مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

غزوه حنین: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(ویرایش)
 
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{خوب}}
 
{{خوب}}
'''«غزوه حنین»''' از [[غزوات پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله|غزوات پیامبر اسلام]]، در سال هشتم هجری و بلافاصله پس از [[فتح مکه]] اتفاق افتاد. این غزوه برای مقابله با قبیله هوازن بود که قصد داشتند به سپاه [[اسلام]] حمله کنند. در این  غزوه نیز مانند [[غزوه احد]]، مسلمانان [[پیامبر اسلام|رسول خدا]] (ص) را تنها گذاشته و فرار کردند، ولی با پایداری برخی [[صحابه|اصحاب]] و خاندان پیامبر (ص) دشمن شکست خورد و غنایم بسیاری به دست آمد.
+
'''«غزوه حنین»''' از [[غزوات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله|غزوات پیامبر اسلام]]، در سال هشتم هجری و بلافاصله پس از [[فتح مکه]] اتفاق افتاد. این غزوه برای مقابله با قبیله هوازن بود که قصد داشتند به سپاه [[اسلام]] حمله کنند. در این  غزوه نیز مانند [[غزوه احد]]، مسلمانان [[پیامبر اسلام|رسول خدا]] (صلی الله علیه وآله) را تنها گذاشته و فرار کردند، ولی با پایداری برخی [[صحابه|اصحاب]] و خاندان پیامبر (صلی الله علیه وآله) دشمن شکست خورد و غنایم بسیاری به دست آمد.
 
==سپاه دشمن==
 
==سپاه دشمن==
پس از انتشار خبر [[فتح مکه|فتح مكه]]، قبایل «هوازن» (جز كعب و كلاب)، [[ثقیف|ثقيف]]، نصر و جشم همگى و «سعد بن بكر» و 100 مرد از «بنى هلال» فراهم شدند و سر به طغيان برداشتند و گفتند: [[پیامبر اسلام|محمد]] با قومى بر نخورده است كه بتوانند به خوبى جنگ كنند، اكنون شما هماهنگ شويد و پيش از آنكه او به سوى شما بيايد، شما به سوى او برويد.<ref>مغازى/ترجمه،متن،ص:677</ref>
+
پس از انتشار خبر [[فتح مکه|فتح مکه]]، قبایل «هوازن» (جز کعب و کلاب)، [[ثقیف|ثقیف]]، نصر و جشم همگى و «سعد بن بکر» و ۱۰۰ مرد از «بنى هلال» فراهم شدند و سر به طغیان برداشتند و گفتند: [[پیامبر اسلام|محمد]] با قومى بر نخورده است که بتوانند به خوبى جنگ کنند، اکنون شما هماهنگ شوید و پیش از آنکه او به سوى شما بیاید، شما به سوى او بروید.<ref>مغازى/ترجمه،متن،ص:۶۷۷</ref>
  
رهبرى هوازن در دست مالك بن عوف نصرى بود كه سى سال بيشتر نداشت و فردى متكبر بود.<ref> درباره او گفته شده: كان مسبلًا؛ يعنى كسى كه لباسهاى بلندى مى‌ پوشيد بطورى كه لبايش بر زمين مى‌كشيد. او اين كار را بخاطر تكبرى كه داشت انجام مى‌ داد.</ref>
+
رهبرى هوازن در دست مالک بن عوف نصرى بود که سى سال بیشتر نداشت و فردى متکبر بود.<ref> درباره او گفته شده: کان مسبلًا؛ یعنى کسى که لباسهاى بلندى مى‌ پوشید بطورى که لبایش بر زمین مى‌کشید. او این کار را بخاطر تکبرى که داشت انجام مى‌ داد.</ref>
  
قبيله ثقيف در آن هنگام دو سالار داشت، يكى قار بن اسود بن مسعود كه سالار هم پيمانان (خاندان احلاف) ايشان بود، و به آنها فرماندهى داشت، و ديگرى ذو الخمار سبيع بن حارث كه نام او را احمر بن حارث هم گفته‌ اند، و او از خاندان بنى مالك بود و ثقيف فرماندهى او را پذيرفته بودند، و همگى با هوازن هماهنگ شده و تصميم به حركت به سوى پیامبر اکرم گرفتند.<ref>مغازى/ترجمه،متن،ص:677</ref>
+
قبیله ثقیف در آن هنگام دو سالار داشت، یکى قار بن اسود بن مسعود که سالار هم پیمانان (خاندان احلاف) ایشان بود، و به آنها فرماندهى داشت، و دیگرى ذو الخمار سبیع بن حارث که نام او را احمر بن حارث هم گفته‌ اند، و او از خاندان بنى مالک بود و ثقیف فرماندهى او را پذیرفته بودند، و همگى با هوازن هماهنگ شده و تصمیم به حرکت به سوى پیامبر اکرم گرفتند.<ref>مغازى/ترجمه،متن،ص:۶۷۷</ref>
  
دريد بن الصّمّه همراه بنى جشم به يارى هوازن آمد. او در آن هنگام يكصد و شصت سال عمر داشت و پير مردى سخت فرتوت بود، و از او فقط براى فرخندگى و شناسايى به فنون جنگ استفاده مى‌ شد.
+
درید بن الصّمّه همراه بنى جشم به یارى هوازن آمد. او در آن هنگام یکصد و شصت سال عمر داشت و پیر مردى سخت فرتوت بود، و از او فقط براى فرخندگى و شناسایى به فنون جنگ استفاده مى‌ شد.
  
مالك بن عوف دستور داد تا همه سپاهيان، زنان و كودكان و نيز شتران و گاوان و گوسفند خود را به همراه بياورند. دليل او براى اين اقدام آن بود تا همه بدانند كه از جان و ناموس و مال خود دفاع مى ‌كنند.<ref>مغازى/ترجمه،متن،ص:677</ref>
+
مالک بن عوف دستور داد تا همه سپاهیان، زنان و کودکان و نیز شتران و گاوان و گوسفند خود را به همراه بیاورند. دلیل او براى این اقدام آن بود تا همه بدانند که از جان و ناموس و مال خود دفاع مى ‌کنند.<ref>مغازى/ترجمه،متن،ص:۶۷۷</ref>
  
دريد در واکنش به این اقدام مالک دست بر هم زد و گفت: اين بزچران را چه به جنگ؟ مگر كسى كه بگريزد چيزى مانع گريزش مى‌شود؟ اگر جنگ به نفع شما باشد جز مردان و شمشير و نيزه‌شان چيز ديگرى مفيد نيست، و اگر به زيان شما باشد در مورد مال و خاندان خود رسوا مى‌ شويد.<ref>مغازى/ترجمه،متن،ص:679</ref>
+
درید در واکنش به این اقدام مالک دست بر هم زد و گفت: این بزچران را چه به جنگ؟ مگر کسى که بگریزد چیزى مانع گریزش مى‌شود؟ اگر جنگ به نفع شما باشد جز مردان و شمشیر و نیزه‌شان چیز دیگرى مفید نیست، و اگر به زیان شما باشد در مورد مال و خاندان خود رسوا مى‌ شوید.<ref>مغازى/ترجمه،متن،ص:۶۷۹</ref>
  
به هر حال مالک، بر خلاف توصيه پيران قبيله و على رغم تخلف برخى طوايف هوازن، اقدام‌ به تشكيل سپاهى در منطقه اوطاس كرد.<ref> اوطاس منطقه مسطحى است كه در شرق مكه درفاصله يكصد و نود كيلومترى قرار دارد. بنابراين اين محل نبايد به حنين كه در فاصله سى كيلومترى مكه- در راه طائف قرار دارد ارتباطى داشته باشد و ضرورتاً نمى‌تواند« اوطاسى» باشد كه مكرر در اخبار جنگ حنين از آن ياد شده است.
+
به هر حال مالک، بر خلاف توصیه پیران قبیله و على رغم تخلف برخى طوایف هوازن، اقدام‌ به تشکیل سپاهى در منطقه اوطاس کرد.<ref> اوطاس منطقه مسطحى است که در شرق مکه درفاصله یکصد و نود کیلومترى قرار دارد. بنابراین این محل نباید به حنین که در فاصله سى کیلومترى مکه- در راه طائف قرار دارد ارتباطى داشته باشد و ضرورتاً نمى‌تواند« اوطاسى» باشد که مکرر در اخبار جنگ حنین از آن یاد شده است.
 
</ref>
 
</ref>
 
==سپاه مسلمانان==
 
==سپاه مسلمانان==
===حرکت سپاه مسلمانان===
+
رسول خدا (صلی الله علیه وآله) روز شنبه، شش شب از [[ماه شوال|شوال]] گذشته از [[مکه]] بیرون آمد. ایشان عتّاب بن اسید را در مکه براى اقامه [[نماز]]، و معاذ بن جبل را براى تعلیم فقه و [[سنت]] اسلامى باقى گذاشت.<ref>مغازى/ترجمه،متن،ص:۶۸۰</ref>
رسول خدا (ص) روز شنبه، شش شب از [[ماه شوال|شوال]] گذشته از [[مكه]] بيرون آمد. ایشان عتّاب بن اسيد را در مكه براى اقامه [[نماز]]، و معاذ بن جبل را براى تعليم فقه و [[سنت]] اسلامى باقى گذاشت.<ref>مغازى/ترجمه،متن،ص:680</ref>
 
  
پيامبر (ص) همراه دوازده هزار نفر از مسلمانان از مكه بيرون آمدند، (ده هزار نفر از اهالى [[مدینه|مدينه]] و دو هزار نفر اهل مكه). <ref>مغازى/ترجمه،متن،ص:680</ref>
+
پیامبر (صلی الله علیه وآله) همراه دوازده هزار نفر از مسلمانان از مکه بیرون آمدند، (ده هزار نفر از اهالى [[مدینه|مدینه]] و دو هزار نفر اهل مکه).<ref>مغازى/ترجمه،متن،ص:۶۸۰</ref> در غزوه حنین مردم مکه نیز همراه رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم بودند. آنان چندان علاقمند به پیروزى آن حضرت نبودند بلکه براى دیدن نتیجه این جنگ و بهره مندى از غنایم، سپاه را همراهى مى‌کردند.<ref>المغازى، ج ۳، ص ۸۹۵- ۸۹۴</ref> این مسأله مشکل مهمى براى سپاه بود. کافى بود تا شمارى از اینان از صحنه نبرد بگریزند، در آن صورت تمام سپاه از هم متلاشى مى‌شد.
  
در غزوه حنين مردم مكه نيز همراه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم بودند. آنان چندان علاقمند به پيروزى آن حضرت نبودند بلكه براى ديدن نتيجه اين جنگ و بهره مندى از غنايم، سپاه را همراهى مى‌كردند.<ref>المغازى، ج 3، ص 895- 894</ref> اين مسأله مشكل مهمى براى سپاه بود. كافى بود تا شمارى از اينان از صحنه نبرد بگريزند، در آن صورت تمام سپاه از هم متلاشى مى‌شد.
+
تقریبا بدون استثناء مردان بزرگ مکه، که هنوز [[کفر|کافر]] هم بودند، پیاده و سواره همراه پیامبر (صلی الله علیه وآله) راه افتادند تا ببینند کدام طرف پیروز مى ‌شود تا در هر صورت از غنایم بهره ‌مند گردند، در عین حال بدشان نمى‌آمد که صدمه و شکست از محمد (صلی الله علیه وآله) و اصحاب او باشد.[[ابوسفیان | ابوسفیان بن حرب]] هم از پى لشکر روان شد و اگر به زره یا نیزه یا چیزهاى دیگرى بر مى‌ خورد که از سپاه رسول خدا (صلی الله علیه وآله) افتاده بود جمع مى‌ کرد و تیرها را هم در تیردان قرار مى ‌داد و بر شتر خود مى‌نهاد آنچنان که بار سنگینى بر شترش جمع شد.<ref> المغازى/ترجمه،متن،ص:۶۸۴</ref>
  
===حادثه ذات النواط===
+
===حادثه ذات انواط===
شمار فراوانى از اين مسلمانان، نومسلمانانى بودند كه طى دو سال پس از [[صلح حديبيه|حديبيه]] ايمان آورده بودند و طبعاً آشنايى با معارف دينى و عمق نگرش توحيدى نداشته و از لحاظ روحى نيز آمادگى كافى براى انجام رسالت دينى خود نداشتند. شاهد آن، واقعه‌ اى است كه در مسير حُنَين پيش آمد. يكى از مقدسات مشركان در [[جاهلیت|جاهليت]]، درختى بود كه آن را «ذات انواط» مى‌ناميدند.
+
شمار فراوانى از این مسلمانان، نومسلمانانى بودند که طى دو سال پس از [[صلح حدیبیه|حدیبیه]] ایمان آورده بودند و طبعاً آشنایى با معارف دینى و عمق نگرش توحیدى نداشته و از لحاظ روحى نیز آمادگى کافى براى انجام رسالت دینى خود نداشتند. شاهد آن، واقعه‌ اى است که در مسیر حُنَین پیش آمد. یکى از مقدسات مشرکان در [[جاهلیت|جاهلیت]]، درختى بود که آن را «ذات انواط» مى‌نامیدند.
دليل نامگذارى آن به «انواط» اين بود كه مشركان به دليل قداستى كه داشت، اسلحه خود را بر آن مى‌ آويختند و در اطراف آن اعتكاف مى‌ كردند.
+
دلیل نامگذارى آن به «انواط» این بود که مشرکان به دلیل قداستى که داشت، اسلحه خود را بر آن مى‌ آویختند و در اطراف آن اعتکاف مى‌ کردند.
  
زمانى كه مسلمانان در راه حنين بودند، درخت بزرگى پديدارشد. به رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) عرض كردند: همان‌طور كه براى مشركان ذات انواط بود، براى ما نيز ذات انواطى قرار ده. رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم در برابر اين درخواست دو بار تكبير گفتند و فرمودند: سوگند به كسى كه جانم در كف اختيار اوست، چيزى گفتيد كه قوم [[حضرت موسی علیه السلام|موسى]] به او گفتند. آنگاه اين [[آیه|آيه]] را تلاوت كردند: «و بنى اسرائيل را از دريا گذرانيديم. آنگاه بر قومى گذشتند كه به پرستش بتهاى خود دلبسته بودند. گفتند: اى موسى همان‌ طور كه آنها را خدايانى است براى ما هم خدايى قرار ده [اجْعَلْ لَنا إِلهاً كَما لَهُمْ آلِهَةٌ] موسی گفت: شما مردمى بى خرد هستيد».<ref> اعراف، 138؛ المغازى، ج صص 891- 890؛ سبل الهدى والرشاد، ج ص 465؛ السيرة النبويه، ابن هشام، ج ص 442</ref>
+
زمانى که مسلمانان در راه حنین بودند، درخت بزرگى پدیدار شد. به رسول خدا (صلی الله علیه وآله) عرض کردند: همان‌طور که براى مشرکان ذات انواط بود، براى ما نیز ذات انواطى قرار ده. رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم در برابر این درخواست دو بار تکبیر گفتند و فرمودند: سوگند به کسى که جانم در کف اختیار اوست، چیزى گفتید که قوم [[حضرت موسی علیه السلام|موسى]] به او گفتند. آنگاه این [[آیه|آیه]] را تلاوت کردند: «و بنى اسرائیل را از دریا گذرانیدیم. آنگاه بر قومى گذشتند که به پرستش بتهاى خود دلبسته بودند. گفتند: اى موسى همان‌ طور که آنها را خدایانى است براى ما هم خدایى قرار ده [اجْعَلْ لَنا إِلهاً کما لَهُمْ آلِهَةٌ] موسی گفت: شما مردمى بى خرد هستید».<ref> اعراف، ۱۳۸؛ المغازى، ج ۳، صص ۸۹۱- ۸۹۰؛ سبل الهدى والرشاد، ج ۵، ص ۴۶۵؛ السیرة النبویه، ابن هشام، ج ۴، ص ۴۴۲</ref>
  
===بزرگان مکه به دنبال غنیمت===
+
==فرار مسلمانان از جنگ==
تقريبا بدون استثناء مردان بزرگ مكه، كه هنوز [[كافر]] هم بودند، پياده و سواره همراه پيامبر (ص) راه افتادند تا ببينند كدام طرف پيروز مى ‌شود تا در هر صورت از غنايم بهره ‌مند گردند، در عين حال بدشان نمى‌آمد كه صدمه و شكست از محمد (صلی الله علیه وآله) و اصحاب او باشد.[[ابوسفیان | ابوسفيان بن حرب]] هم از پى لشكر روان شد و اگر به زره يا نيزه يا چيزهاى ديگرى بر مى‌ خورد كه از سپاه رسول خدا (ص) افتاده بود جمع مى‌ كرد و تيرها را هم در تيردان قرار مى ‌داد و بر شتر خود مى‌نهاد آنچنان كه بار سنگينى بر شترش جمع شد.<ref> المغازى/ترجمه،متن،ص:684</ref>
+
سپاه هوازن به فرماندهى مالک بن عوف در وادى حنین -در فاصله سى کیلومترى مکه- مستقر شد. [[انس بن مالک|انس بن مالک]] یکى از روایان اخبار حنین گوید: مردان هوازان جلو، و پشت سر آنان شتران و گوسفندان و زنان نیز سوار بر شتران بودند و از این طریق سیاهى لشکر بزرگى را تدارک دیده بودند. او مى ‌گوید: وادى حنین، منطقه پر شِعب بود و تنگه ‌هاى فراوانى داشت. گروه هاى مختلفى از هوازن در این شعب ‌ها و تنگه ‌ها پنهان شده بودند.
  
==نبرد حنین==
+
پیامبر (صلی الله علیه وآله) همان روزى که از مکه حرکت کردند افراد قبیله سلیم را به عنوان مقدمه سواران اعزام فرمودند و [[خالد بن ولید|خالد بن ولید]] هم فرمانده مقدمه بود. ناگهان از میان شعب ها، حمله متحدى آغاز شد. [[بنی سلیم]] روى به فرار نهاد و پس از ایشان مردم مکه و سپس عموم مسلمانان بدون اینکه به هیچ چیز توجه کنند رو به گریز نهادند. حمله مشرکان پیش از طلوع آفتاب در آخرین ساعات شب بوده است.<ref> المغازى/ترجمه،متن،ص:۶۸۶ </ref>
===سیاهی لشگر سپاه دشمن===
 
سپاه هوازن به فرماندهى مالك بن عوف در وادى حنين -در فاصله سى كيلومترى مكه- مستقر شد. [[انس بن مالک|انس بن مالك]] يكى از روايان اخبار حنين گويد: مردان هوازان جلو، و پشت سر آنان شتران و گوسفندان و زنان نيز سوار بر شتران بودند و از اين طريق سياهى لشكر بزرگى را تدارك ديده بودند. او مى ‌گويد: وادى حنين، منطقه پر شِعب بود و تنگه ‌هاى فراوانى داشت. گروه هاى مختلفى از هوازن در اين شعب ‌ها و تنگه ‌ها پنهان شده بودند.
 
  
===هجوم ناگهانی هوازن و فرار مسلمانان===
+
ام حارث مى‌ گوید: دیدم [[عمر بن خطاب|عمر]] از کنار ما در حال گریز است. گفتم: اى عمر! این چه حال است؟ عمر گفت: قضاى الهى است!<ref>  المغازى، ج ۳، ص ۹۰۴؛ ابوقتاده نیز در برخورد با عمر، از او دلیل گریز مردم را پرسید، و او گفت: قضاى الهى است. نک: همان، ص ۹۰۸؛ سبل الهدى والرشاد، ج ۵، ص ۴۸۷؛</ref> ابوسفیان در حال گریز مردم مى ‌گفت: فرار اینان تا کنار دریا ادامه خواهد داشت.<ref> السیرة النبویه، ابن هشام، ج ۴، صص ۴۴۴- ۴۴۳؛ المغازى، ج ۳، ص ۹۱۰؛ سبل الهدى والرشاد، ج ۵، ص ۴۷۲؛ و نک: ص ۴۷۳</ref>  
پيامبر (ص) همان روزى كه از مكه حركت كردند افراد قبيله سليم را به عنوان مقدمه سواران اعزام فرمودند و [[خالد بن ولید|خالد بن وليد]] هم فرمانده مقدمه بود. ناگهان از ميان شعب ها، حمله متحدى آغاز شد. [[بنی سلیم]] روى به فرار نهاد و  پس از ايشان مردم مكه و سپس عموم مسلمانان بدون اينكه به هيچ چيز توجه كنند رو به گريز نهادند. حمله مشركان پيش از طلوع آفتاب در آخرين ساعات شب بوده است.<ref>   المغازى/ترجمه،متن،ص:686
 
</ref> 
 
  
ام حارث مى‌ گويد: ديدم [[عمر بن خطاب|عمر]] از كنار ما در حال گريز است. گفتم: اى عمر! اين چه حال است؟ عمر گفت: قضاى الهى است!<ref>  المغازى، ج 3، ص 904؛ ابوقتاده نيز در برخورد با عمر، از او دليل گريز مردم را پرسيد، و او گفت: قضاى الهى است. نك: همان، ص 908؛ سبل الهدى والرشاد، ج 5، ص 487؛</ref> ابوسفيان در حال گريز مردم مى ‌گفت: فرار اينان تا كنار دريا ادامه خواهد داشت.<ref> السيرة النبويه، ابن هشام، ج 4، صص 444- 443؛ المغازى، ج 3، ص 910؛ سبل الهدى والرشاد، ج 5، ص 472؛ و نك: ص 473</ref> 
+
زمانى که مردم در حنین گریختند، [[عباس بن عبدالمطلب|عباس بن عبد المطلب]] می گوید که ما تنها نُه نفر بودیم که در کنار رسول خدا (صلی الله علیه وآله) ماندیم و دیگران گریختند.<ref> سبل الهدى والرشاد، ج ۵، ص ۵۱۱</ref>  
  
===پایداری خویشان رسول خدا(ص)===
+
[[شیخ مفید]] می نویسد: بغیر از ده نفر که نه تن از [[بنی هاشم|بنى هاشم]] و دهمى هم ایمن فرزند [[ام ایمن]] بود که در آن جنگ کشته شد و بالاخره هاشمی هائى که در رکاب پیغمبر (صلی الله علیه وآله) مانده بودند آنقدر پافشارى و جانبازى نمودند تا لشکرهاى شکست خورده و فرارى رسول خدا یکى پس از دیگرى برگشت.
زمانى كه مردم در حنين گريختند، [[عباس بن عبدالمطلب|عباس بن عبد المطلب]] می گوید كه ما تنها نُه نفر بوديم كه در كنار رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) مانديم و ديگران گريختند.<ref> سبل الهدى والرشاد، ج 5، ص 511</ref>
 
  
[[شیخ مفید]] می نویسد: بغير از ده نفر كه نه تن از [[بنی هاشم|بنى هاشم]] و دهمى هم ايمن فرزند [[ام ايمن]] بود كه در آن جنگ كشته شد و بالاخره هاشمي هائى كه در ركاب پيغمبر (ص) مانده بودند آنقدر پافشارى و جانبازى نمودند تا لشكرهاى شكست خورده و فرارى رسول خدا يكى پس از ديگرى برگشت.
+
در آن هنگام عباس بن عبد المطلب طرف راست رسول خدا و فضل بن عباس طرف چپ و ابو سفیان بن حرث در وقت کوچ کردن استر آن جناب زینش را گرفته بود و [[امام علی علیه السلام|على]] (علیه السلام) با شمشیر پیشاپیش رسول خدا (صلی الله علیه وآله) بمدافعه مى‌پرداخت و نوفل بن حارث و ربیعة بن حارث و عبداللَّه بن زبیر و عتبه و معتب دو فرزند [[ابو لهب]] اطراف آن حضرت را گرفته بودند.<ref> ترجمه الإرشاد ،ص:۱۲۶</ref>
  
در آن هنگام عباس بن عبد المطلب طرف راست رسول خدا و فضل بن عباس طرف چپ و ابو سفيان بن حرث در وقت كوچ كردن استر آن جناب زينش را گرفته بود و [[امام علی علیه السلام|على]] (علیه السلام) با شمشير پيشاپيش رسول خدا (ص) بمدافعه مى‌پرداخت و نوفل بن حارث و ربيعة بن حارث و عبداللَّه بن زبير و عتبه و معتب دو فرزند [[ابو لهب]] اطراف آن حضرت را گرفته بودند.<ref> ترجمه الإرشاد ،ص:126</ref>
+
زمانى که رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم دید همه در حال گریزند به [[ عباس بن عبدالمطلب ]] دستور داد تا آنها را صدا بزند آنگاه فرمود بگو: اى گروه [[انصار]]، اى «اصحاب سمره»؛<ref> درختى که بیعت رضوان در زیر آن انجام شد.</ref> در این لحظه آنان به سرعت بازگشتند، همانگونه که ماده شتران به سوى بچه خود مى‌ آیند.<ref> المغازى، ج ۳، ص ۸۹۹- ۸۹۸؛ سبل الهدى والرشاد، ج ۵، صص ۴۷۷- ۴۷۶؛ السیرة النبویه، ابن هشام، ج ۴، ص ۴۴۵</ref> امید رسول خدا (صلى الله علیه و آله) نه به نومسلمانانِ پس از حدیبیه، بلکه به اصحاب شجره و انصار بود.
  
===بازگشت مسلمانان و پیروزی آنها===
+
پایدارى تنى چند و بازگشت شمارى از [[مهاجرین|مهاجران]] و انصار و مقاومتشان، هوازن را به شکست کشانده، شمارى از آنان به اسارت در آمدند.
زمانى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم ديد همه در حال گريزند به [[ عباس بن عبدالمطلب ]] دستور داد تا آنها را صدا بزند آنگاه فرمود بگو: اى گروه [[انصار]]، اى «اصحاب سمره»؛<ref> درختى كه بيعت رضوان در زير آن انجام شد.</ref> در اين لحظه آنان به سرعت بازگشتند، همانگونه كه ماده شتران به سوى بچه خود مى‌ آيند.<ref> المغازى، ج 3، ص 899- 898؛ سبل الهدى والرشاد، ج 5، صص 477- 476؛ السيرة النبويه، ابن هشام، ج 4، ص 445</ref> اميد رسول خدا (صلى الله عليه و آله) نه به نومسلمانانِ پس از حديبيه، بلكه به اصحاب شجره و انصار بود.
 
  
پايدارى تنى چند و بازگشت شمارى از [[مهاجرین|مهاجران]] و انصار و مقاومتشان، هوازن را به شكست كشانده، شمارى از آنان به اسارت در آمدند.
+
خداوند درباره نصرت خود به مسلمانان در آن روز، مى‌ فرماید: «خدا شما را در بسیارى از جاها یارى کرد، و در روز حُنَین، آنگاه که انبوهى لشکرتان شمارا به شگفت آورده بود ولى براى شما سودى نداشت و زمین با همه فراخیش بر شما تنگ شد و بازگشتید و به دشمن پشت کردید. آنگاه خدا آرامش خویش را بر پیامبرش و بر مؤمنان نازل کرد و لشکریانى که آنها را نمى ‌دیدند فرو فرستاد و کافران را عذاب کرد، و این است کیفر کافران.»<ref> توبه، ۲۶- ۲۵.</ref> بحیر بن زهیر در شعرى گفت: اگر حمایت الهى نبود مسلمانان شکست خورده بودند.<ref> السیرة النبویه، ابن هشام، ج ۴، ص ۴۵۹؛ سبل الهدى والرشاد، ج ۵، ص ۵۰۲ - لولا الاله وَ عَبْدُهُ ولّیتُمُ * حین استخفّ الرُّعبُ کلّ جبان‌</ref>
  
===سپاه الهی===
+
واقدی می نویسد: در آن روز مردان هوازن، مردان سپید چهره‌ ایى را سوار بر اسبان ابلق با عمامه‌ هاى سرخ که دنباله آن را میان شانه ‌هاى خود آویخته بودند، گروه گروه میان آسمان و زمین مى‌ دیدند که از هیچ چیز خوددارى نمى ‌کردند و آنها به واسطه ترسى که از ایشان داشتند نمى‌ توانستند با آنها بجنگند.<ref>المغازى/ترجمه،متن،ص:۶۹۲</ref>
خداوند درباره نصرت خود به مسلمانان در آن روز، مى‌ فرمايد: «خدا شما را در بسيارى از جاها يارى كرد، و در روز حُنَين، آنگاه كه انبوهى لشكرتان شمارا به شگفت آورده بود ولى براى شما سودى نداشت و زمين با همه فراخيش بر شما تنگ شد و بازگشتيد و به دشمن پشت كرديد. آنگاه خدا آرامش خويش را بر پيامبرش و بر مؤمنان نازل كرد و لشكريانى كه آنها را نمى ‌ديدند فرو فرستاد و كافران را عذاب كرد، و اين است كيفر كافران.»<ref> توبه، 26- 25.</ref> بحير بن زهير در شعرى گفت: اگر حمايت الهى نبود مسلمانان شكست خورده بودند.<ref> السيرة النبويه، ابن هشام، ج 4، ص 459؛ سبل الهدى والرشاد، ج 5، ص 502 - لولا الاله وَ عَبْدُهُ ولّيْتُمُ * حين استخفّ الرُّعبُ كلّ جبان‌</ref>
 
  
واقدی می نویسد: در آن روز مردان هوازن، مردان سپيد چهره‌ ايى را سوار بر اسبان ابلق با عمامه‌ هاى سرخ كه دنباله آن را ميان شانه ‌هاى خود آويخته بودند، گروه گروه ميان آسمان و زمين مى‌ ديدند كه از هيچ چيز خوددارى نمى ‌كردند و آنها به واسطه ترسى كه از ايشان داشتند نمى‌ توانستند با آنها بجنگند.<ref>المغازى/ترجمه،متن،ص:692</ref>
+
==غنیمت‌های جنگی و تقسیم آن==
 +
از آنجا که مشرکان هوازن زنان و فرزندان و اموالشان را به همراه آورده بودند، پس از گریزشان، همه به تصاحب مسلمانان درآمد. (قریب شش هزار اسیر زن و کودک و بزرگ به علاوه ۲۴ هزار شتر و تعداد بى‌ شمارى گوسفند<ref> المغازى، ج ۳، ص ۹۴۳</ref> که هوازن همراه خود به صحنه جنگ آورده بودند.) غنایم مزبور و اسیران به جِعرانه فرستاده شد. سپس رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) راهی [[ غزوه طائف ]] شدند. پس از بازگشت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) غنایم به دست آمده توسط ایشان بین شرکت کنندگان در غزوه حنین تقسیم شد.
  
==غنیمت های جنگی و تقسیم آن==
+
رؤساى فرارى هوازن که وضع را چنین دیدند، به صورت هیئتى نزد رسول خدا (صلی الله علیه وآله) آمدند و از آن حضرت درخواست عفو و بخشش و آزادى اسرایشان را کردند. رسول خدا (صلی الله علیه وآله) آنان را میان بازگرداندن اموال یا اسرایشان مخیر کرد و آنها به ‌طور طبیعى اسرا را انتخاب کردند.
از آنجا كه مشركان هوازن زنان و فرزندان و اموالشان را به همراه آورده بودند، پس از گريزشان، همه به تصاحب مسلمانان درآمد. غنايم مزبور و اسيران به جِعرانه فرستاده شد. سپس رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) راهی [[ غزوه طائف ]] شدند. پس از بازگشت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) غنایم به دست آمده توسط ایشان بین شرکت کنندگان در غزوه حنین تقسیم شد.
 
  
===آزاد کردن اسیران===
+
آنگاه حضرت فرمود: درباره اسرا آنچه حق من و فرزندان [[عبدالمطلب]] است بر شما بخشودم، پس از [[نماز ظهر]] برخیزید و اعلام کنید: ما درباره زنان و فرزندانمان رسول خدا را نزد مردم شفیع قرار مى‌ دهیم و مسلمین را نزد پیامبر. پس از نماز ظهر چنین کردند و رسول خدا (صلی الله علیه وآله) بخشودگى سهم خویش را اعلام کرد، به دنبال آن مهاجران و انصار نیز سهم خود را بخشودند.<ref> السیرة النبویة، ابن هشام، ج ۴، ص ۴۸۹؛ المغازى، ج ۳، ص ۹۵۱</ref>
قريب شش هزار اسير زن و كودك و بزرگ به علاوه 24 هزار شتر و تعداد بى‌ شمارى گوسفند<ref> المغازى، ج ص 943</ref> كه هوازن همراه خود به صحنه جنگ آورده بودند.
 
  
رؤساى فرارى هوازن كه وضع را چنين ديدند، به صورت هيئتى نزد رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) آمدند و از آن حضرت درخواست عفو و بخشش و آزادى اسرايشان را كردند. رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) آنان را ميان بازگرداندن اموال يا اسرايشان مخيّر كرد و آنها به ‌طور طبيعى اسرا را انتخاب كردند.
+
پس از آن که اسراى حنین به قبیله ‌شان ملحق شدند، رسول خدا (صلی الله علیه وآله) حرکت کرد، اما مردم مکرر از او خواستند تا آنچه شتر و گوسفند مانده میان آنان تقسیم کند. این اصرار تا اندازه‌اى بود که رداى رسول خدا (صلی الله علیه وآله) از دوشش برداشته شد. به هر روى حضرت ایستاد و فرمود: او مالک چیزى جز [[خمس]] نیست و هر کسى چیزى برداشته، هر چند کوچک، آن‌ را سر جایش بگذارد.<ref>  المغازى، ج ۳، ص ۹۴۳</ref>
  
آنگاه حضرت فرمود: درباره اسرا آنچه حق من و فرزندان [[عبدالمطلب]] است بر شما بخشودم، پس از [[نماز ظهر]] برخيزيد و اعلام كنيد: ما درباره زنان و فرزندانمان رسول خدا را نزد مردم شفيع قرار مى‌ دهيم و مسلمين را نزد پيامبر. پس از نماز ظهر چنين كردند و رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) بخشودگى سهم خويش را اعلام كرد، به دنبال آن مهاجران و انصار نيز سهم خود را بخشودند.<ref> السيرة النبوية، ابن هشام، ج 4، ص 489؛ المغازى، ج 3، ص 951</ref>
+
آن حضرت اموال را میان مردم تقسیم کرد و براى کسانى از مشرکان یا نو مسلمانانى که درونشان شرک حکومت مى ‌کرد، سهمى خاص قرار داد، اینان به عنوان مؤلفة قلوبهم شناخته می شدند. [[ابوسفیان|ابوسفیان]]، و دو فرزندش یزید و [[معاویه|معاویه]]، حُوَیطب بن عبد العزى، عیینة بن حصن، حکیم بن حزام و صفوان بن امیه، در شمار مؤلفة قلوبهم مى‌باشند.<ref> طبقات الکبرى، ج ۲، صص ۱۵۳- ۱۵۲</ref> سهم هر یک از این افراد یک صد شتر با مقدارى طلا بوده است.
 
 
===تقسیم اموال به دست آمده از غزوه حنین===
 
پس از آن كه اسراى حنين به قبيله ‌شان ملحق شدند، رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) حركت كرد، اما مردم مكرر از او خواستند تا آنچه شتر و گوسفند مانده ميان آنان تقسيم كند. اين اصرار تا اندازه‌اى بود كه رداى رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) از دوشش برداشته شد. به هر روى حضرت ايستاد و فرمود: او مالك چيزى جز [[خمس]] نيست و هر كسى چيزى برداشته، هر چند كوچك، آن‌ را سر جايش بگذارد.<ref>  المغازى، ج 3، ص 943</ref>
 
 
 
===مؤلفة قلوبهم===
 
آن حضرت اموال را ميان مردم تقسيم كرد و براى كسانى از مشركان يا نو مسلمانانى كه درونشان شرك حكومت مى ‌كرد، سهمى خاص قرار داد، اينان به عنوان '''مؤلفة قلوبهم''' شناخته می شدند. [[ابوسفیان|ابوسفيان]]، و دو فرزندش يزيد و [[معاویه|معاويه]]، حُوَيْطب بن عبد العزى، عيينة بن حصن، حكيم بن حزام و صفوان بن اميه، در شمار مؤلفة قلوبهم مى‌باشند.<ref> طبقات الكبرى، ج صص 153- 152</ref> سهم هر يك از اين افراد يك صد شتر با مقدارى طلا بوده است.
 
  
 
===اعتراض انصار به تقسیم غنایم===
 
===اعتراض انصار به تقسیم غنایم===
بذل و بخشش پيامبر بر جمعى از مسلمانان و به خصوص برخى از [[انصار]] بسيار گران آمد. آنان كه به مصالح عالى عطاياى پيامبر واقف نبودند، تصور مى‌كردند كه [[تعصب]] خانوادگى، پيامبر را واداشت كه خمس غنيمت را ميان خويشاوندان خود تقسيم كند. حتى مردى از قبيله «[[بنی تمیم|بنى تميم]]» به نام «ذو الخويصره» گستاخى را به جايى رساند كه رو به پيامبر كرد و گفت: من امروز كارهاى شما را دقيقا بررسى كردم و ديدم ‌در تقسيم غنايم راه [[عدالت]] را پيش نگرفتيد. پيامبر از سخن گستاخانه اين مرد ناراحت شد و آثار خشم در چهره‌اش آشكار گشت و گفت: واى بر تو! اگر عدالت و انصاف پيش من نباشد، پس پيش كى خواهد بود؟<ref> سيره ابن هشام، ج ص 496. واقدى در المغازى مى‌گويد: پيامبر درباره او گفت: إنّ له أصحابا يحقّر أحدكم صلاته مع صلاتهم و صيامه مع صيامهم، يقرءون القرآن لا يجاوز تراقيهم، يمرقون من الذين كما يمرق السهم من الرمية: براى او يارانى است كه نماز و روزه شماها در برابر عبادت آن‌ها كم و ناچيز است. قرآن مى‌خوانند ولى قرآن از« حنجره‌هاى» آن‌ها به بالا تجاوز نمى‌كند. آنان از آيين اسلام بيرون مى‌آيند، همان طور كه تير از كمان پرتاب مى‌گردد.</ref>  
+
بذل و بخشش پیامبر بر جمعى از مسلمانان و به خصوص برخى از [[انصار]] بسیار گران آمد. آنان که به مصالح عالى عطایاى پیامبر واقف نبودند، تصور مى‌کردند که [[تعصب]] خانوادگى، پیامبر را واداشت که خمس غنیمت را میان خویشاوندان خود تقسیم کند. حتى مردى از قبیله «[[بنی تمیم|بنى تمیم]]» به نام «ذو الخویصره» گستاخى را به جایى رساند که رو به پیامبر کرد و گفت: من امروز کارهاى شما را دقیقا بررسى کردم و دیدم ‌در تقسیم غنایم راه [[عدالت]] را پیش نگرفتید. پیامبر از سخن گستاخانه این مرد ناراحت شد و آثار خشم در چهره‌اش آشکار گشت و گفت: واى بر تو! اگر عدالت و انصاف پیش من نباشد، پس پیش کى خواهد بود؟<ref> سیره ابن هشام، ج ۲، ص ۴۹۶. واقدى در المغازى مى‌گوید: پیامبر درباره او گفت: إنّ له أصحابا یحقّر أحدکم صلاته مع صلاتهم و صیامه مع صیامهم، یقرءون القرآن لا یجاوز تراقیهم، یمرقون من الذین کما یمرق السهم من الرمیة: براى او یارانى است که نماز و روزه شماها در برابر عبادت آن‌ها کم و ناچیز است. قرآن مى‌خوانند ولى قرآن از« حنجره‌هاى» آن‌ها به بالا تجاوز نمى‌کند. آنان از آیین اسلام بیرون مى‌آیند، همان طور که تیر از کمان پرتاب مى‌گردد.</ref>  
  
[[سعد بن عباده]] به نمايندگى از طرف انصار، پيام گله‌آميز آن‌ها را حضور پيامبر رسانيد. پيامبر به او فرمود: همه آنان را در محلى گرد بياور، تا من جريان را براى آن‌ها تشريح كنم‌.
+
[[سعد بن عباده]] به نمایندگى از طرف انصار، پیام گله‌آمیز آن‌ها را حضور پیامبر رسانید. پیامبر به او فرمود: همه آنان را در محلى گرد بیاور، تا من جریان را براى آن‌ها تشریح کنم‌.
  
===رسول خدا، غنیمت انصار===
+
پیامبر با شکوه خاصى وارد جلسه انصار شد و به آنان چنین خطاب کرد:
پيامبر با شكوه خاصى وارد جلسه انصار شد و به آنان چنين خطاب كرد:
 
  
شما گروهى گمراه بوديد كه از طريق من هدايت يافتيد. فقير بوديد، بى‌ نياز شديد. دشمن بوديد، مهربان گرديديد. همگى عرض كردند: صحيح است، اى رسول خدا! پيامبر فرمود: شما مى ‌توانيد طورى ديگر به من پاسخ بگوييد و در برابر خدمات من حقوقى را كه بر گردنم داريد، به رخ من بكشيد و بگوييد: اى رسول خدا روزى كه [[قریش|قريش]] تو را تكذيب كرد، ما تو را تصديق نموديم، قريش، تو را يارى نكرد، ما يارى كرديم؛ تو را بى‌پناه ساخت، ما پناه داديم. روزى تهى‌دست بودى، تو را كمك كرديم.
+
شما گروهى گمراه بودید که از طریق من هدایت یافتید. فقیر بودید، بى‌ نیاز شدید. دشمن بودید، مهربان گردیدید. همگى عرض کردند: صحیح است، اى رسول خدا! پیامبر فرمود: شما مى ‌توانید طورى دیگر به من پاسخ بگویید و در برابر خدمات من حقوقى را که بر گردنم دارید، به رخ من بکشید و بگویید: اى رسول خدا روزى که [[قریش|قریش]] تو را تکذیب کرد، ما تو را تصدیق نمودیم، قریش، تو را یارى نکرد، ما یارى کردیم؛ تو را بى‌پناه ساخت، ما پناه دادیم. روزى تهى‌دست بودى، تو را کمک کردیم.
اى گروه انصار! چرا از مختصر مالى كه به قريش دادم تا آن‌ها در [[اسلام]] استوار گردند و شما را به اسلام خود واگذار نمودم دلگير شديد. آيا راضى نيستيد كه ديگران‌ مال و گوسفند ببرند و شما پيامبر را همراه خود ببريد؟ به خدا سوگند! اگر همه مردم به راهى بروند و انصار به راه ديگر، من راه انصار را انتخاب مى ‌كنم. سپس براى انصار و فرزندان انصار طلب رحمت كرد.
+
اى گروه انصار! چرا از مختصر مالى که به قریش دادم تا آن‌ها در [[اسلام]] استوار گردند و شما را به اسلام خود واگذار نمودم دلگیر شدید. آیا راضى نیستید که دیگران‌ مال و گوسفند ببرند و شما پیامبر را همراه خود ببرید؟ به خدا سوگند! اگر همه مردم به راهى بروند و انصار به راه دیگر، من راه انصار را انتخاب مى ‌کنم. سپس براى انصار و فرزندان انصار طلب رحمت کرد.
  
سخنان پيامبر، آنچنان عواطف انصار را تحريك كرد كه همگى گريه‌ كنان گفتند: اى رسول خدا! ما به قسمت خود راضى هستيم و كوچك‌ترين گله‌ اى نداريم.<ref>مغازى/ترجمه،متن،ص:728</ref>
+
سخنان پیامبر، آنچنان عواطف انصار را تحریک کرد که همگى گریه‌ کنان گفتند: اى رسول خدا! ما به قسمت خود راضى هستیم و کوچک‌ترین گله‌ اى نداریم.<ref>مغازى/ترجمه،متن،ص:۷۲۸</ref>
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
سطر ۹۴: سطر ۷۸:
 
==منابع==
 
==منابع==
  
*مغازى تاريخ جنگهاى پيامبر(ص)، محمد بن عمر واقدى (م 207)، ترجمه مهدوى دامغانى، تهران، مركز نشر دانشگاهى، چ دوم، 1369ش.
+
*مغازى تاریخ جنگهاى پیامبر(صلی الله علیه وآله)، محمد بن عمر واقدى (م ۲۰۷)، ترجمه مهدوى دامغانى، تهران، مرکز نشر دانشگاهى، چ دوم، ۱۳۶۹ش.
*الصحيح من سيرة النبي الأعظم، جعفر مرتضى العاملى‌، دار الحديث‌، قم، 1426.
+
*الصحیح من سیرة النبی الأعظم، جعفر مرتضى العاملى‌، دار الحدیث‌، قم، ۱۴۲۶.
*سيره رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم،رسول جعفريان، انتشارات دليل ما،قم، 1383 ش‌.
+
*سیره رسول خدا صلى الله علیه و آله وسلم،رسول جعفریان، انتشارات دلیل ما،قم، ۱۳۸۳ ش‌.
*ارشاد، شيخ مفيد، ترجمه محمدباقر ساعدى خراسانى، انتشارات اسلامية، تهران، 1380 ش.
+
*ارشاد، شیخ مفید، ترجمه محمدباقر ساعدى خراسانى، انتشارات اسلامیة، تهران، ۱۳۸۰ ش.
  
 
{{غزوات پیامبر اکرم}}
 
{{غزوات پیامبر اکرم}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۴ فوریهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۳:۱۵

«غزوه حنین» از غزوات پیامبر اسلام، در سال هشتم هجری و بلافاصله پس از فتح مکه اتفاق افتاد. این غزوه برای مقابله با قبیله هوازن بود که قصد داشتند به سپاه اسلام حمله کنند. در این غزوه نیز مانند غزوه احد، مسلمانان رسول خدا (صلی الله علیه وآله) را تنها گذاشته و فرار کردند، ولی با پایداری برخی اصحاب و خاندان پیامبر (صلی الله علیه وآله) دشمن شکست خورد و غنایم بسیاری به دست آمد.

سپاه دشمن

پس از انتشار خبر فتح مکه، قبایل «هوازن» (جز کعب و کلاب)، ثقیف، نصر و جشم همگى و «سعد بن بکر» و ۱۰۰ مرد از «بنى هلال» فراهم شدند و سر به طغیان برداشتند و گفتند: محمد با قومى بر نخورده است که بتوانند به خوبى جنگ کنند، اکنون شما هماهنگ شوید و پیش از آنکه او به سوى شما بیاید، شما به سوى او بروید.[۱]

رهبرى هوازن در دست مالک بن عوف نصرى بود که سى سال بیشتر نداشت و فردى متکبر بود.[۲]

قبیله ثقیف در آن هنگام دو سالار داشت، یکى قار بن اسود بن مسعود که سالار هم پیمانان (خاندان احلاف) ایشان بود، و به آنها فرماندهى داشت، و دیگرى ذو الخمار سبیع بن حارث که نام او را احمر بن حارث هم گفته‌ اند، و او از خاندان بنى مالک بود و ثقیف فرماندهى او را پذیرفته بودند، و همگى با هوازن هماهنگ شده و تصمیم به حرکت به سوى پیامبر اکرم گرفتند.[۳]

درید بن الصّمّه همراه بنى جشم به یارى هوازن آمد. او در آن هنگام یکصد و شصت سال عمر داشت و پیر مردى سخت فرتوت بود، و از او فقط براى فرخندگى و شناسایى به فنون جنگ استفاده مى‌ شد.

مالک بن عوف دستور داد تا همه سپاهیان، زنان و کودکان و نیز شتران و گاوان و گوسفند خود را به همراه بیاورند. دلیل او براى این اقدام آن بود تا همه بدانند که از جان و ناموس و مال خود دفاع مى ‌کنند.[۴]

درید در واکنش به این اقدام مالک دست بر هم زد و گفت: این بزچران را چه به جنگ؟ مگر کسى که بگریزد چیزى مانع گریزش مى‌شود؟ اگر جنگ به نفع شما باشد جز مردان و شمشیر و نیزه‌شان چیز دیگرى مفید نیست، و اگر به زیان شما باشد در مورد مال و خاندان خود رسوا مى‌ شوید.[۵]

به هر حال مالک، بر خلاف توصیه پیران قبیله و على رغم تخلف برخى طوایف هوازن، اقدام‌ به تشکیل سپاهى در منطقه اوطاس کرد.[۶]

سپاه مسلمانان

رسول خدا (صلی الله علیه وآله) روز شنبه، شش شب از شوال گذشته از مکه بیرون آمد. ایشان عتّاب بن اسید را در مکه براى اقامه نماز، و معاذ بن جبل را براى تعلیم فقه و سنت اسلامى باقى گذاشت.[۷]

پیامبر (صلی الله علیه وآله) همراه دوازده هزار نفر از مسلمانان از مکه بیرون آمدند، (ده هزار نفر از اهالى مدینه و دو هزار نفر اهل مکه).[۸] در غزوه حنین مردم مکه نیز همراه رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم بودند. آنان چندان علاقمند به پیروزى آن حضرت نبودند بلکه براى دیدن نتیجه این جنگ و بهره مندى از غنایم، سپاه را همراهى مى‌کردند.[۹] این مسأله مشکل مهمى براى سپاه بود. کافى بود تا شمارى از اینان از صحنه نبرد بگریزند، در آن صورت تمام سپاه از هم متلاشى مى‌شد.

تقریبا بدون استثناء مردان بزرگ مکه، که هنوز کافر هم بودند، پیاده و سواره همراه پیامبر (صلی الله علیه وآله) راه افتادند تا ببینند کدام طرف پیروز مى ‌شود تا در هر صورت از غنایم بهره ‌مند گردند، در عین حال بدشان نمى‌آمد که صدمه و شکست از محمد (صلی الله علیه وآله) و اصحاب او باشد. ابوسفیان بن حرب هم از پى لشکر روان شد و اگر به زره یا نیزه یا چیزهاى دیگرى بر مى‌ خورد که از سپاه رسول خدا (صلی الله علیه وآله) افتاده بود جمع مى‌ کرد و تیرها را هم در تیردان قرار مى ‌داد و بر شتر خود مى‌نهاد آنچنان که بار سنگینى بر شترش جمع شد.[۱۰]

حادثه ذات انواط

شمار فراوانى از این مسلمانان، نومسلمانانى بودند که طى دو سال پس از حدیبیه ایمان آورده بودند و طبعاً آشنایى با معارف دینى و عمق نگرش توحیدى نداشته و از لحاظ روحى نیز آمادگى کافى براى انجام رسالت دینى خود نداشتند. شاهد آن، واقعه‌ اى است که در مسیر حُنَین پیش آمد. یکى از مقدسات مشرکان در جاهلیت، درختى بود که آن را «ذات انواط» مى‌نامیدند. دلیل نامگذارى آن به «انواط» این بود که مشرکان به دلیل قداستى که داشت، اسلحه خود را بر آن مى‌ آویختند و در اطراف آن اعتکاف مى‌ کردند.

زمانى که مسلمانان در راه حنین بودند، درخت بزرگى پدیدار شد. به رسول خدا (صلی الله علیه وآله) عرض کردند: همان‌طور که براى مشرکان ذات انواط بود، براى ما نیز ذات انواطى قرار ده. رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم در برابر این درخواست دو بار تکبیر گفتند و فرمودند: سوگند به کسى که جانم در کف اختیار اوست، چیزى گفتید که قوم موسى به او گفتند. آنگاه این آیه را تلاوت کردند: «و بنى اسرائیل را از دریا گذرانیدیم. آنگاه بر قومى گذشتند که به پرستش بتهاى خود دلبسته بودند. گفتند: اى موسى همان‌ طور که آنها را خدایانى است براى ما هم خدایى قرار ده [اجْعَلْ لَنا إِلهاً کما لَهُمْ آلِهَةٌ] موسی گفت: شما مردمى بى خرد هستید».[۱۱]

فرار مسلمانان از جنگ

سپاه هوازن به فرماندهى مالک بن عوف در وادى حنین -در فاصله سى کیلومترى مکه- مستقر شد. انس بن مالک یکى از روایان اخبار حنین گوید: مردان هوازان جلو، و پشت سر آنان شتران و گوسفندان و زنان نیز سوار بر شتران بودند و از این طریق سیاهى لشکر بزرگى را تدارک دیده بودند. او مى ‌گوید: وادى حنین، منطقه پر شِعب بود و تنگه ‌هاى فراوانى داشت. گروه هاى مختلفى از هوازن در این شعب ‌ها و تنگه ‌ها پنهان شده بودند.

پیامبر (صلی الله علیه وآله) همان روزى که از مکه حرکت کردند افراد قبیله سلیم را به عنوان مقدمه سواران اعزام فرمودند و خالد بن ولید هم فرمانده مقدمه بود. ناگهان از میان شعب ها، حمله متحدى آغاز شد. بنی سلیم روى به فرار نهاد و پس از ایشان مردم مکه و سپس عموم مسلمانان بدون اینکه به هیچ چیز توجه کنند رو به گریز نهادند. حمله مشرکان پیش از طلوع آفتاب در آخرین ساعات شب بوده است.[۱۲]

ام حارث مى‌ گوید: دیدم عمر از کنار ما در حال گریز است. گفتم: اى عمر! این چه حال است؟ عمر گفت: قضاى الهى است![۱۳] ابوسفیان در حال گریز مردم مى ‌گفت: فرار اینان تا کنار دریا ادامه خواهد داشت.[۱۴]

زمانى که مردم در حنین گریختند، عباس بن عبد المطلب می گوید که ما تنها نُه نفر بودیم که در کنار رسول خدا (صلی الله علیه وآله) ماندیم و دیگران گریختند.[۱۵]

شیخ مفید می نویسد: بغیر از ده نفر که نه تن از بنى هاشم و دهمى هم ایمن فرزند ام ایمن بود که در آن جنگ کشته شد و بالاخره هاشمی هائى که در رکاب پیغمبر (صلی الله علیه وآله) مانده بودند آنقدر پافشارى و جانبازى نمودند تا لشکرهاى شکست خورده و فرارى رسول خدا یکى پس از دیگرى برگشت.

در آن هنگام عباس بن عبد المطلب طرف راست رسول خدا و فضل بن عباس طرف چپ و ابو سفیان بن حرث در وقت کوچ کردن استر آن جناب زینش را گرفته بود و على (علیه السلام) با شمشیر پیشاپیش رسول خدا (صلی الله علیه وآله) بمدافعه مى‌پرداخت و نوفل بن حارث و ربیعة بن حارث و عبداللَّه بن زبیر و عتبه و معتب دو فرزند ابو لهب اطراف آن حضرت را گرفته بودند.[۱۶]

زمانى که رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم دید همه در حال گریزند به عباس بن عبدالمطلب دستور داد تا آنها را صدا بزند آنگاه فرمود بگو: اى گروه انصار، اى «اصحاب سمره»؛[۱۷] در این لحظه آنان به سرعت بازگشتند، همانگونه که ماده شتران به سوى بچه خود مى‌ آیند.[۱۸] امید رسول خدا (صلى الله علیه و آله) نه به نومسلمانانِ پس از حدیبیه، بلکه به اصحاب شجره و انصار بود.

پایدارى تنى چند و بازگشت شمارى از مهاجران و انصار و مقاومتشان، هوازن را به شکست کشانده، شمارى از آنان به اسارت در آمدند.

خداوند درباره نصرت خود به مسلمانان در آن روز، مى‌ فرماید: «خدا شما را در بسیارى از جاها یارى کرد، و در روز حُنَین، آنگاه که انبوهى لشکرتان شمارا به شگفت آورده بود ولى براى شما سودى نداشت و زمین با همه فراخیش بر شما تنگ شد و بازگشتید و به دشمن پشت کردید. آنگاه خدا آرامش خویش را بر پیامبرش و بر مؤمنان نازل کرد و لشکریانى که آنها را نمى ‌دیدند فرو فرستاد و کافران را عذاب کرد، و این است کیفر کافران.»[۱۹] بحیر بن زهیر در شعرى گفت: اگر حمایت الهى نبود مسلمانان شکست خورده بودند.[۲۰]

واقدی می نویسد: در آن روز مردان هوازن، مردان سپید چهره‌ ایى را سوار بر اسبان ابلق با عمامه‌ هاى سرخ که دنباله آن را میان شانه ‌هاى خود آویخته بودند، گروه گروه میان آسمان و زمین مى‌ دیدند که از هیچ چیز خوددارى نمى ‌کردند و آنها به واسطه ترسى که از ایشان داشتند نمى‌ توانستند با آنها بجنگند.[۲۱]

غنیمت‌های جنگی و تقسیم آن

از آنجا که مشرکان هوازن زنان و فرزندان و اموالشان را به همراه آورده بودند، پس از گریزشان، همه به تصاحب مسلمانان درآمد. (قریب شش هزار اسیر زن و کودک و بزرگ به علاوه ۲۴ هزار شتر و تعداد بى‌ شمارى گوسفند[۲۲] که هوازن همراه خود به صحنه جنگ آورده بودند.) غنایم مزبور و اسیران به جِعرانه فرستاده شد. سپس رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) راهی غزوه طائف شدند. پس از بازگشت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) غنایم به دست آمده توسط ایشان بین شرکت کنندگان در غزوه حنین تقسیم شد.

رؤساى فرارى هوازن که وضع را چنین دیدند، به صورت هیئتى نزد رسول خدا (صلی الله علیه وآله) آمدند و از آن حضرت درخواست عفو و بخشش و آزادى اسرایشان را کردند. رسول خدا (صلی الله علیه وآله) آنان را میان بازگرداندن اموال یا اسرایشان مخیر کرد و آنها به ‌طور طبیعى اسرا را انتخاب کردند.

آنگاه حضرت فرمود: درباره اسرا آنچه حق من و فرزندان عبدالمطلب است بر شما بخشودم، پس از نماز ظهر برخیزید و اعلام کنید: ما درباره زنان و فرزندانمان رسول خدا را نزد مردم شفیع قرار مى‌ دهیم و مسلمین را نزد پیامبر. پس از نماز ظهر چنین کردند و رسول خدا (صلی الله علیه وآله) بخشودگى سهم خویش را اعلام کرد، به دنبال آن مهاجران و انصار نیز سهم خود را بخشودند.[۲۳]

پس از آن که اسراى حنین به قبیله ‌شان ملحق شدند، رسول خدا (صلی الله علیه وآله) حرکت کرد، اما مردم مکرر از او خواستند تا آنچه شتر و گوسفند مانده میان آنان تقسیم کند. این اصرار تا اندازه‌اى بود که رداى رسول خدا (صلی الله علیه وآله) از دوشش برداشته شد. به هر روى حضرت ایستاد و فرمود: او مالک چیزى جز خمس نیست و هر کسى چیزى برداشته، هر چند کوچک، آن‌ را سر جایش بگذارد.[۲۴]

آن حضرت اموال را میان مردم تقسیم کرد و براى کسانى از مشرکان یا نو مسلمانانى که درونشان شرک حکومت مى ‌کرد، سهمى خاص قرار داد، اینان به عنوان مؤلفة قلوبهم شناخته می شدند. ابوسفیان، و دو فرزندش یزید و معاویه، حُوَیطب بن عبد العزى، عیینة بن حصن، حکیم بن حزام و صفوان بن امیه، در شمار مؤلفة قلوبهم مى‌باشند.[۲۵] سهم هر یک از این افراد یک صد شتر با مقدارى طلا بوده است.

اعتراض انصار به تقسیم غنایم

بذل و بخشش پیامبر بر جمعى از مسلمانان و به خصوص برخى از انصار بسیار گران آمد. آنان که به مصالح عالى عطایاى پیامبر واقف نبودند، تصور مى‌کردند که تعصب خانوادگى، پیامبر را واداشت که خمس غنیمت را میان خویشاوندان خود تقسیم کند. حتى مردى از قبیله «بنى تمیم» به نام «ذو الخویصره» گستاخى را به جایى رساند که رو به پیامبر کرد و گفت: من امروز کارهاى شما را دقیقا بررسى کردم و دیدم ‌در تقسیم غنایم راه عدالت را پیش نگرفتید. پیامبر از سخن گستاخانه این مرد ناراحت شد و آثار خشم در چهره‌اش آشکار گشت و گفت: واى بر تو! اگر عدالت و انصاف پیش من نباشد، پس پیش کى خواهد بود؟[۲۶]

سعد بن عباده به نمایندگى از طرف انصار، پیام گله‌آمیز آن‌ها را حضور پیامبر رسانید. پیامبر به او فرمود: همه آنان را در محلى گرد بیاور، تا من جریان را براى آن‌ها تشریح کنم‌.

پیامبر با شکوه خاصى وارد جلسه انصار شد و به آنان چنین خطاب کرد:

شما گروهى گمراه بودید که از طریق من هدایت یافتید. فقیر بودید، بى‌ نیاز شدید. دشمن بودید، مهربان گردیدید. همگى عرض کردند: صحیح است، اى رسول خدا! پیامبر فرمود: شما مى ‌توانید طورى دیگر به من پاسخ بگویید و در برابر خدمات من حقوقى را که بر گردنم دارید، به رخ من بکشید و بگویید: اى رسول خدا روزى که قریش تو را تکذیب کرد، ما تو را تصدیق نمودیم، قریش، تو را یارى نکرد، ما یارى کردیم؛ تو را بى‌پناه ساخت، ما پناه دادیم. روزى تهى‌دست بودى، تو را کمک کردیم. اى گروه انصار! چرا از مختصر مالى که به قریش دادم تا آن‌ها در اسلام استوار گردند و شما را به اسلام خود واگذار نمودم دلگیر شدید. آیا راضى نیستید که دیگران‌ مال و گوسفند ببرند و شما پیامبر را همراه خود ببرید؟ به خدا سوگند! اگر همه مردم به راهى بروند و انصار به راه دیگر، من راه انصار را انتخاب مى ‌کنم. سپس براى انصار و فرزندان انصار طلب رحمت کرد.

سخنان پیامبر، آنچنان عواطف انصار را تحریک کرد که همگى گریه‌ کنان گفتند: اى رسول خدا! ما به قسمت خود راضى هستیم و کوچک‌ترین گله‌ اى نداریم.[۲۷]

پانویس

  1. مغازى/ترجمه،متن،ص:۶۷۷
  2. درباره او گفته شده: کان مسبلًا؛ یعنى کسى که لباسهاى بلندى مى‌ پوشید بطورى که لبایش بر زمین مى‌کشید. او این کار را بخاطر تکبرى که داشت انجام مى‌ داد.
  3. مغازى/ترجمه،متن،ص:۶۷۷
  4. مغازى/ترجمه،متن،ص:۶۷۷
  5. مغازى/ترجمه،متن،ص:۶۷۹
  6. اوطاس منطقه مسطحى است که در شرق مکه درفاصله یکصد و نود کیلومترى قرار دارد. بنابراین این محل نباید به حنین که در فاصله سى کیلومترى مکه- در راه طائف قرار دارد ارتباطى داشته باشد و ضرورتاً نمى‌تواند« اوطاسى» باشد که مکرر در اخبار جنگ حنین از آن یاد شده است.
  7. مغازى/ترجمه،متن،ص:۶۸۰
  8. مغازى/ترجمه،متن،ص:۶۸۰
  9. المغازى، ج ۳، ص ۸۹۵- ۸۹۴
  10. المغازى/ترجمه،متن،ص:۶۸۴
  11. اعراف، ۱۳۸؛ المغازى، ج ۳، صص ۸۹۱- ۸۹۰؛ سبل الهدى والرشاد، ج ۵، ص ۴۶۵؛ السیرة النبویه، ابن هشام، ج ۴، ص ۴۴۲
  12. المغازى/ترجمه،متن،ص:۶۸۶
  13. المغازى، ج ۳، ص ۹۰۴؛ ابوقتاده نیز در برخورد با عمر، از او دلیل گریز مردم را پرسید، و او گفت: قضاى الهى است. نک: همان، ص ۹۰۸؛ سبل الهدى والرشاد، ج ۵، ص ۴۸۷؛
  14. السیرة النبویه، ابن هشام، ج ۴، صص ۴۴۴- ۴۴۳؛ المغازى، ج ۳، ص ۹۱۰؛ سبل الهدى والرشاد، ج ۵، ص ۴۷۲؛ و نک: ص ۴۷۳
  15. سبل الهدى والرشاد، ج ۵، ص ۵۱۱
  16. ترجمه الإرشاد ،ص:۱۲۶
  17. درختى که بیعت رضوان در زیر آن انجام شد.
  18. المغازى، ج ۳، ص ۸۹۹- ۸۹۸؛ سبل الهدى والرشاد، ج ۵، صص ۴۷۷- ۴۷۶؛ السیرة النبویه، ابن هشام، ج ۴، ص ۴۴۵
  19. توبه، ۲۶- ۲۵.
  20. السیرة النبویه، ابن هشام، ج ۴، ص ۴۵۹؛ سبل الهدى والرشاد، ج ۵، ص ۵۰۲ - لولا الاله وَ عَبْدُهُ ولّیتُمُ * حین استخفّ الرُّعبُ کلّ جبان‌
  21. المغازى/ترجمه،متن،ص:۶۹۲
  22. المغازى، ج ۳، ص ۹۴۳
  23. السیرة النبویة، ابن هشام، ج ۴، ص ۴۸۹؛ المغازى، ج ۳، ص ۹۵۱
  24. المغازى، ج ۳، ص ۹۴۳
  25. طبقات الکبرى، ج ۲، صص ۱۵۳- ۱۵۲
  26. سیره ابن هشام، ج ۲، ص ۴۹۶. واقدى در المغازى مى‌گوید: پیامبر درباره او گفت: إنّ له أصحابا یحقّر أحدکم صلاته مع صلاتهم و صیامه مع صیامهم، یقرءون القرآن لا یجاوز تراقیهم، یمرقون من الذین کما یمرق السهم من الرمیة: براى او یارانى است که نماز و روزه شماها در برابر عبادت آن‌ها کم و ناچیز است. قرآن مى‌خوانند ولى قرآن از« حنجره‌هاى» آن‌ها به بالا تجاوز نمى‌کند. آنان از آیین اسلام بیرون مى‌آیند، همان طور که تیر از کمان پرتاب مى‌گردد.
  27. مغازى/ترجمه،متن،ص:۷۲۸

منابع

  • مغازى تاریخ جنگهاى پیامبر(صلی الله علیه وآله)، محمد بن عمر واقدى (م ۲۰۷)، ترجمه مهدوى دامغانى، تهران، مرکز نشر دانشگاهى، چ دوم، ۱۳۶۹ش.
  • الصحیح من سیرة النبی الأعظم، جعفر مرتضى العاملى‌، دار الحدیث‌، قم، ۱۴۲۶.
  • سیره رسول خدا صلى الله علیه و آله وسلم،رسول جعفریان، انتشارات دلیل ما،قم، ۱۳۸۳ ش‌.
  • ارشاد، شیخ مفید، ترجمه محمدباقر ساعدى خراسانى، انتشارات اسلامیة، تهران، ۱۳۸۰ ش.
غزوات پیامبر اکرم (ص)
2 هجری غزوه ودّان * غزوه بواط * غزوه عشيره‌ * غزوه كدر * غزوه بنى قينقاع * غزوه سويق‌
3 هجری غزوه بدر * غزوه غطفان‌ * غزوه احد * غزوه حمراء الأسد
4 هجری غزوه بنى نضير * غزوه ذات الرقاع * غزوه بدر الموعد
5 هجری غزوه دومة الجندل‌ * غزوه خندق یا احزاب * غزوه بنى قريظه‌
6 هجری غزوه بنى لحيان * غزوه ذى قرد * غزوه بنى مصطلق * غزوه حديبيه
7 هجری غزوه خيبر
8 هجری غزوه فتح مكه‌ * غزوه حنين * غزوه طائف‌
9 هجری غزوه تبوك‌
حضرت محمد (صلی الله علیه و آله)
رحمة للعالمین.jpg
رویدادهای مهم زندگی
حمله اصحاب فیل به مکهسفر پیامبر اکرم به شامازدواج با حضرت خدیجه کبری (س) • گذاشتن سنگ حجرالاسود در جای خویش • مبعثمعراجولادت حضرت فاطمه سلام الله علیهارفتن به شعب ابی طالبعام الحزنسفر به طائفهجرت به مدینهازدواج حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه (س)غزوه بدرغزوه احدغزوه احزابصلح حدیبیهغزوه خیبرسریه ذات السلاسل فتح مکهغزوه حنینغزوه تبوکغدیر خم
بستگان
امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) •عبدالله بن عبدالمطلب(س) • عبدالمطلبابوطالب(ع) • حمزه بن عبدالمطلب(ع) • عباس بن عبدالمطلبابولهبجعفر طیارآمنه(س) • فاطمه بنت اسد(س) • خدیجه کبری(س) • حضرت زهرا(س) • امام حسن(ع) • امام حسین(ع) • حضرت زینب(س)
اصحاب
سلمان فارسیعمار بن یاسرابوذرمقدادابوسلمه مخزومیزيد بن حارثهعثمان بن مظعونمصعب بن عمیرابوبکرطلحهزبیرعثمان بن عفانعمر بن خطابسعد بن ابی وقاصعبدالله بن مسعوداسعد بن زرارهسعد بن معاذسعد بن عبادهعثمان بن حنیفسهل بن حنیفابو ایوب انصاری حذیفة بن یمانخالد بن سعيدخزیمة بن ثابتعبدالله بن رواحهاویس قرنیعبدالله بن مسعود بلال حبشی
مکان های مرتبط
مکهمدینهغار حراکعبهشعب ابوطالبغدیر خمفدکبقیعغار ثورمسجد قبامسجد النبیمسجد الحرام