کیفیت پژوهش متوسط است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

روزه: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(سطح بندی)
 
(۱۷ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
== معنای روزه ==
+
{{خوب}}
 +
'''روزه''' یکی از [[فروع دین]] اسلام است که در آن شخص روزه‌دار، از [[اذان]] صبح تا اذان مغرب، از خوردن و آشامیدن و سایر کارهایی که روزه را باطل مى کند خوددارى می نماید. روزه در برخی از روایات به عنوان یکی از ارکان پنج‌گانه [[اسلام]] دانسته شده، چنانکه در امتهای گذشته نیز بوده، و این نشان دهنده اهمیت فراوان روزه است. این عبادت عملی در [[ماه رمضان]] بر هر مسلمان [[تکلیف|مکلف]] که توانایی بر انجام آن را داشته باشد [[واجب]] است.
  
 +
==معنای روزه==
  
«روزه» در لغت عبارت است از امساك، خوددارى و ترك؛ بنابراين هر كس از چيزى امساك و خوددارى ورزد، از آن چيز روزه گرفته است.<ref> فقه الامام جعفر الصادق علیه السلام، محمدجواد مغنيه، ج ص 7، بيروت.</ref> چنان كه [[قرآن كريم]] از قول [[حضرت مريم]] علیهاالسلام نقل مى كند كه فرمود: «انّى  نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ صَوْماً فَلَنْ اكَلِّمَ الْيَوْمَ انْسِيّاً<ref> [[سوره مريم]]، آيه 26. </ref> براى خداى رحمان روزه نذر كرده ام و امروز با هيچ بشرى سخن نمى گويم».
+
«روزه» در لغت عبارت است از امساک، خوددارى و ترک؛ بنابراین هر کس از چیزى امساک و خوددارى ورزد، از آن چیز روزه گرفته است.<ref> فقه الامام جعفر الصادق علیه السلام، محمدجواد مغنیه، ج ۲، ص ۷، بیروت.</ref> چنان که [[قرآن کریم]] از قول [[حضرت مریم]] علیهاالسلام نقل مى کند که فرمود: {{متن قرآن|«إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمَٰنِ صَوْمًا فَلَنْ أُكَلِّمَ الْيَوْمَ إِنْسِيًّا}}؛<ref> [[سوره مریم]]، آیه ۲۶. </ref> براى خداى رحمان روزه نذر کرده ام و امروز با هیچ بشرى سخن نمى گویم».
  
و در شرع، روزه آن است كه انسان براى انجام فرمان خداوند عالم از اذان صبح تا مغرب از چيزهايى كه روزه را باطل مى كند، خوددارى نمايد.<ref> احكام روزه، نعمت الله يوسفيان، ص 15.</ref>
+
و در [[شریعت|شرع]]، روزه آن است که انسان براى انجام فرمان خداوند عالم از [[اذان]] صبح تا مغرب از چیزهایى که روزه را باطل مى کند، خوددارى نماید.<ref> احکام روزه، نعمت الله یوسفیان، ص ۱۵.</ref>
  
 
==اهمیت روزه==
 
==اهمیت روزه==
  
روزه در اسلام از اهميت زيادى برخوردار است و در ميان عبادات تنها عبادتى است كه به خداوند متعال اختصاص يافته است؛ زيرا به لحاظ جايگاهش كمتر در معرض [[ريا]] قرار مى گيرد، برخلاف ديگر عبادات كه چون در معرض ديد مردم است از ريا بركنار نبوده و دستيابى [[اخلاص]] در آن ها دشوار است. علاوه بر آن، [[روزه]] يكى از اركان پنجگانه اسلام نيز مى باشد.
+
روزه در [[اسلام]] از اهمیت زیادى برخوردار است و در میان عبادات تنها عبادتى است که به [[الله|خداوند]] متعال اختصاص یافته است؛ در [[حدیث قدسی|حدیث قدسى]] از [[پیامبر اسلام]] صلى الله علیه و آله و سلم نقل شده است که خداوند مى فرماید: {{متن حدیث|«الصَّوْمُ لى وَ أنَا أجْزى بِهِ»}}<ref> [[وسائل الشیعه]]، ج ۷، ص ۲۹۲.</ref>؛ «روزه براى من است و من خود، پاداش آن را مى دهم».
  
در [[حديث]] قدسى از [[پيامبر اسلام]] صلى الله عليه و آله و سلم نقل شده كه خداوند مى فرمايد: «الصَّوْمُ لى وَانَااجْزى بِهِ<ref> [[وسائل الشيعه]]، ج 7، ص 292.</ref>؛ روزه براى من است و من خود، پاداش آن را مى دهم».
+
اختصاص روزه به خدا می تواند از این جهت باشد که روزه به لحاظ جایگاهش کمتر در معرض [[ریا]] قرار مى گیرد، بر خلاف دیگر عبادات که چون در معرض دید مردم است از ریا برکنار نبوده و دست یابى [[اخلاص]] در آن ها سخت و دشوار است.  
  
[[امام صادق]] عليه السلام مى فرمايد: «بُنِىَ الْاسْلامُ عَلى  خَمْسِ دَعائِمَ؛ عَلَى الصَّلاةِ وَالزَّكاةِ وَالصّوْمِ وَالْحَجِّ وَ وِلايَةِ اميرِالْمُؤْمِنينَ وَالْائِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ<ref> [[بحارالانوار]]، ج 93، ص 257.</ref>؛ اسلام بر پنج پايه استوار است؛ [[نماز]]، [[زكات]]، [[روزه]]، [[حج]] و ولايت [[امیرالمومنین]] و فرزندان آن حضرت صلوات الله عليهم كه امام هستند.<ref> احكام اسلامى، ص 105.</ref>
+
[[روزه]] در روایت [[امام صادق]] علیه السلام یکى از ارکان پنج گانه [[اسلام]] شمرده شده است: {{متن حدیث|«بُنِىَ الْاسْلامُ عَلى  خَمْسِ دَعائِمَ؛ عَلَى الصَّلاةِ وَالزَّکاةِ وَالصّوْمِ وَالْحَجِّ وَ وِلایةِ امیرِالْمُؤْمِنینَ وَالْائِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَیهِمْ»}}<ref> [[بحارالانوار]]، ج ۹۳، ص ۲۵۷.</ref>؛ اسلام بر پنج پایه استوار است؛ [[نماز]]، [[زکات]]، [[روزه]]، [[حج]] و [[ولایت]] [[امیرالمومنین]] و فرزندان آن حضرت صلوات الله علیهم که [[امام]] هستند.<ref> احکام اسلامى، ص ۱۰۵.</ref>
  
 +
==حکمت وجوب روزه==
  
 +
دستیابی به خلوص و پاکى، احساس درد و رنج مستمندان، آگاهى بر فقر خود در [[قیامت|قیامت]] و صبر در سختی‌ها، از جمله حکمت‌هاى وجوب روزه است که در [[روایت|روایات]] به آن‌ها اشاره شده است.
  
== حکمت وجوب روزه ==
+
[[حضرت فاطمه]] علیهاالسلام فرمود: {{متن حدیث|«فَرَضَ اللَّهُ الصِّیامَ تَثبْیتاً لِلْاخْلاصِ»}}؛<ref> بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۳۶۸.</ref> «خداوند روزه را به خاطر تثبیت [[اخلاص]] واجب کرده است».
  
برقرارى خلوص و پاكى، احساس درد و رنج مستمندان، آگاهى بر فقر خود در قيامت، صبر در سختي‌ها از جمله حكمت‌هاى وجوب روزه است كه در روايات به آن‌ها اشاره شده است.
+
از [[امام رضا]] علیه السلام نقل شده که فرمود: علت واجب شدن روزه آن است که مردم، سختى گرسنگى را چشیده، بر فقر در [[آخرت]] آگاه شوند. روزه دار خاشع و فروتن شده و توجه داشته باشد که اعمالش به حساب مى آید و مورد پاداش قرار مى گیرد؛ و (نیز) مقابل گرسنگى و تشنگى صابر شود و علاوه بر دورى از شهوات، [[ثواب]] الهى نصیبش گردد... و از سختى‌هاى مستمندان باخبر شود، تا حقى را که خداوند در اموالش قرار داده است، ادا نماید.<ref> وسایل الشیعه، ج ۷، ص ۴.</ref><ref>احکام اسلامى، ص ۱۰۵.</ref>
  
[[حضرت فاطمه]] عليهاالسلام فرمود: «فَرَضَ اللَّهُ الصِّيامَ تَثبْيتاً لِلْاخْلاصِ؛<ref> بحارالانوار، ج 93، ص 368.</ref> خداوند روزه را به خاطر تثبيت [[اخلاص]] واجب كرده است».
+
==روزه در قرآن==
 +
آیات ۱۸۳ تا ۱۸۵ [[سوره بقره]] به وجوب روزه و [[احکام شرعی|احکام]] آن اشاره دارد:
  
از [[امام رضا]] عليه السلام نقل شده كه فرمود: علت واجب شدن روزه آن است كه مردم، سختى گرسنگى را چشيده، بر فقر در [[آخرت]] آگاه شوند. روزه دار خاشع و فروتن شده و توجه داشته باشد كه اعمالش به حساب مى آيد و مورد پاداش قرار مى گيرد؛ و (نيز) مقابل گرسنگى و تشنگى صابر شود و علاوه بر دورى از شهوات، ثواب الهى نصيبش گردد... و از سختى هاى مستمندان باخبر شود، تا حقى را كه خداوند در اموالش قرار داده است، ادانمايد.<ref> وسايل الشيعه، ج 7، ص 4.</ref><ref>احكام اسلامى، ص 105.</ref>
+
{{متن قرآن|«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ * أَيَّامًا مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ وَأَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ * شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَىٰ وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ‏»}}.<ref> [[سوره بقره]]، آیه‌های ۱۸۳ و ۱۸۴ و ۱۸۵.</ref>
  
 +
'''<I>ترجمه آیات:</I>''' ای کسانی که [[ایمان]] آورده اید؛ روزه بر شما واجب شده همان طور که بر اقوام قبل از شما واجب شده بود شاید باتقوا شوید. و این روزهائی چند است پس هر کس از شما مریض و یا مسافر باشد باید ایامی دیگر بجای آن بگیرد و اما کسانی که به هیچ وجه نمی توانند روزه بگیرند عوض روزه برای هر روز یک مسکین طعام دهند و اگر کسی عمل خیری را داوطلبانه انجام دهد برایش بهتر است و این که روزه بگیرید برایتان خیر است اگر بنای عمل کردن دارید. (و آن ایام کوتاه) [[ماه رمضان]] است که [[قرآن]] در آن نازل شده تا هدایت مردم و بیاناتی از هدایت و جداسازنده [[حق]] از [[باطل]] باشد. پس هر کس این ماه را درک کرد باید روزه اش بگیرد و هر کس مریض و یا مسافر باشد به جای آن چند روزی از ماه‌های دیگر بگیرد خدا برای شما آسانی و سهولت را خواسته و دشواری نخواسته و منظور این‌ست که عده سی روزه ماه را تکمیل کرده باشید و خدا را در برابر این که هدایت‌تان کرد تکبیر گفته و شاید شکرگزاری کرده باشید.
  
== روزه در قرآن ==
+
آنچه از این آیات بر می آید آن است که:
  
 +
*واجب بودن روزه اختصاص به [[اسلام]] ندارد، بلکه حکمی است که در امت‌های سابق نیز تشریع شده بود: {{متن قرآن|«كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ»}}.
 +
*كسانى كه بيمار يا مسافر باشند و روزه گرفتن براى آنها مشقت داشته باشد از اين حكم معافند و بايد روزهاى ديگرى که مسافر یا بیمار نیستند بجاى آن روزه بگيرند: {{متن قرآن|«فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ»}}.
 +
*كسانى كه با نهايت زحمت بايد روزه بگيرند (مانند پير مردان‏ و پير زنان و بيماران مزمن كه بهبودى براى آنها نيست) لازم نيست مطلقا روزه بگيرند، بلكه بايد بجاى آن كفاره بدهند(مسكينى را اطعام كند): {{متن قرآن|«وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ»}}.
  
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ (×) أَيَّامًا مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَ عَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ وَأَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (×) يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصَاصُ فِي الْقَتْلَى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالأنْثَى بِالأنْثَى فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَأَدَاءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسَانٍ ذَلِكَ تَخْفِيفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَرَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَلِكَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِيمٌ.<ref> [[سوره بقره]]، آیه‌های 183 و 184 و 185.</ref>
+
==روزه در روایات==
  
'''<I>ترجمه آيات:</I>''' اي كساني كه [[ايمان]] آورده ايد؛ روزه بر شما واجب شده همان طور كه بر اقوام قبل از شما واجب شده بود شايد باتقوا شويد. و اين روزهائي چند است پس هر كس از شما مريض و يا مسافر باشد بايد ايامي ديگر بجاي آن بگيريد و اما كساني كه به هيچ وجه نمي توانند روزه بگيرند عوض روزه براي هر روز يك مسكين طعام دهند و اگر كسي عمل خيري را داوطلبانه انجام دهد برايش بهتر است و اين كه روزه بگيريد برايتان خير است اگر بناي عمل كردن داريد. و آن ايام كوتاه (ماه [[رمضان]]) است كه [[قرآن]] در آن نازل شده تا هدايت مردم و بياناتي از هدايت و جداسازنده [[حق]] از [[باطل]] باشد. پس هر كس اين ماه را درك كرد بايد روزه اش بگيرد و هر كس مريض و يا مسافر باشد به جاي آن چند روزي از ماه‌هاي ديگر بگيرد خدا براي شما آساني و سهولت را خواسته و دشواري نخواسته و منظور اين‌ست كه عده سي روزه ماه را تكميل كرده باشيد و خدا را در برابر اين كه هدايت‌تان كرد تكبير گفته و شايد شكرگزاري كرده باشيد.
+
در بیان اهمیت روزه همین بس که خداوند متعال در [[حدیث قدسی|حدیثی قدسی]] می‌فرماید: {{متن حدیث|«الصوم لی و انا اجازی به»}}؛ «روزه مال من است و خودم پاداش آن را به روزه‌دار می‌دهم».<ref> وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۲۹۲.</ref>
  
'''بيان آيات'''
+
از این حدیث قدسی برمی‌آید که پاداشی که خداوند به شخص روزه‌دار عطا می‌کند، بی‌نهایت بوده و قابل احصا نمی‌باشد، چون خداوند متعال نه بخل در ذات مقدسش راه دارد و نه عاجز است از این که این همه پاداش به بنده‌اش بدهد. 
  
'''<I>ويژگي هاي بياني آيات تشريع روزه:</I>'''
+
در ادامه به برخی از روایات [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم السلام در مورد روزه اشاره می‌کنیم:  
  
سياق اين سه آيه دلالت دارد بر اين كه: اولاً هر سه با هم نازل شده اند، براي اين كه ظرف (ايام) در ابتداي آيه دوم متعلق به كلمه (صيام) در آيه اول است و جمله (شهر [[رمضان]]) در آيه سوم يا خبر است  براي مبتدائي حذف شده كه عبارت است از ضميري كه به كلمه (اياما) برمي گردد، و تقدير جمله (هي شهر رمضان) است و يا مبتدائي است  براي خبري كه حذف شده و تقديرش "شهر رمضان هو الذي كتب عليكم صيامه" است و يا بدل از كلمه صيام در جمله (كتب عليكم الصيام) در آيه اول است، و به هر تقدير جمله (شهر رمضان) بيان و توضيحي است  براي روشن كردن جمله (اياما معدودات) ايام معدوده اي كه [[روزه]] در آن‌ها واجب شده. پس به دليلي كه ذكر شد آيات سه گانه مورد بحث به هم متصل و نظير كلام واحدي است كه يك غرض را دربردارد، و آن غرض عبارت است از بيان وجوب روزه (ماه رمضان).
+
*[[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: {{متن حدیث|«من صام شهر رمضان ایمانا و احتسابا، غفرالله له ما تقدم من ذنبه»}}؛ «کسی که از روی [[ایمان]] و در نظر داشتن خدا [[روزه]] بگیرد، خداوند گناهان گذشته‌اش را می‌آمرزد».<ref> سنن الرسول الأعظم صلى الله علیه و آله و سلم، ص ۷۶۸.</ref>
 +
*امیرمؤمنان [[امام علی]] علیه السلام می‌فرمایند: {{متن حدیث|«فرض الله الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق»}}؛ «خداوند روزه را واجب کرد تا به وسیله آن [[اخلاص]] مردم را بیازماید».<ref> بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج ۹۳، ص ۲۷۱.</ref>
  
و ثانيا دلالت دارد بر اين كه قسمتي از گفتار اين سه آيه به منزله توطئه و زمينه چيني براي قسمت ديگر آن است، يعني دو آيه اول به منزله مقدمه است  براي آيه سوم، چون در آيه سوم تكليفي واجب مي شود كه صاحب كلام، اطمينان ندارد از اين كه شنونده از اطاعت آن سرپيچي نكند، براي اين كه تكليف نامبرده تكليفي است كه بالطبع براي مخاطب، شاق و سنگين است و به اين منظور، دو آيه اول از جملاتي تركيب شده كه هيچ يك از آن‌ها از هدايت ذهن مخاطب به تشريع روزه رمضان خالي نيست، بلكه در همه آن‌ها به تدريج ذهن شنونده را به سوي آن توجه مي دهد و به اين وسيله استيحاش و اضطراب ذهن او را از بين مي برد و در نتيجه علاقمند به روزه مي كند، تا با اشاره به تخفيف و تسهيلي كه در تشريع اين حكم رعايت شده و نيز با ذكر فوائد و خير دنيوي و اخروي كه در آن است، حدت و شدت دلخواهي و استكبار او را بشكند.
+
*[[امام کاظم]] علیه السلام می‌فرمایند: {{متن حدیث|«ان لکل صائم عند فطوره دعوة مستجابة»}}؛ «همانا هر روزه‌داری هنگام افطار دعایش مستجاب می‌شود».<ref> بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج ۹۵، ص ۱۴.</ref>
  
و به همين جهت  بعد از آن كه در جمله: "يا ايها الذين آمنوا كتب عليكم الصيام"، مساله وجوب روزه بر مسلمانان را خاطرنشان كرد، بلافاصله فرمود: "كما كتب علي الذين من قبلكم" و فهمانيد كه شما مسلمانان نبايد از تشريع [[روزه]] وحشت كنيد و آن را گران بشماريد، چون اين حكم منحصر به شما نبوده، بلكه حكمي است كه در امت‌هاي سابق نيز تشريع شده بود. (لعلكم تتقون)، يعني علاوه بر اين كه عمل به اين دستور، همان فائده اي را دارد كه شما به اميد رسيدن به آن [[ايمان]] آورديد و آن، عبارت است از [[تقوا]] و علاوه بر اين، اين عمل كه گفتيم در آن، اميد تقوا براي شما هست، همچنان كه براي امت‌هاي قبل از شما بود، عملي نيست كه تمامي اوقات شما را و حتي بيشتر اوقاتتان را بگيرد. بلكه عملي است كه در ايامي قليل و معدود انجام مي شود، (اياما معدودات) آري نكره (و بدون الف و لام) آمدن كلمه (اياما) دلالت  بر ناچيزي ايام دارد و در اين كه ايام را به وصف معدود توصيف كرد، خود اشعاري است  به اهميت نداشتن آن، همچنان كه همين توصيف در آيه: "و شروه بثمن بخس دراهم معدودة"<ref> و او را ([[حضرت يوسف]] را) به بهاى ناچيزى، درهمى چند فروختند. ([[سوره يوسف]]، آيه 20)</ref> مي فهماند كه [[حضرت يوسف]] علیه السلام را به چند درهم ناچيز فروختند.
+
*پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: {{متن حدیث|«الصائم فی عبادة و ان کان نائما علی فراشه ما لم یغتب مسلما»}}؛ «روزه‌دار در حال [[عبادت]] می‌باشد، حتی اگر بر بستر خوابیده باشد البته تا زمانی که [[غیبت (گناه)|غیبت]] مسلمانی را نکرده باشد».<ref> دلائل الخیرات فی کلام سید السادات، ص ۱۹۲.</ref>
  
علاوه بر اين كه ما در تشريع اين حكم رعايت اشخاصي را هم كه اين تكليف برايشان طاقت فرسا است كرده ايم، و اين گونه افراد بايد به جاي روزه فديه بدهند، آن‌هم فديه مختصري كه همه بتوانند بدهند، و آن عبارت است از طعام يك مسكين.
+
*پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: {{متن حدیث|«نوم الصائم عبادة و صمته تسبیح»}}؛ «خواب روزه‌دار عبادت و سکوت وی [[تسبیح]] حق‌تعالی به شمار می‌رود».<ref> حکم رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم، ص ۳۲۶.</ref>
  
"فمن كان منكم مريضا او علي سفر - تا جمله - فدية طعام مسكين" و وقتي اين عمل هم خير شما را دربردارد، و هم تا جائي كه ممكن بوده رعايت آساني آن شده خير شما در اين است كه بطوع و رغبت خود روزه را بياوريد و بدون كراهت و سنگيني و بي پروا انجامش دهيد، "فمن تطوع خيرا فهو خير له" براي اين كه عمل نيك را بطوع و رغبت انجام دادن بهتر است، از اين كه به كراهت انجام دهند.
+
*پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: {{متن حدیث|«الصوم یسوّد وجه الشیطان»}}؛ «روزه روی [[شیطان]] را سیاه می‌کند».<ref> حکمت‌نامه پیامبر اعظم صلى الله علیه و آله و سلم (عربى)، ج ۱۱، ص ۶۶.</ref>
  
بنابر آنچه گفته شد زمينه گفتار در دو آيه اول مقدمه است براي آيه سوم كه مي فرمايد: "فمن شهد منكم الشهر فليصمه" الخ، و بنابراين پس جمله: "كتب عليكم الصيام" در آيه اول جمله اي است خبري كه مي خواهد از تحقق چنين تكليفي خبر دهد، نه اين كه در همين جمله تكليف كرده باشد، آن طور كه در آيه شريفه: "يا ايها الذين آمنوا كتب عليكم القصاص في القتلي"<ref> اى كسانى كه [[ايمان]] آورده ايد براى شما درباره كشتگان قصاص مقرر شد. ([[سوره بقره]]، آيه 178)</ref> و آيه "كتب عليكم اذا حضر احدكم الموت ان ترك خيرا الوصية للوالدين والاقربين"<ref> بر شما مقرر شد هنگامى كه [[مرگ]] يكى از شما فرارسد اگر مالى به جاى گذارد براى پدر و مادر و خويشاوندان وصيت كند. (سوره بقره، آيه 180)</ref> تكليف كرده چون هر چند در هر سه آيه تعبير به (كتب عليكم) آمده، ليكن بين قصاص در مورد كشتگان - در آيه دوم - و وصيت به والدين و اقرباء - در آيه سوم، و بين مساله صيام - در آيه مورد بحث فرق است، و آن اين است كه قصاص در قتلي امري است  سازگار با حس انتقام‌جوئي. امري است كه دل‌هاي صاحبان خون تشنه آن است، صاحبان خون به حكم غريزه و طبيعت نمي توانند قاتل عزيز و پاره تن خود را زنده و سالم ببينند، و نمي توانند اين معنا را تحمل كنند كه نسبت  به جنايتي كه به ايشان شده بي‌اعتنا شود و همچنين وصيت و سفارش والدين و خويشان كه مطابق با حس ترحم و شفقت و رافت  به ارحام است، آن هم در هنگامي كه مي خواهد به وسيله [[مرگ]] براي هميشه از آنان جدا شود.
+
*پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: {{متن حدیث|«الصوم جُنّة من النار»}}؛ «روزه سپری است در برابر آتش [[جهنم]]».<ref> بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج  ۶۵، ص ۳۳۱.</ref>
  
پس قصاص و وصيت دو حكم مقبول به طبع و موافق با مقتضاي طبيعت آدمي است، و انشاء آن احتياج به مقدمه و زمينه چيني ندارد، به خلاف حكم روزه كه عبارت است از محروميت نفوس از بزرگترين مشتهيات، و مهم ترين تمايلاتش، يعني خوردن و نوشيدن و جماع كه چون محروميت از آن‌ها ثقيل بر طبع و مصيبتي براي نفس آدمي است. در توجيه حكمش ناگزير از اين است كه قبلاً براي شنوندگان - با در نظر گرفتن اين كه عموم مردمند و بيشتر مردم عوام و پيرو مشتهيات نفسند - مقدمه اي بچيند، و دل‌هاشان را علاقه مند بدان سازد، تا تشنه پذيرش آن شوند، بدين جهت است كه گفتيم آيه: "كتب عليكم القصاص" الخ و آيه: "كتب عليكم اذا حضر احدكم الموت" الخ، انشاء حكم است، و حاجتي به زمينه چيني ندارد، به خلاف آيه: "كتب عليكم الصيام" تا آخر دو آيه كه مشتمل بر هفت فقره است و خبر مي دهد از اين كه بعدها چنين حكمي انشاء مي شود.<ref> ترجمه الميزان، ج  ص 3.</ref>
+
*[[امام صادق]] علیه السلام می‌فرمایند: {{متن حدیث|«للصائم فرحتان: فرحة عند افطاره و فرحة عند لقاء ربه»}}؛ «برای شخص روزه‌دار دو شادی هست: شادی هنگام [[افطار]] و شادی هنگام ملاقات با پروردگار».<ref> بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج  ۹۳، ص ۳۸۰.</ref>
  
 +
*پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: {{متن حدیث|«ان للجنة بابا یدعی الریّان لایدخل منه الا الصائمون»}}؛ «برای [[بهشت]] دری است به نام ریّان که از آن فقط روزه‌داران وارد می‌شوند».<ref> حکم النبی الأعظم صلى الله علیه و آله و سلم، ج  ۲، ص ۵۶۱.</ref>
  
== روزه در روایات ==
+
*امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: {{متن حدیث|«على کلّ شىء زکوة و زکوة الجسد الصّیام»}}؛ «برای هر چیزی زکاتی است و زکات بدن‌ها روزه است».<ref> پیام رسول ترجمه اى دیگر از نهج الفصاحه، ص ۳۹۷.</ref>
  
 +
==روزه در امت‌هاى پیشین==
  
در بیان اهمیت روزه همین بس که خداوند متعال در حدیثی قدسی می‌فرماید: «الصوم لی و انا اجازی به؛ روزه مال من است و خودم پاداش آن را به روزه‌دار می‌دهم».<ref> وسائل الشيعه، ج 7، ص 292.</ref>
+
از [[تورات]] و [[انجیل]] فعلى نیز برمى آید که روزه در میان [[یهود|یهود]] و [[نصاری]] بوده و اقوام و ملل دیگر هنگام مواجه شدن با غم و اندوه روزه مى گرفته اند و از تورات برمى آید که [[حضرت موسى]] علیه السلام چهل روز، روزه داشته است و همچنین به هنگام [[توبه]] و طلب خشنودى خداوند، یهود روزه مى گرفتند. [[حضرت عیسی علیه السلام|حضرت مسیح]] علیه السلام نیز چنان که از «انجیل» استفاده مى شود چهل روز، روزه داشته است.
  
از این حدیث قدسی برمی‌آید که پاداشی که خداوند به شخص روزه‌دار عطا می‌کند، بی‌نهایت بوده و قابل احصا نمی‌باشد، چون خداوند متعال نه بخل در ذات مقدسش راه دارد و نه عاجز است از این که این همه پاداش به بنده‌اش بدهد.  
+
به این ترتیب اگر [[قرآن]] مى گوید: {{متن قرآن|«كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ»}}؛<ref> [[سوره بقره]]، آیه ۱۸۳.</ref> «همان گونه که بر پیشینیان نوشته شد»، شواهد تاریخى فراوانى دارد که در منابع مذاهب دیگر - حتى بعد از تحریف - به چشم مى خورد.<ref> برگزیده تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۱۶۴.</ref>
  
اینک به سراغ جانشینان خدا می‌رویم و می‌بینیم که ایشان در اشارات خود به این پاداش عظیم چه فرموده‌اند که ما به چند مورد اشاره می‌کنیم:
+
==روزه خواری==
 +
چنانکه بیان شد، «روزه» از سوی خدای تعالی [[واجب]] شده و از [[حدود‌‌‌‌|حدود]] الهی است، که تخلف از آن [[گناه کبیره]] محسوب می شود. در حدیثی از [[امام صادق علیه السلام|امام صادق]] علیه السلام، روزه خواری (بدون عذر) در حکم بی دینی و بی ایمانی است:
  
* پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: «من صام شهر رمضان ایمانا و احتسابا، غفرالله له ما تقدم من ذنبه؛ کسی که از روی [[ایمان]] و در نظر داشتن خدا [[روزه]] بگیرد، خداوند گناهان گذشته‌اش را هر قدر که باشد می‌آمرزد».<ref> سنن الرسول الأعظم صلى الله عليه و آله و سلم، ص 768.</ref>
+
{{متن حدیث|«وَ مَنْ‏ أَفْطَرَ يَوْماً مِنْ‏ شَهْرِ رَمَضَانَ‏ مُتَعَمِّداً خَرَجَ مِنَ الْإِيمَانِ»}}؛<ref>[[الکافی]]، ج۲ ص۲۷۸.</ref> «هر کس یک روز ماه رمضان را عمدا افطار کند، از دایره [[ایمان]] خارج می شود».
  
* [[امام کاظم]] علیه السلام می‌فرمایند: «ان لکل صائم عند فطوره دعوة مستجابة؛ همانا هر روزه‌داری هنگام افطار دعایش مستجاب می‌شود».<ref> بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج  95، ص 14.</ref>
+
و در حدیث معتبر دیگری حکم روزه خواری (در ملاء عام) که سبب حرمت شکنی [[ماه رمضان]] می شود، چنین بیان شده است:
  
* پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: «الصائم فی عبادة و ان کان نائما علی فراشه ما لم یغتب مسلما؛ روزه‌دار در حال [[عبادت]] می‌باشد، حتی اگر بر بستر خوابیده باشد البته تا زمانی که غیبت مسلمانی را نکرده باشد».<ref> دلائل الخيرات في كلام سيد السادات، ص 192.</ref>
+
{{متن حدیث|«فِي رِوَايَةِ سَمَاعَةٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ‏ أُخِذَ فِي‏ شَهْرِ رَمَضَانَ‏ وَ قَدْ أَفْطَرَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ قَدْ رُفِعَ إِلَى الْإِمَامِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ قَالَ فَيُقْتَلُ فِي الثَّالِثَةِ»}}.<ref>[[من لایحضره الفقیه|من لا یحضره الفقیه]]، ج۲ ص۱۱۷.</ref> سماعه می‌گوید از امام صادق علیه السلام درباره شخصی پرسیدم که او را در ماه رمضان گرفته‌اند که سه بار روزه‌خواری کرده است و هربار او را به نزد امام (حاکم) می‌برند (و بار اول و دوم [[تعزیر]] می‌شود)؛ امام فرمود: در مرتبه سوم اعدام می‌شود.  
  
* پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: «نوم الصائم عبادة و صمته تسبیح؛ خواب روزه‌دار عبادت و سکوت وی تسبیح حق‌تعالی به شمار می‌رود».<ref> حكم رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم، ص 326.</ref>
+
== مبطلات و مکروهات روزه ==
 +
اعمالی که انجام عمدی آنها باعث باطل شدن روزه می‌شود موارد زیر است:
  
* پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: «الصوم یسود وجه الشیطان؛ روزه روی [[شیطان]] را سیاه می‌کند».<ref> حكمت‌نامه پيامبر اعظم صلى الله عليه و آله و سلم (عربى)، ج  11، ص 66.</ref>
+
# خوردن و آشامیدن
 +
# آمیزش جنسی
 +
# [[دروغ]] بستن بر [[الله|خدا]]، [[پیامبر اسلام|رسول خدا]] و [[ائمه اطهار|امامان معصوم]]
 +
# رساندن غبار غلیظ به حلق
 +
# باقی ماندن بر [[جنابت‌‌‌‌‌|جنابت]]، حیض و نفاس تا [[اذان]] صبح
 +
# استمناء (خودارضایی)
 +
# اماله (تزریق مایعات از پایین بدن)
 +
# ارتماس (فرو بردن تمام سر در آب)
 +
# قی‌کردن عمدی (استفراغ کردن)
  
* پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: «الصوم جنة من النار؛ روزه سپری است در آتش جهنم».<ref> بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج  65، ص 331.</ref>
+
لازم به ذکر است که در بعضی موارد فوق میان مراجع تقلید اختلاف نظر است.
  
* [[امام صادق]] علیه السلام می‌فرمایند: «للصائم فرحتان: فرحة عند افطاره و فرحة عند لقاء ربه؛ برای شخص روزه‌دار دو شادی هست: شادی هنگام [[افطار]] و شادی هنگام ملاقات با پروردگار».<ref> بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج  93، ص 380.</ref>
+
فقها همچنین انجام برخی از اعمال را برای روزه‌دار [[مکروه]] دانسته‌اند؛ از جمله: بوسیدن و ملاعبه با همسر، سرمه کشیدن،‌ بوییدن گل‌ها، مضمضه کردن آب بدون غرض عقلایی.
  
* پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: «ان للجنة بابا یدعی الریّان لایدخل منه الا الصائمون؛ برای [[بهشت]] دری است به نام ریّان که از آن فقط روزه‌داران وارد می‌شوند».<ref> حكم النبي الأعظم صلى الله عليه و آله و سلم، ج  2، ص 561.</ref>
+
==پانویس==
 
+
<references />
* امیرمؤمنان [[امام علی]] علیه السلام می‌فرمایند: «فرض الله الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق؛ خداوند روزه را واجب کرد تا به وسیله آن [[اخلاص]] مردم را بیازماید».<ref> بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج  93، ص 271.</ref>
 
 
 
* امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: «على كلّ شى ء زكوة و زكوة الجسد الصّيام ؛ برای هر چیزی زکاتی است و [[زکات]] بدن‌ها روزه است».<ref> پيام رسول ترجمه اى ديگر از نهج الفصاحه، ص 397.</ref>
 
 
 
 
 
== روزه در امت‌هاى پيشين ==
 
 
 
 
 
از [[تورات]] و [[انجيل]] فعلى نيز برمى آيد كه روزه در ميان يهود و نصارى بوده و اقوام و ملل ديگر هنگام مواجه شدن با غم و اندوه روزه مى گرفته اند و نيز از تورات برمى آيد كه [[حضرت موسى]] علیه السلام چهل روز، روزه داشته است و همچنين به هنگام [[توبه]] و طلب خشنودى خداوند، يهود روزه مى گرفتند. حضرت مسيح علیه السلام نيز چنان كه از «انجيل» استفاده مى شود. چهل روز، روزه داشته.
 
 
 
به اين ترتيب اگر [[قرآن]] مى گويد: «كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ؛<ref> [[سوره بقره]]، آیه 183.</ref> همان گونه كه بر پيشينيان نوشته شد» شواهد تاريخى فراوانى دارد كه در منابع مذاهب ديگر - حتى بعد از تحريف - به چشم مى خورد. <ref> برگزيده تفسير نمونه، ج 1، ص 164.</ref>
 
 
 
 
 
== نقش سازنده روزه ==
 
 
 
 
 
صبر و استقامت و تحمل سختى ها، شرط لازم دستيابى به نتايج مثبت در امور [[دين]] و دنيا است. روزه نيز عبادتى است كه علاوه بر تقرب معنوى، درخت صبر و استقامت را در روان انسان بارور ساخته و اراده اش را مقاوم و خلل ناپذير مى گرداند؛ چرا كه روزه دار به  خاطر خداوند از خوردنى ها و آشاميدنى ها، اعمال غرائز جنسى و... دورى جسته و فرمان وى را بر خواسته هاى نفسانى ترجيح مى دهد. استمرار اين حالت در (ماه [[رمضان]]) موجب پيدايش ملكه صبر و استقامت مى گردد، به  ويژه اگر روزه دار علاوه بر ترك مفطر، اعضا و جوارح خود را نيز از آلودگى به گناهان بازدارد و نفسش را به ترك معصيت عادت دهد.
 
 
 
چنانچه روزه انسان را به ياد مشكلات و كمبودهاى محرومان مى اندازد تا مواسات اسلامى را در اين ماه تمرين كند. [[هشام بن حكم]] از [[امام صادق]] عليه السلام نقل كرده كه فرمود: خداوند روزه را واجب نمود تا غنى و فقير مساوى شوند، چون شخص غنى هيچ‌گاه احساس گرسنگى نمى كند تا به نيازمندان ترحم نمايد و شخص غنى و بى نياز هر وقت چيزى را اراده كند، به آن دسترسى دارد. خداوند خواست كه بين آفريدگان مساوات برقرار شود و غنى، گرسنگى و درد را بچشد تا بر ناتوان رقّت ورزيده و بر گرسنه ترحم نمايد.<ref> [[وسائل الشيعه]]، ج 7، ص 3.</ref><ref> كليات فقه اسلامى، ص 98.</ref>
 
 
 
==پانویس ==
 
<references/>
 
  
 
==منابع==
 
==منابع==
  
* وسائل الشیعه، [[شيخ حر عاملی]]، [[قم]]: مؤسسه آل البيت لإحياء التراث، چاپ اول، 1409 هجری.
+
*[[الکافی]]، [[شیخ کلینی]].
* بحارالأنوار، [[علامه مجلسى ]]؛ تهران.
+
*[[من لایحضره الفقیه|من لا یحضره الفقیه]]، [[شیخ صدوق]].
* احكام اسلامى، جمعى از نويسندگان.
+
*وسائل الشیعه، [[شیخ حر عاملی]]، قم: مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۰۹ هجری.
* فقه الامام جعفر الصادق علیه السلام، محمدجواد مغنيه، بيروت.
+
*[[بحارالأنوار]]، [[علامه مجلسى]]؛ تهران.
* ترجمه الميزان، سيد محمدباقر موسوى همدانى؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى حوزه علميه قم، چاپ پنجم، 1374 ش.
+
*احکام اسلامى، جمعى از نویسندگان.
* سنن الرسول الأعظم صلى الله عليه و آله و سلم، دانشكده باقرالعلوم، تهران، اميركبير، چاپ اول، 1385 ش.
+
*فقه الامام جعفر الصادق علیه السلام، محمدجواد مغنیه، بیروت.
* دلائل الخيرات في كلام سيد السادات، فاتن محمد خليل لبون، بيروت، مؤسسة التاريخ العربي، چاپ اول، 1425 ق.
+
*ترجمه [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|المیزان]]، سید محمدباقر موسوى همدانى؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى حوزه علمیه قم، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ ش.
* حكم رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم؛ علاءالدين اعلمى، بيروت: اعلمى، چاپ اول، 1423 ق.
+
*سنن الرسول الأعظم صلى الله علیه و آله و سلم، دانشکده باقرالعلوم، تهران، امیرکبیر، چاپ اول، ۱۳۸۵ ش.
* پيام رسول ترجمه اى ديگر از [[نهج الفصاحه]]، ابوالقاسم پاينده؛ قم: طلوع مهر، اول، 1385 ش.
+
*دلائل الخیرات فی کلام سید السادات، فاتن محمد خلیل لبون، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، چاپ اول، ۱۴۲۵ ق.
* برگزيده تفسير نمونه، احمدعلى بابايى؛ تهران: دارالكتب الاسلاميه، چاپ سیزدهم، 1382 ش.
+
*حکم رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم؛ علاءالدین اعلمى، بیروت: اعلمى، چاپ اول، ۱۴۲۳ ق.
* كليات فقه اسلامى، عليرضا على‌نورى.
+
*پیام رسول ترجمه اى دیگر از [[نهج الفصاحه]]، ابوالقاسم پاینده؛ قم: طلوع مهر، اول، ۱۳۸۵ ش.
 +
*برگزیده تفسیر نمونه، احمدعلى بابایى؛ تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ سیزدهم، ۱۳۸۲ ش.
 +
*کلیات فقه اسلامى، علیرضا على‌نورى.
  
 +
{{فقه/احکام}}
 
[[Category:روزه]]
 
[[Category:روزه]]
 
[[رده:احکام عبادی]]
 
[[رده:احکام عبادی]]
 +
[[رده: مقاله های مهم]]
 +
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= متوسط
 +
|رده= دارد
 +
}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ مهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۰۷:۴۰

روزه یکی از فروع دین اسلام است که در آن شخص روزه‌دار، از اذان صبح تا اذان مغرب، از خوردن و آشامیدن و سایر کارهایی که روزه را باطل مى کند خوددارى می نماید. روزه در برخی از روایات به عنوان یکی از ارکان پنج‌گانه اسلام دانسته شده، چنانکه در امتهای گذشته نیز بوده، و این نشان دهنده اهمیت فراوان روزه است. این عبادت عملی در ماه رمضان بر هر مسلمان مکلف که توانایی بر انجام آن را داشته باشد واجب است.

معنای روزه

«روزه» در لغت عبارت است از امساک، خوددارى و ترک؛ بنابراین هر کس از چیزى امساک و خوددارى ورزد، از آن چیز روزه گرفته است.[۱] چنان که قرآن کریم از قول حضرت مریم علیهاالسلام نقل مى کند که فرمود: «إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمَٰنِ صَوْمًا فَلَنْ أُكَلِّمَ الْيَوْمَ إِنْسِيًّا؛[۲] براى خداى رحمان روزه نذر کرده ام و امروز با هیچ بشرى سخن نمى گویم».

و در شرع، روزه آن است که انسان براى انجام فرمان خداوند عالم از اذان صبح تا مغرب از چیزهایى که روزه را باطل مى کند، خوددارى نماید.[۳]

اهمیت روزه

روزه در اسلام از اهمیت زیادى برخوردار است و در میان عبادات تنها عبادتى است که به خداوند متعال اختصاص یافته است؛ در حدیث قدسى از پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله و سلم نقل شده است که خداوند مى فرماید: «الصَّوْمُ لى وَ أنَا أجْزى بِهِ»[۴]؛ «روزه براى من است و من خود، پاداش آن را مى دهم».

اختصاص روزه به خدا می تواند از این جهت باشد که روزه به لحاظ جایگاهش کمتر در معرض ریا قرار مى گیرد، بر خلاف دیگر عبادات که چون در معرض دید مردم است از ریا برکنار نبوده و دست یابى اخلاص در آن ها سخت و دشوار است.

روزه در روایت امام صادق علیه السلام یکى از ارکان پنج گانه اسلام شمرده شده است: «بُنِىَ الْاسْلامُ عَلى خَمْسِ دَعائِمَ؛ عَلَى الصَّلاةِ وَالزَّکاةِ وَالصّوْمِ وَالْحَجِّ وَ وِلایةِ امیرِالْمُؤْمِنینَ وَالْائِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَیهِمْ»[۵]؛ اسلام بر پنج پایه استوار است؛ نماز، زکات، روزه، حج و ولایت امیرالمومنین و فرزندان آن حضرت صلوات الله علیهم که امام هستند.[۶]

حکمت وجوب روزه

دستیابی به خلوص و پاکى، احساس درد و رنج مستمندان، آگاهى بر فقر خود در قیامت و صبر در سختی‌ها، از جمله حکمت‌هاى وجوب روزه است که در روایات به آن‌ها اشاره شده است.

حضرت فاطمه علیهاالسلام فرمود: «فَرَضَ اللَّهُ الصِّیامَ تَثبْیتاً لِلْاخْلاصِ»؛[۷] «خداوند روزه را به خاطر تثبیت اخلاص واجب کرده است».

از امام رضا علیه السلام نقل شده که فرمود: علت واجب شدن روزه آن است که مردم، سختى گرسنگى را چشیده، بر فقر در آخرت آگاه شوند. روزه دار خاشع و فروتن شده و توجه داشته باشد که اعمالش به حساب مى آید و مورد پاداش قرار مى گیرد؛ و (نیز) مقابل گرسنگى و تشنگى صابر شود و علاوه بر دورى از شهوات، ثواب الهى نصیبش گردد... و از سختى‌هاى مستمندان باخبر شود، تا حقى را که خداوند در اموالش قرار داده است، ادا نماید.[۸][۹]

روزه در قرآن

آیات ۱۸۳ تا ۱۸۵ سوره بقره به وجوب روزه و احکام آن اشاره دارد:

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ * أَيَّامًا مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ وَأَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ * شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَىٰ وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ‏».[۱۰]

ترجمه آیات: ای کسانی که ایمان آورده اید؛ روزه بر شما واجب شده همان طور که بر اقوام قبل از شما واجب شده بود شاید باتقوا شوید. و این روزهائی چند است پس هر کس از شما مریض و یا مسافر باشد باید ایامی دیگر بجای آن بگیرد و اما کسانی که به هیچ وجه نمی توانند روزه بگیرند عوض روزه برای هر روز یک مسکین طعام دهند و اگر کسی عمل خیری را داوطلبانه انجام دهد برایش بهتر است و این که روزه بگیرید برایتان خیر است اگر بنای عمل کردن دارید. (و آن ایام کوتاه) ماه رمضان است که قرآن در آن نازل شده تا هدایت مردم و بیاناتی از هدایت و جداسازنده حق از باطل باشد. پس هر کس این ماه را درک کرد باید روزه اش بگیرد و هر کس مریض و یا مسافر باشد به جای آن چند روزی از ماه‌های دیگر بگیرد خدا برای شما آسانی و سهولت را خواسته و دشواری نخواسته و منظور این‌ست که عده سی روزه ماه را تکمیل کرده باشید و خدا را در برابر این که هدایت‌تان کرد تکبیر گفته و شاید شکرگزاری کرده باشید.

آنچه از این آیات بر می آید آن است که:

  • واجب بودن روزه اختصاص به اسلام ندارد، بلکه حکمی است که در امت‌های سابق نیز تشریع شده بود: «كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ».
  • كسانى كه بيمار يا مسافر باشند و روزه گرفتن براى آنها مشقت داشته باشد از اين حكم معافند و بايد روزهاى ديگرى که مسافر یا بیمار نیستند بجاى آن روزه بگيرند: «فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ».
  • كسانى كه با نهايت زحمت بايد روزه بگيرند (مانند پير مردان‏ و پير زنان و بيماران مزمن كه بهبودى براى آنها نيست) لازم نيست مطلقا روزه بگيرند، بلكه بايد بجاى آن كفاره بدهند(مسكينى را اطعام كند): «وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ».

روزه در روایات

در بیان اهمیت روزه همین بس که خداوند متعال در حدیثی قدسی می‌فرماید: «الصوم لی و انا اجازی به»؛ «روزه مال من است و خودم پاداش آن را به روزه‌دار می‌دهم».[۱۱]

از این حدیث قدسی برمی‌آید که پاداشی که خداوند به شخص روزه‌دار عطا می‌کند، بی‌نهایت بوده و قابل احصا نمی‌باشد، چون خداوند متعال نه بخل در ذات مقدسش راه دارد و نه عاجز است از این که این همه پاداش به بنده‌اش بدهد.

در ادامه به برخی از روایات اهل بیت علیهم السلام در مورد روزه اشاره می‌کنیم:

  • پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: «من صام شهر رمضان ایمانا و احتسابا، غفرالله له ما تقدم من ذنبه»؛ «کسی که از روی ایمان و در نظر داشتن خدا روزه بگیرد، خداوند گناهان گذشته‌اش را می‌آمرزد».[۱۲]
  • امیرمؤمنان امام علی علیه السلام می‌فرمایند: «فرض الله الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق»؛ «خداوند روزه را واجب کرد تا به وسیله آن اخلاص مردم را بیازماید».[۱۳]
  • امام کاظم علیه السلام می‌فرمایند: «ان لکل صائم عند فطوره دعوة مستجابة»؛ «همانا هر روزه‌داری هنگام افطار دعایش مستجاب می‌شود».[۱۴]
  • پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: «الصائم فی عبادة و ان کان نائما علی فراشه ما لم یغتب مسلما»؛ «روزه‌دار در حال عبادت می‌باشد، حتی اگر بر بستر خوابیده باشد البته تا زمانی که غیبت مسلمانی را نکرده باشد».[۱۵]
  • پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: «نوم الصائم عبادة و صمته تسبیح»؛ «خواب روزه‌دار عبادت و سکوت وی تسبیح حق‌تعالی به شمار می‌رود».[۱۶]
  • پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: «الصوم یسوّد وجه الشیطان»؛ «روزه روی شیطان را سیاه می‌کند».[۱۷]
  • پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: «الصوم جُنّة من النار»؛ «روزه سپری است در برابر آتش جهنم».[۱۸]
  • امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: «للصائم فرحتان: فرحة عند افطاره و فرحة عند لقاء ربه»؛ «برای شخص روزه‌دار دو شادی هست: شادی هنگام افطار و شادی هنگام ملاقات با پروردگار».[۱۹]
  • پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: «ان للجنة بابا یدعی الریّان لایدخل منه الا الصائمون»؛ «برای بهشت دری است به نام ریّان که از آن فقط روزه‌داران وارد می‌شوند».[۲۰]
  • امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: «على کلّ شىء زکوة و زکوة الجسد الصّیام»؛ «برای هر چیزی زکاتی است و زکات بدن‌ها روزه است».[۲۱]

روزه در امت‌هاى پیشین

از تورات و انجیل فعلى نیز برمى آید که روزه در میان یهود و نصاری بوده و اقوام و ملل دیگر هنگام مواجه شدن با غم و اندوه روزه مى گرفته اند و از تورات برمى آید که حضرت موسى علیه السلام چهل روز، روزه داشته است و همچنین به هنگام توبه و طلب خشنودى خداوند، یهود روزه مى گرفتند. حضرت مسیح علیه السلام نیز چنان که از «انجیل» استفاده مى شود چهل روز، روزه داشته است.

به این ترتیب اگر قرآن مى گوید: «كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ»؛[۲۲] «همان گونه که بر پیشینیان نوشته شد»، شواهد تاریخى فراوانى دارد که در منابع مذاهب دیگر - حتى بعد از تحریف - به چشم مى خورد.[۲۳]

روزه خواری

چنانکه بیان شد، «روزه» از سوی خدای تعالی واجب شده و از حدود الهی است، که تخلف از آن گناه کبیره محسوب می شود. در حدیثی از امام صادق علیه السلام، روزه خواری (بدون عذر) در حکم بی دینی و بی ایمانی است:

«وَ مَنْ‏ أَفْطَرَ يَوْماً مِنْ‏ شَهْرِ رَمَضَانَ‏ مُتَعَمِّداً خَرَجَ مِنَ الْإِيمَانِ»؛[۲۴] «هر کس یک روز ماه رمضان را عمدا افطار کند، از دایره ایمان خارج می شود».

و در حدیث معتبر دیگری حکم روزه خواری (در ملاء عام) که سبب حرمت شکنی ماه رمضان می شود، چنین بیان شده است:

«فِي رِوَايَةِ سَمَاعَةٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ‏ أُخِذَ فِي‏ شَهْرِ رَمَضَانَ‏ وَ قَدْ أَفْطَرَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ قَدْ رُفِعَ إِلَى الْإِمَامِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ قَالَ فَيُقْتَلُ فِي الثَّالِثَةِ».[۲۵] سماعه می‌گوید از امام صادق علیه السلام درباره شخصی پرسیدم که او را در ماه رمضان گرفته‌اند که سه بار روزه‌خواری کرده است و هربار او را به نزد امام (حاکم) می‌برند (و بار اول و دوم تعزیر می‌شود)؛ امام فرمود: در مرتبه سوم اعدام می‌شود.

مبطلات و مکروهات روزه

اعمالی که انجام عمدی آنها باعث باطل شدن روزه می‌شود موارد زیر است:

  1. خوردن و آشامیدن
  2. آمیزش جنسی
  3. دروغ بستن بر خدا، رسول خدا و امامان معصوم
  4. رساندن غبار غلیظ به حلق
  5. باقی ماندن بر جنابت، حیض و نفاس تا اذان صبح
  6. استمناء (خودارضایی)
  7. اماله (تزریق مایعات از پایین بدن)
  8. ارتماس (فرو بردن تمام سر در آب)
  9. قی‌کردن عمدی (استفراغ کردن)

لازم به ذکر است که در بعضی موارد فوق میان مراجع تقلید اختلاف نظر است.

فقها همچنین انجام برخی از اعمال را برای روزه‌دار مکروه دانسته‌اند؛ از جمله: بوسیدن و ملاعبه با همسر، سرمه کشیدن،‌ بوییدن گل‌ها، مضمضه کردن آب بدون غرض عقلایی.

پانویس

  1. فقه الامام جعفر الصادق علیه السلام، محمدجواد مغنیه، ج ۲، ص ۷، بیروت.
  2. سوره مریم، آیه ۲۶.
  3. احکام روزه، نعمت الله یوسفیان، ص ۱۵.
  4. وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۲۹۲.
  5. بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۲۵۷.
  6. احکام اسلامى، ص ۱۰۵.
  7. بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۳۶۸.
  8. وسایل الشیعه، ج ۷، ص ۴.
  9. احکام اسلامى، ص ۱۰۵.
  10. سوره بقره، آیه‌های ۱۸۳ و ۱۸۴ و ۱۸۵.
  11. وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۲۹۲.
  12. سنن الرسول الأعظم صلى الله علیه و آله و سلم، ص ۷۶۸.
  13. بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج ۹۳، ص ۲۷۱.
  14. بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج ۹۵، ص ۱۴.
  15. دلائل الخیرات فی کلام سید السادات، ص ۱۹۲.
  16. حکم رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم، ص ۳۲۶.
  17. حکمت‌نامه پیامبر اعظم صلى الله علیه و آله و سلم (عربى)، ج ۱۱، ص ۶۶.
  18. بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج ۶۵، ص ۳۳۱.
  19. بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج ۹۳، ص ۳۸۰.
  20. حکم النبی الأعظم صلى الله علیه و آله و سلم، ج ۲، ص ۵۶۱.
  21. پیام رسول ترجمه اى دیگر از نهج الفصاحه، ص ۳۹۷.
  22. سوره بقره، آیه ۱۸۳.
  23. برگزیده تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۱۶۴.
  24. الکافی، ج۲ ص۲۷۸.
  25. من لا یحضره الفقیه، ج۲ ص۱۱۷.

منابع

  • الکافی، شیخ کلینی.
  • من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق.
  • وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، قم: مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۰۹ هجری.
  • بحارالأنوار، علامه مجلسى؛ تهران.
  • احکام اسلامى، جمعى از نویسندگان.
  • فقه الامام جعفر الصادق علیه السلام، محمدجواد مغنیه، بیروت.
  • ترجمه المیزان، سید محمدباقر موسوى همدانى؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى حوزه علمیه قم، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ ش.
  • سنن الرسول الأعظم صلى الله علیه و آله و سلم، دانشکده باقرالعلوم، تهران، امیرکبیر، چاپ اول، ۱۳۸۵ ش.
  • دلائل الخیرات فی کلام سید السادات، فاتن محمد خلیل لبون، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، چاپ اول، ۱۴۲۵ ق.
  • حکم رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم؛ علاءالدین اعلمى، بیروت: اعلمى، چاپ اول، ۱۴۲۳ ق.
  • پیام رسول ترجمه اى دیگر از نهج الفصاحه، ابوالقاسم پاینده؛ قم: طلوع مهر، اول، ۱۳۸۵ ش.
  • برگزیده تفسیر نمونه، احمدعلى بابایى؛ تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ سیزدهم، ۱۳۸۲ ش.
  • کلیات فقه اسلامى، علیرضا على‌نورى.
فقه/احکام
عبادات: تقلید، طهارت، نماز، روزه، خمس، زکات، حج

اموال: خرید و فروش، شرکت، صلح، اجاره، مزارعه، مساقات، وکالت، قرض، حواله، رهن، ضامن شدن، کفالت، امانت، عاریه، ارث، غصب

آداب و رفتار: ازدواج، طلاق، خوردن و آشامیدن، نذر و عهد، قسم، امر به معروف و نهی از منکر، صید ، ذبح، وصیت، مال پیدا شده، وقف، دفاع، مسائل مستحدثه

رده ها: احکام | احکام عبادی | احکام اقتصادی | احکام خانواده | احکام روابط اجتماعی |اصطلاحات احکام|مراجع تقلید