عبدالله بن مسعود

ابوعبدالرحمن عبدالله بن مسعود از اصحاب مشهور رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و از صاحبان مصاحف و محدثان و مفسران بزرگ بود.

زندگی نامه

در زمان پیامبر اسلام

عبدالله در کودکی در مکه به چوپانی گوسفندان عقبة بن ابی معیط (از سران قریش، مقتول در جنگ بدر) اشتغال داشت. روزی پیامبر اسلام از کنار او می گذشت گوسفندی را که هنوز آبستن نشده و وقت شیر دادن او نشده بود طلبید و با دست خود از او شیر دوشید و ابن مسعود با دیدن این معجزه به آن حضرت ایمان آورد.

به همین جهت او یکی از نخستین مسلمانان صدر اسلام به شمار می‌رود. پیش از مسلمان شدن در خانه ارقم زندگی می‌کرد و بعد از قبول اسلام به خدمتگزاری خانه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پذیرفته شد.

ابن مسعود از آن دسته از صحابه بود که خیلی زود در پرتو صحبت رسول خدا صلی الله علیه و آله با رموز قرآن و حقایق اسلام آشنا شد؛ تا جایی که پیامبر او را مامور کرد در مقابل معاندان اسلام بایستد و از اسلام دفاع کند. او نخستین مسلمانی بود که قرآن را به صدای بلند در مکه تلاوت کرد و کافران او را به شدت کتک زدند. روایتی از رسول خدا نقل شده که اصحاب را به یادگیری قرآن از ابن مسعود فرمان می دهد: «قالَ صلى الله عليه و آله و سلم: مَنْ اَحَبَّ اَن يَسْمَعَ الْقُرآنَ غَضَّا فَلْيَسْمَعْهُ مِنْ ابْنِ اُمّ عَبْدٍ.»

عبدالله بن مسعود دو بار به حبشه هجرت کرد و سپس به خانه معاذ بن جبل در مدینه وارد شد. پیامبر بین او و معاذ بن جبل (یا به قولی سعد بن معاذ)، پیمان برادری برقرار فرمود.

ابن مسعود در بسیاری از غزوات شرکت داشت و در غزوه بدر سر ابوجهل را از تنش جدا کرد.

در زمان خلفا

از جزئیات زندگی عبدالله بن مسعود، پس از رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله اطلاع دقیقی در دست نیست. مطابق با حدیثی او از جمله کسانی بوده است که بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله بر خلافت ابوبکر اعتراض کرده است نام او همچنین در جنگ یرموک و سایر فتوحات شام برده شده است. در ۲۱ق، عمر او را که در حمص بود، فراخواند و برای نظارت بر بیت المال و قضا به کوفه فرستاد. پس از قتل عمر، عثمان نیز او را بر منصب خود ابقا کرد و در عراق زمینی به او بخشید. هنگامی که عثمان ولید بن عقبه را به جای سعد بن ابی وقاص به عنوان والی جدید کوفه منصوب نمود. ولید شروع به برداشت از بیت المال نمود و ابن مسعود معترض او شد. اما عثمان از کارهای ولید حمایت نمود. و ابن مسعود با حالت قهر کلید بیت المال را به ولید بن عقبه داد و زبان به اعتراض نسبت به عثمان گشود. در پی این درگیری ولید نامه ای به عثمان نوشت و ما وقع را شرح داد و عثمان که از ابن مسعود بر آشفته بود، او را به مدینه بازخواند. در مدینه عثمان، وی را ناسزا گفت و دستور داد که او را به زور از مسجد برانند و به او اجازه خروج از مدینه را نداد. ابن مسعود تا ۳ سال در مدینه بود و اجازه نداشت از آنجا بیرون رود و سرانجام در سال ۳۲ق در مدینه از دنیا رفت. او پیش از مرگ وصیت نمود که عثمان بر او نماز نخواند و لذا پس از مرگش عثمان را مطلع ننمودند و عمار یاسر بر او نماز خواند و در بقیع مدفون شد.

احادیث ابن مسعود

ابن مسعود مانند برخی از صحابه، احادیث فراوانی از رسول خدا در فضایل امیرمومنان علی علیه السلام روایت کرده است که از پایه‌های معتقدات شیعه به شمار می‌رود. حدیث خلافت، حدیث ولایت، حدیث سبق اسلام علی علیه السلام، حدیث تقرب، حدیث حکمت و... که در صحاح ستّه و مدارک معتبر اهل سنت نیز از او نقل شده، از جمله‌ی آنهاست.

مصحف ابن مسعود

براساس آنچه در منابع آمده، ابن مسعود آیات قرآن را از حافظه بر شاگردان املا می‌نمود و آنان قرائت او را در مصاحفی می‌نوشتند.

در جریان گردآوری قرآن و فراهم آوردن مصحف رسمی توسط عثمان و به مباشرت زید بن ثابت، در روایات سخن از نسخه‌ای با عنوان «‌مصحف ابن مسعود‌» به میان آمده که مورد توجه قرار نگرفته و عثمان او را امر کرده مصحف خود را تحویل نماید تا به همراه دیگر مصاحف از بین برده شود. به گفته روایات، ابن مسعود به این امر تن در نداد و به همین سبب به امر عثمان مضروب شد.

اما بنا به برخی روایات ابن مسعود از این موضع خود عدول و مصحف عثمانی را تأیید کرد.

منابع

• پاکتچی، احمد، مدخل "ابن مسعود، ابو عبدالرحمن" در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد 4.
• شری، محمدجواد، امیرالمؤمنین (ع) اسوه وحدت، ترجمه محمدرضا عطایی، مشهد، آستان قدس رضوی، 1372ش.
• شیخ عباس قمی، منتهى الآمال في تواريخ النبي و الآل، قم، دليل‏، چاپ:اول‏، 1379 ش‏.
• عبدالله بن مسعود، دانشنامه رشد، بازیابی: 27 اردیبهشت 1393.
• مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار، بيروت، چاپ دوم، 1403 ق.
• ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة‌الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
• بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف (جلد ۵)، تحقیق احسان عباس، بيروت، جمعية المستشرقين الألمانية، ۱۹۷۹م.