رعایت ادبیات دانشنامه ای متوسط
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

میرزا جواد آقا ملکی تبریزی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(ویرایش)
 
(۲ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
میرزا جواد آقا ملکی تبریزی از علمای معاصر [[فقه]] و [[اصول]] و [[اخلاق]] و [[حکمت]] و [[عرفان اسلامی]] بوده است.
+
{{خوب}}
 +
'''میرزا جواد آقا ملکی تبریزی''' (م، ۱۳۴۳ هجری) [[فقیه]] عارف و عالم ربانی [[شیعه]] در قرن ۱۴ هجری و از شاگردان [[ملا حسینقلی همدانی|ملا حسینقلی همدانی]] بود. او از اساتید بزرگ [[فقه]] و [[اخلاق]] و [[حکمت]] و [[عرفان اسلامی]] بشمار می رود. کتاب «[[المراقبات (کتاب)|المراقبات]]» از آثار مشهور اوست.
  
==میلاد میرزا جواد آقا==
+
{{شناسنامه عالم
 +
|نام کامل = میرزا جواد آقا ملکی تبریزی
 +
||تصویر=[[پرونده:Maleki ta.jpg|۲۵۰px|center]]
 +
|زادروز = 
 +
|زادگاه =  [[تبریز]]
 +
|وفات = ۱۳۴۳ قمری
 +
|مدفن =  [[قم]]
 +
|اساتید =  [[آخوند خراسانی|ملا محمدکاظم خراسانی]]، [[ملا حسینقلی همدانی|ملا حسینقلی همدانی]]، [[محدث نوری|میرزا حسین نوری]]، [[آقا رضا همدانی]]،...
 +
|شاگردان = [[آخوند ملا علی همدانی]]، [[امام خمینی]]، آقا حسین فاطمی قمی، حاج شیخ عباس تهرانی، سید محمود مدرسی،...
 +
|آثار = [[المراقبات (کتاب)|المراقبات]]، اسرار الصلاة، رساله لقاءالله، کتابی در فقه،...
 +
}}
  
آیت الله حاج میرزا جواد آقا ملکی تبریزی در خانواده ای باتقوا و پارسا در تبریز به دنیا آمد. خانواده وی از تاجران متمکن تبریز بودند. پدر او که حاج میرزا شفیع نام داشت، در ابتدا عامل مضاربه ناصرالدین شاه بود؛ اما در پایان موفق شد که در خدمت مرحوم حاج میرزا علی نقی همدانی مراتب [[تهذیب]] و [[تزکیه نفس]] را طی نموده و به مقامات والای انسانیت نائل شود.
+
==تحصیل و استادان==
  
==تحصیلات==
+
میرزا جواد آقا [[صرف]]، [[علم نحو|نحو]]،‌ [[منطق]]، [[علم معانی|معانی]]، [[علم بیان|بیان]] و دروس مقدماتی دیگر را در [[تبریز]] فراگرفت و پس از مدتی دوره «سطح» را به پایان رساند. سپس برای ادامه تحصیل به سوی [[نجف]] اشرف رفت.
  
پای همّت به مدرسه نهاد و با كمال ادب و فروتنی زانوی تعلم در مقابل استاد بر زمین زد. صرف، نحو،‌ منطق، معانی بیان و دروس مقدماتی دیگر را در تبریز فراگرفت و پس از مدتی «سطح» را به پایان رساند. روشنی باران نور در سرزمین وجودش وی را راهی دیار یار ساخت و به سوی [[نجف]] اشرف هدایت نمود.
+
او در درس عالمان بزرگی چون [[محدث]] محقق،‌ [[محدث نوری|میرزا حسین نوری]]، و [[فقیه]] وارسته [[آقا رضا همدانی|آیت الله حاج آقا رضا همدانی]] و آخوند [[آخوند خراسانی|ملا محمدکاظم خراسانی]] حاضر شد و تابناکی چهره‌ وجود او با آشنایی با آخوند [[ملا حسینقلی همدانی|ملا حسین‌قلی همدانی]] افزون گردید.
  
بسان عبدی ذلیل و مریدی فقیر،‌ پای ارادت بر صحن مولای خود نهاد و با قدم های همراه با محبت خویش به سوی «ضریح ولایت» شتافت و از آن حضرت استمداد «تحصیل و تهذیب» نمود.
+
سال های هجرت و روزهای تشرف در نجف با انبوه برکات همراه بود و تلاش بسیار در راه تحصیل و تهذیب رهاوردهای مبارکی در پی داشت.
  
چندی از ورود او به نجف اشرف نگذشته بود كه عشق ولایت كاری كارستان كرد و شعله‎های هدایت یكی پس از دیگری رخ نشان داد. دست تقدیر پای او را به درس [[محدث محقق]]،‌ میرزا حسین نوری كشاند و اندیشه باشكوه وی را از انبوه دانش و بینش، [[فقیه]] وارسته آیت الله حاج آقا رضا همدانی بارورتر ساخت.
+
==تدریس و شاگردان==
 +
میرزا جواد آقا در سال ۱۳۲۱ قمری (۱۲۷۰ ش) آهنگ [[رجعت]] به [[ایران]] کرد و به زادگاهش [[تبریز]] وارد شد.<ref> رساله لقاءالله، مقدمه.</ref>
  
ثمر آفرین خوشه‎های فكر و اندیشه‌ میرزا جواد آقا با حضور در درس آخوند ملا محمدكاظم خراسانی چشمگیرتر شد و تابناكی چهره‌ وجود او با آشنایی با آخوند ملا حسین‌قلی همدانی افزون گردید؛ هم او كه بسان اكسیری، میرزا جواد آقا از ملك به ملكوت رسانید، كسی كه نسیم نگاهش غبار رذایل را از صفحه‌ جان انسان‌ها می‎شست و تأثیری ژرف در كلامش دیده می‎شد.
+
جاذبه معنوی میرزا جواد آقا روشن ضمیران پاک را از محضر پر فیض وی سیراب ساخت. دانش ‎پژوهان از دانش وی بهره می‎ بردند و مردم نیز با قلبی مطمئن و روحی پرشور اطراف او حلقه می ‎زدند. در این سال ها بود که واقعه [[مشروطیت|مشروطه]] پدید آمد و ارتش روسیه بخشی از آذربایجان را اشغال کرد. از این رو حاج میرزا جواد آقا به دور از چشم متجاوزان رو به سوی [[تهران]] گذارد و از آن جا به [[زیارت]] [[حضرت عبدالعظیم حسنی]] علیه السلام شتافت. سپس در سال ۱۳۲۹ ق. به [[قم]] مهاجرت کرد و این شهر را وطن دوم خویش قرار داد.<ref> کیهان اندیشه، ش ۸، مصاحبه با آیت الله حسن زاده آملی.</ref> در آن ایام این شهر از حداقل امکانات محروم بود، جمعیتی اندک داشت و هنوز [[حوزه علمیه قم]] تأسیس نشده بود.
  
==بازگشت به تبریز==
+
این عارف فرزانه اندکی پس از ورود، به درخواست برخی از افراد پارسا، جلسات درس و محافل [[اخلاق]] و [[عرفان]] در [[مدرسه فیضیه]] برپا کرد. درس «[[فقه]]» که متن آن «مفاتیح» [[فیض کاشانی]] بود و درس دیگری برای بعضی از خواص در منزل حاج میرزا برقرار می‎ شد که اخلاق و عرفان موضوع آن بود.
  
سال های هجرت و روزهای تشرف در نجف با انبوه بركات همراه بود و تلاش بسیار در راه تحصیل و تهذیب رهاوردهای مباركی در پی داشت. تا این كه میرزا جواد آقا در سال 1321 قمری / 1270 ش. آهنگ [[رجعت]] به ایران كرد و به زادگاهش تبریز وارد شد.<ref> رساله لقاءالله، مقدمه.</ref>
+
علاوه بر این، [[نماز جماعت]] در مسجد بالاسر حرم مطهر [[حضرت معصومه]] علیهاالسلام نیز از سوی ایشان اقامه می‎ گردید؛ که [[امام خمینی]] و [[سید رضا بهاءالدینی|آیت الله بهاء‌الدینی]] از جمله افرادی بودند که در آن شرکت می‎ کردند.
  
جاذبه معنوی او روشن ضمیران پاك را بسان پروانه‎هایی عاشق گرداگردش به پرواز درآورد و از محضر پر فیض وی آنان را سیراب ساخت. دانش ‎پژوهان از بارش دانش وی بهره می‎بردند و مردم نیز با قلبی مطمئن و روحی پرشور اطراف او حلقه می‎زدند. در این سال ها بود كه واقعه مشروطه پدید آمد و ارتش روسیه بخشی از آذربایجان را اشغال كرد، مردم بی‎پناه آن خطه به خاك و خون كشیده شدند و شهر تبریز محاصره گردید. راهی غیر از ترك دیار باقی نماند. از این رو حاج میرزا جواد آقا به دور از چشم متجاوزان رو به سوی تهران گذارد و از آن جا به [[زیارت]] [[حضرت عبدالعظیم حسنی]] علیه السلام شتافت. سپس به [[قم]] مهاجرت كرد و این شهر را وطن دوم خویش قرار داد.<ref> كیهان اندیشه، ش 8، مصاحبه با آیت الله حسن زاده آملی.</ref>
+
تابناکی سال های حضور این شخصیت علمی عرفانی، زمینه ‎ساز هجرت بسیاری از علما و بزرگان به سوی این خطه گردید. منزل وی دارالشفای روان مردم زجر دیده و مصیبت زده بود. لطافت سخنان این فرزانه سخت کوش در مناسبت های مختلف، امواج مردم را لبریز از شادی و نشاط در ایام عید و سرور [[معصوم|معصومین]] علیهم السلام می ‎نمود و جرعه ‎های معرفت بسیاری در ایام رحلت و عزا در کام وجود آنان سرازیر می ‎کرد.
  
ارمغان ارزشمند دوران تحصیل و تدریس حاج میرزا جواد آقا، ژرف‎نگری و اندیشمندی بسیار نسبت به اوضاع جهان بود. وی صاحب سیرتی سیاسی شده بود و هماره حوادث را با دیده [[بصیرت]] و بینش می‎نگریست. حكومت زمان خود را مردود می‎دانست و صاحب منصبان را افرادی ناپاك و غاصب می‎شمرد. هیچ گاه روی خوش به آنان نشان نمی‎داد و با زبان [[دعا]]، ناخرسندی خویش را نسبت به اوضاع ابراز می‎نمود.
+
'''شاگردان درس اخلاق:'''
  
افرادی كه برای مشورت به حضورش می‎شتافتند از قبول كارهای دولتی منصرف می‎ساخت و سردمداران حكومت را همچون ستمگران [[بنی امیه]] و [[بنی عباس]] قلمداد می‎كرد.<ref> اسرار الصلاه، حاج میرزا جواد آقا ملكی تبریزی، ص 87.</ref>
+
حوزه درس حاج میرزا جواد آقا، سرچشمه نور بود و تأثیر کلام ژرف آن استاد خود ساخته، بذر صلاح و اصلاح در گستره دل ها می ‎افشاند؛ به طوری که هر یک از شاگردان، خود پرچمدار صلاح و سداد شدند و جمع بسیاری را به سر منزل مقصود رهنمون ساختند.
  
==تدریس و تهذیب در قم==
+
برخی از شاگردان مرحوم ملکی عبارتند از:
  
سال 1329 ق. قم پذیرای وجود حاج میرزا جواد آقا شد. در آن ایام این شهر از حداقل امكانات محروم بود، جمعیتی اندك داشت و هنوز حوزه علمیه مقدس و پربركتشان تأسیس نشده بود.
+
*[[امام خمینی]] قدس سره الشریف؛ برخی مرحوم امام را در زمره شاگردان ایشان -هرچند به مدت کم- نام برده اند.
 +
*[[آخوند ملا علی همدانی|آخوند ملا علی معصومی همدانی]]: عالم ربانی و شایسته که از همدان به [[قم]] هجرت کرد و طوبای وجود خود را با انبوه معارف الهی از حاج میرزا جواد آقا برکت بخشید و تأثیری جاودان در [[روح]] خود ایجاد کرد.<ref> آیینه دانشوران، ص ۸۵.</ref>
 +
*حاج آقا حسین فاطمی قمی: دانشمندی الهی و پرمهر که سالیان بسیار خوشه چین گستره دانش استاد خود بود و تدریس اخلاق و تربیت نفوس بسیاری را به عهده داشت.<ref> گنجینه دانشمندان، محمد شریف رازی، ج ۲، ص ۲۱۲.</ref>
 +
*حاج شیخ عباس تهرانی
 +
*سید محمود مدرسی
 +
*حجت الاسلام سید محمود یزدی
 +
*شیخ اسماعیل بن حسین «تائب»
 +
*حاج میرزا عبدالله شالچی
  
این عارف فرزانه اندكی پس از ورود، به درخواست برخی از افراد پارسا، جلسات درس و محافل اخلاق برپا كرد. درس «[[فقه]]» كه متن آن مفاتیح [[فیض كاشانی]] بود و در پی آن درس «اخلاق و عرفان» برای عموم مردم كه در مدرسه فیضیه تشكیل می‎شد. درس دیگری برای بعضی از خواص در منزل حاج میرزا برقرار می‎شد كه [[اخلاق]] و [[عرفان]] موضوع آن بود.
+
==آثار و تألیفات==
  
علاوه بر این، [[نماز جماعت]] در مسجد بالاسر حرم مطهر [[حضرت معصومه]] علیهاالسلام نیز از سوی ایشان اقامه می‎گردید؛ كه امام خمینی و آیت الله بهاء‌الدینی از جمله افرادی بودند كه در [[نماز]] حاج میرزا جواد آقا شركت می‎كردند.
+
مرحوم [[امام خمینی]] در تشویق به مطالعه آثار آیت الله ملکی می گوید: «... از علمای معاصر، کتب شیخ جلیل القدر، عارف بالله حاج میرزا جواد آقا ملکی تبریزی را مطالعه کن». برخی از کتب ایشان عبارتند از:
  
تابناكی سال های حضور این شخصیت علمی عرفانی، زمینه‎ساز هجرت بسیاری از علما و بزرگان به سوی این خطه گردید. در آن ایام عوام و خواص از سرو سبز وجود ایشان بهره‎های وافر می‎بردند و منزل وی دارالشفای روان مردم زجر دیده و مصیبت زده بود. لطافت سخنان این فرزانه سخت كوش در مناسبت های مختلف، امواج مردم را لبریز از شادی و نشاط در ایام عید و سرور معصومین علیهم السلام می‎نمود و جرعه‎های معرفت بسیاری در ایام رحلت و عزا در كام وجود آنان سرازیر می‎كرد.
+
#«اسرار الصلاة»؛ کتابی که حاوی هزار نکته از اسرار [[نماز]] است و بسان استاد [[اخلاق]] برای انسان های آماده خودسازی محسوب می ‎شود. برخی از اسرار طهارت و عبرت و تفکر را گوشزد می‎ کند و به معانی [[وسوسه]] و الهام می ‎پردازد. با بحث از [[گناهان کبیره|گناهان کبیره]] اشاره ‎ای به [[توبه]] نموده و حضور قلب و حالات ملکوتی آدمی را توضیح می‎ دهد.
 
+
#«[[المراقبات (کتاب)|المراقبات]]» یا «اعمال السنّه»؛ در این اثر پربها، مقدمه‎ ای کوتاه پیرامون [[دعا]] و راز و نیاز به چشم می‎ خورد و سپس با قلمی زیبا و گویا، اعمال ماه‌های مختلف، آثار و برکات روحی و معنوی آنها توضیح داده شده است.
گویا تقدیر چنین بود كه پاكی و قداست در [[حوزه علمیه]] [[قم]] به دست چنین وارسته‎ای پاك، پی‎ریزی شود تا دهه‎ای بعد، پای همت و تلاش به وسیله حاج شیخ عبدالكریم حائری به میان گذارده شده و حوزه علمیه قم، قامت سبز خود را برافرازد.
+
#«رساله لقاءالله»؛ کتابی لبریز از نورانیت و معنویت که ره‎پویان راه [[تهذیب نفس|تهذیب]] و وارستگی را به قله قداست و طهارت روح می ‎رساند. معنای «لقاءالله» و [[آیه|آیات]] مربوط به آن را توضیح داده، از [[اسم اعظم]] گفتگو می ‎کند و سپس راه موفقیت الهی را برای سالکین بیان می‎ نماید.
 
+
#کتابی در [[فقه]]
آنان كه با حالات ملكوتی و عبادی این فرزانه عارف آشنا بودند ایشان را از بكائون می‎شمردند. عبدی صالح كه سه ماه [[رجب]]، [[شعبان]] و [[رمضان]] را پی در پی [[روزه]] می‎گرفت و در [[قنوت]] [[نمازهای نافله]] این بیت حافظ را مكرر می‎خواند: ما را ز جام باده گلگون خراب كن × زان پیش تر كه عالم فانی شود خراب.<ref> آیینه دانشوران، سید علیرضا ریحان یزدی، ص 351.</ref>
+
#رساله‎ ای در [[حج]]
 
+
#حاشیه فارسی بر «غایة القصوی»
==شاگردان درس اخلاق==
 
 
 
حوزه درس حاج میرزا جواد آقا، سرچشمه نوری بود كه حسینیه دل های شیفتگان را، روشن و آفتابی می‎نمود. پلكان ملكوت برای ره‎پویان وارستگی محسوب می‎شد. تأثیر كلام ژرف آن استاد خود ساخته، بذر صلاح و اصلاح در گستره دل ها می‎افشاند؛ به طوری كه هر یك از شاگردان، خود پرچمدار صلاح و سداد شدند و جمع بسیاری را به سر منزل مقصود رهنمون ساختند.
 
 
 
برخی از شاگردان مرحوم ملكی عبارتند از:
 
 
 
# امام خمینی قدس سره الشریف: نفس مسیحایی حاج میرزا جواد آقا، صمیم جان خمینی عزیز را چنان تأثیر بخشید كه «روح الله» گردید و بیرق انقلابی سترگ را به دست خویش گرفت. از این رو امام راحل در كتاب «[[معراج السالكین]]»، چون سخن از [[عرفان]] می‎شود، استاد خود را «شیخ جلیل القدر» لقب داده و «عارف بالله» می‎خواند و علاقه مندان به [[تهذیب]] و وارستگی را به مطالعه كتاب های ایشان راهنمایی می‎نماید.<ref> معراج السالكین و صلوه العارفین، امام خمینی قدس سره، ص 42.</ref> و در كتاب «چهل حدیث»، بیدار دلان را به «رساله لقاء الله» آن برزگوار رهنمون می‎شود.<ref> شرح چهل [[حدیث]]، امام خمینی رحمة الله، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی رحمة الله، ص 453 ([[حدیث]] 28).</ref> آن فرزانه كبیر، در جای دیگر كه از [[قم]] و قبرستان شیخان سخن به میان می‎آید خطاب به استاد شهید مطهری می‎فرماید: «در قبرستان قم یك مرد خوابیده است و او حاج میرزا جواد آقا تبریزی است».<ref>روح مجرد، مرحوم علامه طهرانی، ص 272 و 273.</ref>
 
# حاج آقا حسین فاطمی قمی: دانشمندی الهی و پرمهر كه سالیان بسیار خوشه چین گستره دانش استاد خود بود و تدریس اخلاق و تربیت نقوس بسیاری را به عهده داشت.<ref> گنجینه دانشمندان، محمد شریف رازی، ج 2، ص 212.</ref>
 
# آخوند ملا علی همدانی: عالم ربانی و فرزانه‎ای شایسته كه از همدان به قم هجرت كرد و طوبای وجود خود را با انبوه معارف الهی از حاج میرزا جواد آقا بركت بخشید و تأثیری جاودان در [[روح]] خود ایجاد كرد.<ref> آیینه دانشوران، ص 85.</ref>
 
# حاج شیخ عباس تهرانی
 
# سید محمود مدرسی
 
# حجت الاسلام سید محمود یزدی
 
# محمود مجتهدی
 
# شیخ اسماعیل بن حسین «تائب»
 
# حاج میرزا عبدالله شالچی
 
 
 
==آثار==
 
 
 
«عالم» بسان نخلی بلند از بركات است كه باید چشم انتظار بر «قامت سخاوت» او داشت تا عنایت كند و دامن نیاز انسان را پر از «گوهر معرفت» نماید. با سیره سبز خود و روح بارانی خویش هماره نزول لطف و محبت داشته باشد و گاهی با بیان مبین خویش و زمانی با قلم تابناك خود، صفحه‌ دل ها را نورافشان نماید.
 
 
 
در این مقاله، چشم اطاعت بر هم می‎گذاریم، با گوش جان سخن امام راحل؛ خمینی عزیز را پذیرا می‎شویم كه فرمود: «...از علمای معاصر كتب شیخ جلیل القدر، عارف بالله حاج میرزا جواد آقا ملكی تبریزی را مطالعه كن». و با هم كتب ایشان را مرور می‎نماییم:
 
 
 
# «اسرار الصلاه»؛ كتابی كه حاوی هزار نكته از اسرار [[نماز]] است و بسان استاد [[اخلاق]] برای انسان های آماده خودسازی محسوب می‎شود. برخی از اسرار طهارت و عبرت و تفكر را گوشزد می‎كند و به معانی وسوسه و الهام می‎پردازد. با بحث از گناهان كبیره اشاره‎ای به [[توبه]] نموده و حضور قلب و حالات ملكوتی آدمی را توضیح می‎دهد.
 
# «المراقبات» یا «اعمال السنّه»؛ در این اثر پربها، مقدمه‎ای كوتاه پیرامون [[دعا]] و راز و نیاز به چشم می‎خورد و سپس با قلمی زیبا و گویا، اعمال ماه‌های مختلف، آثار و بركات روحی و معنوی آن ها توضیح داده شده است.
 
# «رساله لقاءالله»؛ كتابی لبریز از نورانیت و معنویت كه ره‎پویان راه تهذیب و وارستگی را به قله قداست و طهارت [[روح]] می‎رساند. معنای «لقاءالله» و آیات مربوط به آن را توضیح داده، از اسم اعظم گفتگو می‎كند و سپس راه موفقیت الهی را برای سالكین بیان می‎نماید.
 
# كتابی در [[فقه]]
 
# رساله‎ای در [[حج]]
 
# حاشیه فارسی بر «غایه القصوی»
 
 
 
==برخی از حالات میرزا جواد آقا ملکی تبریزی==
 
 
 
آنان که با حالات ملکوتی و عبادی این فرزانه عارف آشنا بودند، ایشان را از بکّائون می‎شمردند. عالمی که از خوف و شوق خداوند بسیار گریه می‌‌کرد و از بسیار گریه کنندگان عصر بود. سه ماه [[رجب]]، [[شعبان]] و [[رمضان]] را پی در پی روزه می‌‌‎گرفت و در قنوت نمازهای نافله این بیت حافظ را مکرر می‎‌‌خواند:
 
 
 
{{بیت|ما را ز جام باده گلگون خراب کن|زان پیشتر که عالم فانی شود خراب}}
 
  
 
==سیره و روش زندگانی==
 
==سیره و روش زندگانی==
  
اینك كه فرصت حضور در محضر عارف فرزانه، حاج میرزا جواد آقا ملكی برایمان میسر نیست، سیره آسمانی و راه و روش زندگانی و عبادات آن والامقام را از زبان شاگردانش جویا می‎شویم:
+
آنان که با حالات ملکوتی و عبادی این فرزانه عارف آشنا بودند، ایشان را از بکّائون می‎ شمردند. سیره آسمانی و راه و روش زندگانی و عبادات حاج میرزا جواد آقا ملکی را از زبان شاگردانش جویا می‎ شویم:
  
آیت الله حاج سید حسین فاطمی: «او خودش دستوالعمل اخلاقی بود. شب كه می‎شد در صحن خانه دیوانه‎وار قدم می‎زد و مترنم بود كه: گر بشكافند سراپای من جز تو نیابند در اعضای من؛ آخرین حرفش در بیماریش این بود كه گفت «الله اكبر» و جان تسلیم كرد».<ref> كیهان اندیشه، ش مصاحبه با آیت الله حسن زاده آملی.</ref>
+
* آیت الله حاج سید حسین فاطمی می گوید: «او خودش دستوالعمل اخلاقی بود. شب که می شد در صحن خانه دیوانه ‎وار قدم می‎ زد و مترنم بود که: «گر بشکافند سراپای من * جز تو نیابند در اعضای من».<ref name=":۰"> کیهان اندیشه، ش ۸، مصاحبه با آیت الله حسن زاده آملی.</ref>
 +
* محقق ارجمند شیخ محمد رازی: ایشان ماه‌های [[رجب]] و [[شعبان]] را [[روزه]] بودند و در [[مدرسه فیضیه]] درس [[اخلاق]] عمومی می‎ گفتند. اکنون که سی سال از رحلت آن عالم ربانی می‎ گذرد، در و دیوار مدرس و فضای مدرسه، صدای حزین و گریان و ناله ‎های شوق و سوزان او را به گوش هوش می‎ رساند که می‎ گوید: «اللهم ارزقنا التجافی عن دارالغرور و الانابه الی دارالخلود والاستعداد للموت قبل الفوت». ارتباط وی با [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|حضرت بقیه الله]] ارواحنا له الفداء بسیار و ملازمتش به [[تقوا]] و [[ورع]] فراوان بود. مراقبتی بسیار به نوافل و حضور و توجه دایمی فراوان داشت و لحظه‎ ای از یاد خداوند بیرون نمی‎ رفت.<ref>آثار الحجه، محمد رازی، ج۱، ص۲۶. (با اندکی تغییر)</ref>
 +
* مرحوم حاج میرزا عبدالله شالچی: «مرحوم استادم، آیت الله ملکی، [[اجتهاد]] فکری و درونی داشت. در برداشت های درونی قوی بود. ایشان دستورهایی در خوردن، خوابیدن و اعمال و رفتار ارائه می ‎دادند که بسیار مؤثر بود و شخص را پاک و پیراسته کرده، به سوی الله رهنمون می‎‎ نمود. ...الان نیز مرقد ایشان - در [[قبرستان شیخان قم]] - محل حوایج است. من هر وقت حاجتی داشته باشم بر سر قبر ایشان می ‎‎روم».
 +
* میرزا جواد آقا ملکی، همچنین فردی ژرف‎نگر و اندیشمند نسبت به اوضاع جهان بود. وی صاحب سیرتی سیاسی شده بود و هماره حوادث را با دیده بصیرت و بینش می ‎نگریست. حکومت زمان خود را مردود می‎ دانست و صاحب منصبان را افرادی ناپاک و غاصب می‎ شمرد. هیچ گاه روی خوش به آنان نشان نمی‎ داد و با زبان [[دعا]]، ناخرسندی خویش را نسبت به اوضاع ابراز می ‎نمود. افرادی را که برای مشورت به حضورش می ‎شتافتند از قبول کارهای دولتی منصرف می ‎ساخت و سردمداران حکومت را همچون ستمگران [[بنی امیه]] و [[بنی عباس]] قلمداد می‎ کرد.<ref> اسرار الصلاه، حاج میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، ص ۸۷.</ref>  
  
محقق ارجمند شیخ محمد رازی: ایشان ماه‌های [[رجب]] و [[شعبان]] را روزه بودند و در مدرسه فیضیه درس اخلاق عمومی می‎گفتند. اكنون كه سی سال از رحلت آن عالم ربانی می‎گذرد، در و دیوار مدرس و فضای مدرسه، صدای حزین و گریان و ناله‎های شوق و سوزان او را به گوش هوش می‎رساند كه می‎گوید: «اللهم ارزقنا التجافی عن دارالغرور و الانا به الی دارالخلود والاستعداد للموت قبل الفوت».
+
==در بیان بزرگان==
  
ارتباط وی با حضرت بقیه الله ارواحنا له الفداء بسیار و ملازمتش به [[تقوا]] و ورع فراوان بود. مراقبتی بسیار به نوافل و حضور و توجه دایمی فراوان داشت و لحظه‎ای از یاد خداوند بیرون نمی‎رفت.<ref>آثار الحجه، محمد رازی، ج1، ص26. (با اندكی تغییر)</ref>
+
'''علامه طباطبایی:'''
  
مرحوم حاج میرزا عبدالله شالچی: «مرحوم استادم، آیت الله ملكی، [[اجتهاد]] فكری و درونی داشت. در برداشت های درونی قوی بود. ایشان دستورهایی در خوردن، خوابیدن و اعمال و رفتار ارائه می‎دادند كه بسیار مؤثر بود و شخصی را پاك و پیراسته كرده، به سوی الله رهنمون می‎‎نمود. ...الان نیز مرقد ایشان - در قبرستان شیخان قم - محل حوایج است. من هر وقت حاجتی داشته باشم بر سر قبر ایشان می‎‎روم».
+
مرحوم [[علامه طباطبایى|علامه طباطبائى]]، بر کتاب [[المراقبات (کتاب)|المراقبات]] آیت الله ملکی تبریزی [[تقریظ|تقریظی]] نوشته‌‌اند که بخشی از آن چنین است: «...چند سطرى درباره کتاب اعمال سال، تألیف پیشواى طایفه، حجت حق، آیت الله مرحوم حاج میرزا جواد آقا ملکى تبریزى قدس اللّه روحه مى‌نویسم نه با این هدف که این کتاب گرانسنگ یا مؤلف بزرگ آن را بستایم زیرا این کتاب دریاى لبریزى است که در سنگ و پیمانه نگنجد و مؤلف آن پیشواى والا مقامى است که بلنداى زیاد شخصیت او با هیچ مقیاسى قابل اندازه‌‌‌گیرى نیست و ناتوانى، عذرى موجّه و یأس از رسیدن به مقصد، براى استراحت کافى است بلکه با هدف تذکر به برادران و دوستان و سروران صادق و باصفا که تذکر براى مؤمنین سودمند است... کتابى که پیش رو دارید از بهترین کتابهایى مى‌‌باشد که در این زمینه نگارش یافته است. در این کتاب لطایفى که اهل ولایت خدا از آن مراقبت نموده و نکات ظریفى که در دل سرگشتگان محبت خدا خطور نموده و تمام مطالبى که مربیان درباره عبادت خدا فهمیده‌‌اند، وجود دارد. خداوند مرقد مؤلف بزرگ آن را نورانى از بارانهاى رحمت و بخشش خود بر آن سیراب و او را به پیامبر و آل پاک او ملحق نماید».
  
==آیت‌ الله ملکی تبریزی در بیان بزرگان==
+
'''امام خمینی:'''
  
'''علامه طباطبایی'''
+
[[امام خمینی]] در کتاب «[[سر الصلوة؛ معراج السالکین و صلوة العارفین (کتاب)|معراج السالکین]]»، چون سخن از [[عرفان]] می‎ شود، استاد خود را «شیخ جلیل القدر» لقب داده و «عارف بالله» می ‎خواند و علاقه مندان به [[تزکیه نفس|تهذیب]] و وارستگی را به مطالعه کتاب های ایشان راهنمایی می‎ نماید.<ref> معراج السالکین و صلوه العارفین، امام خمینی قدس سره، ص ۴۲.</ref> و در کتاب «چهل حدیث»، بیدار دلان را به «رساله لقاء الله» آن برزگوار رهنمون می ‎شود.<ref> شرح چهل حدیث، امام خمینی رحمة الله، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی رحمة الله، ص ۴۵۳ (حدیث ۲۸).</ref>
  
مرحوم علامه طباطبائى صاحب کتاب المیزان، بر کتاب المراقبات آیت الله ملکی تبریزی تقریظی نوشته‌‌اند که بخشی از آن چنین است: «...چند سطرى درباره کتاب اعمال سال، تألیف پیشواى طایفه، حجت حق، آیت الله، مرحوم حاج میرزا جواد آقا ملکى تبریزى قدس اللّه روحه مى‌نویسم نه با این هدف که این کتاب گرانسنگ یا مؤلف بزرگ آن را بستایم زیرا این کتاب دریاى لبریزى است که در سنگ و پیمانه نگنجد و مؤلف آن پیشواى والا مقامى است که بلنداى زیاد شخصیت او با هیچ مقیاسى قابل اندازه‌‌‌گیرى نیست و ناتوانى، عذرى موجّه و یأس از رسیدن به مقصد، براى استراحت کافى است بلکه با هدف تذکر به برادران و دوستان و سروران صادق و باصفا که تذکر براى مؤمنین سودمند است...
+
'''شهید مرتضی مطهری:'''
  
کتابى که پیش رو دارید از بهترین کتابهایى مى‌‌باشد که در این زمینه نگارش یافته است. در این کتاب لطایفى که اهل ولایت خدا از آن مراقبت نموده و نکات ظریفى که در دل سرگشتگان محبت خدا خطور نموده و تمام مطالبى که مربیان درباره عبادت خدا فهمیده‌‌اند، وجود دارد. خداوند مرقد مؤلف بزرگ آن را نورانى از بارانهاى رحمت و بخشش خود بر آن سیراب و او را به پیامبر و آل پاک او ملحق نماید».
+
استاد [[مرتضی مطهری|شهید مطهری]] می‌گوید: «مرحوم حاج میرزا جواد آقا ملکى تبریزى از بزرگان اهل [[معرفت]] زمان ما - که پنجاه و دو سال پیش از دنیا رفته است و قبر او در قم است و من هر وقت به قم مشرف مى‌‌‌شوم آرزو دارم قبر این مرد بزرگ را زیارت کنم...».
 
 
'''آیت‌ الله شهید مرتضی مطهری'''
 
 
 
استاد شهید می‌گوید: مرحوم حاج میرزا جواد آقا ملکى تبریزى از بزرگان اهل معرفت زمان ما - که پنجاه و دو سال پیش از دنیا رفته است و قبر او در قم است و من هر وقت به قم مشرف مى‌‌‌شوم آرزو دارم قبر این مرد بزرگ را زیارت کنم - در یکى از نوشته‌‌‌هاشان درباره استاد بزرگوارشان مرحوم آخوند ملا حسینقلى همدانى که از اعاجیب اهل معنا بوده، مى‌‌‌نویسد که یک آقایى آمد پیش مرحوم آخوند و مرحوم آخوند او را توبه داد. چهل و هشت ساعت بعد وقتى آمد، ما او را نشناختیم. آنچنان از نظر چهره و قیافه عوض شده بود که ما باور نمى‌‌کردیم که این همان آدم چهل و هشت ساعت پیش است.
 
 
 
'''شیخ محمد رازی'''
 
 
 
وی می‌گوید: ایشان ماههای [[رجب]] و [[شعبان]] را روزه بودند و در مدرسه فیضیه درس اخلاق عمومی می‎‌گفتند. اکنون که سی سال از رحلت آن عالم ربّانی می‌‌‎گذرد، در و دیوار مدرس و فضای مدرسه، صدای حزین و گریان و ناله‌‌‎های شوق و سوزان او را به گوش هوش می‎‌‌رساند که می‌‌‎گوید: «اللهم ارزقنا التجافی عن دار الغرور و الانا به الی دارالخلود والاستعداد للموت قبل الفوت».
 
 
 
ارتباط وی با حضرت بقیه الله ارواحنا له الفداء بسیار و ملازمتش به تقوا و ورع فراوان بود. مراقبتی بسیار به نوافل و حضور و توجه دایمی فراوان داشت و لحظه‎‌ای از یاد خداوند بیرون نمی‌‌‎رفت.
 
  
 
==وفات==
 
==وفات==
  
...سرانجام آخرین آفتاب از خورشید حیات و زندگانی اندیشمند عارف، حاج میرزا جواد آقا ملكی تبریزی نمایان شد و روز یازدهم [[ذی الحجه]] سال 1343 قمری فرصت دیدار و هنگام لقاء رخ نشان داد.
+
مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، سرانجام در روز یازدهم [[ذی الحجه]] سال ۱۳۴۳ قمری (۱۳۰۵ ش) در [[قم]] دار فانی را وداع گفت. آیت الله سید حسین فاطمی می گوید: «... آخرین حرف او در بیماری اش این بود که گفت «الله اکبر» و جان تسلیم کرد».<ref name=":۰" /> پیکر مطهر وی را [[تشییع جنازه|تشییعی]] باشکوه نمودند و در جوار [[حرم حضرت معصومه علیها السلام|حرم حضرت فاطمه معصومه]] علیهاالسلام در [[قبرستان شیخان قم]] به خاک سپردند.
 
 
چگونگی حضور آن عارف فرهیخته را در ملكوت از زبان فرزانه وارسته، حاج آقا حسین فاطمی آگاه می‎شویم: روز پنجشنبه، [[عید قربان]] بود. صبح، [[مسجد جمكران]] رفتم و قبل از ظهر به منزل برگشتم. چون وارد شدم خبر دادند كه حاج میرزا جواد آقا جویای احوال شما شده‎اند. چون از كسالت وی اطلاع داشتم بدون هیچ معطلی به خدمتشان رفتم، ایشان به حمام رفته، خضاب بسته و پاك و مطهر در بستر نشسته بودند.  
 
 
 
در ظاهر منتظر [[اذان]] بودند اما انتظار بیش از این مقدار بود. چون ظهر فرارسید در بستر شروع به اذان و اقامه كردند. با گفتن هر جمله‎ای بهجت بیشتر و آرامش فراوان‎تری سراغ او می‎آمد. پس از اذان، دعای تكبیرات افتتاحیه را ترنم كردند. سپس دو دست را بالا برده تا تكبیره‎الاحرام بگویند كه گویی درهای آسمان برای ورود او گشوده شد لبهایش حركت كرد و دست ها به لرزش افتاد و با آخرین كلام اولین دیدار حاصل شد؛ «الله اكبر» مرغ روحش از بدن پاكش به سوی عالم قدس پرواز كرد و به سوی یار و محبوب دیرینه خویش، پر كشید.<ref> كیهان اندیشه، ش 8، ص 76 و 77. (با اندكی تغییر)</ref>
 
 
 
ساعاتی بعد، مردمان وارسته و رادمردان عرصه تهذیب و [[اخلاص]]، پیكر معطر وی را تشییعی باشكوه نمودند و در جوار حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام به خاك سپردند.
 
 
 
...اینك دهها سال است كه مرقد مرمرین آن مرد ملكوتی در قبرستان شیخان [[قم]] با ضریحی از نور، گل دسته‎ای معنوی و گنبدی آسمانی، روشنی بخش دل های عاشق و روان های پاك است. دست ارادت بر قبر آن فرزانه والامقام گذاشته و لب به سخن می‎گشایند استمداد [[اخلاص]] و [[تقوا]] كرده و نورانیت قبول از قبر پاكش می‎گیرند تا در عرصه‎های گوناگون توشه‎هایی همیشه جاودان همراه خویش داشته باشند.
 
 
 
[[رحمت الهی]] بر او باد روزی كه پای حیات بر زندگانی گذارد، زمانی كه به اوج ابدیت پر كشید و هنگامی كه زنده شده و در پیشگاه الهی حاضر می‎گردد.
 
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
<references/>
+
<references />
 
 
 
==منابع==
 
==منابع==
* تلخيص از مجموعه گلشن ابرار، جلد زندگی نامه "ميرزا جواد آقا ملکي تبريزي" از احمد لقماني.
+
*[[گلشن ابرار (کتاب)|گلشن ابرار]]، جلد ۱، زندگی نامه "میرزا جواد آقا ملکی تبریزی" از احمد لقمانی.
* [http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920421000592 خبرگزاری فارس]، بازیابی: 20 اردیبهشت 1393.
+
*[http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920421000592 خبرگزاری فارس]، بازیابی: ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۳.
* دستورالعمل حاج میرزا جواد آقا ملکی تبریزی رحمت الله علیه، مجله اخلاق و تربیت، خُلُق، آذر و دی 1386، شماره2،[http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/6433/6655/78624 پایگاه اطلاع رسانی حوزه]، بازیابی: 20 اردیبهشت 1393.
+
*دستورالعمل حاج میرزا جواد آقا ملکی تبریزی رحمت الله علیه، مجله اخلاق و تربیت، خُلُق، آذر و دی ۱۳۸۶، شماره۲، [http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/6433/6655/78624 پایگاه اطلاع رسانی حوزه]، بازیابی: ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۳.
 
 
 
[[رده:علمای قرن چهاردهم]]
 
[[رده:علمای قرن چهاردهم]]
 
[[رده:عارفان]]
 
[[رده:عارفان]]
 
[[رده:فقیهان]]
 
[[رده:فقیهان]]
 
[[رده:مدفونین در قبرستان شیخان]]
 
[[رده:مدفونین در قبرستان شیخان]]
 +
{{خوب}}
 +
[[رده: مقاله های مهم]]
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= متوسط
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
|رده= دارد
 +
}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ آوریل ۲۰۲۱، ساعت ۰۶:۴۸

میرزا جواد آقا ملکی تبریزی (م، ۱۳۴۳ هجری) فقیه عارف و عالم ربانی شیعه در قرن ۱۴ هجری و از شاگردان ملا حسینقلی همدانی بود. او از اساتید بزرگ فقه و اخلاق و حکمت و عرفان اسلامی بشمار می رود. کتاب «المراقبات» از آثار مشهور اوست.

۲۵۰px
نام کامل میرزا جواد آقا ملکی تبریزی
زادگاه تبریز
وفات ۱۳۴۳ قمری
مدفن قم

Line.png

اساتید

ملا محمدکاظم خراسانی، ملا حسینقلی همدانی، میرزا حسین نوری، آقا رضا همدانی،...

شاگردان

آخوند ملا علی همدانی، امام خمینی، آقا حسین فاطمی قمی، حاج شیخ عباس تهرانی، سید محمود مدرسی،...

آثار

المراقبات، اسرار الصلاة، رساله لقاءالله، کتابی در فقه،...


تحصیل و استادان

میرزا جواد آقا صرف، نحو،‌ منطق، معانی، بیان و دروس مقدماتی دیگر را در تبریز فراگرفت و پس از مدتی دوره «سطح» را به پایان رساند. سپس برای ادامه تحصیل به سوی نجف اشرف رفت.

او در درس عالمان بزرگی چون محدث محقق،‌ میرزا حسین نوری، و فقیه وارسته آیت الله حاج آقا رضا همدانی و آخوند ملا محمدکاظم خراسانی حاضر شد و تابناکی چهره‌ وجود او با آشنایی با آخوند ملا حسین‌قلی همدانی افزون گردید.

سال های هجرت و روزهای تشرف در نجف با انبوه برکات همراه بود و تلاش بسیار در راه تحصیل و تهذیب رهاوردهای مبارکی در پی داشت.

تدریس و شاگردان

میرزا جواد آقا در سال ۱۳۲۱ قمری (۱۲۷۰ ش) آهنگ رجعت به ایران کرد و به زادگاهش تبریز وارد شد.[۱]

جاذبه معنوی میرزا جواد آقا روشن ضمیران پاک را از محضر پر فیض وی سیراب ساخت. دانش ‎پژوهان از دانش وی بهره می‎ بردند و مردم نیز با قلبی مطمئن و روحی پرشور اطراف او حلقه می ‎زدند. در این سال ها بود که واقعه مشروطه پدید آمد و ارتش روسیه بخشی از آذربایجان را اشغال کرد. از این رو حاج میرزا جواد آقا به دور از چشم متجاوزان رو به سوی تهران گذارد و از آن جا به زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام شتافت. سپس در سال ۱۳۲۹ ق. به قم مهاجرت کرد و این شهر را وطن دوم خویش قرار داد.[۲] در آن ایام این شهر از حداقل امکانات محروم بود، جمعیتی اندک داشت و هنوز حوزه علمیه قم تأسیس نشده بود.

این عارف فرزانه اندکی پس از ورود، به درخواست برخی از افراد پارسا، جلسات درس و محافل اخلاق و عرفان در مدرسه فیضیه برپا کرد. درس «فقه» که متن آن «مفاتیح» فیض کاشانی بود و درس دیگری برای بعضی از خواص در منزل حاج میرزا برقرار می‎ شد که اخلاق و عرفان موضوع آن بود.

علاوه بر این، نماز جماعت در مسجد بالاسر حرم مطهر حضرت معصومه علیهاالسلام نیز از سوی ایشان اقامه می‎ گردید؛ که امام خمینی و آیت الله بهاء‌الدینی از جمله افرادی بودند که در آن شرکت می‎ کردند.

تابناکی سال های حضور این شخصیت علمی عرفانی، زمینه ‎ساز هجرت بسیاری از علما و بزرگان به سوی این خطه گردید. منزل وی دارالشفای روان مردم زجر دیده و مصیبت زده بود. لطافت سخنان این فرزانه سخت کوش در مناسبت های مختلف، امواج مردم را لبریز از شادی و نشاط در ایام عید و سرور معصومین علیهم السلام می ‎نمود و جرعه ‎های معرفت بسیاری در ایام رحلت و عزا در کام وجود آنان سرازیر می ‎کرد.

شاگردان درس اخلاق:

حوزه درس حاج میرزا جواد آقا، سرچشمه نور بود و تأثیر کلام ژرف آن استاد خود ساخته، بذر صلاح و اصلاح در گستره دل ها می ‎افشاند؛ به طوری که هر یک از شاگردان، خود پرچمدار صلاح و سداد شدند و جمع بسیاری را به سر منزل مقصود رهنمون ساختند.

برخی از شاگردان مرحوم ملکی عبارتند از:

  • امام خمینی قدس سره الشریف؛ برخی مرحوم امام را در زمره شاگردان ایشان -هرچند به مدت کم- نام برده اند.
  • آخوند ملا علی معصومی همدانی: عالم ربانی و شایسته که از همدان به قم هجرت کرد و طوبای وجود خود را با انبوه معارف الهی از حاج میرزا جواد آقا برکت بخشید و تأثیری جاودان در روح خود ایجاد کرد.[۳]
  • حاج آقا حسین فاطمی قمی: دانشمندی الهی و پرمهر که سالیان بسیار خوشه چین گستره دانش استاد خود بود و تدریس اخلاق و تربیت نفوس بسیاری را به عهده داشت.[۴]
  • حاج شیخ عباس تهرانی
  • سید محمود مدرسی
  • حجت الاسلام سید محمود یزدی
  • شیخ اسماعیل بن حسین «تائب»
  • حاج میرزا عبدالله شالچی

آثار و تألیفات

مرحوم امام خمینی در تشویق به مطالعه آثار آیت الله ملکی می گوید: «... از علمای معاصر، کتب شیخ جلیل القدر، عارف بالله حاج میرزا جواد آقا ملکی تبریزی را مطالعه کن». برخی از کتب ایشان عبارتند از:

  1. «اسرار الصلاة»؛ کتابی که حاوی هزار نکته از اسرار نماز است و بسان استاد اخلاق برای انسان های آماده خودسازی محسوب می ‎شود. برخی از اسرار طهارت و عبرت و تفکر را گوشزد می‎ کند و به معانی وسوسه و الهام می ‎پردازد. با بحث از گناهان کبیره اشاره ‎ای به توبه نموده و حضور قلب و حالات ملکوتی آدمی را توضیح می‎ دهد.
  2. «المراقبات» یا «اعمال السنّه»؛ در این اثر پربها، مقدمه‎ ای کوتاه پیرامون دعا و راز و نیاز به چشم می‎ خورد و سپس با قلمی زیبا و گویا، اعمال ماه‌های مختلف، آثار و برکات روحی و معنوی آنها توضیح داده شده است.
  3. «رساله لقاءالله»؛ کتابی لبریز از نورانیت و معنویت که ره‎پویان راه تهذیب و وارستگی را به قله قداست و طهارت روح می ‎رساند. معنای «لقاءالله» و آیات مربوط به آن را توضیح داده، از اسم اعظم گفتگو می ‎کند و سپس راه موفقیت الهی را برای سالکین بیان می‎ نماید.
  4. کتابی در فقه
  5. رساله‎ ای در حج
  6. حاشیه فارسی بر «غایة القصوی»

سیره و روش زندگانی

آنان که با حالات ملکوتی و عبادی این فرزانه عارف آشنا بودند، ایشان را از بکّائون می‎ شمردند. سیره آسمانی و راه و روش زندگانی و عبادات حاج میرزا جواد آقا ملکی را از زبان شاگردانش جویا می‎ شویم:

  • آیت الله حاج سید حسین فاطمی می گوید: «او خودش دستوالعمل اخلاقی بود. شب که می شد در صحن خانه دیوانه ‎وار قدم می‎ زد و مترنم بود که: «گر بشکافند سراپای من * جز تو نیابند در اعضای من».[۵]
  • محقق ارجمند شیخ محمد رازی: ایشان ماه‌های رجب و شعبان را روزه بودند و در مدرسه فیضیه درس اخلاق عمومی می‎ گفتند. اکنون که سی سال از رحلت آن عالم ربانی می‎ گذرد، در و دیوار مدرس و فضای مدرسه، صدای حزین و گریان و ناله ‎های شوق و سوزان او را به گوش هوش می‎ رساند که می‎ گوید: «اللهم ارزقنا التجافی عن دارالغرور و الانابه الی دارالخلود والاستعداد للموت قبل الفوت». ارتباط وی با حضرت بقیه الله ارواحنا له الفداء بسیار و ملازمتش به تقوا و ورع فراوان بود. مراقبتی بسیار به نوافل و حضور و توجه دایمی فراوان داشت و لحظه‎ ای از یاد خداوند بیرون نمی‎ رفت.[۶]
  • مرحوم حاج میرزا عبدالله شالچی: «مرحوم استادم، آیت الله ملکی، اجتهاد فکری و درونی داشت. در برداشت های درونی قوی بود. ایشان دستورهایی در خوردن، خوابیدن و اعمال و رفتار ارائه می ‎دادند که بسیار مؤثر بود و شخص را پاک و پیراسته کرده، به سوی الله رهنمون می‎‎ نمود. ...الان نیز مرقد ایشان - در قبرستان شیخان قم - محل حوایج است. من هر وقت حاجتی داشته باشم بر سر قبر ایشان می ‎‎روم».
  • میرزا جواد آقا ملکی، همچنین فردی ژرف‎نگر و اندیشمند نسبت به اوضاع جهان بود. وی صاحب سیرتی سیاسی شده بود و هماره حوادث را با دیده بصیرت و بینش می ‎نگریست. حکومت زمان خود را مردود می‎ دانست و صاحب منصبان را افرادی ناپاک و غاصب می‎ شمرد. هیچ گاه روی خوش به آنان نشان نمی‎ داد و با زبان دعا، ناخرسندی خویش را نسبت به اوضاع ابراز می ‎نمود. افرادی را که برای مشورت به حضورش می ‎شتافتند از قبول کارهای دولتی منصرف می ‎ساخت و سردمداران حکومت را همچون ستمگران بنی امیه و بنی عباس قلمداد می‎ کرد.[۷]

در بیان بزرگان

علامه طباطبایی:

مرحوم علامه طباطبائى، بر کتاب المراقبات آیت الله ملکی تبریزی تقریظی نوشته‌‌اند که بخشی از آن چنین است: «...چند سطرى درباره کتاب اعمال سال، تألیف پیشواى طایفه، حجت حق، آیت الله مرحوم حاج میرزا جواد آقا ملکى تبریزى قدس اللّه روحه مى‌نویسم نه با این هدف که این کتاب گرانسنگ یا مؤلف بزرگ آن را بستایم زیرا این کتاب دریاى لبریزى است که در سنگ و پیمانه نگنجد و مؤلف آن پیشواى والا مقامى است که بلنداى زیاد شخصیت او با هیچ مقیاسى قابل اندازه‌‌‌گیرى نیست و ناتوانى، عذرى موجّه و یأس از رسیدن به مقصد، براى استراحت کافى است بلکه با هدف تذکر به برادران و دوستان و سروران صادق و باصفا که تذکر براى مؤمنین سودمند است... کتابى که پیش رو دارید از بهترین کتابهایى مى‌‌باشد که در این زمینه نگارش یافته است. در این کتاب لطایفى که اهل ولایت خدا از آن مراقبت نموده و نکات ظریفى که در دل سرگشتگان محبت خدا خطور نموده و تمام مطالبى که مربیان درباره عبادت خدا فهمیده‌‌اند، وجود دارد. خداوند مرقد مؤلف بزرگ آن را نورانى از بارانهاى رحمت و بخشش خود بر آن سیراب و او را به پیامبر و آل پاک او ملحق نماید».

امام خمینی:

امام خمینی در کتاب «معراج السالکین»، چون سخن از عرفان می‎ شود، استاد خود را «شیخ جلیل القدر» لقب داده و «عارف بالله» می ‎خواند و علاقه مندان به تهذیب و وارستگی را به مطالعه کتاب های ایشان راهنمایی می‎ نماید.[۸] و در کتاب «چهل حدیث»، بیدار دلان را به «رساله لقاء الله» آن برزگوار رهنمون می ‎شود.[۹]

شهید مرتضی مطهری:

استاد شهید مطهری می‌گوید: «مرحوم حاج میرزا جواد آقا ملکى تبریزى از بزرگان اهل معرفت زمان ما - که پنجاه و دو سال پیش از دنیا رفته است و قبر او در قم است و من هر وقت به قم مشرف مى‌‌‌شوم آرزو دارم قبر این مرد بزرگ را زیارت کنم...».

وفات

مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، سرانجام در روز یازدهم ذی الحجه سال ۱۳۴۳ قمری (۱۳۰۵ ش) در قم دار فانی را وداع گفت. آیت الله سید حسین فاطمی می گوید: «... آخرین حرف او در بیماری اش این بود که گفت «الله اکبر» و جان تسلیم کرد».[۵] پیکر مطهر وی را تشییعی باشکوه نمودند و در جوار حرم حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام در قبرستان شیخان قم به خاک سپردند.

پانویس

  1. رساله لقاءالله، مقدمه.
  2. کیهان اندیشه، ش ۸، مصاحبه با آیت الله حسن زاده آملی.
  3. آیینه دانشوران، ص ۸۵.
  4. گنجینه دانشمندان، محمد شریف رازی، ج ۲، ص ۲۱۲.
  5. ۵٫۰ ۵٫۱ کیهان اندیشه، ش ۸، مصاحبه با آیت الله حسن زاده آملی.
  6. آثار الحجه، محمد رازی، ج۱، ص۲۶. (با اندکی تغییر)
  7. اسرار الصلاه، حاج میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، ص ۸۷.
  8. معراج السالکین و صلوه العارفین، امام خمینی قدس سره، ص ۴۲.
  9. شرح چهل حدیث، امام خمینی رحمة الله، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی رحمة الله، ص ۴۵۳ (حدیث ۲۸).

منابع

  • گلشن ابرار، جلد ۱، زندگی نامه "میرزا جواد آقا ملکی تبریزی" از احمد لقمانی.
  • خبرگزاری فارس، بازیابی: ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۳.
  • دستورالعمل حاج میرزا جواد آقا ملکی تبریزی رحمت الله علیه، مجله اخلاق و تربیت، خُلُق، آذر و دی ۱۳۸۶، شماره۲، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، بازیابی: ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۳.