اسامی و صفات قرآن

قرآن مهم‌ترین معجزه پیامبر اسلام(ص) و آخرین کتاب آسمانی، نزد مسلمانان اهمیت و احترام بی‌نظیری دارد؛ از این رو، برای اشاره به این کتاب الهی، از نام‌ها، القاب و صفات متعددی استفاده شده است.

مفسر بزرگ قرن ششم، جمال الدین ابو الفتوح رازی، در مقدمه تفسیر خود 43 نام برای قرآن آورده است که بیشتر جنبه وصفی دارد. طبرسی در مجمع البیان به نام‌های: 'قرآن'، 'فرقان'، 'کتاب' و 'ذکر' اکتفا کرده است. بدر الدین زرکشی نقل می‌کندکه حرالی کتابی در این زمینه نوشته و بیش از نود اسم یا وصف برای قرآن یاد آورشده است. از قاضی ابو المعالی عزیزی بن عبدالملک نیز 55 نام و عنوان برای قرآن نقل کرده است که 43 نام آن با فهرست ابو الفتوح رازی مشترک است. فیروزآبادی در بصائر ذوی التمییز ادعا می‌کند که برای قرآن صد اسم در قرآن کریم آمده و 94 اسم را ذکر می‌کند.

آن عده از اسامی و صفات قرآن که از کتاب‌های مذکور به دست می‌آید به شرح ذیل است:

1. آیات: (البقرة/252) ؛ 2. اَثاره: (الأحقاف/4) ؛ 3. احسن الحدیث: (الزمر/23) ؛ 4. اِمام (الإسراء/71) ؛ 5. امر: (الطلاق/5) ؛ 6. إنزال (النساء/174) ؛ 7. ایمان: (آل عمران/193) ؛ 8. بالغة: (القمر/5) ؛ 9. برهان: (النساء/174) ؛ 10. بُشری: (النمل/2) ؛ 11. بشیر: (فصّلت/3-4) ؛ 12. بصائر: (الجاثیة/20) 13. بلاغ: (ابراهیم/52) ؛ 14. بیان: (آل عمران/138) ؛ 15. بیّنات: (العنکبوت/49) ؛ 16. بیّنه: (الأنعام/157) ؛ 17. تبیان: (النحل/89) ؛ 18. تبصره: (ق/8) ؛ 19. تذکره: (المزّمّل/19) ، (الحاقّة/48) ؛ 20. تصدیق: (یونس/37) ؛ 21. تفسیر: (الفرقان/33) ؛ 22. تفصیل: (الأنعام/154) ، (الأعراف/145) ؛ 23. تنزیل: (الإسراء/106) ، (الإنسان/23) ، (الشعراء/192) ؛ 24. ثقیل: (المزّمّل/5) ؛ 25. حبل: (آل عمران/103) ؛ 26. حجّة: (الأنعام/149) ؛ 27. حدیث: (الطور/34) ، (النجم/59-60) ، (الکهف/6) ، (الزمر/23) ؛ 28. حقّ: (الحاقّة/51) ؛ 29. حکم: (الرعد/37) ؛ 30. حکمت: (الأحزاب/34) ؛ 31. حکیم: (آل عمران/58) ؛ 32. حبل: (آل عمران/103) ؛ 33. خیر: (النحل/30) ؛ 34. ذکر: (القمر/17) ، (فصّلت/41) ؛ 35. ذکری: (هود/120) ؛ 36. رحمة: (النمل/77) ؛ 37. رسالة (المائدة/67) ؛ 38. روح: (الشوری/52) ؛ 39. سراج: (الأحزاب/46) ؛ 40. شفاء: (فصّلت/44) ؛ 41. صُحُف (عبس/13) ؛ 42. صدق (الزمر/33) ؛ 43. صراط مستقیم: (الحمد/6) ؛ 44. عَجَب: (الجنّ/1) ؛ 45. عدل: (الأنعام/115) ؛ 46. عربی: (الزمر/28) ؛ 47. العروة الوثقی (البقرة/256) ، (لقمان/22) ؛ 48. عزیز: (فصّلت/41) ؛ 49. عصمت: (آل عمران/103) ؛ 50. عظیم: (الحجر/87) ؛ 51. علم: (الرعد/37) ؛ 52. علیّ: (الزخرف/4) ؛ 53. غیب (البقرة/3) ؛ 54. فرقان: (آل عمران/34) ، (الأنفال/29) ، (الفرقان/1) ؛ 55. فصل: (الطارق/13) ؛ 56. فضل (یونس/58) ؛ 57. قرآن: (القیامة/17-18) ؛ 58. قسط: (المائدة/42) ؛ 59. قصص: (یوسف/3) ؛ 60. قول: (القصص/51) ؛ 61. قیل: (النساء/122) ؛ 62. قیّم: (الکهف/1-2) ؛ 63. قیّمة: (البیّنة/3) ؛ 64. کتاب: (النساء/29) ، (الفاطر/105) ، (البقرة/2) ؛ 65. کریم: (الواقعة/77) ؛ 66. کلام: (التوبة/6) ؛ 67. کلمات: (لقمان/27) ؛ 68. کلمه: (الأنعام/115) ؛ 69. کوثر: (الکوثر/1) ؛ 70. ماء: (المؤمنون/18) ؛ 71. مبارک: (الأنبیاء/50) ؛ 72. مبشِّر: (الکهف/2) ؛ 73. مبِین: (یوسف/1) ؛ 74. متشابه: (الزمر/23) ؛ 75. متلُوّ: (البقرة/121) ؛ 76. مثانی: (الزمر/23) ؛ 77. مثبِّت: (هود/120) ؛ 78. مَثَل: (ابراهیم/24) ؛ 79. مجید: (ق/1) ، (الفرقان/48) ، (لقمان/10) ؛ 80. محکمة: (محمّد/20) ؛ 81. مرتَّل: (المزّمّل/4) ؛ 82. مرفوع: (عبس/14) ؛ 83. مسطور: (الطور/2) ؛ 84. مصدِّق: (الأنعام/92) ؛ 85. مطهَّر: (عبس/14) ؛ 86. مفصِّل: (الأنعام/14) ؛ 87. مقروء: (الإسراء/106) ؛ 88. مکرَّم: (عبس/13) ؛ 89. منزَّل (الأنعام/114) ؛ 90. منیر: (الأحزاب/46) ؛ 91. موعظه: (یونس/57) ؛ 92. مهیمن: (المائدة/48) ؛ 93. نبأ: (النبأ/1-2) ؛ 94. نذیر: (فصّلت/4) ؛ 95. نجوم (الواقعة/75) ؛ 96. نعمت: (الضحی/11) ؛ 97. نور: (الأعراف/157) ؛ 98. وحی: (الأنبیاء/45) ؛ 99. هادی: (الجنّ/1-2) ؛ 100. هُدَی: (البقرة/2) .

در این فرهنگنامه ها برای بسیاری از اسماء و صفات مذکور، به صورت مستقل، شرح مختصری آمده است.

در تعیین این مطلب که کدام‌یک از این واژه‌ها از حالت وصفی بیرون آمده و (به سبب کثرت استعمال) به صورت اسم عَلَم برای قرآن در آمده است، نمی‌توان اظهارنظر قطعی کرد؛ گرچه می‌توان اطمینان داشت برخی واژه‌ها حالت وصفی خود را حفظ کرده، اسم عَلَم برای قرآن نشده‌اند

منابع

1. بصائرذوی التمییزفی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 ، ص 88-96
2. پژوهشی درتاریخ قرآن کریم، ص 23
3. جواهر القرآن، ص 48
4. البرهان فی علوم القرآن(باحاشیه) جلد 1، ص 273-276
5. الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 ،ص 178-182
6. روض الجنان وروح الجنان فی تفسیرالقرآن جلد 1 ،مقدمه ، ص 5
7. مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 1 ، مقدمه، ص14