هجرت پیامبر اسلام به مدینه

در سال یازدهم بعثت گروهی از مردم یثرب به مکه آمدند و پس از شنیدن سخنان رسول خدا(صل الله علیه و آله و سلم) مسلمان شدند. در سال بعد اینان در عقبه اول با رسول خدا(صل الله علیه و آله) بیعت کردند و سال بعد از آن هفتاد و دو مرد و زن یثربی در همان عقبه با رسول خدا(صل الله علیه و آله و سلم) بر سر حمایت و حفظ جان ایشان بیعت کردند. از سوی دیگر فشار های قریش بر مسلمانان روز به روز بیش تر می شد و مکه دیگر محیط امنی برای ایشان نبود.به همین دلیل رسول خدا(صل الله علیه و آله و سلم) در سال سیزدهم بعثت فرمان هجرت به یثرب را که پس از ورود ایشان به این شهر مدینه النبی نام گرفت صادر کردند.

یثرب پیش از اسلام

پيش از اسلام اين منطقه به عنوان يک «شهر متمرکز» شناخته نمي ‌شده بلکه در مجموع، عبارت از «واحه ‌هايي» بوده که برخي از آنها در فضاي مسطح و برخي از آنها در مرتفعات و ميانه شعاب قرار داشته است.

ساکنان یثرب شامل سه گروه می شدند.

1. یهودیان بنی اسرائیل:درباره دليل سکونت آنان در اين نواحي، به خاطر داشتن اطلاعاتي از تورات، درباره ظهور رسول خدا(صل الله علیه و آله و سلم) در چنين دياري است.
2. اوسیان
3. خزرجیان

دو گروه آخر از مهاجران قحطانی هستند که سال ها قبل به این سرزمین آمده بودند.

از نقطه نظر ديني، قبايل ساکن يثرب همگي بت‌ پرست و به اصطلاح قرآن مشرک بوده اند. به همين دليل پيوند آنان با مکه و مشرکان آن سرزمين مقدس، بسيار نيرومند بوده است.بت منات مورد علاقه و عبادت اوس و خزرج بوداست.اقتصاد مدينه بر پايه کشت و زرع و نخلستانهايي بوده که در نواحي مختلف مدينه وجود داشته است.در مدينه آب به وفور به دست مي‌ آمده، با اين حال امکان کندن چاه و داشتن آب شيرين در همه نواحي مدينه امکان ‌پذير نبوده است.

نخستین مسلمانان از انصار

ميان مورّخان درباره نخستين مسلمان، زمان و چگونگى گرايش مردم مدينه اختلاف نظر است، امّا مى‌ توانيم بر اين نكته تأكيد كنيم كه آيين مسلمانى در چند مرحله وارد يثرب شد. در ابتدا اسعد بن زراره و ذكوان بن عبد القيس در دوره محاصره مسلمان در شعب ابو طالب مسلمان شدند. سپس پنج يا شش يا هشت نفر ديگر ايمان آوردند. آنگاه بيعت نخست عقبه و سپس بيعت دوم عقبه انجام شدعده ی دیگر معتقدند در موسم حج، رسول خدا (ص) دعوت خود را بر قبائل عرضه مى ‌كرد و از آنان يارى مى ‌طلبيد. در عقبه منى با گروهى از مردم خزرج ملاقات كرد. پيامبر (ص) آنان را به خدا و اسلام فراخواند و آياتى از قرآن را برايشان تلاوت نمود.چون دعوت پيغمبر (اسلام) را شنيدند يكى بديگرى گفتند. بخدا اين همان نبى موعود است كه يهود شما را به او تهديد مى ‌كنند. آنها اجابت و تصديق كردند و گفتند ميان قوم خير و شر مى‌ باشد شايد خدا بخواهد بسبب تو آن شر زايل شود اگر دو دسته قوم ما با تو متفق شوند هيچ كس از تو گرامى ‌تر و تواناتر نخواهد بود. خزرجيان مسلمان شدند. آنان شش نفر و عبارت بودند از:

1. اسعد بن زراره
2. جابر بن عبد اللّه بن رئاب
3. عوف بن حارث
4. رافع بن مالك
5. عقبه بن عامر
6. قطبه بن عامر

بیشتر مورخان روایت دوم را به عنوان نخستین مسلمانان پذیرفته اند.

بیعت عقبه اول

چون موسم حج سال یازدهم بعثت رسيد، دوازده نفر از انصار مدينه به منظور تكميل بيعت سال گذشته به سوى مكه رهسپار شدند اسامى آنها بدين ترتيب بود:

1. اسعد بن زرارة
2. عوف بن حارث بن رفاعة
3. معاذ بن حارث بن رفاعة
4. رافع بن مالك
5. ذكوان بن عبد قيس
6. عبادة بن صامت
7. ابو عبد الرحمن يزيد بن ثعلبة
8. عباس بن عبادة
9. عقبة بن عامر
10. قطبة بن عامر
11. ابوالهيثم بن تيهان- كه نامش مالك بود-
12. عويم بن ساعدة.

اين دوازده نفر كه ده نفرشان از قبيله خزرج و دو نفرشان از قبيله اوس بودند با رسول خدا صلى الله عليه و آله بيعت كردند.بيعت ايشان بيعت عقبه اولى معروف شد.

آنها در این دیدار با رسول خدا(صل الله علیه و آله و سلم) بیعت کردند. این بعیت به بیعة النسا شهرت یافت. يعنى: بيعتى كه مشتمل بر جنگ نبود. محتوای این بیعت چنین بود که مسلمانان انصار متعهد شوند که:

1. به خداوند شرک نورزند
2. دزدی و زنا نکنند
3. فرزندانشان را نکشند
4. دروغ در مورد اولادی که در میانشان می آید،نگویند. ( با دروغ فرزندی را به غیر پدر خود نسبت ندهند.)
5. در کار معروف عصیان نورزند.

هر کس چنین کند، پاداش وی بر خداست و کسی که نکند، بر خداست که او را عذاب کند یا ببخشاید.

اين دوازده نفر پس از بيعت به شهر خود برگشتند و رسول خدا (ص)، مصعب بن عمير را همراهشان فرستاد تا به آنان قرآن و اسلام بياموزد و احكام دين تعليم دهد. بدين جهت بود كه مصعب را «مقرى» مى ‌ناميدند. گفته مى ‌شود، عبد اللّه بن امّ مكتوم را نيز در پى او فرستاد. مصعب نخستين نماز جمعه را در مدينه برپا كرد.

صعب بن عمير و مسلمانانى كه همراه او بودند، موفّق شدند. سعد بن معاذ به دست او ايمان آورد و موجب مسلمانى قبيله خود شد. بدين ترتيب كه وقتى به دست مصعب مسلمان شد، نزد قوم خود بازگشت و به آنان گفت: اى بنى عبد الاشهل؛ مرا در ميان خود چگونه مى‌دانيد؟ گفتند: سرور مايى و از همه ما با تدبيرتر و نيكوسرشت ‌تر. گفت: حال كه‌ چنين است، سخن با زنان و مردان شما بر من حرام است تا به خدا و رسولش ايمان آوريد.راوى گفت: به خدا سوگند؛ در هيچ يك از خانه‌ هاى قبيله بنى عبد الاشهل زن و مردى روز را به شب نياورد، مگر اين كه مسلمان شد

بیعت عقبه دوم

در موسم حج سال سيزدهم بعثت، جمع زيادى از مردم يثرب به قصد حج عازم مكّه شدند. در ميان اين جمعيت كه شمارشان به پانصد نفر مى‌ رسيد هم مشركان حضور داشتند و هم مسلمانانى كه تقيه مى‌ كردند و از خوف قوم، مسلمانى خود را پوشيده مى‌ داشتند.برخى از مسلمانان يثرب با پيامبر (ص) ملاقات كردند. حضرت با آنان وعده گذاشت كه در ميانه‌ هاى ايام تشريق، شب هنگام كه همه خوابيده باشند، با هم ديدار كنند. پيامبر (ص) فرمود كه موقع آمدن، خوابيدگان را بيدار نكنند و منتظر غايبان نباشند.آنان با كمال احتياط، پنهان و جدا از هم، رو به عقبه حركت كردند تا در آنجا هفتاد يا هفتاد و سه مرد، و دو زن فراهم گشتند. آنان در خانه عبد المطلب كه در پايين عقبه بود، با رسول خدا (ص) ملاقات كردند. در اين ديدار، حمزه، على و عبّاس حضور داشتند.در ابتدای این دیدار عباس عموی رسول خدا(صل اله علیه و آله و سلم) سخنانی را خطاب به انصار در مورد حمایت ایشان گفت.که البته بعضی از محققان این سخنان را منصوب به عباس بن نضلة دانستند. پس از او عده ای از بزرگان انصار سخنانی در جهت هجرت رسول خدا(صل الله علیه و آله و سلم) به مدینه و حمایت و دفاع از ایشان بیان کردند.که از جمله این افراد می توان به کعب بن مالک،ابن تیّهان و عباس بن عبادة انصاری اشاره کرد. همچنین رسول خدا(صل الله علیه و آله و سلم) فرمودند:پيمان من با شما اين است: كه بايد همانطور كه از زنان و فرزندان خود دفاع مى‌ كنيد از من نيز دفاع كنيد! براء بن معرور دست آن حضرت را گرفته گفت: سوگند بدانكه تو را به نبوت مبعوث فرموده ما همانطور كه از ناموس خود دفاع مى‌ كنيم از شما نيز دفاع خواهيم كرد، پيمانت را با ما ببند كه مات بخدا فرزند جنگ و اسلحه هستيم‌.

انتخاب نقیب برای انصار

اقدام مهمي که توسط رسول خدا(صل الله علیه و آله و سلم) براي ايجاد انضباط در ميان انصار صورت گرفت، آن بود که تعداد دوازده نفر از آنان را به عنوان نقيب برگزيد تا ديگران را کنترل کرده و مردم با آنان در تماس باشند. در واقع آنان سرپرست افراد زيردست خود به شمار مي ‌رفتند. پيامبر(ص) تأکيد کرد که اين عدد را به اين دليل در نظر گرفته که موسي از ميان بني ‌اسرائيل دوازده نقيب را برگزيد. آن حضرت آنان را به حواريين حضرت عيسي - عليه‌السلام - تشبيه کرده و فرمود که: کفالت قوم خود را داشته باشيد؛ همان گونه که حواريين عيسي(ع) (کفالت قوم خود را) براي عيسي(ع) داشتند..

در اين نقل آمده است که جبرئيل آنان را انتخاب کرده و ديگران نبايد چيزي به دل بگيرند. نقبا (از اوس) عبارت بودند از: اُسيد بن حُضَير، ابوالهيثم مالک بن التيّهان، (برخي به جاي وي از رفاعة بن عبدالمنذر ياد کرده‌اند.، سعد بن خَيْثَمَه و از خزرج عبارت بودند از، اسعد بن زراره، رافع بن مالک، سعد بن عباده، منذر بن عمرو، براء بن معرور، سعد بن ربيع، عبدالله بن رواحه، عبدالله بن عمرو و عُبادة بن صامت که برخي جابربن عبدالله را به جاي او نام برده‌اند. دو زن شرکت کننده، يکي ام عماره نسيبه بنت کعب و ديگري ام منيع، اسماء نت عمرو بن عدي بوده‌اند. در اين جمع اسعد بن زراره به عنوان «نقيب النقباء» انتخاب گرديد. طبعا اين ناظر به تلاشهاي گسترده وي در انتشار اسلام در مدينه بود. به نقل از واقدي، وي شش ماه و به نقل برخي ديگر نُه ماه پس از هجرت درگذشت.