمار می‌‌رود، اما او انتقادهایی نیز بر آن وارد کرده است. از جمله اینکه او در مورد سندها به جای اعتماد به اصحاب سند، نظرات اهل سیره و أنساب را مقدم داشته است.
پانویس
منابع
- "اُسد الغابه"، دانشنامه طهور.
- "اُسد الغابه"، ویکی نور.
- "معرفی کتاب اسد الغابة"، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی.
