حله

این مقاله حاصل همکاری و مشارکت جمعی از اعضای دانشنامه اسلامی در نسخه پیشین دانشنامه است. به هنگامی که اطلاعات دانشنامه از نرم افزار پیشین به نرم افزارکنونی منتقل شد آخرین ویرایش آنجا به عنوان اولین نسخه در نرم افزار جدید ثبت شد. چنانچه علاقه مندید نام کاربری که تدوین کننده این مقاله در نسخه پیشین بوده یا بیشترین مشارکت را در تهیه آن داشته است را بدانید به صفحه مشارکت کنندگان در نسخه پیشین مراجعه کنید

شهر حله شهري قديمي در ميانه عراق و مركز استان بابل مي‌باشد. اين شهر بين راه بغداد به نجف و در فاصله هشتاد كيلومتري جنوب ‌شرقي بغداد قرار دارد. اين شهر كهن، يكي از مراكز مهم حوزه‌هاي علمي شيعه است و بسياري از بزرگان شيعه مانند، علامه حلی و محقق حلی از اين شهر برخاسته‌اند و امروزه استان بابل يكي از استان‌هاي شيعه‌نشين مهم عراق است.

در نزديكي حله شهر باستاني «هاشميه» قرار دارد كه روزگاري پايتخت اوليه عباسي‌ها بود. در اين شهر ابوالعباس سفاح و ابوجعفر منصور دوانيقي خلافت كردند و منصور پس از ساختن بغداد پايتخت خود را به بغداد منتقل كرد. دهها نفر از سادات جليل‌القدر بني الحسن عليه السلام به دست اين دو تن در اين شهر به شهادت رسيدند. برخي از آن‌ها را از مدينه بدين شهر آورده، زندان نموده و سپس درگورهاي دسته‌جمعي دفن كردند و يا در ديوارها و ستون‌ها جاي دادند و بر آن‌ها ساختمان بنا كردند.

اماكن زيارتي و تاريخي حله

1. مرقد امامزاده حمزه:

اين امامزاده به «حمزه الغربي» شهرت دارد، وي ابويُعلي حمزه بن القاسم بن علي بن حمزه بن الحسن بن عبيدالله بن ابي الفضل العباس عليه السلام است. او از راويان حديث و از علماي بزرگوار شيعه بوده و آرامگاهش در روستاي «مزيديه» در نزديكي حله مي‌باشد. بر قبر او گنبد و ضريح و رواق و صحن بزرگي ساخته شده و زيارتگاه مردم است.

2. مرقد امامزاده قاسم:

فرزند بزرگوار امام موسي بن جعفر عليه السلام و برادر تني امام رضا عليه السلام و حضرت معصومه سلام الله عليها است. او پس از شهادت پدرش از بغداد گريخت و در ميان عشاير منطقه «سور» در اطراف حله مخفي گرديد و پس از وفات در آرامگاه كنوني‌اش دفن شد. امروزه قبر او زيارتگاه مردم است و صحن و سرا و بارگاه باشكوهي دارد و ميان مردم به استجابت دعا و نذر مشهور است.

اين دو امامزاده بزرگوار و صحيح النسب، مشهورترين امامزادگان اين منطقه هستند و شهرت اين دو به گونه‌اي است كه نام شهر مدفن آنان، از نام اصلي به نام اين دو تن تغيير يافت و در ميان مردم به شهر «حمزه و قاسم» مشهور شده است.

3. مسجد ردالشمس:

در آغاز بزرگراه كربلا به حله بقعه‌اي است با گنبد مخروطي كه بنابر روايات تاريخي، امیرالمومنین عليه السلام هنگام بازگشت از جنگ صفين در اين بقعه نماز ظهر و نماز عصر را پس از آن كه خورشيد به اراده پروردگار و خواست حضرت عليه السلام از وضعيت غروب به ظهر بازگشت، بجاي آورد. اين واقعه پيشينة تاريخي كهني دارد و تمامي مورخان و محدثان درباره آن سخن گفته و آن را يكي از معجزات حضرت علي عليه السلام شمرده‌اند.

4. تپه حراقه:

جايگاه و تپه‌اي است كه حضرت ابراهيم عليه السلام را در زمان نمرود بر منجنيق نهادند و به آتش افكندند. امروزه فضاي باز روبروي تپه به گونه‌اي است كه گويي آثار برافروختن آتشي عظيم بر روي زمين نمايان است. اين جايگاه در دهكده‌اي به نام «برس» در شمال حله واقع است.

5. آرامگاه ابراهيم احمر العينين:

وي ابراهيم بن عبدالله المحض بن الحسن المثني فرزند امام حسن مجتبي عليه السلام است. او عالم، عابد، زاهد و شجاع بود و در سال 145 هـ.ق عليه ابوجعفر منصور قيام كرد و پس از جنگ و خونريزي به دست لشكريان منصور به شهادت رسيد و سر او را بريدند و به هاشميه پايتخت منصور بردند. امروزه در محل دفن سر او در هاشميه، در نزديكي رودخانه «الجربوعيه» آرامگاهي ساخته‌اند.

6. آرامگاه ابودميعه:

او محمد بن علي بن الحسين فرزند زيد بن علي بن الحسين عليه السلام است كه آرامگاهش در «محله الطاق» است. وي امامزاده‌اي والامقام است و در سال140 هـ.ق درگذشت، قبر او از زيارتگاه‌هاي مشهور شهر حله است.

7. آرامگاه حسن الاسمر:

ابومحمد حسن الاسمر از نوادگان زيد شهيد است و آرامگاهش در روستاي «زبيد» در حومه حله قرار دارد.

8. آرامگاه محمد الادرع:

ابوجعفر محمد الادرع از نوادگان امام حسن مجتبي عليه السلام است و آرامگاهش در روستايي در جنوب حله واقع است.

9. آرامگاه اسماء بنت عميس:

اسماء بنت عميس از زنان پيشتاز در اسلام است كه به همراه شوهرش جعفر بن ابي‌طالب به حبشه مهاجرت كرد و پس از شهادت جعفر به همسري ابوبكر درآمد و محمد بن ابي‌بكر را برايش به دنيا آورد و پس از مرگ ابوبكر و شهادت حضرت فاطمه سلام الله عليها به همسري اميرالمؤمنين امام علی عليه السلام درآمد و برايش يحيي را به دنيا آورد. آرامگاهي در حومه شهر هاشميه به او نسبت داده مي‌شود و در نزديكي اين آرامگاه قبر فرزندش يحيي قرار دارد.

10. آرامگاه اسماعيل طباطبایی:

او نواده حسن مثني فرزند امام حسن عليه السلام است و آرامگاهش در هاشميه است.

11. مرقد حضرت ايوب:

اين پيامبر عظيم‌الشأن يكي از انبياي بني‌اسرائيل است كه خداوند به منظور آزمايش، وي را به انواع بلاياي دنيوي مبتلا ساخت و آن حضرت در تمامي آن بلايا صابر و شكيبا بود. وي در سرزمين عراق وفات يافت و آرامگاهش در چهار فرسنگي جنوب شهر حله به سمت كوفه در منطقه‌اي به نام «الرازنجيه» قرار دارد.

12. مرقد بكر بن علي:

اين مرقد در اطراف حله و در سمت راست جادة شهر «كفل» به حله و نزديك جادة اصلي كوفه به حله، در فاصله شش كيلومتري حله واقع شده است. مرقد داراي گنبدي كوچك و بناي آن به اواخر دوران عثماني‌ها در عراق بازمي‌گردد. مرقد در سال 1387 هـ.ق تجديد بنا شده و روي آن گنبد بزرگتري از آجر ساختند كه ارتفاع آن به 9 متر مي‌رسد. مساحت حرم زيرگنبد 25 مترمربع است و روي قبر مطهرش ضريحي از آهن قرار دارد و بر قبر وي لوحي با اين متن وجود دارد: «اين قبر بكر بن أبي طالب است كه مادرش ليلي دختر مسعود بن خالد تميمي است».

در بررسي‌هاي به عمل آمده در خصوص اين اسم، متأسفانه هيچ‌گونه اثري از آن يافت نشده است و برخي از محققين معتقدند كه منظور از بكر همان ابوبكر بن علي بن أبي طالب است كه در مورد اسم او اختلاف نظر است، برخي او را عبدالله و برخي عبيدالله و برخي محمد مي‌دانند و همچنين درباره نام مادرش برخي معتقدند كه مادرش ليلي دختر مسعود بن خالد دارمي است و برخي مي گويند كه مادرش «أم ولد» است. به هر حال بررسي عميق در اين خصوص را بايد به صاحبنظران مربوطه محول نمود.

حرم مرقد در سال 1412 هـ.ق تجديد بنا شد و تعدادي از رواق‌ها به آن افزوده شد و در سال 1416 هـ.ق نيز ايواني به حرم اضافه شد. ضريح در سمت شمالي حرم واقع شده و از آهن آبكاري شده با آلومنيوم ساخته شده و مساحت آن 1/5-2 متر و بلندي آن 2/5 متر است. بخش جلويي ضريح از سه پنجره تشكيل شده كه روي آن سوره حمد نقش بسته است. ديوار اطراف ضريح ديوارآجري سيماني بوده و روي آن نام ائمه اطهار علیهم‌السلام نقش بسته است.

حرم داراي سه رواق است كه در سال 1412 هـ.ق ساخته شده‌اند، دو رواق آن متعلق به زنان و يك رواق متعلق به مردان است. رواق مردان در سمت راست حرم قرار دارد و محرابي نيز در آن تعبيه شده است و دو رواق سمت چپ و شمال حرم متعلق به زنان مي‌باشد. مرقد ايواني دارد كه مساحت آن از رواق‌ها كوچكتر است و به وسيله دري چوبي به طول دو متر و عرض دو و نيم متر از حرم جدا مي‌گردد که روي در مذكور آيه «بسم الله الرحمن الرحيم ولاتحسبن الذين قتلوا في سبيل الله امواتاً بل أحياء عند ربهم يرزقون» نقش بسته و زير آن نوشته شده است: «السلام عليك يا من فدي لأخيه الحسين بنفسه. السلام عليك أيها الشهيد أبوبكر بن علي بن أبي طالب» مرقد داراي صحني به طول 60 و عرض 40 متر است و با توجه به اين امر بايد مساحت كل مرقد 240 مترمربع باشد. صحن دو اتاق دارد كه يكي متعلق به خدام مرقد و ديگري به عنوان انبار مورد استفاده قرار مي‌گيرد. بخشي از كف صحن موزاييك‌ و بخش ديگر آن سيماني است.

13. قبر ابوالعباس سفاح:

ابوالعباس سفاح اولين خليفة عباسي است. او در سال 136 هـ.ق درگذشت و گور او درون مخروبه‌اي در شهر قاسم است.

14. آرامگاه عبدالله المحض:

او نوه امام حسن عليه السلام است كه در سال 145 هـ.ق زنده‌بگور گرديد و آرامگاهش در هاشميه است.

15. آرامگاه عبدالله بن زيد:

او برادر يحيي بن زيد شهيد است. مدفنش در 17 كيلومتري شهر كفل و در حومه هاشميه است.

16. آرامگاه عمران بن علي عليه السلام:

عمران بن علي بن ابي طالب عليه السلام يكي از فرزندان حضرت امام علی عليه السلام است كه بنا به نقل مورخان در جنگ نهروان مجروح شد و هنگام انتقال به كوفه در نزديكي حله شهيد شده و در همانجا دفن گرديد. آرامگاهش در يك كيلومتري شمال حله واقع است.

17. آرامگاه عون بن علي:

از امامزاده‌هاي مدفون در حومه شهر هاشميه است.

18. آرامگاه قاسم بن موسي الكاظم عليه السلام:

آرامگاهش در جنوب شهر حله واقع است.

19. آرامگاه محمد الديباج:

محمد ديباج و چهارتن ديگر از سادات بني الحسن عليه السلام در بقعه‌اي در هاشميه مدفونند.

20. آرامگاه ابن ادريس حلي:

ابن ادريس حلي از بزرگان فقهاي اماميه است و از وي كتاب مشهوري به نام «السرائر» برجاي مانده است كه خود نيز بدين نام شهرت يافته و به «صاحب السرائر» معروف شد. ابن ادريس در سال 598 هـ.ق درگذشت و آرامگاه باشكوهش اينك درون شهر حله واقع است.

21. آرامگاه ابن حماد واسطي:

ابن حماد از بزرگان فقهاي اماميه است كه قبرش در «محله الجامعيين» حله مي‌باشد.

22. آرامگاه ابن سعيد حلي:

شيخ نجيب الدين يحي بن احمد حلي يكي از فقهاي نامدار شيعه است و نويسنده كتاب «جامع الشرائع» است. او در سال 689 هـ.ق در حله درگذشت و در خانه خود مدفون شد. آرامگاه وي امروزه در «محله الطاق» شهر حله قرار دارد و بر قبرش گنبد و سرايي ساخته‌اند. در پيرامون قبر او، آرامگاه گروهي از بزرگان شيعه نيز قرار دارد.

21. آرامگاه محقق حلي:

محقق حلي يكي از علماي بزرگ اماميه و نويسنده كتاب «شرائع الاسلام» است. او در سال 676 هـ.ق در حله درگذشت و آرامگاهش در حله مشهور است.