سید محمدسعید حکیم

سید محمدسعید حکیم یا سید محمدسعید طباطبایی حکیم (۱۳۵۴-۱۴۴۳ق) از مراجع تقلید شیعه در عراق. وی نوه دختری سید محسن حکیم، مرجع تقلید شیعیان در قرن چهاردهم قمری، بود. محمدسعید حکیم تحصیلات حوزوی را نزد سید محسن حکیم، حسین حلی و سید ابوالقاسم خویی گذراند و پس از وفات سید ابوالقاسم خویی به مرجعیت رسید.

ولادت و خاندان

سید محمدسعید طباطبایی حکیم، در سال ۱۳۵۴ق، برابر با ۱۳۱۴ش، در شهر نجف به دنیا آمد. پدرش سید محمدعلی از استادان سطوح عالی حوزه علمیهٔ نجف و مادرش دختر سید محسن حکیم بود. او در ۱۲ شهریور ۱۴۰۰ش، مصادف با ۲۵ محرم ۱۴۴۳ق در نجف درگذشت.

فعالیت‌های علمی

سید محمدسعید حکیم در ده سالگی، دروس حوزوی را نزد پدرش آغاز کرد و تا پایان دوره سطح حوزه، از وی آموخت. پس از آن، دروس خارج را نزد کسانی چون سید محسن حکیم و حسین حلی فرا گرفت. سید محسن حکیم تصحیح و تحقیق کتاب مستمسک العروة الوثقی را به او واگذار کرد.

محمدسعید حکیم از ۳۲ سالگی، تدریس دروس خارج فقه و اصول را آغاز کرد. او همچنین تفسیر قرآن و اخلاق تدریس می‌کرد.

استادان و شاگردان

سید محسن حکیم، حسین حلی، میرزا حسن بجنوردی و سید ابوالقاسم خویی مهم‌ترین استادان درس خارج فقه و اصول سید محمدسعید حکیم بوده‌اند.

او شاگردان بسیاری تربیت کرد که در قم، نجف و حجاز فعالیت دارند؛ از جمله:

• حسین فرج عمران قطیفی که از استادان درس خارج فقه و اصول در حجاز است.
• سید عبدالرزاق حکیم برادر سید محمدسعید حکیم و از استادان درس خارج فقه و اصول در حوزهٔ نجف که در سال ۱۴۱۳ق، پس از آزادی از زندان صدام، درگذشت.
• باقر ایروانی از اساتید حوزه علمیه نجف از استادان درس خارج فقه و اصول و نویسندهٔ برخی کتب درسی حوزه‌های علمیه در قم و نجف.

آثار

از سید محمدسعید حکیم ۲۴ عنوان کتاب در بیش از چهل جلد در موضوعاتی چون اصول،‌ فقه، مسائل مُستَحدَثه و برخی موضوعات اجتماعی، به چاپ رسیده است. برخی از آثار او به زبان‌های دیگر ترجمه شده است.

کتاب المُحکَم فی اصول الفِقه در زمینه علم اصول فقه که در ۶ جلد به چاپ رسیده است و مصباح المنهاج در ۱۹ جلد که شرح کتاب فقهی منهاج‌الصالحین اثر سید محسن حکیم است، از مهم‌ترین آثار او است. همچنین کتابی به نام الکافی فی اصول الفقه از آثار او است که بخش زیادی از آن را در زندان نوشته است. کتاب فاجعة الطف (فاجعه عاشورا) نیز کتابی است مفصل که درباره آثار و نتایج واقعه کربلا نگاشته است. وی درباره مسائل نوپدید، مانند شبیه‌سازی، رایانه و فضای مجازی هم نوشته‌هایی دارد.

فعالیت‌های اجتماعی

سید محمدسعید حکیم به‌دلیل مخالفت با قانون منع پیاده‌روی برای زیارت امام حسین(ع) که در دوره حکومت صدام حسین در عراق تصویب شده بود، تحت تعقیب و برای مدتی فراری بود. همچنین به جهت امتناع خاندان صدر از حضور در کنفرانس مردمی اسلامی که به دستور صدام تشکیل شده بود، همراه با ۸۰ نفر از خاندان حکیم دستگیر و به مدت ۸ سال زندانی شد.

مرجعیت تقلید سید محمدسعید حکیم پس از آن آغاز شد که سید ابوالقاسم خویی درگذشت. هم‌اکنون دفترهای نمایندگی او در شهرهای نجف، قم، دمشق و بیروت فعالیت می‌کنند و پاسخ‌گوی سؤال‌های مقلدان وی هستند.

او همچنین با اعزام مبلغانی به نواحی مختلف کشور عراق، خصوصاً جنوب این کشور، اقداماتی را برای رفع مشکلات عشایر و روستانشینان انجام داد. فعالیت‌های مشابهی هم در کشورهای ایران،‌ هند و پاکستان داشت.

سید محمدسعید حکیم در برابر کشتار شیعیان پاکستان به دست گروهی موسوم به سپاه صحابه، موضع گرفت و دولت پاکستان را مسئول پاسخ‌گویی به آن دانست. نواز شریف نخست‌وزیر پاکستان در پاسخ، نامه‌ای به دفتر وی نوشت و ضمن ابراز همدردی، از تصمیم دولتش برای مبارزه با عاملان کشتار شیعیان خبر داد.

در میان آثار وی مجموعه‌ای از نامه‌ها وجود دارد که برای مردم آذربایجان و گِلگِت پاکستان نوشته شده است.

منابع

• سجاد، محمدحسین، اسوهٔ فقاهت و پایداری، دارالهلال، ۱۴۲۸ق.
• «گوهر تابان، نگرشی کوتاه بر زندگی آیت الله العظمی سید محمد سعید حکیم»، سایت آیت‌الله سید محمدسعید طباطبایی حکیم، تاریخ بازدید: ۱۶ دی ۱۳۹۷ش.
• «ناگفته‌هایی از زندگی خانوادگی و مبارزاتی آیت الله سید محمد سعید حکیم»، سایت شفقنا، زمان بازدید: ۱۶ دی ۱۳۹۷ش.
• «مجازات افراد مرتد از اسلام وظیفۀ ما نیست؛ فتوای حضرت آیت‌الله العظمی حکیم»، سایت شفقنا، زمان انتشار: ۲۹ اردیبهشت، ۱۳۹۷ش.
• ویکی شیعه