شهرت (اصول فقه)

شهرت یکى از موضوعاتى است که در مبحث امارات و حجج شرعیه مورد بحث فقها قرار مى گیرد . در لغت عرب , شهرت به معناى باز شدن , شایع شدن , پخش شدن , ظاهر شدن , بالا رفتن بکار رفته است . مثلا وقتى که کسى شمشیر خود را از غلاف بیرون مى کشد , عرب مى گوید : شهر سیفه یعنى شمشیرش را ظاهر کرد یا بالا برد

اقسام شهرت:

محدثین , حدیثى را که راویان زیادى آن را نقل کرده اند ولى تعداد آنان به حدى نیست که حدیث متواتر باشد , مى گویند حدیث مشهور , این نوع شهرت در فقه به شهرت روائى معروف است .

فقها به آن دسته از فتواهایى که مورد موافقت عده زیادى است ولى به حد اجماع نرسیده باشد , مى گویند فتواى مشهور , از این نوع شهرت در اصطلاح فقه به شهرت فتوائى تعبیر مى شود . گاهى نیز اتفاق مى افتد که مشهور فقها به روایتى عمل مى کنند که آن را شهرت عملى مى نامند .

شهرت در اصطلاح فقه

الف - شهرت روائى که در آن فقط کثرت ناقلین و روات مطرح است , اعم از اینکه فقهاء در مقام افتاء , به آن حدیث استناد کرده و مطابق آن فتوا داده باشند یا خیر . ب - شهرت فتوائى که در آن کثرت فتوا دهندگان مطمح نظر است , و مستند فتوا مشخص نمى باشد . اعم از اینکه حدیثى مطابق مدلول فتوا موجود باشد ولى استناد مشخص نباشد , و یا آن که به طور کلى حدیث و روایتى منطبق با مضمون فتواى مشهور یافت نگردد ج - شهرت عملى که در آن عمل مشهور فقها و استناد آنان به حدیث مورد نظر , مطرح است , اعم از اینکه ناقلین حدیث مذکور کثیر باشند یا قلیل .

ارزیابى انواع شهرت

در مورد شهرت روائى , چنانچه در مبحث تعارض ادله گفته خواهد شد , یکى از اسباب ترجیح محسوب مى گردد و از این حیث ارزش دارد . یعنى وقتى مدلول دو روایت , معارض یکدیگر باشند و یکى از آن دو روایت توسط راویان بیشترى نقل شده باشد و به اصطلاح مشهورتر باشد بر دیگرى ترجیح دارد و مورد عمل قرار مى گیرد , و قهرا روایت معارض محکوم به سقوط است .

شهرت عملى نیز به عقیده بسیارى از فقهاء , ضعف سند خبر را جبران مى کند . یعنى هرگاه مشهور فقهاء با استناد به خبرى ضعیف فتوائى صادر مى کنند , با این عمل ضعف سند برطرف مى شود و از این حیث حائز ارزش مى گردد . هر چند که بعضى از فقهاء با این عقیده فى نفسه موافق نیستند که در جاى خود مورد بحث قرار خواهد گرفت .

این دو نوع شهرت موضوع بحث فعلى ما نیست , آنچه که فعلا مورد نظر است و فقهاء در مورد آن اختلاف نظر دارند شهرت فتوایى است .

بعضى از فقهاء عقیده دارند شهرت فتوائى از امارات معتبره است و مى تواند در فقه مستند استنباط احکام شرعى قرار گیرد . گروه دیگر بر این عقیده اند که هر چند شهرت فتوایى موجب ظن و گمان است ولى موجبى براى حجیت و اعتبار اینگونه گمان وجود ندارد . نظریه اول هر چند توسط بزرگانى مانند شهید اول در کتاب ذکرى مورد تأیید قرار گرفته ولى مشهور علماى اصول اعتبار شهرت فتوائى را نپذیرفته اند و براى آن ارزشى قائل نیستند

بنظر مى رسد با توجه به مطالب عنوان شده در مبحث اجماع , نکته ابهامى در مورد شهرت باقى نباشد . زیرا در بحث اجماع مبین گشت که از دیدگاه امامیه ارزش اجماع بستگى به شرایطى دارد که به آسانى تحقق پذیر نیست , بنابر این چگونه مى توان براى شهرت که در درجه بسیار پایین ترى از اجماع قرار دارد و حائز وحدت عقیده فقهى محکمى هم نیست , از حیث حجیت , ارزشى قائل شد ؟ !

لازم به تذکر است که طرفداران حجیت شهرت نیز هرگز آن را در عداد دلایل دیگر مثل اجماع قرار نمى دهند , بلکه آنرا در نهایت از امارات ظنیه شمرده اند و حتى در عمل هم به عنوان یکى از امارات معتبره مورد قبول واقع شده است .

شاید بتوان گفت شهرت در فقه در حکم نظریه مشورتى در حقوق و قضاى عرفى است . در عرف حقوقى معاصر معمول است که هرگاه قاضى در استنباط از مواد قانونى یا تطبیق مبانى قانونى با موارد و مصادیق دچار مشکل و تردیدى شود به عمل و رویه اکثر محاکم مراجعه و مطابق آن عمل مى کند .

منبع

مباحثى از اصول فقه – دکتر مصطفی محقق داماد

فقه/اصول فقه
اصول فقه	مبحث الفاظ: مشتق، اوامر، نواهی، مفاهیم، عام و خاص ، مطلق و مقید ، مجمل و مبین	منابع اصول فقه
	ملازمات عقلیه: مستقلات عقلیه و غیر مستقلات عقلیه
	مباحث حجت: کتاب، سنت، اجماع، حجیت ظواهر، شهرت، سیره ، قیاس، تعادل و تراجیح
	مباحث اصول عملیه :اصل برائت، اصل احتیاط، اصل تخییر، اصل استصحاب
پیوندهای مرتبط:	رده:اصول فقه | رده:اصولیون | رده:منابع اصول فقه | رده:اصطلاحات اصول فقه	قواعد فقهی | احکام