فهرست تفاسیر ادبی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۳ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
__Toc__
+
__فهرست__
==تفاسیر ادبی شیعه به ترتیب قرن تالیف ==
+
 
 +
'''«تفسیر ادبی»'''، [[تفسیر قرآن|تفسیری]] مشتمل‌ بر مباحث‌ زبانی و ادبی [[قرآن|قرآن‌]]، مانند لغت‌، اِعراب‌ و [[بلاغت|بلاغت‌]] می‌باشد. تفاسیر لغوی، تفاسیر نحوی و تفاسیر بلاغی، از انواع تفسیر ادبی هستند. در تفسیر ادبی مفسر بیش از هر چیزی به [[صرف]] و [[علم نحو|نحو]] و قواعد دستوری مربوط به کلمه و کلام زبان عربی در فهم [[آیه]] توجه می کند. در ادامه برخی از مشهورترین تفاسیر ادبی [[شیعه]] و [[سنی]] ذکر می شود.
 +
 
 +
==تفاسیر ادبی شیعه==
 
{| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0"
 
{| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0"
|-style="background: rgb(181, 221, 232)"
+
|- style="background: rgb(181, 221, 232)"
 
|'''نام کتاب'''
 
|'''نام کتاب'''
 
|'''نام مولف'''
 
|'''نام مولف'''
سطر ۱۰: سطر ۱۳:
 
|-
 
|-
 
|[[تلخيص البيان عن مجازات القرآن]]
 
|[[تلخيص البيان عن مجازات القرآن]]
|سيد رضى ابوالحسن محمد بن حسين
+
|[[سید رضی|سيد رضى محمد بن حسين]]
 
|پنجم
 
|پنجم
 
|عربى
 
|عربى
|  
+
|
 
*این کتاب آیاتی از کلام الهی که در آن صنعت مجاز به کار رفته را به ترتیب مصحف مشخص نموده است.
 
*این کتاب آیاتی از کلام الهی که در آن صنعت مجاز به کار رفته را به ترتیب مصحف مشخص نموده است.
 
|-
 
|-
 
|[[تفسير جوامع الجامع]]
 
|[[تفسير جوامع الجامع]]
|طبرسى فضل بن حسن
+
|[[شیخ طبرسی|فضل بن حسن طبرسى]]
 
|ششم
 
|ششم
 
|عربى
 
|عربى
|*طبرسی این تفسیر را بعد از تفسیر مجمع البیان و با اشراف بر آن نگاشته است.
+
|
*از تفسیر کشاف در آن استفاده زیادی شده است.
+
*طبرسی این [[تفسیر قرآن|تفسیر]] را بعد از تفسیر [[مجمع البیان (کتاب)|مجمع البیان]] و با اشراف بر آن نگاشته است.
 +
 
 +
*از تفسیر [[الکشاف عن حقائق غوامض التنزئل (کتاب)|کشاف]] در آن استفاده زیادی شده است.
 
|-
 
|-
|[[جلاء الأذهان و جلاء الأحزان]]
+
|[[جلاء الاذهان و جلاء الاحزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|جلاء الأذهان و جلاء الأحزان]]
|جرجانى ابو المحاسن حسين بن حسن
+
|حسين بن حسن جرجانى
 
|هشتم
 
|هشتم
 
|فارسى
 
|فارسى
 
|
 
|
*تفسير ابو الفتوح را اساس و اصل و مأخذ براى خود قرار داده است‌.
+
*[[روض الجنان و روح الجنان (کتاب)|تفسير ابوالفتوح رازی]] را اساس و اصل و مأخذ براى خود قرار داده است‌.
*در مواردی اسرائيليات و رواياتى است كه ريشه در انديشه يهود دارد به این تفسیر راه یافته است.
+
*در مواردی [[اسرائیلیات|اسرائيليات]] و رواياتى است كه ريشه در انديشه [[یهود|يهود]] دارد به این تفسیر راه یافته است.
 +
*نام دیگر آن تفسیر گازر است.
 
|-
 
|-
|[[مواهب عليه]]
+
|[[مواهب علیه (کتاب)|مواهب علیه (تفسیر حسینی)]]
|كاشفى سبزوارى حسين بن على
+
|[[ملا حسین واعظ کاشفی]]
 
|نهم
 
|نهم
 
|فارسى
 
|فارسى
سطر ۳۸: سطر ۴۴:
 
*تفسیر حسینی، نام دیگر این کتاب.
 
*تفسیر حسینی، نام دیگر این کتاب.
 
*
 
*
از ویژگی برجسته این تفسیر علاوه بر ادبی بودن آن، گرایش عرفانی نویسنده کتاب است.  
+
 
 +
*از ویژگی برجسته این تفسیر علاوه بر ادبی بودن آن، گرایش [[عرفان|عرفانی]] نویسنده کتاب است.
 
|-
 
|-
 
|[[تفسير منهج الصادقين فى الزام المخالفين]]
 
|[[تفسير منهج الصادقين فى الزام المخالفين]]
|كاشانى ملا فتح الله
+
|[[ملا فتح الله کاشانی|ملا فتح الله كاشانى]]
 
|دهم
 
|دهم
 
|فارسى
 
|فارسى
 
|
 
|
*به زبان فارسى روان و سليس( به تناسب قرن دهم هجرى) نگاشته شده‌ است.
+
*به زبان فارسى روان و سليس (به تناسب قرن دهم هجرى) نگاشته شده‌ است.
*به نقد برخی روایات غیر معتبر ـ به ویژه در محور قصص و حکایات اسرائیلی ـ پرداخته  و تعارض آنها را با قرآن و سایر روایات معتبر نشان می‌دهد.
+
*به نقد برخی روایات غیر معتبر ـ به ویژه در محور قصص و حکایات اسرائیلی ـ پرداخته  و تعارض آنها را با [[قرآن]] و سایر روایات معتبر نشان می‌دهد.
 
|-
 
|-
|[[خلاصة المنهج]]
+
|خلاصة المنهج
|كاشانى ملا فتح الله
+
|[[ملا فتح الله کاشانی|ملا فتح الله كاشانى]]
 
|دهم
 
|دهم
 
|فارسى
 
|فارسى
 
|
 
|
 
|-
 
|-
|[[زبدة التفاسير]]
+
|[[زبدة التفاسیر (کتاب)|زبدة التفاسير]]
|كاشانى ملا فتح الله
+
|[[ملا فتح الله کاشانی|ملا فتح الله كاشانى]]
 
|دهم
 
|دهم
 
|عربى
 
|عربى
 
|
 
|
 
|-
 
|-
|[[الوجيز فى تفسير القرآن العزيز]]
+
|[[الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز (کتاب)|الوجيز فى تفسير القرآن العزيز]]
|عاملى على بن حسين
+
|[[علی بن حسین عاملی]]
 
|يازدهم
 
|يازدهم
 
|عربى
 
|عربى
 
|
 
|
*در  روش ادبی، علمی و بلاغی با کشاف زمخشری شباهت فراونی دارد.
+
*در  روش ادبی، علمی و بلاغی با [[الکشاف عن حقائق غوامض التنزئل (کتاب)|الکشاف]] زمخشری شباهت فراونی دارد.
 
*جامع بين منقول و معقول است.
 
*جامع بين منقول و معقول است.
*به بسیاری از مباحث علوم قرانی پرداخته است.
+
*به بسیاری از مباحث [[علوم قرآن|علوم قرآنی]] پرداخته است.
 
|-
 
|-
|[[تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب]]
+
|[[کنزالدقائق و بحرالغرائب (کتاب)|تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب]]
|قمى مشهدى محمد بن محمدرضا
+
|[[ميرزا محمد قمى مشهدى|میرزا محمد مشهدى قمى]]
 
|دوازدهم
 
|دوازدهم
 
|عربى
 
|عربى
 
|
 
|
*از مهمترین تفاسیر روایی شیعه است و از آن به عنوان ما حصل تفاسير مهم اماميه یاد می شود.
+
*از مهمترین تفاسیر روایی [[شیعه]] است و از آن به عنوان ما حصل تفاسير مهم [[امامیه|اماميه]] یاد می شود.
*روایات را همراه اسانيد آنها می آورد و به بيان ارتباط آيات و اعراب‌ آنها نیز می پردازد.
+
*روایات را همراه اسانيد آنها می آورد و به بيان ارتباط آيات و اعراب‌ آنها نیز می پردازد.
 
|-
 
|-
|[[ترجمه تفسير جوامع الجامع]]
+
|ترجمه تفسير جوامع الجامع
|مترجمان
+
|جمعی از مترجمان
 
|پانزدهم
 
|پانزدهم
 
|فارسى
 
|فارسى
سطر ۸۴: سطر ۹۱:
 
|}
 
|}
  
 
+
==تفاسیر ادبی اهل سنت==
== لیست تفاسیر ادبی سنی ==
 
  
 
{| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0"
 
{| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0"
|-style="background: rgb(181, 221, 232)"
+
|- style="background: rgb(181, 221, 232)"
 
|'''نام کتاب'''
 
|'''نام کتاب'''
 
|'''نام مولف'''
 
|'''نام مولف'''
سطر ۹۶: سطر ۱۰۲:
  
 
|-
 
|-
|[[تاج التراجم فى تفسير القرآن للاعاجم]]
+
|[[تاج التراجم فی تفسیر القرآن للأعاجم (کتاب)|تاج التراجم فى تفسير القرآن للاعاجم]]
|اسفراينى ابوالمظفر شاهفور بن طاهر
+
|ابوالمظفر شاهفور بن طاهر اسفراينى
 
|پنجم
 
|پنجم
 
|فارسى كهن
 
|فارسى كهن
 
|
 
|
*موضوع آن ادبى و كلامى‌ است.
+
*موضوع آن ادبى و [[علم کلام|كلامى‌]] است.
  
 
*نخستین تالیف در حوزه تفسیر قرآن به زبان فارسی است.
 
*نخستین تالیف در حوزه تفسیر قرآن به زبان فارسی است.
  
*از نظر اهميت، همپايه تفسير منسوب به طبرى( فارسى) و سور آبادى و بصاير يميتى است‌.
+
*از نظر اهميت، همپايه تفسير منسوب به طبرى (فارسى) و سور آبادى و بصاير يميتى است‌.
  
 
|-
 
|-
 
|[[الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل]]
 
|[[الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل]]
|زمخشرى محمود
+
|[[زمخشرى|محمود بن عمر زمخشرى]]
  
 
|ششم
 
|ششم
 
|عربى
 
|عربى
 
|
 
|
*از آن به عنوان محکمترین و متقن ترین تفاسیراهل سنت یاد می شود.
+
*از آن به عنوان محکمترین و متقن ترین تفاسیر [[اهل سنت]] یاد می شود.
  
*در رده بندی تفاسیر، در ردیف تفاسیری است که به (تفسیر به رای) مشهورند.
+
*وجوه اعجاز در بلاغت قرآن را به بهترین شکل بيان كرده‌ است.
 
 
*وجوه اعجازى و بلاغت قرآن را به بهترین شکل بيان كرده‌ است.
 
*روایت های نقل شده از اهل بیت (ع) تا حدودی نشانگر محبت نویسنده تفسیر، به اهل بیت (ع) است .
 
  
 +
*روایت های نقل شده از [[اهل البیت|اهل بیت]] (ع) تا حدودی نشانگر محبت نویسنده تفسیر، به اهل بیت (ع) است.
  
 
|-
 
|-
 
|[[المحرر الوجيز فى تفسير الكتاب العزيز]]
 
|[[المحرر الوجيز فى تفسير الكتاب العزيز]]
|ابن عطيه اندلسى عبدالحق بن غالب
+
|ابن عطيه اندلسى  
  
 
|ششم
 
|ششم
 
|عربى
 
|عربى
 
|
 
|
*از منابع اساسى تفاسيرى چون البحر المحيط ابو حيان و الجامع لاحكام القرآن قرطبى بوده است.
+
*از منابع اساسى تفاسيرى چون [[البحر المحيط فى التفسير (کتاب)|البحر المحيط]] ابو حيان و الجامع لاحكام القرآن قرطبى بوده است.
  
 
*المحرر الوجيز جامع بين منقول و معقول است.
 
*المحرر الوجيز جامع بين منقول و معقول است.
  
*در برخی موارد روایت هایی را که بیانگر جایگاه اهل بیت (ع) هست را بیان می کند.
+
*در برخی موارد روایت هایی را که بیانگر جایگاه اهل بیت (ع) هست را بیان می کند.
  
 
|-
 
|-
|[[أنوار التنزيل و أسرار التأويل]]
+
|[[انوار التنزیل و اسرار التأویل (کتاب)|أنوار التنزيل و أسرار التأويل]]
|بيضاوى عبدالله بن عمر
+
|عبدالله بن عمر بيضاوى
 
|هشتم
 
|هشتم
  
سطر ۱۴۶: سطر ۱۵۰:
 
*در عین اینکه پرمحتوا است ولی کم حجم می باشد. از این رو آنرا «سید المختصرات» گویند.
 
*در عین اینکه پرمحتوا است ولی کم حجم می باشد. از این رو آنرا «سید المختصرات» گویند.
  
*اين تفسير در واقع خلاصه تفسير كشاف زمخشرى است .
+
*اين تفسير در واقع خلاصه تفسير كشاف زمخشرى است.
  
 
*عدم بیان اسرائلیات جز اندکی از موارد از امیتازهای برجسته تفسیر بیضاوی است.
 
*عدم بیان اسرائلیات جز اندکی از موارد از امیتازهای برجسته تفسیر بیضاوی است.
 
|-
 
|-
 
|[[البحر المحيط فى التفسير]]
 
|[[البحر المحيط فى التفسير]]
|اندلسى ابو حيان محمد بن يوسف
+
|[[ابوحیان اندلسی|ابوحيان غرناطی اندلسى]]
 
|هشتم
 
|هشتم
 
|عربى
 
|عربى
سطر ۱۵۷: سطر ۱۶۱:
 
*از جامع‌ترين تفاسير مشتمل بر نكات ادبى است.
 
*از جامع‌ترين تفاسير مشتمل بر نكات ادبى است.
  
*پرداختن عميق به مباحث نحوى. از ویژگی برجسته این تفسیر است
+
*پرداختن عميق به مباحث [[علم نحو|نحوى]] از ویژگی برجسته این تفسیر است.
 
|-
 
|-
 
|[[تفسير غرائب القرآن و رغائب الفرقان]]
 
|[[تفسير غرائب القرآن و رغائب الفرقان]]
 
|
 
|
نيشابورى نظام الدين حسن بن محمد
+
نظام الدين حسن نيشابورى
 
|
 
|
 
 
هشتم
 
هشتم
 
|
 
|
 
 
عربى
 
عربى
  
 
|
 
|
  
*موضوع آن ادبى و عرفانى‌ است.
+
*موضوع آن ادبى و [[عرفان|عرفانى‌]] است.
  
*خلاصه ای از تفسیر فخر رازی و کشاف زمخشری است.
+
*خلاصه ای از [[مفاتيح الغيب (کتاب)|تفسیر فخر رازی]] و کشاف زمخشری است.
  
*محبت وی به اهل بیت در مواردی مشاهده شده است.
+
*محبت وی به [[اهل البیت|اهل بیت]] در مواردی مشاهده شده است.
 
|-
 
|-
|[[التبيان فى تفسيرغريب القرآن]]
+
|[[التبيان فى تفسير غريب القرآن (کتاب)|التبیان فی تفسیر غریب القرآن]]
 
|
 
|
ابن هائم شهاب الدين احمد بن محمد
+
شهاب الدين احمد ابن هائم
 
|
 
|
 
نهم
 
نهم
سطر ۱۸۶: سطر ۱۸۸:
  
 
|
 
|
*تفسيرى بر مفردات و كلمات غريب قرآن مى‌باشد.  
+
*تفسيرى بر مفردات و كلمات غريب قرآن مى‌باشد.
  
*التبيان را مى‌توان حاشيه‌اى بر كتاب« غريب القرآن» سجستانی دانست.
+
*التبيان را مى‌توان حاشيه‌اى بر كتاب «غریب القرآن» سجستانی دانست.
  
 
|-
 
|-
|[[تفسير الجلالين]]
+
|[[تفسیر الجلالین (کتاب)|تفسير الجلالين]]
|محلى جلال الدين/جلال الدين سيوطى
+
|جلال الدين محلى/ [[سیوطی|جلال الدين سيوطى]]
 
|نهم/دهم
 
|نهم/دهم
 
|عربى
 
|عربى
  
 
|
 
|
*از سوره کهف تا آخر سوره ناس نوشته جلال الدین محلی است و
+
*از [[سوره کهف]] تا آخر [[سوره ناس]] نوشته جلال الدین محلی است و جلال الدين سيوطى بخش ناتمام تفسير (از ابتداى [[سوره بقره]] تا انتهاى [[سوره اِسراء|سوره اسراء]]) را نوشته است.
جلال الدين سيوطى بخش ناتمام تفسير( از ابتداى سوره بقره تا انتهاى سوره اسراء) را نوشته است.  
 
  
 
|}
 
|}

نسخهٔ کنونی تا ‏۵ سپتامبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۹:۵۳

«تفسیر ادبی»، تفسیری مشتمل‌ بر مباحث‌ زبانی و ادبی قرآن‌، مانند لغت‌، اِعراب‌ و بلاغت‌ می‌باشد. تفاسیر لغوی، تفاسیر نحوی و تفاسیر بلاغی، از انواع تفسیر ادبی هستند. در تفسیر ادبی مفسر بیش از هر چیزی به صرف و نحو و قواعد دستوری مربوط به کلمه و کلام زبان عربی در فهم آیه توجه می کند. در ادامه برخی از مشهورترین تفاسیر ادبی شیعه و سنی ذکر می شود.

تفاسیر ادبی شیعه

نام کتاب نام مولف قرن زبان توضیحات
تلخيص البيان عن مجازات القرآن سيد رضى محمد بن حسين پنجم عربى
  • این کتاب آیاتی از کلام الهی که در آن صنعت مجاز به کار رفته را به ترتیب مصحف مشخص نموده است.
تفسير جوامع الجامع فضل بن حسن طبرسى ششم عربى
  • از تفسیر کشاف در آن استفاده زیادی شده است.
جلاء الأذهان و جلاء الأحزان حسين بن حسن جرجانى هشتم فارسى
  • تفسير ابوالفتوح رازی را اساس و اصل و مأخذ براى خود قرار داده است‌.
  • در مواردی اسرائيليات و رواياتى است كه ريشه در انديشه يهود دارد به این تفسیر راه یافته است.
  • نام دیگر آن تفسیر گازر است.
مواهب علیه (تفسیر حسینی) ملا حسین واعظ کاشفی نهم فارسى
  • تفسیر حسینی، نام دیگر این کتاب.
  • از ویژگی برجسته این تفسیر علاوه بر ادبی بودن آن، گرایش عرفانی نویسنده کتاب است.
تفسير منهج الصادقين فى الزام المخالفين ملا فتح الله كاشانى دهم فارسى
  • به زبان فارسى روان و سليس (به تناسب قرن دهم هجرى) نگاشته شده‌ است.
  • به نقد برخی روایات غیر معتبر ـ به ویژه در محور قصص و حکایات اسرائیلی ـ پرداخته و تعارض آنها را با قرآن و سایر روایات معتبر نشان می‌دهد.
خلاصة المنهج ملا فتح الله كاشانى دهم فارسى
زبدة التفاسير ملا فتح الله كاشانى دهم عربى
الوجيز فى تفسير القرآن العزيز علی بن حسین عاملی يازدهم عربى
  • در روش ادبی، علمی و بلاغی با الکشاف زمخشری شباهت فراونی دارد.
  • جامع بين منقول و معقول است.
  • به بسیاری از مباحث علوم قرآنی پرداخته است.
تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب میرزا محمد مشهدى قمى دوازدهم عربى
  • از مهمترین تفاسیر روایی شیعه است و از آن به عنوان ما حصل تفاسير مهم اماميه یاد می شود.
  • روایات را همراه اسانيد آنها می آورد و به بيان ارتباط آيات و اعراب‌ آنها نیز می پردازد.
ترجمه تفسير جوامع الجامع جمعی از مترجمان پانزدهم فارسى

تفاسیر ادبی اهل سنت

نام کتاب نام مولف قرن زبان توضیحات
تاج التراجم فى تفسير القرآن للاعاجم ابوالمظفر شاهفور بن طاهر اسفراينى پنجم فارسى كهن
  • نخستین تالیف در حوزه تفسیر قرآن به زبان فارسی است.
  • از نظر اهميت، همپايه تفسير منسوب به طبرى (فارسى) و سور آبادى و بصاير يميتى است‌.
الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل محمود بن عمر زمخشرى ششم عربى
  • از آن به عنوان محکمترین و متقن ترین تفاسیر اهل سنت یاد می شود.
  • وجوه اعجاز در بلاغت قرآن را به بهترین شکل بيان كرده‌ است.
  • روایت های نقل شده از اهل بیت (ع) تا حدودی نشانگر محبت نویسنده تفسیر، به اهل بیت (ع) است.
المحرر الوجيز فى تفسير الكتاب العزيز ابن عطيه اندلسى ششم عربى
  • از منابع اساسى تفاسيرى چون البحر المحيط ابو حيان و الجامع لاحكام القرآن قرطبى بوده است.
  • المحرر الوجيز جامع بين منقول و معقول است.
  • در برخی موارد روایت هایی را که بیانگر جایگاه اهل بیت (ع) هست را بیان می کند.
أنوار التنزيل و أسرار التأويل عبدالله بن عمر بيضاوى هشتم عربى
  • معروف به تفسیر بیضاوی است.
  • در عین اینکه پرمحتوا است ولی کم حجم می باشد. از این رو آنرا «سید المختصرات» گویند.
  • اين تفسير در واقع خلاصه تفسير كشاف زمخشرى است.
  • عدم بیان اسرائلیات جز اندکی از موارد از امیتازهای برجسته تفسیر بیضاوی است.
البحر المحيط فى التفسير ابوحيان غرناطی اندلسى هشتم عربى
  • از جامع‌ترين تفاسير مشتمل بر نكات ادبى است.
  • پرداختن عميق به مباحث نحوى از ویژگی برجسته این تفسیر است.
تفسير غرائب القرآن و رغائب الفرقان

نظام الدين حسن نيشابورى

هشتم

عربى

  • محبت وی به اهل بیت در مواردی مشاهده شده است.
التبیان فی تفسیر غریب القرآن

شهاب الدين احمد ابن هائم

نهم

عربى

  • تفسيرى بر مفردات و كلمات غريب قرآن مى‌باشد.
  • التبيان را مى‌توان حاشيه‌اى بر كتاب «غریب القرآن» سجستانی دانست.
تفسير الجلالين جلال الدين محلى/ جلال الدين سيوطى نهم/دهم عربى
***
تفسیر قرآن
درباره تفسیر قرآن: تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن
اصطلاحات: اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات
شاخه های تفسیر قرآن:

تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی)

روشهای تفسیری قرآن:
تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: