درر الفوائد فی الحاشیه علی الفرائد (کتاب)

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
درر الفوائد في الحاشیة علی الفرائد.jpg
نویسنده محمدكاظم خراسانى
موضوع اصول‌ فقه‌ شيعه‌
زبان عربی
تعداد جلد ۱
محقق مهدی شمس الدین

درر الفوائد فی الحاشیه علی الفرائد

کتاب «درر الفوائد فی الحاشیه علی الفرائد» اثر آخوند خراسانى (م، ۱۳۲۹ ق) از علماى بزرگ شیعه است. این کتاب، حاشیه بر «فرائد الأصول» شیخ انصاری و در موضوع اصول فقه می باشد.

مؤلف

آخوند خراسانی متولد سال ۱۲۵۵ قمری در مشهد و از اکابر علماى امامیه و مرد دین و سیاست بود. وی در ۲۲ سالگى به قصد تحصیل در حوزه معقول تهران رهسپار آنجا شد و بر سر راه تهران ـ مشهد به شهر سبزوار رفت و نزدیک دو سال از حوزه معقول حکیم سبزوارى استفاده کرد.

او در سال ۱۲۷۹ ق، راهى نجف شد و تا زمان درگذشت شیخ انصارى به سال ۱۲۸۱ ق، به مدت حدود دو سال از درس فقه و اصول او استفاده کرد. سپس در محضر میرزا محمدحسن شیرازى به تعلیم فقه و اصول پرداخت. میرزا حسن شیرازى، آخوند را به فضل مى ستود و طلاب را به استفاده از درس او تشویق مى کرد.

پس از درگذشت میرزا، حوزه سامرا از رونق افتاد و همه نظرها به یکباره به سوى نجف و زعیم آن معطوف شد و آخوند خراسانی در آن زمان به عنوان جانشین میرزا و بزرگ ترین مرجع شیعه شناخته شد.

علاوه بر «دررالفوائد»، «کفایة الاصول» و «فوائد الاصول»، از دیگر آثار مهم اصولی مرحوم آخوند خراسانی است.

انگیزه نگارش‌

آخوند خراسانى در مقدمه کتاب انگیزه خود را از نگارش این کتاب این گونه بیان مى‌فرماید: إنی بینما أراجع هذه الدرر البهیة، و أطالع تلک الغرر السنیة، التى صنفها علامة الآفاق و أستاذ الکل على الإطلاق، عماد الملة والدین و مروج شریعة سید المرسلین و تاج الفقهاء والمجتهدین من القدماء والمتأخرین، فخرالمحققین و افتخار المدققین، الورع التقی، الصفی النقی، علم الهدى، أستاذنا و مولینا و آیت الله فی الورى، الحاج شیخ مرتضى الأنصاری، تغمده الله بغفرانه و أسکنه فسیح جنانه، سنح بخاطری الفاتر، أن أعلق علیه وجیزة لطیفة و تعلیقة مشتملة على فوائد استفدتها من الأساتیذ، و عوائد ادخرتها من الأسانید، و زواید ظفرت علیها بالنظر الثاقب والفکر الصائب، لیکون تذکرة لى و لمن راجعها من بعدى. والمرجو من الناظرین أن ینظروا إلیها بعین اللطف والإنصاف، و یتجنبوا التعصب و الإعتساف، و بالله أستعین إنه خیر معین و علیه توکلت و إلیه أنیب.

یعنى: «هنگامى که به کتاب رسائل که شامل مرواریدهاى ارزشمندى است، مراجعه نمودم و آن گوهرهاى گرانبها را مطالعه کردم... تصمیم گرفتم تعلیقه‌اى کوتاه و لطیف بر آن بنگارم. تعلیقه‌اى که شامل فوائدى باشد که از اساتید خود بهره برده‌ام و یا با فکر و اندیشه خود بر آن دست یافته‌ام تا یادآورى باشد براى خودم و کسانى که بعد از من به آن مراجعه مى‌کنند. از خوانندگان درخواست دارم با دیده لطف و انصاف به آن بنگرند و از روى تعصب و بدون تأمل بر آن ننگرند. از خداوند بزرگ نیز یارى مى‌خواهم که او بهترین یاوران است و بر او توکل کرده و به سوى او انابه مى‌کنم.

محتواى کتاب‌

«دررالفوائد» تعلیقه‌اى بر کتاب «فرائد الأصول» شیخ انصارى است. آخوند خراسانى در این کتاب به شرح و توضیح نظریات استاد خود، شیخ انصارى پرداخته و نظریات و دیدگاه‌هاى اصولى خود را نیز بر آن افزوده است.

کتاب حاضر یکى از منابع مهم براى دستیابى به دیدگاه‌هاى اصولى آخوند خراسانى است. وى در کتاب مشهور خود «کفایة الأصول»، بسیارى از آراء خود را به صورت رمز و اشاره بیان کرده و براى شرح و توضیح نظریات ایشان، بسیارى از علما به این کتاب مراجعه مى‌کنند، چرا که ایشان در این کتاب با عباراتى وافى و روشن بسیارى از نظریات خود را شرح داده است.

کتاب «دررالفوائد» شامل تمام بخشهاى کتاب «رسائل» مى‌باشد و مباحث قطع، ظنّ، أصالة البرائة، استصحاب و تعادل و تراجیح را مورد نقد و بررسى قرار داده است. مؤلف در این کتاب بعد از آوردن بخشى از کلام شیخ انصارى با عباراتى روشن و دقیق، به شرح و تفسیر آن و بیان دیدگاه‌هاى خود پرداخته است.

آخوند خراسانى حاشیه‌اى دیگر نیز بر فرائد الأصول شیخ انصارى دارد که آن را قبلاً نگاشته و ظاهراً کتاب «دررالفوائد» تکمیل شده آن است، چرا که در بسیارى موارد این دو حاشیه به هم شبیه هستند ولى در حاشیه جدید (دررالفوائد) نکات فراوانى علاوه بر حاشیه دیگر دارد. آقا بزرگ تهرانى در این باره مى‌فرماید: «حاشیه بر رسائل نوشته شیخ ما ملا محمدکاظم خراسانى ... تکمیل شده همان حاشیه قدیمى ایشان است و شامل تمام مباحث رسائل مى‌باشد ولى به چاپ نرسیده است. این حاشیه دقیقترین حواشى است که بر کتاب رسائل شیخ انصارى نگاشته شده است».

نسخه‌هاى خطى‌

  1. نسخه‌اى در کتابخانه آستان قدس رضوى در مشهد مقدس. این نسخه شامل مباحث قطع و ظن و تعادل و تراجیح از حاشیه قدیمى است.
  2. نسخه‌اى در کتابخانه حرم حضرت معصومه سلام الله علیها در شهر مقدس قم.
  3. نسخه‌اى در کتابخانه مسجد اعظم قم. این نسخه شامل مباحث استصحاب و تعادل و تراجیح از حاشیه جدید مى‌باشد.
  4. نسخه‌اى دیگر در کتابخانه مسجد اعظم قم. این نسخه شامل مباحث قطع و ظن از حاشیه جدید است.

منابع

  • نرم افزار اصول فقه، مرکز نور.

متن کتاب

درر الفوائد فی الحاشیه علی الفرائد

منابع اصول فقه
متون به ترتیب تاریخ وفات مولفین
التذکرة بأصول الفقه

شیخ مفید

(م413ق)

الذریعه

سید مرتضی

(436-335)

عدة الاصول

شیخ طوسی

(460-385)

غنیة النزوع

ابن زهره

(585-510)

تهذیب الوصول

علامه حلی

(726-648)

مبادی الوصول

علامه حلی

(726-648)

القواعد و الفوائد

شهید اول

(786-734)

تمهید القواعد

شهید ثانی

(965-911)

معالم الدین

صاحب معالم

(م1011)

زبدة الاصول

شیخ بهائی

(1030-953)

الوافیه فی الاصول

فاضل تونی

(م 1071)

الفوائد الحائریه

وحید بهبهانی

(م1206)

قوانین الاصول

میرزای قمی

(م1231)

فرائد الاصول

شیخ انصاری

(م1281)

کفایة الاصول

آخوند خراسانی

(م1329)

مفاتیح الاصول

سید محمد مجاهد

(م1342)

فوائد الاصول (نائینی)

میرزا محمدحسین نائینی

(1355-1276)

وقایة الأذهان

محمد رضا نجفی اصفهانی

(م 1362)

اصول الفقه

شيخ محمدرضا مظفر

(م 1383)

منتهی الاصول

سید محمد حسن بجنوردی

(1395-1316)

المعالم الجدیده

سید محمد باقر صدر

(1399-1355)

اصول الاستنباط

سید علی نقی حیدری

(1403-1325)

مناهج الوصول

امام خمینی

(1409-1320)

الاصول العامه

سید محمد تقی حکیم

(1346-)

شروح
شروح معالم الدین ← حاشیه معالم، سلطان العلماء (م 1064) - حاشیه معالم، ملا محمد صالح مازندرانی (م 1081) - هدایة المسترشدین، شیخ محمدتقی اصفهانی (م 1248)
شروح فرائد الاصول ← أوثق الوسائل، میرزا موسی بن جعفر بن احمد تبریزی - بحر الفوائد، میرزا محمد حسن آشتیانی - درر الفوائد فی الحاشیه علی الفرائد، آخوند خراسانی - فوائد الرضویه، آقا رضا همدانی
شروح کفایه ← انوار الهدایه، امام خمینی - حاشیة الکفایه، علامه طباطبائی - الحاشیة علی الکفایه، سید حسین بروجردی - حقائق الاصول، سید محسن حکیم - عنایة الاصول، سید مرتضی حسینی یزدی

منتهی الدرایه، سید محمد جعفر جزائری شوشتری - نهایة الدرایة، آیت الله کمپانی - نهایة النهایة، میرزا علی ایروانی