حزب (از تقسیمات قرآن): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(حزب در اصطلاح علوم قرآنى)
جز
 
(۵ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
==معنای حزب در لغت==
+
{{خوب}}
حزب را در لغت به معناى «طايفه، دسته و گروه» دانسته‌اند: «حزب مرد، يعنى اصحابش ... و نيز حزب به معناى طايفه است.»<ref> مختار الصحاح، ص 129: «حزب الرجل: أصحابه ... و الحزب أيضا الطائفة»</ref> همچنين در معناى لغوى حزب آورده‌اند: «بهره و نصيب»<ref> تهذيب اللغة، ج ص 217؛ لسان العرب، ج ص 148؛ المعجم الوسيط، ص 170؛ المصباح المنير، ص 133. </ref> «گفته مى‌شود: حزب‌ ام را از مال به من بده، يعنى بهره و نصيب‌ام را.»<ref> لسان العرب، ج ص 148: «النصيب. يقال أعطنى حزبى من المال أى حظّى و نصيبى» </ref>   
+
در تقسیمات [[قرآن|قرآن کریم]]، هر «[[جزء (قرآن)|جزء]]» از این کتاب شریف را به ۴ قسمت تقسیم کرده و هر قسمت را یک «حزب» نامیده اند. با این تقسیم بندی، قرآن داری ۱۲۰ حزب می شود.
==حزب در اصطلاح علوم قرآنى==
+
==حزب در لغت==
حزب در اصطلاح [[علوم قرآنى]] به بخش معينى از [[قرآن]] اطلاق مى شود. در برخى تقسيم ‌بندى ‌ها،هر [[جزء]] را به 4 قسمت تقسیم کرده و هر قسمت را یک حزب نامیده اند. با این تقسیم بندی قرآن داری 120 حزب می شود.<ref> آشنايى با علوم قرآنى(حلبى)، ص: 113 </ref>
+
«حزب» را در لغت به معناى «طایفه، دسته و گروه» دانسته‌اند: «حزب مرد، یعنى اصحابش ... و نیز حزب به معناى طایفه است.»<ref> مختار الصحاح، ص ۱۲۹: «حزب الرجل: أصحابه ... و الحزب أیضا الطائفة»</ref> همچنین در معناى لغوى حزب آورده‌اند: «بهره و نصیب».<ref> تهذیب اللغة، ج ۴، ص ۲۱۷؛ لسان العرب، ج ۳، ص ۱۴۸؛ المعجم الوسیط، ص ۱۷۰؛ المصباح المنیر، ص ۱۳۳. </ref> «گفته مى‌شود: حزبم را از مال به من بده، یعنى بهره و نصیبم را.»<ref> لسان العرب، ج ۳، ص ۱۴۸: «النصیب. یقال أعطنى حزبى من المال أى حظّى و نصیبى» </ref>   
گاهی نیز كل قرآن را به بخشهای معينی، تقسیم می کنند مثل تقسیمات هفت تایی که در برخی روایات به آن اشاره شده است چنانچه سخاوى آورده است: «به اصحاب رسول خدا (صلى اللّه عليه [و آله‌] و سلم) گفتيم: برايمان روايت كرده‌ اند كه پيامبر (صلى اللّه عليه [و آله‌] و سلم) حزبى از قرآن به ذهنش خطور كرد. شما چگونه قرآن را حزب‌ بندى مى‌ كنيد؟ گفتند:
+
==حزب در اصطلاح قرآنى==
ما قرآن را به 3 سوره، 5 سوره، 7 سوره، 9 سوره، 11 سوره، 13 سوره و حزب مفصل كه از ق تا آخر قرآن است، حزب‌بندى مى‌كنيم.»<ref>جمال القراء، ج 1، ص 314: «فقلنا لاصحاب رسول اللّه (صلى اللّه عليه [و آله‌] و سلم) انه قد حدثنا طرأ عليه حزبه من القرآن فكيف تحزّبون القرآن؟ فقالوا: نحزّبه ثلاث سور و خمس سور و سبع سور و تسع سور و احدى عشرة سورة و ثلاث عشرة سورة و حزب المفصل فيما بين قاف و أسفل.»</ref>
+
حزب در اصطلاح [[علوم قرآنى]] به بخش معینى از [[قرآن]] اطلاق مى شود. در برخى تقسیم ‌بندى ‌ها، هر «[[جزء (قرآن)|جزء]]» را به ۴ قسمت تقسیم کرده و هر قسمت را یک '''حزب''' نامیده اند. با این تقسیم بندی، قرآن داری ۱۲۰ حزب می شود.<ref> آشنایى با علوم قرآنى(حلبى)، ص: ۱۱۳ </ref>  
در اين تقسيم ‌بندى اگر سوره فاتحه را جزء اين تقسيم ندانيم و اگر ترتيب سور را با ترتيب فعلى يكى بدانيم <ref>البته بعيد نيست چنين هم بوده باشد و از اين‌رو، اين حديث، تأييدى است بر اين كه سوره‌ها در زمان رسول اكرم (صلى اللّه عليه و آله) ترتيب خاصى داشته ‌اند و به احتمال قوى، ترتيب ايشان همين ترتيب فعلى بوده است. علاوه بر اين، تأييدى است براين كه قرآن كريم در زمان رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله) به صورت يك مجموعه بوده است و نه اوراق پراكنده.</ref> احزاب هفتگانه چنين تقسيم ‌بندى مى‌شود:
 
*حزب يكم: بقره، آل عمران، نساء
 
*حزب دوم: مائده، انعام، اعراف، انفال، برائت‌
 
*حزب سوم: يونس، هود، يوسف، رعد، ابراهيم، حجر، نحل‌
 
*حزب چهارم: اسراء، كهف، مريم، طه، انبياء، حج، مؤمنون، نور، فرقان‌
 
*حزب پنجم: شعراء، نمل، قصص، عنكبوت، روم، لقمان، سجده، احزاب، سبأ، فاطر، يس‌
 
*حزب ششم: صافات، ص، زمر، غافر، فصلت، شورى، زخرف، دخان، جاثيه، احقاف، محمد، فتح، حجرات‌
 
*حزب هفتم: ق تا آخر (حزب مفصّل).
 
  
==اشاره به حزب‌ در روایات==
+
گاهی نیز کل قرآن را به بخشهای معینی، تقسیم می کنند مثل تقسیمات هفت تایی که در برخی روایات به آن اشاره شده؛ چنانچه سخاوى آورده است: «به اصحاب [[رسول خدا]] (صلى اللّه علیه و آله‌ و سلم) گفتیم: برایمان روایت کرده‌ اند که پیامبر حزبى از قرآن به ذهنش خطور کرد. شما چگونه قرآن را حزب‌ بندى مى‌ کنید؟ گفتند:
مالك بن انس در موطأ آورده است:«... عمر بن خطاب گفت: هر كس در شب حزبش را از دست داد، اگر آن را از هنگام زوال خورشيد تا نماز ظهر بخواند، گويا آن حزب را از دست نداده است.» <ref>الموطأ، ج ص 200: «حدثنى يحيى عن مالك، عن داود بن الحصين، عن الاعرج، عن عبد الرّحمن بن عبد القارى؛ انّ عمر بن الخطاب قال: من فاته حزبه من الليل، فقرأه حين تزول الشمس إلى صلاة الظهر، فإنّه لم يفته، أو كأنّه أدركه.»</ref>
+
ما قرآن را به ۳ [[سوره]]، ۵ سوره، ۷ سوره، ۹ سوره، ۱۱ سوره، ۱۳ سوره و حزب مفصل که از "[[سوره ق]]" تا آخر قرآن است، حزب‌بندى مى‌کنیم.»<ref>جمال القراء، ج ۱، ص ۳۱۴: «فقلنا لاصحاب رسول اللّه (صلى اللّه علیه [و آله‌] و سلم) انه قد حدثنا طرأ علیه حزبه من القرآن فکیف تحزّبون القرآن؟ فقالوا: نحزّبه ثلاث سور و خمس سور و سبع سور و تسع سور و احدى عشرة سورة و ثلاث عشرة سورة و حزب المفصل فیما بین قاف و أسفل.»</ref>
در سنن ابى داود، مطلب پيش به اين شكل آمده است: «... شنيدم عمر بن خطاب مى ‌گويد: رسول خدا (صلى اللّه عليه [و آله‌] و سلّم) فرمود: هر كس بدون اين كه حزبش را يا مقدارى از آن را خوانده باشد بخوابد و آن را بين نماز صبح و نماز ظهر بخواند، به نام او ثبت خواهد شد و گويى كه آن را در شب خوانده است.»<ref>سنن ابى داود، جزء ص 34: «... سمعت عمر بن الخطاب يقول: قال رسول اللّه صلى اللّه عليه [و آله‌] و سلم: من نام عن حزبه أو عن شى‌ء منه فقرأه ما بين صلاة الفجر و صلاة الظّهر كتب له كأنّما قرأه من الليل.»</ref>
+
 
==پی نوشت==
+
در این تقسیم ‌بندى اگر [[سوره حمد|سوره فاتحه]] را جزء این تقسیم ندانیم و اگر ترتیب سور را با ترتیب فعلى یکى بدانیم،<ref>البته بعید نیست چنین هم بوده باشد و از این‌رو، این حدیث، تأییدى است بر این که سوره‌ها در زمان رسول اکرم (صلى اللّه علیه و آله) ترتیب خاصى داشته ‌اند و به احتمال قوى، ترتیب ایشان همین ترتیب فعلى بوده است. علاوه بر این، تأییدى است براین که قرآن کریم در زمان رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله) به صورت یک مجموعه بوده است و نه اوراق پراکنده.</ref> احزاب هفتگانه چنین تقسیم ‌بندى مى‌شدند:
 +
 
 +
#حزب‌ اول‌: سه‌ سوره‌، شامل‌ [[سوره‌ بقره‌]]، [[سوره آل‌ عمران‌]] و [[سوره نساء]]
 +
#حزب‌ دوم‌: پنج‌ سوره‌، شامل‌ [[سوره‌ مائده‌]]، [[سوره انعام‌]]، [[سوره اعراف‌]]، [[سوره انفال‌]] و [[سوره توبه‌]]
 +
#حزب‌ سوم‌: هفت‌ سوره‌، شامل‌ [[سوره‌ یونس‌]]، [[سوره هود]]، [[سوره یوسف‌]]، [[سوره رعد]]، [[سوره ابراهیم‌]]، [[سوره حجر]] و [[سوره نحل‌]]
 +
#حزب‌ چهارم‌: نه‌ سوره‌، شامل‌ [[سوره‌ اسراء]]، [[سوره كهف‌]]، [[سوره مریم‌]]، [[سوره طه‌]]، [[سوره انبیاء]]، [[سوره حج‌]]، [[سوره مؤمنون‌]]، [[سوره نور]] و [[سوره فرقان‌]]
 +
#حزب‌ پنجم‌: یازده‌ سوره‌، شامل‌ [[سوره‌ شعراء]]، [[سوره نمل‌]]، [[سوره قصص‌]]، [[سوره عنكبوت‌]]، [[سوره روم‌]]، [[سوره لقمان‌]]، [[سوره سجده‌]]، [[سوره احزاب‌]]، [[سوره سبا]]، [[سوره فاطر]] و [[سوره یس‌]]
 +
#حزب‌ ششم‌: سیزده‌ سوره‌، شامل‌ [[سوره‌ صافات‌]]، [[سوره ص‌]]، [[سوره زمر]]، [[سوره غافر]]، [[سوره فصلت‌]]، [[سوره شوری‌]]، [[سوره زخرف‌]]، [[سوره دخان‌]]، [[سوره جاثیه‌]]، [[سوره احقاف‌]]، [[سوره محمد]]، [[سوره فتح‌]] و [[سوره حجرات‌]]
 +
#حزب‌ هفتم‌: (حزب‌ مفصَّل‌)، از [[سوره ق‌]] تا آخر [[قرآن‌]].<ref>ابن‌حنبل‌، ج‌۴، ص‌۹؛ ابن‌ماجه‌، ج‌۱، ص۴۲۷ـ۴۲۸؛ زرکشی‌، ج‌۱، ص‌۲۴۷ـ۲۴۸.</ref>
 +
 
 +
در برخی روایات نیز به «حزب‌» به معنای اصطلاحی اشاره است، از جمله [[مالک بن انس|مالک بن انس]] در [[موطأ مالک بن انس (کتاب)|موطأ]] آورده است: «... [[عمر بن خطاب]] گفت: هر کس در شب حزبش را از دست داد، اگر آن را از هنگام زوال خورشید تا نماز ظهر بخواند، گویا آن حزب را از دست نداده است.»<ref>الموطأ، ج ۱، ص ۲۰۰: «حدثنى یحیى عن مالک، عن داود بن الحصین، عن الاعرج، عن عبد الرّحمن بن عبد القارى؛ انّ عمر بن الخطاب قال: من فاته حزبه من اللیل، فقرأه حین تزول الشمس إلى صلاة الظهر، فإنّه لم یفته، أو کأنّه أدرکه.»</ref>
 +
 
 +
در [[سنن ابی داوود (کتاب)|سنن ابى داود]]، مطلب پیش به این شکل آمده است: «... شنیدم عمر بن خطاب مى ‌گوید: رسول خدا [صلى اللّه علیه و آله‌] فرمود: هر کس بدون این که حزبش را یا مقدارى از آن را خوانده باشد بخوابد و آن را بین نماز صبح و نماز ظهر بخواند، به نام او ثبت خواهد شد و گویى که آن را در شب خوانده است.»<ref>سنن ابى داود، جزء ۲، ص ۳۴: «... سمعت عمر بن الخطاب یقول: قال رسول اللّه صلى اللّه علیه [و آله‌] و سلم: من نام عن حزبه أو عن شى‌ء منه فقرأه ما بین صلاة الفجر و صلاة الظّهر کتب له کأنّما قرأه من اللیل.»</ref>
 +
==پانویس==
 
{{پانویس}}
 
{{پانویس}}
 
==منابع==
 
==منابع==
1.تقسيمات قرآنى و سور مكى و مدنى‌, حميد رضا مستفيد؛ كريم دولتى‌, ناشر: وزارت ارشاد
 
مكان چاپ: تهران‌, سال چاپ: 1384
 
  
2.فرهنگ اصطلاحات قرآنى‌, محمد يوسف حريرى‌, مكان چاپ: قم‌, چاپ دوم,1384
+
*تقسیمات قرآنى و سور مکى و مدنى‌، حمید رضا مستفید و کریم دولتى‌، وزارت ارشاد، تهران‌، ۱۳۸۴.
 +
*فرهنگ اصطلاحات قرآنى‌, محمد یوسف حریرى‌، قم‌، چاپ دوم، ۱۳۸۴.
 +
*آشنایى با علوم قرآنى، على اصغر حلبى‌، تهران‌، ۱۳۷۴.
 +
 
 +
==مطالب مرتبط==
  
 +
*[[تقسیمات قرآن]]
 +
*[[جزء (قرآن)]]
 
{{قرآن}}
 
{{قرآن}}
  
 
[[رده:تقسیمات قرآن]]
 
[[رده:تقسیمات قرآن]]
 +
<references />

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۵ آوریل ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۵۷

در تقسیمات قرآن کریم، هر «جزء» از این کتاب شریف را به ۴ قسمت تقسیم کرده و هر قسمت را یک «حزب» نامیده اند. با این تقسیم بندی، قرآن داری ۱۲۰ حزب می شود.

حزب در لغت

«حزب» را در لغت به معناى «طایفه، دسته و گروه» دانسته‌اند: «حزب مرد، یعنى اصحابش ... و نیز حزب به معناى طایفه است.»[۱] همچنین در معناى لغوى حزب آورده‌اند: «بهره و نصیب».[۲] «گفته مى‌شود: حزبم را از مال به من بده، یعنى بهره و نصیبم را.»[۳]

حزب در اصطلاح قرآنى

حزب در اصطلاح علوم قرآنى به بخش معینى از قرآن اطلاق مى شود. در برخى تقسیم ‌بندى ‌ها، هر «جزء» را به ۴ قسمت تقسیم کرده و هر قسمت را یک حزب نامیده اند. با این تقسیم بندی، قرآن داری ۱۲۰ حزب می شود.[۴]

گاهی نیز کل قرآن را به بخشهای معینی، تقسیم می کنند مثل تقسیمات هفت تایی که در برخی روایات به آن اشاره شده؛ چنانچه سخاوى آورده است: «به اصحاب رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله‌ و سلم) گفتیم: برایمان روایت کرده‌ اند که پیامبر حزبى از قرآن به ذهنش خطور کرد. شما چگونه قرآن را حزب‌ بندى مى‌ کنید؟ گفتند: ما قرآن را به ۳ سوره، ۵ سوره، ۷ سوره، ۹ سوره، ۱۱ سوره، ۱۳ سوره و حزب مفصل که از "سوره ق" تا آخر قرآن است، حزب‌بندى مى‌کنیم.»[۵]

در این تقسیم ‌بندى اگر سوره فاتحه را جزء این تقسیم ندانیم و اگر ترتیب سور را با ترتیب فعلى یکى بدانیم،[۶] احزاب هفتگانه چنین تقسیم ‌بندى مى‌شدند:

  1. حزب‌ اول‌: سه‌ سوره‌، شامل‌ سوره‌ بقره‌، سوره آل‌ عمران‌ و سوره نساء
  2. حزب‌ دوم‌: پنج‌ سوره‌، شامل‌ سوره‌ مائده‌، سوره انعام‌، سوره اعراف‌، سوره انفال‌ و سوره توبه‌
  3. حزب‌ سوم‌: هفت‌ سوره‌، شامل‌ سوره‌ یونس‌، سوره هود، سوره یوسف‌، سوره رعد، سوره ابراهیم‌، سوره حجر و سوره نحل‌
  4. حزب‌ چهارم‌: نه‌ سوره‌، شامل‌ سوره‌ اسراء، سوره كهف‌، سوره مریم‌، سوره طه‌، سوره انبیاء، سوره حج‌، سوره مؤمنون‌، سوره نور و سوره فرقان‌
  5. حزب‌ پنجم‌: یازده‌ سوره‌، شامل‌ سوره‌ شعراء، سوره نمل‌، سوره قصص‌، سوره عنكبوت‌، سوره روم‌، سوره لقمان‌، سوره سجده‌، سوره احزاب‌، سوره سبا، سوره فاطر و سوره یس‌
  6. حزب‌ ششم‌: سیزده‌ سوره‌، شامل‌ سوره‌ صافات‌، سوره ص‌، سوره زمر، سوره غافر، سوره فصلت‌، سوره شوری‌، سوره زخرف‌، سوره دخان‌، سوره جاثیه‌، سوره احقاف‌، سوره محمد، سوره فتح‌ و سوره حجرات‌
  7. حزب‌ هفتم‌: (حزب‌ مفصَّل‌)، از سوره ق‌ تا آخر قرآن‌.[۷]

در برخی روایات نیز به «حزب‌» به معنای اصطلاحی اشاره است، از جمله مالک بن انس در موطأ آورده است: «... عمر بن خطاب گفت: هر کس در شب حزبش را از دست داد، اگر آن را از هنگام زوال خورشید تا نماز ظهر بخواند، گویا آن حزب را از دست نداده است.»[۸]

در سنن ابى داود، مطلب پیش به این شکل آمده است: «... شنیدم عمر بن خطاب مى ‌گوید: رسول خدا [صلى اللّه علیه و آله‌] فرمود: هر کس بدون این که حزبش را یا مقدارى از آن را خوانده باشد بخوابد و آن را بین نماز صبح و نماز ظهر بخواند، به نام او ثبت خواهد شد و گویى که آن را در شب خوانده است.»[۹]

پانویس

  1. مختار الصحاح، ص ۱۲۹: «حزب الرجل: أصحابه ... و الحزب أیضا الطائفة»
  2. تهذیب اللغة، ج ۴، ص ۲۱۷؛ لسان العرب، ج ۳، ص ۱۴۸؛ المعجم الوسیط، ص ۱۷۰؛ المصباح المنیر، ص ۱۳۳.
  3. لسان العرب، ج ۳، ص ۱۴۸: «النصیب. یقال أعطنى حزبى من المال أى حظّى و نصیبى»
  4. آشنایى با علوم قرآنى(حلبى)، ص: ۱۱۳
  5. جمال القراء، ج ۱، ص ۳۱۴: «فقلنا لاصحاب رسول اللّه (صلى اللّه علیه [و آله‌] و سلم) انه قد حدثنا طرأ علیه حزبه من القرآن فکیف تحزّبون القرآن؟ فقالوا: نحزّبه ثلاث سور و خمس سور و سبع سور و تسع سور و احدى عشرة سورة و ثلاث عشرة سورة و حزب المفصل فیما بین قاف و أسفل.»
  6. البته بعید نیست چنین هم بوده باشد و از این‌رو، این حدیث، تأییدى است بر این که سوره‌ها در زمان رسول اکرم (صلى اللّه علیه و آله) ترتیب خاصى داشته ‌اند و به احتمال قوى، ترتیب ایشان همین ترتیب فعلى بوده است. علاوه بر این، تأییدى است براین که قرآن کریم در زمان رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله) به صورت یک مجموعه بوده است و نه اوراق پراکنده.
  7. ابن‌حنبل‌، ج‌۴، ص‌۹؛ ابن‌ماجه‌، ج‌۱، ص۴۲۷ـ۴۲۸؛ زرکشی‌، ج‌۱، ص‌۲۴۷ـ۲۴۸.
  8. الموطأ، ج ۱، ص ۲۰۰: «حدثنى یحیى عن مالک، عن داود بن الحصین، عن الاعرج، عن عبد الرّحمن بن عبد القارى؛ انّ عمر بن الخطاب قال: من فاته حزبه من اللیل، فقرأه حین تزول الشمس إلى صلاة الظهر، فإنّه لم یفته، أو کأنّه أدرکه.»
  9. سنن ابى داود، جزء ۲، ص ۳۴: «... سمعت عمر بن الخطاب یقول: قال رسول اللّه صلى اللّه علیه [و آله‌] و سلم: من نام عن حزبه أو عن شى‌ء منه فقرأه ما بین صلاة الفجر و صلاة الظّهر کتب له کأنّما قرأه من اللیل.»

منابع

  • تقسیمات قرآنى و سور مکى و مدنى‌، حمید رضا مستفید و کریم دولتى‌، وزارت ارشاد، تهران‌، ۱۳۸۴.
  • فرهنگ اصطلاحات قرآنى‌, محمد یوسف حریرى‌، قم‌، چاپ دوم، ۱۳۸۴.
  • آشنایى با علوم قرآنى، على اصغر حلبى‌، تهران‌، ۱۳۷۴.

مطالب مرتبط

قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن (اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن