محقق حلی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۳ نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است)
سطر ۱: سطر ۱:
{{الگو:منبع الکترونیکی پایگاه معتبر}}
+
'''«جعفر بن حسن بن یحیی حلی»''' معروف به '''«محقق حلی»''' یا '''«محقق اول»''' (۶۷۶-۶۰۲ ق)، فقیه و اصولی بزرگ [[شیعه|شیعه]] در قرن هفتم قمری است. کتاب «[[شرایع الاسلام]]» او از مهمترین آثار [[فقه|فقهی]] است که بسیار مورد توجه و استفاده علمای بعد قرار گرفته است. عالمان بزرگی چون [[علامه حلی]] و [[ابن داوود حلی]] از شاگردان او هستند.
  
ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن بن یحیی معروف به محقق یکی از بزرگترین علمای [[اسلام]] و مکتب [[شیعه|تشیع]] در طول تاریخ است. افقه الفقهاء و رئیس العلماء بهترین شاگرد مکتب خاتم الانبیاء و عاشق مکتب فرزندان مرتضی در کلیه فضائل بالاتر از آن است که به وصف آید. هو زعیم الشیعه و مقیّم الشریعه ابوالمکارم و المعالم صاحب شرایع، که شرایع او در صحت و قوام بی نظیر است و این کتاب اکثر علما و مراجع را مستفید و از سبک و اسلوب خاصی برخوردار که اغلب کتب [[فقه|فقهی]] بعدی ما را راهنما است.  
+
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = جعفر بن حسن محقق حلی
 +
||تصویر=
 +
||زادروز =  ۶۰۲ قمری
 +
|زادگاه = [[حله]]
 +
|وفات =  ۶۷۶ قمری
 +
|مدفن = حله
 +
|اساتید =  حسن بن یحیى حلی، [[محمد بن جعفر بن نما حلی]]، [[فخار بن معد موسوی]]،...
 +
|شاگردان = [[علامه حلی]]، [[ابن داوود حلی]]، [[فاضل آبی]]، سید عبدالکریم طاووس،...
 +
|آثار = [[شرایع الاسلام]]، [[مختصرالنافع|مختصر النافع]]، [[معارج الاصول]]، نهج الوصول الی معرفة علم الاصول،...
 +
}}
  
[[شرایع الاسلام]] حاوی دوازده هزار مسئله از مسائل [[حلال]] و [[حرام]] می باشد که چندین بار تجدید چاپ شده و شامل کلیه ابواب فقهی است. شیخ عزیز مشهور به محقق و لفظ محقق مخصوص وی است و این عنوان آن جناب را صادق است. کما اینکه عنوان آیت الله مخصوص [[علامه حلی|علامه حلّی]] است و دیگر علما اکثر شاگرد وی می باشند و لفظ و عنوان حجة الاسلام ابتدا محمد غزالی است که هم او و سایرین را چه سخت عنوانی و نمی دانیم فردا اینها را چه جوابی است؟!! و لفظ ثقة الاسلام ابتدا [[شیخ کلینی|مرحوم کلینی]] که رحمت کند خداوند ایشان را که این لقب زیبد هر چند دیگران را چنین لقبی مکروه آید.
+
==تحصیل و استادان==
 +
ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن بن یحیی، در سال ۶۰۲ قمری در شهر [[حله]] به دنیا آمد. وى از همان سنین کودکى به تحصیل مقدمات علوم متداول عصر خویش پرداخت. او [[ادبیات عرب]] را که زبان مادرى‏ اش بود، به‌‏خوبى فراگرفت و هیئت، [[ریاضیات]]، [[منطق]] و [[کلام]] را به مقدار لازم آموخت و در تمام این رشته‏‌ها با توجه به هوش سرشار خود تبحر کامل یافت.  
  
محقق از شاگردان پدر فاضلش حسن بن یحیی نجیب الدین محمد [[ابن نما|بن نما]] و سید شمس الدین ابن معد بود و خود بزرگواری از اهل مطالعه و تحقیق و بهترین معلّمی برای علمای بعدی. چه آنکه امثال غیاث الدین سید عبدالکریم طاووس و سید محمد جلال الدین فرزند سید رضی الدین طاووس (عموزاده سید عبدالکریم ) عزّالدین حسن بن ابیطالب فاضل آبی جمال الدین یوسف فرزند حاتم شامی شمس الدین محمد بن صالح قسینی علی بن یوسف مطهر حلّی ابن داوود حلّی ابن سعید حلّی و نابغه روزگار آیت الله حلّی از محضر محقق سالها بهره مند بودند و از کرسی درس این استاد که امثال یوسف بن مطهر و ابن جهم حلّی نیز شرکت می کردند این شاگردان خود همگان به مقام استادی رسیدند.  
+
محقق حلى، آن‏گاه، [[فقه]] و [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] را نزد پدر فاضلش، حسن بن یحیى آموخت و از محضر فقهاى مشهور حله، مانند [[محمد بن جعفر بن نما حلی]] (متوفاى ۶۴۵) و [[فخار بن معد موسوی|سید فخار بن معد موسوى]] (متوفاى ۶۳۰) نیز بهره برد.
  
[[خواجه نصیرالدین طوسی|خواجه طوسی]] گاه به کرسی درس محقق حاضر می شد و محقق به احترام خواجه از جا برخاسته و از او درخواست تدریس می نمود ولی او قبول نمی کرد و در جلسه مستمع بود. نوشته اند آنگاه که محقق در مسئله [[استحباب]] تیاسر [[قبله]] سخن می راند فیما بین محقق و خواجه بحثی به میان آمد و خواجه رأی محقق را پسندید و قبول کرد (مقصود از تیاسر: مختصر انحرافی به سمت چپ از سوی قبله به قبله است).
+
==شاگردان==
 +
عالمان بزرگی از محضر علمی محقق حلی بهره بردند، که برخی از ایشان عبارتند از:  
  
کلیه صاحب تراجم علما در کتب خویش اعم از [[شیعه]] و [[اهل سنت|سنی]] به فضائل علمی و استادی محقق و خواهرزاده او علامه اعتراف دارند. هر چند [[حله|حلّه]] در زمان [[ابن ادریس حلی|ابن ادریس]] دانشگاه [[امام صادق علیه السلام|امام صادق]] علیه السلام گردید اما در عصر این دو بزرگوار قوس صعودی می پیماید و پیش بینی [[امام علی علیه السلام|خیرالاوصیاء]] (در [[جنگ صفین]]) به خود جامه عمل می پوشد.
+
*[[علامه حلی|حسن بن یوسف مطهر حلی]]
 +
*[[ابن داوود حلی]]
 +
*[[فاضل آبی|حسن بن ابی‌طالب فاضل آبی]]
 +
*غیاث الدین سید عبدالکریم طاووس
 +
*سید محمد جلال‌الدین فرزند سید رضی‌الدین طاووس (عموزاده سید عبدالکریم)
 +
*جمال الدین یوسف فرزند حاتم شامی
 +
*شمس الدین محمد بن صالح قسینی
  
بیننده محترم محقق غیر از کتاب شرایع نافع در مختصر یا [[مختصرالنافع]] و کتاب معتبر در شرح مختصر در [[فقه]]، [[معارج الاصول]] در [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] و نهج الوصول در اصول، نکت در شرح نهایه، الکهنه در [[منطق]]، مسلک در [[اصول دین]] مسائل غریه و مسائل مصریه را نیز به رشته تحریر برد.  
+
گفته شده [[خواجه نصیرالدین طوسی|خواجه نصیر طوسی]] نیز گاه به کرسی درس محقق حاضر می شد و محقق به احترام خواجه از جا برخاسته و از او درخواست تدریس می نمود، ولی او قبول نمی کرد و در جلسه مستمع بود. نوشته اند آنگاه که محقق در مسئله [[استحباب]] تیاسر [[قبله]] سخن می راند، بین محقق و خواجه بحثی به میان آمد و خواجه رأی محقق را پسندید و قبول کرد (مقصود از تیاسر: مختصر انحرافی به سمت چپ از سوی قبله به قبله است).  
  
او به سال 602 دیده به جهان گشود و به سال 676 در سن هفتاد و چهار سالگی ناگهان وفات نمود. مدفنش در شهر حلّه زیارتگاه است. پس از محقق اول کرسی درس فضلا به جناب [[علامه حلی|علامه حلّی]]، فخر المحققین، [[شهید اول]]، علی بن خازن، [[فاضل مقـداد|فاضل مقداد]] و سپس به [[ابن فهد حلی|ابن فهد حلّی]] منتهی شد.
+
==آثار و تألیفات==
 +
برخی از آثار مهم محقق حلی عبارت است از:
 +
 
 +
#[[شرایع الاسلام|شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام]]، حاوی دوازده هزار مسئله از مسائل [[حلال]] و [[حرام]] می باشد که چندین بار تجدید چاپ شده و شامل کلیه ابواب فقهی است.
 +
#[[مختصرالنافع|مختصر النافع]] یا «النافع فی مختصر الشرایع» ،در [[فقه]]
 +
#[[معارج الاصول (کتاب)|معارج الاصول]]، در [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]]
 +
#نهج الوصول الی معرفة علم الاصول
 +
#الکهنة، در [[منطق]]
 +
#المسلک، در [[اصول دین]]
 +
#تلخیص الفهرست، که ملخص [[فهرست شیخ طوسی (کتاب)|فهرست شیخ طوسی]] است
 +
#نکت النهایه.
 +
 
 +
==از نظر عالمان==
 +
کلیه صاحب تراجم علما در کتب خویش اعم از [[شیعه]] و [[اهل سنت|سنی]]، به فضائل علمی و استادی محقق حلی اعتراف دارند:
 +
 
 +
*[[علامه حلی]] در اجازه‌نامه‌ای که به خاندان زهره داده، درباره او نوشته است: «کان هذا الشیخ افضل اهل عصره فی الفقه» (این عالم بزرگ، فقیه‌ترین مردم روزگار خویش بوده است).
 +
*[[محدث نوری]] او را این چنین می‌ستاید: «کشف کننده حقایق شریعت با ظریف‌ترین نکته‌هایی که تاکنون هیچ انس و جنی با آن‌ها اُنس و آشنایی نداشته است. او رئیس علما و فقیه حکما، آفتاب درخشان فضلا، ماه چهارده شبه عرفا و نام و دانش او بازگو کننده قصه جزیره خضرا و وارث علوم پیشوایان معصوم (ع) و حجت‌های حق بر جهانیان می‌باشد. او برافرازنده پرچم تحقیق بر جهانیان است...».
 +
*[[سید حسن صدر]] صاحب کتاب [[تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام (کتاب)|تأسیس الشیعه]] می‌نویسد: «انگشت قلم، عاجز از بازشماری اوصاف اوست. او کتاب شرایع الاسلام دارد که به مثابه قرآنِ فقه است. کتاب معروف النافع، المعتبر، و دیگر المعارج در اصول فقه دارد و در علم کلام، رسالات و تالیفاتی دارد که در فهرست کتاب‌های مفصل آمده است و از مجلس عالی درس او بیش از ۴۰۰ مجتهد آگاه که شرح حال آنان در [[علم رجال]] آمده است، فارغ التحصیل گردیده‌اند و چنین موفقیتی تاکنون بر احدی نصیب نگردیده است.»
 +
*[[حسن بن زین الدین شهید ثانی|شیخ حسن]] فرزند [[شهید ثانی]] او را بدین گونه یاد می‌کند: «اگر علامه حلّی، «محقق» را [[فقیه]] و بزرگ همه زمان‌ها می‌شمرد، بهتر بود؛ چرا که محقق، سرآمد فقیهان شیعه است و در میان آنان نظیری ندارد.»
 +
*[[ابن داوود حلی|ابن داود حلی]]، شاگرد محقق، در کتاب رجالش درباره او می‌نویسد: «محقق یکتای عصر خویش و گویاترین اهل زمان و منطقی‌ترین آنان بود، فردی که حضور ذهن سریع داشت.»
 +
 
 +
==وفات==
 +
محقق حلی سرانجام به سال ۶۷۶ قمری در سن هفتاد و چهار سالگی وفات نمود. البته صاحب [[تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام (کتاب)|تأسیس الشیعه]] در این مورد می گوید: «وفات او در [[حله]] در ماه [[ربیع الثانی|ربیع الاخر]] سال ۶۹۶ رخ داده است و بر قبر شریف او در حله قبه بلندی قرار دارد که هم اکنون مورد [[تبرک]] و زیارت علاقمندان قرار می‌گیرد».
 +
 
 +
==منابع==
 +
 
 +
*مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.
 +
*پایگاه شعائر.
 +
*ویکی شیعه.
  
==منبع==
 
پایگاه شعائر
 
 
[[رده:علمای قرن هفتم]]
 
[[رده:علمای قرن هفتم]]
[[رده:اماکن مقدسه حله]]
+
[[رده:علماء شیعه]]
 +
[[رده:فقیهان]]
 +
[[رده:اصولیون]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۸ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۷:۲۳

«جعفر بن حسن بن یحیی حلی» معروف به «محقق حلی» یا «محقق اول» (۶۷۶-۶۰۲ ق)، فقیه و اصولی بزرگ شیعه در قرن هفتم قمری است. کتاب «شرایع الاسلام» او از مهمترین آثار فقهی است که بسیار مورد توجه و استفاده علمای بعد قرار گرفته است. عالمان بزرگی چون علامه حلی و ابن داوود حلی از شاگردان او هستند.

نام کامل جعفر بن حسن محقق حلی
زادروز ۶۰۲ قمری
زادگاه حله
وفات ۶۷۶ قمری
مدفن حله

Line.png

اساتید

حسن بن یحیى حلی، محمد بن جعفر بن نما حلی، فخار بن معد موسوی،...

شاگردان

علامه حلی، ابن داوود حلی، فاضل آبی، سید عبدالکریم طاووس،...

آثار

شرایع الاسلام، مختصر النافع، معارج الاصول، نهج الوصول الی معرفة علم الاصول،...


تحصیل و استادان

ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن بن یحیی، در سال ۶۰۲ قمری در شهر حله به دنیا آمد. وى از همان سنین کودکى به تحصیل مقدمات علوم متداول عصر خویش پرداخت. او ادبیات عرب را که زبان مادرى‏ اش بود، به‌‏خوبى فراگرفت و هیئت، ریاضیات، منطق و کلام را به مقدار لازم آموخت و در تمام این رشته‏‌ها با توجه به هوش سرشار خود تبحر کامل یافت.

محقق حلى، آن‏گاه، فقه و اصول را نزد پدر فاضلش، حسن بن یحیى آموخت و از محضر فقهاى مشهور حله، مانند محمد بن جعفر بن نما حلی (متوفاى ۶۴۵) و سید فخار بن معد موسوى (متوفاى ۶۳۰) نیز بهره برد.

شاگردان

عالمان بزرگی از محضر علمی محقق حلی بهره بردند، که برخی از ایشان عبارتند از:

گفته شده خواجه نصیر طوسی نیز گاه به کرسی درس محقق حاضر می شد و محقق به احترام خواجه از جا برخاسته و از او درخواست تدریس می نمود، ولی او قبول نمی کرد و در جلسه مستمع بود. نوشته اند آنگاه که محقق در مسئله استحباب تیاسر قبله سخن می راند، بین محقق و خواجه بحثی به میان آمد و خواجه رأی محقق را پسندید و قبول کرد (مقصود از تیاسر: مختصر انحرافی به سمت چپ از سوی قبله به قبله است).

آثار و تألیفات

برخی از آثار مهم محقق حلی عبارت است از:

  1. شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، حاوی دوازده هزار مسئله از مسائل حلال و حرام می باشد که چندین بار تجدید چاپ شده و شامل کلیه ابواب فقهی است.
  2. مختصر النافع یا «النافع فی مختصر الشرایع» ،در فقه
  3. معارج الاصول، در اصول
  4. نهج الوصول الی معرفة علم الاصول
  5. الکهنة، در منطق
  6. المسلک، در اصول دین
  7. تلخیص الفهرست، که ملخص فهرست شیخ طوسی است
  8. نکت النهایه.

از نظر عالمان

کلیه صاحب تراجم علما در کتب خویش اعم از شیعه و سنی، به فضائل علمی و استادی محقق حلی اعتراف دارند:

  • علامه حلی در اجازه‌نامه‌ای که به خاندان زهره داده، درباره او نوشته است: «کان هذا الشیخ افضل اهل عصره فی الفقه» (این عالم بزرگ، فقیه‌ترین مردم روزگار خویش بوده است).
  • محدث نوری او را این چنین می‌ستاید: «کشف کننده حقایق شریعت با ظریف‌ترین نکته‌هایی که تاکنون هیچ انس و جنی با آن‌ها اُنس و آشنایی نداشته است. او رئیس علما و فقیه حکما، آفتاب درخشان فضلا، ماه چهارده شبه عرفا و نام و دانش او بازگو کننده قصه جزیره خضرا و وارث علوم پیشوایان معصوم (ع) و حجت‌های حق بر جهانیان می‌باشد. او برافرازنده پرچم تحقیق بر جهانیان است...».
  • سید حسن صدر صاحب کتاب تأسیس الشیعه می‌نویسد: «انگشت قلم، عاجز از بازشماری اوصاف اوست. او کتاب شرایع الاسلام دارد که به مثابه قرآنِ فقه است. کتاب معروف النافع، المعتبر، و دیگر المعارج در اصول فقه دارد و در علم کلام، رسالات و تالیفاتی دارد که در فهرست کتاب‌های مفصل آمده است و از مجلس عالی درس او بیش از ۴۰۰ مجتهد آگاه که شرح حال آنان در علم رجال آمده است، فارغ التحصیل گردیده‌اند و چنین موفقیتی تاکنون بر احدی نصیب نگردیده است.»
  • شیخ حسن فرزند شهید ثانی او را بدین گونه یاد می‌کند: «اگر علامه حلّی، «محقق» را فقیه و بزرگ همه زمان‌ها می‌شمرد، بهتر بود؛ چرا که محقق، سرآمد فقیهان شیعه است و در میان آنان نظیری ندارد.»
  • ابن داود حلی، شاگرد محقق، در کتاب رجالش درباره او می‌نویسد: «محقق یکتای عصر خویش و گویاترین اهل زمان و منطقی‌ترین آنان بود، فردی که حضور ذهن سریع داشت.»

وفات

محقق حلی سرانجام به سال ۶۷۶ قمری در سن هفتاد و چهار سالگی وفات نمود. البته صاحب تأسیس الشیعه در این مورد می گوید: «وفات او در حله در ماه ربیع الاخر سال ۶۹۶ رخ داده است و بر قبر شریف او در حله قبه بلندی قرار دارد که هم اکنون مورد تبرک و زیارت علاقمندان قرار می‌گیرد».

منابع

  • مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.
  • پایگاه شعائر.
  • ویکی شیعه.