منابع و پی نوشتهای متوسط
مختصر نویسی متوسط است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

تفسیر نمونه (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
سطر ۴: سطر ۴:
 
|عنوان=تفسیر نمونه
 
|عنوان=تفسیر نمونه
 
|تصویر=[[پرونده:Tafsir nemooneh.png]]
 
|تصویر=[[پرونده:Tafsir nemooneh.png]]
|نویسنده=مکارم شیرازی
+
|نویسنده=ناصر مکارم شیرازی
 
|موضوع=تفسیر قرآن
 
|موضوع=تفسیر قرآن
 
|زبان=فارسی
 
|زبان=فارسی
|تعداد جلد=27 جلد
+
|تعداد جلد=۲۷
 
|لینک=[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/45961/تفسير-نمونه متن تفسیر نمونه]
 
|لینک=[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/45961/تفسير-نمونه متن تفسیر نمونه]
 
|عنوان افزوده1=
 
|عنوان افزوده1=
سطر ۱۴: سطر ۱۴:
 
|افزوده2=
 
|افزوده2=
 
}}
 
}}
«تفسير نمونه» يكى از رايج‌ترين تفاسير شناخته شده در مجامع علمى [[شیعه]] مى ‌باشد كه تحت اشراف آيت الله [[ناصر مكارم شيرازى]] و با هميارى جمعى از فضلای [[حوزه علميه قم]]، به زبان فارسى تأليف و در 27 جلد وزيرى ارائه شده است. اين تفسير، تمامى آيات [[قرآن]] را در بر دارد كه به [[تفسیر ترتیبی|شيوه ترتيبى]] از ابتدا تا به انتهاى قرآن را، بررسى كرده است.
+
'''«تفسیر نمونه»''' از رایج‌ترین تفاسیر شناخته شده در مجامع علمى [[شیعه]] مى ‌باشد که تحت اشراف آیت الله [[ناصر مکارم شیرازی]] و با همیارى جمعى از فضلای [[حوزه علمیه قم]]، به زبان فارسى در ۲۷ جلد تألیف شده است. این تفسیر، تمامى آیات [[قرآن]] را به [[تفسیر ترتیبی|شیوه ترتیبى]] از ابتدا تا به انتها، بررسى کرده است. «تفسیر نمونه» با عنوان «[[الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل (کتاب)|الأمثل فى تفسیر کتاب الله المنزل]]» به زبان عربى ترجمه شده است.
  
 
==روش تفسیر==
 
==روش تفسیر==
روش اين تفسير را مى ‌توان [[تفسیر اجتهادی|روش اجتهادى]]، تحليلى و عقلى بازشمرد كه با مطرح كردن برخى مسائل علمى روز، قدمى در تبيين بيشتر بعضى آيات [[قرآن]] برداشته است، در كنار آن جنبه تربيتى خود را همچنان مد نظر داشته و به تبيين ديدگاههاى قرآن در اين زمينه مى‌پردازد. در مسائل خلافى [[شيعه]] و [[اهل سنت]] نيز سعى داشته روش تقريب را برگزيند و از مطرح كردن تعصبات بيجا بپرهيزد.
+
روش این تفسیر را مى ‌توان [[تفسیر اجتهادی|روش اجتهادى]]، تحلیلى و عقلى بازشمرد که با مطرح کردن برخى مسائل علمى روز، قدمى در تبیین بیشتر بعضى آیات [[قرآن]] برداشته است، در کنار آن جنبه تربیتى خود را همچنان مد نظر داشته و به تبیین دیدگاههاى قرآن در این زمینه مى‌پردازد. در مسائل خلافى [[شیعه]] و [[اهل سنت]] نیز سعى داشته روش تقریب را برگزیند و از مطرح کردن تعصبات بیجا بپرهیزد.
  
ضمن در بر داشتن اين خصوصيات از تفسير آيه به آيه براى توضيح بيشتر مضامين قرآنى بهره برده و نيز در مقاطع مختلف با مطرح و نقل كردن روايات [[اهل بيت عليهم السلام]]، در تبيين هرچه بيشتر آيات، تلاش نموده است. اين تفسير در طى مدت 15 سال از 1396 تا 1410 هجرى قمرى، تحقيق و تأليف گشته است.
+
ضمن در بر داشتن این خصوصیات از تفسیر آیه به آیه براى توضیح بیشتر مضامین قرآنى بهره برده و نیز در مقاطع مختلف با مطرح و نقل کردن روایات [[اهل بیت علیهم السلام]]، در تبیین هرچه بیشتر آیات، تلاش نموده است. این تفسیر در طى مدت ۱۵ سال از ۱۳۹۶ تا ۱۴۱۰ هجرى قمرى، تحقیق و تألیف گشته است.
  
مفسر محترم در ابتداى جلد 1 مقدمه‌اى مختصر دارد كه ضمن آن به انگيزه نگارش، آغاز [[تفسير قرآن]] و چيستى و حقيقت آن، [[تفسیر به رأی]]، نيازها و ضرورتهاى ويژه هر عصر، بيان شيوه كار گروهى، ويژگيها و منابع تفسير، پرداخته است، ابتداى بعض مجلدات ديگر نيز مقدمه‌اى خيلى كوتاه درباره موضوعات مربوط به تفسير نمونه، بيان داشته است.
+
مفسر محترم در ابتداى جلد ۱ مقدمه‌اى مختصر دارد که ضمن آن به انگیزه نگارش، آغاز [[تفسیر قرآن]] و چیستى و حقیقت آن، [[تفسیر به رأی]]، نیازها و ضرورتهاى ویژه هر عصر، بیان شیوه کار گروهى، ویژگیها و منابع تفسیر، پرداخته است، ابتداى بعض مجلدات دیگر نیز مقدمه‌اى خیلى کوتاه درباره موضوعات مربوط به تفسیر نمونه، بیان داشته است.
  
مى‌توان روش ورود و خروج مفسر و همكاران را در سوره‌ها و آيات قرآن، به شرح ذيل ترسيم كرد.
+
مى‌توان روش ورود و خروج مفسر و همکاران را در سوره‌ها و آیات قرآن، به شرح ذیل ترسیم کرد: 
ابتداى هر [[سوره]] را با نام آن، [[سوره های مکی و مدنی|مكى و مدنى]] بودن و تعداد آيات افتتاح مى ‌نمايد، پس از آن به بيان ويژگي هاى سوره در طى چند نكته مى‌پردازد، اين نكات بطور معمول شامل فضيلت سوره، ثواب قرائت و جايگاه آن مى‌ باشد كه معمولا محور اين بخش روايات مى‌باشد. عنوان «محتواى سوره»، مدخل ديگر مفسر براى بحث راجع به خطوط كلى سوره مى‌ باشد و آن را در قالب نكته‌ها، بيان مى‌ دارد. در مواردى نيز وجه تسميه سوره را به شكل سؤال مطرح نموده به آن مى‌ پردازد.
 
  
پس از پرداختن به موارد فوق بررسى آيات و تفسير آنها آغاز مى‌گردد، در اين بخش، ابتدا دسته‌اى از آيات مرتبط بهم را مشخص نموده، ترجمه آنها را بيان مى‌ دارد. به [[شأن نزول]] آيات، اهميت داده آن را در اين مقطع ذكر مى ‌كند، و در نهايت با تفسير آيات، مطالب خود را در اين بخش تكميل مى‌نمايد. ضمن اينكه مقاطع آيات خود عنوان بخشند، عنوانهاى ديگرى را براى تفكيك مطالب از هم، به كمك مى‌ گيرند و اين در تسهيل مطالعه و يافتن مطلب مورد نظر خواننده تفسير، مؤثر مى ‌باشد.
+
ابتداى هر [[سوره]] را با نام آن، [[سوره های مکی و مدنی|مکى و مدنى]] بودن و تعداد آیات افتتاح مى ‌نماید، پس از آن به بیان ویژگی هاى سوره در طى چند نکته مى‌پردازد، این نکات بطور معمول شامل فضیلت سوره، ثواب قرائت و جایگاه آن مى‌ باشد که معمولا محور این بخش روایات مى‌باشد. عنوان «محتواى سوره»، مدخل دیگر مفسر براى بحث راجع به خطوط کلى سوره مى‌ باشد و آن را در قالب نکته‌ها، بیان مى‌ دارد. در مواردى نیز وجه تسمیه سوره را به شکل سؤال مطرح نموده به آن مى‌ پردازد.  
  
پس از تفسير، عنوان «نكته‌ ها» حاوى مطالب و پرسش و پاسخهاى ارزشمندى مى‌باشد، اين بخش شامل عناوين متعدد، و حاوى مباحث موضوعى فراوانى مانند: 1- مباحثى است كه بطور مستقيم يا غير مستقيم از آيات مطرح شده، استفاده مى‌شود. 2- نتيجه‌گيريها از آيات. 3- تطبيق مسائل و سؤالات جديد و يافتن پاسخ آنها از آيات. 4- مباحث علمى مناسب با آيات. 5- بيان فلسفه احكام. 6- دفاع از حدود و احكام اسلامى. 7- استفاده‌هاى فقهى يا اصولى از آيات، و... مى‌ باشد.
+
پس از پرداختن به موارد فوق بررسى آیات و تفسیر آنها آغاز مى‌گردد، در این بخش، ابتدا دسته‌اى از آیات مرتبط بهم را مشخص نموده، ترجمه آنها را بیان مى‌ دارد. به [[شأن نزول]] آیات، اهمیت داده آن را در این مقطع ذکر مى ‌کند، و در نهایت با تفسیر آیات، مطالب خود را در این بخش تکمیل مى‌نماید. ضمن اینکه مقاطع آیات خود عنوان بخشند، عنوانهاى دیگرى را براى تفکیک مطالب از هم، به کمک مى‌ گیرند و این در تسهیل مطالعه و یافتن مطلب مورد نظر خواننده تفسیر، مؤثر مى ‌باشد.
  
با توجه به فضاى تأليف اين تفسير كه از لحاظ فكرى، افكار ماترياليستى بين جوانان، تبليغ مى‌شد، سعى شده است نوع مطالب و سؤالات و اشكالات و پاسخها متناسب با سطح فكرى اين قشر، ارائه گردد، بدين جهت بخشى از مباحث اعتقادى در مقابله با انديشه‌هاى مادى، منكران خداوند مطرح شده است. انتخاب روش تقريب از طرف مفسر و همكاران در نزاعهاى فكرى و فقهى شيعه و اهل سنت، سبب نشده است كه ايشان از نقد خود بر افكار آنان، دست برداشته به سبب تقريب آن را مطرح نكنند، بلكه در عرصه اختلاف فكرى، ضعف تفكر آنها، به خصوص، تفكر [[وهابیت]] را آشكار نموده است. از جمله در بحث [[شفاعت]] ذيل [[آیه 48 سوره بقره|آيه 48 سوره بقره]] (ج 1 ص 223 تا ص 246)، مطالبى فراوان در پاسخ شبهه وهابيان بر اين مفهوم، ارائه داده‌اند. و نيز در مباحث ولائى، عقايد شيعى خود را مستدل و بدور از [[تعصب]] ناروا، بيان مى‌دارد، از جمله در بحث ولايت ذيل [[آیه 55 سوره مائده]] (ج 4 ص 421).
+
پس از تفسیر، عنوان «نکته‌ ها» حاوى مطالب و پرسش و پاسخهاى ارزشمندى مى‌باشد، این بخش شامل عناوین متعدد، و حاوى مباحث موضوعى فراوانى مانند: ۱- مباحثى است که بطور مستقیم یا غیر مستقیم از آیات مطرح شده، استفاده مى‌شود. ۲- نتیجه‌گیریها از آیات. ۳- تطبیق مسائل و سؤالات جدید و یافتن پاسخ آنها از آیات. ۴- مباحث علمى مناسب با آیات. ۵- بیان فلسفه احکام. ۶- دفاع از حدود و احکام اسلامى. ۷- استفاده‌هاى فقهى یا اصولى از آیات، و... مى‌ باشد.
  
شيوه بحث مفسر در آيات فقهى، تفاوت اساسى با بقيه موارد تفسير آيات، نداشته و مطالب مفصل را به كتب فقهى ارجاع داده است، امّا در فلسفه [[احکام شرعی|احكام]] مانند، فلسفه وصيت 1 ص 618فلسفه [[قصاص]] (ج 1 ص 607)، فلسفه تحريم گوشتهاى حرام (ج 1 ص 584)، فلسفه [[روزه]] و... سعى نموده كه حق مطلب را ادا نمايد.
+
با توجه به فضاى تألیف این تفسیر که از لحاظ فکرى، افکار ماتریالیستى بین جوانان، تبلیغ مى‌شد، سعى شده است نوع مطالب و سؤالات و اشکالات و پاسخها متناسب با سطح فکرى این قشر، ارائه گردد، بدین جهت بخشى از مباحث اعتقادى در مقابله با اندیشه‌هاى مادى، منکران خداوند مطرح شده است. انتخاب روش تقریب از طرف مفسر و همکاران در نزاعهاى فکرى و فقهى شیعه و اهل سنت، سبب نشده است که ایشان از نقد خود بر افکار آنان، دست برداشته به سبب تقریب آن را مطرح نکنند، بلکه در عرصه اختلاف فکرى، ضعف تفکر آنها، به خصوص، تفکر [[وهابیت]] را آشکار نموده است. از جمله در بحث [[شفاعت]] ذیل [[آیه 48 سوره بقره|آیه ۴۸ سوره بقره]] (ج ۱ ص ۲۲۳-۲۴۶مطالبى فراوان در پاسخ شبهه وهابیان بر این مفهوم، ارائه داده‌اند. و نیز در مباحث ولائى، عقاید شیعى خود را مستدل و بدور از [[تعصب]] ناروا، بیان مى‌دارد، از جمله در بحث ولایت ذیل [[آیه 55 سوره مائده|آیه ۵۵ سوره مائده]] (ج ۴ ص ۴۲۱).
  
در آياتى كه [[قصص قرآن]] به خصوص انبياء را مطرح مى‌نمايد، سعى دارد ضمن پرهيز از [[اسرائیلیات|اسرائيليات]]، با روايات، برخى جزئيات را روشن كرده، با مقايسه قصص قرآن با [[تورات]]، وهن و ضعف قصه‌هاى منتسب به تورات را مشخص كند، (مانند ج 1 ص 189 مقايسه معارف قرآن با تورات).
+
شیوه بحث مفسر در آیات فقهى، تفاوت اساسى با بقیه موارد تفسیر آیات، نداشته و مطالب مفصل را به کتب فقهى ارجاع داده است، امّا در فلسفه [[احکام شرعی|احکام]] مانند، فلسفه وصیت (ج ۱ ص ۶۱۸)، فلسفه [[قصاص]] (ج ۱ ص ۶۰۷)، فلسفه تحریم گوشتهاى حرام ۱ ص ۵۸۴)، فلسفه [[روزه]] و... سعى نموده که حق مطلب را ادا نماید.
  
اين تفسير حاوى پاورقى مى‌باشد كه از طرف مفسر اضافه شده است، در پاورقى‌ها به طور معمول مطالب متفاوت به چشم مى‌خورد از قبيل: الف) آدرس مطالب متن و منابع آن. ب) ارجاع توضيح بيشتر به مجلدات ديگر تفسير نمونه. ج) اشاره به برخى اقوال ديگر. د) توضيح بيشتر لغوى يا تفسيرى يا علمى، يا نقل مطلب از كتب مقدس.
+
در آیاتى که [[قصص قرآن]] به خصوص انبیاء را مطرح مى‌نماید، سعى دارد ضمن پرهیز از [[اسرائیلیات|اسرائیلیات]]، با روایات، برخى جزئیات را روشن کرده، با مقایسه قصص قرآن با [[تورات]]، وهن و ضعف قصه‌هاى منتسب به تورات را مشخص کند، (مانند ج ۱ ص ۱۸۹ مقایسه معارف قرآن با تورات).
  
==ويژگي‌هاى تفسير==
+
این تفسیر حاوى پاورقى مى‌باشد که از طرف مفسر اضافه شده است، در پاورقى‌ها به طور معمول مطالب متفاوت به چشم مى‌خورد از قبیل: الف) آدرس مطالب متن و منابع آن. ب) ارجاع توضیح بیشتر به مجلدات دیگر تفسیر نمونه. ج) اشاره به برخى اقوال دیگر. د) توضیح بیشتر لغوى یا تفسیرى یا علمى، یا نقل مطلب از کتب مقدس.
 +
 
 +
==ویژگی‌هاى تفسیر==
 
        
 
        
مفسر محترم در مقدمه جلد عنوانى به اين نام مطرح كرده، مى‌نويسد:
+
مفسر محترم در مقدمه جلد ۱، عنوانى به این نام مطرح کرده، مى‌نویسد:
  
1- از آنجا كه [[قرآن]] كتاب زندگى و حيات است، در تفسير آيات به جاى پرداختن به مسائل [[ادبیات عرب|ادبى]] و [[عرفان|عرفانى]] و مانند آن، توجه خاصى به مسائل سازنده زندگى مادى و معنوى و بويژه مسائل اجتماعى شده و به اندازه كافى روى مسائلى كه تماس نزديك با حيات فرد و اجتماع دارد تكيه گرديده است.
+
۱- از آنجا که [[قرآن]] کتاب زندگى و حیات است، در تفسیر آیات به جاى پرداختن به مسائل [[ادبیات عرب|ادبى]] و [[عرفان|عرفانى]] و مانند آن، توجه خاصى به مسائل سازنده زندگى مادى و معنوى و بویژه مسائل اجتماعى شده و به اندازه کافى روى مسائلى که تماس نزدیک با حیات فرد و اجتماع دارد تکیه گردیده است.
  
2- به تناسب عناوينى كه در آيات مطرح مى‌شود، ذيل هر [[آيه]]، بحث فشرده و مستقلى درباره موضوعاتى مانند، [[ربا خواری|ربا]]، بردگى، حقوق زن، فلسفه [[حج]]، اسرار تحريم [[قمار]]، [[شراب خواری|شراب]]، گوشت خوك و اركان و اهداف [[جهاد]] اسلامى و مانند آن آمده است، تا خوانندگان در يك مطالعه اجمالى از مراجعه به كتابهاى ديگر بى‌نياز گردند.
+
۲- به تناسب عناوینى که در آیات مطرح مى‌شود، ذیل هر [[آیه]]، بحث فشرده و مستقلى درباره موضوعاتى مانند، [[ربا خواری|ربا]]، بردگى، حقوق زن، فلسفه [[حج]]، اسرار تحریم [[قمار]]، [[شراب خواری|شراب]]، گوشت خوک و ارکان و اهداف [[جهاد]] اسلامى و مانند آن آمده است، تا خوانندگان در یک مطالعه اجمالى از مراجعه به کتابهاى دیگر بى‌نیاز گردند.
  
3- كوشش شده، [[ترجمه قرآن|ترجمه]] آيات، روان، سليس و گويا و دقيق و در نوع خود جالب و رسا بوده باشد.
+
۳- کوشش شده، [[ترجمه قرآن|ترجمه]] آیات، روان، سلیس و گویا و دقیق و در نوع خود جالب و رسا بوده باشد.
  
4- به جاى پرداختن به بحثهاى كم‌حاصل، توجه مخصوص به ريشه لغات و [[شأن نزول]] آيات كه هر دو در فهم دقيق معانى قرآن مؤثر هستند، شده است.
+
۴- به جاى پرداختن به بحثهاى کم‌حاصل، توجه مخصوص به ریشه لغات و [[شأن نزول]] آیات که هر دو در فهم دقیق معانى قرآن مؤثر هستند، شده است.
  
5- اشكالات و ايرادات و سؤالات مختلفى كه گاهى در پيرامون [[اصول دین|اصول]] و [[فروع دین|فروع]] اسلام، مطرح مى‌گردد، به تناسب هر آيه، طرح شده و پاسخ فشرده آن ذكر گرديده است. مانند شبهه آكل و مأكول، [[معراج]]، [[تعدد زوجات]]، علت تفاوت [[ارث]] زن و مرد، تفاوت [[دیه|ديه]] زن و مرد، [[حروف مقطعه]] قرآن، [[نسخ]] احكام، جنگها و [[غزوات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله|غزوات]] اسلامى، آزمايشهاى گوناگون الهى و دهها مسئله ديگر، بطوريكه هنگام مطالعه آيات، علامت استفهامى در ذهن خواننده عزيز باقى نماند.
+
۵- اشکالات و ایرادات و سؤالات مختلفى که گاهى در پیرامون [[اصول دین|اصول]] و [[فروع دین|فروع]] اسلام، مطرح مى‌گردد، به تناسب هر آیه، طرح شده و پاسخ فشرده آن ذکر گردیده است. مانند شبهه آکل و مأکول، [[معراج]]، [[تعدد زوجات]]، علت تفاوت [[ارث]] زن و مرد، تفاوت [[دیه|دیه]] زن و مرد، [[حروف مقطعه]] قرآن، [[نسخ]] احکام، جنگها و [[غزوات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله|غزوات]] اسلامى، آزمایشهاى گوناگون الهى و دهها مسئله دیگر، بطوریکه هنگام مطالعه آیات، علامت استفهامى در ذهن خواننده عزیز باقى نماند.
  
6- از اصطلاحات پيچيده علمى كه نتيجه آن اختصاص كتاب به قشر خاصى است، در متن كتاب دورى و به هنگام ضرورت در پاورقى آمده، تا براى انديشمندان و صاحب نظران نيز مفيد باشد.
+
۶- از اصطلاحات پیچیده علمى که نتیجه آن اختصاص کتاب به قشر خاصى است، در متن کتاب دورى و به هنگام ضرورت در پاورقى آمده، تا براى اندیشمندان و صاحب نظران نیز مفید باشد.
  
==منابع تفسير==
+
==منابع تفسیر==
 
      
 
      
اين تفسير با استفاده از تفاسير معروف [[شيعه]] و [[اهل سنت]] به خصوص تفاسير: [[مجمع البيان]]، [[التبیان (کتاب)|التبيان]]، [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|الميزان]]، [[تفسیر صافی (کتاب)|الصافى]]، [[نور الثقلین (کتاب)|نور الثقلين]]، [[البرهان فی تفسیر القرآن (کتاب)|البرهان]] و [[روض الجنان و روح الجنان (کتاب)|روح الجنان]] و از تفاسير عامه: [[روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم (کتاب)|روح المعانى]]، [[تفسیر المنار (کتاب)|المنار]]، [[فی ظلال القرآن (کتاب)|فى ظلال القرآن]]، قرطبى، [[اسباب النزول (واحدی) (کتاب)|اسباب النزول واحدى]]، [[تفسیر المراغی (کتاب)|مراغى]]، [[الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور (کتاب)|در المنثور]]، [[انوار التنزیل و اسرار التأویل (کتاب)|بيضاوى]]، و [[التفسیر الکبیر (کتاب)|مفاتيح الغيب]] فخر رازى، تنظيم و نگارش يافته و اين بهره‌گيرى در نوع خود كم سابقه بوده است.  
+
این تفسیر با استفاده از تفاسیر معروف [[شیعه]] و [[اهل سنت]] به خصوص تفاسیر: [[مجمع البیان]]، [[التبیان (کتاب)|التبیان]]، [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|المیزان]]، [[تفسیر صافی (کتاب)|الصافى]]، [[نور الثقلین (کتاب)|نور الثقلین]]، [[البرهان فی تفسیر القرآن (کتاب)|البرهان]] و [[روض الجنان و روح الجنان (کتاب)|روح الجنان]] و از تفاسیر عامه: [[روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم (کتاب)|روح المعانى]]، [[تفسیر المنار (کتاب)|المنار]]، [[فی ظلال القرآن (کتاب)|فى ظلال القرآن]]، قرطبى، [[اسباب النزول (واحدی) (کتاب)|اسباب النزول واحدى]]، [[تفسیر المراغی (کتاب)|مراغى]]، [[الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور (کتاب)|در المنثور]]، [[انوار التنزیل و اسرار التأویل (کتاب)|بیضاوى]]، و [[التفسیر الکبیر (کتاب)|مفاتیح الغیب]] فخر رازى، تنظیم و نگارش یافته و این بهره‌گیرى در نوع خود کم سابقه بوده است.  
  
علاوه بر اين تفاسير كه ابتداى هر جلد به آن اشاره شده است، از منابع تفسيرى و غير تفسيرى ديگرى نيز بهره برده شده است، از قبيل: تفسير [[تفسیر پرتوی از قرآن (کتاب)|پرتوى از قرآن]]، [[بحار الانوار]]، [[سفینة البحار (کتاب)|سفينة البحار]]، [[الغدیر (کتاب)|الغدير]]، [[المراجعات (کتاب)|المراجعات]]، [[کنز العرفان فی فقه القرآن (کتاب)|كنز العرفان]]، [[نهج البلاغه]] و برخى شروح آن، [[وسايل الشيعه]]، [[الخصال (کتاب)|خصال صدوق]]، [[الاختصاص (کتاب)|اختصاص مفيد]]، [[المحاسن (کتاب)|محاسن برقى]]، [[الکافی (کتاب)|كافى]]، [[الأمالى شیخ مفید (کتاب)|امالى مفيد]]، [[مناقب ابن شهر آشوب (کتاب)|مناقب ابن شهرآشوب]]، [[مصباح المنیر (کتاب)|مصباح المنير]] فيومى، [[المفردات فی غریب القرآن (کتاب)|مفردات راغب]]، بلوغ الارب، [[سیره ابن هشام (کتاب)|سيره ابن هشام]]، [[الکامل فی التاریخ (کتاب)|كامل ابن اثير]]، [[صحیح بخاری (کتاب)|صحيح بخارى]]، سنن بيهقى، كشف الارتياب، الهداية السنية و كتب ديگر.
+
علاوه بر این تفاسیر که ابتداى هر جلد به آن اشاره شده است، از منابع تفسیرى و غیر تفسیرى دیگرى نیز بهره برده شده است، از قبیل: تفسیر [[تفسیر پرتوی از قرآن (کتاب)|پرتوى از قرآن]]، [[بحار الانوار]]، [[سفینة البحار (کتاب)|سفینة البحار]]، [[الغدیر (کتاب)|الغدیر]]، [[المراجعات (کتاب)|المراجعات]]، [[کنز العرفان فی فقه القرآن (کتاب)|کنز العرفان]]، [[نهج البلاغه]] و برخى شروح آن، [[وسایل الشیعه]]، [[الخصال (کتاب)|خصال صدوق]]، [[الاختصاص (کتاب)|اختصاص مفید]]، [[الأمالى شیخ مفید (کتاب)|امالى مفید]]، [[المحاسن (کتاب)|محاسن برقى]]، [[الکافی (کتاب)|کافى]]، [[مناقب ابن شهر آشوب (کتاب)|مناقب ابن شهرآشوب]]، [[مصباح المنیر (کتاب)|مصباح المنیر]] فیومى، [[المفردات فی غریب القرآن (کتاب)|مفردات راغب]]، بلوغ الارب، [[سیره ابن هشام (کتاب)|سیره ابن هشام]]، [[الکامل فی التاریخ (کتاب)|کامل ابن اثیر]]، [[صحیح بخاری (کتاب)|صحیح بخارى]]، سنن بیهقى، کشف الارتیاب، الهدایة السنیة و کتب دیگر.
  
==شيوه كار گروهى مفسر و همكاران==
+
==شیوه کار گروهى در این تفسیر==
 
      
 
      
آیت الله  مكارم شیرازى و گروهى از دانشمندان به نام‌هاى حجج الاسلام: [[محمدرضا آشتیانى]]، [[محمدجعفر امامى]]، [[عبدالرسول حسنى]]، [[سید حسن شجاعى]]، [[محمود عبداللهى]]، [[محسن قرائتى]]، [[محمدمهدى اشتهاردى]] و شهید [[سید نوراللّه طباطبائى نژاد]].
+
[[ناصر مکارم شیرازی|آیت الله  مکارم شیرازى]] در مقدمه خود بر جلد اول متعرض این نکته مى‌شود که، اشتغالات روز افزون مختلف، فرصت کار مستقل بر دریاى پر عمق [[قرآن]] به او نمى‌داد، از طرفى ضرورت کار هر روز نمایان‌تر مى‌شد، تا اینکه براى برون رفت از این بن‌بست، به فکر کار گروهى افتاد، براى این منظور جمعى از جوانان فاضل، با اخلاص، پژوهشگر و آگاه را رفیق راه کرد و با کوششهاى شبانه روزى آمیخته با خلوص در مدت کوتاهى این نهال به ثمر نشست.
 
 
مفسر در مقدمه خود بر جلد اول متعرض اين نكته مى‌شود كه، اشتغالات روز افزون مختلف، فرصت كار مستقل بر درياى پر عمق [[قرآن]] به او نمى‌داد، از طرفى ضرورت كار هر روز نمايان‌تر مى‌شد، تا اينكه براى برون رفت از اين بن‌بست به فكر كار گروهى افتاد، براى اين منظور جمعى از جوانان فاضل، با اخلاص، پژوهشگر و آگاه را رفيق راه كرد و با كوششهاى شبانه روزى آميخته با خلوص در مدت كوتاهى اين نهال به ثمر نشست.  
 
 
 
ایشان در تشريح این كار گروهى مى‌نويسد: «نخست آيات قرآن در بخشهاى مختلف ميان برادران محترم تقسيم مى‌شد و با راهنمائيهاى لازم قبلى، تفاسير مختلفى كه منابع اصلى تفسير بود و بقلم محققان بزرگ اين فن اعم از [[شیعه|شيعه]] و [[اهل سنت|سنى]] نگاشته شده بود، مورد بررسى قرار مى‌گرفت، سپس يافته‌ها را كه بر نيازها و تقاضاهاى روز تطبيق داشت، جمع آورى نموده، در جلسات عمومى اين هيئت كه همه روز تشكيل ميشد، مطرح مى ‌كردند و در همان جلسه، دريافت‌هاى تازه را از قرآن كه مى‌بايست بر آنها افزوده مى‌شد، مى‌افزوديم، و پس از بحث و گفتگو و مشاوره پيرامون مباحث مختلف و مراجعه به منابع گوناگون، اينجانب مطالب را املا كرده و دوستان تندنويس يادداشت مى‌كردند، و سپس به كنترل مجدد مى‌پرداختيم و آنچه را كه نوشته شده با صبر و حوصله، بررسى و اصلاح و آماده چاپ مى‌كرديم، و بعد از چاپ و قبل از نشر نيز مجددا كنترل و بررسى و اصلاح مى‌شد.» و براى ايجاد هماهنگى در سبك تفسير و قلم آن آخرين بازنويسى توسط مفسر محترم انجام مى‌گرفت.
 
 
 
==فهرست موضوعى تفسير نمونه‌==
 
 
 
مفسر محترم در پيشگفتار فهرست موضوعى تفسير نمونه مى‌نويسد:« سرانجام بعد از پانزده سال تلاش مستمر كار تفسير نمونه در 27 جلد پايان گرفت، در اين هنگام احساس احتياج مبرم به يك« فهرست موضوعى جامع» مى‌شد و جمعى از طلاب فاضل حوزه علميه قم پيشنهاد اين كار را دادند، و از آنجا كه آقايان احمد على بابايى و رضا محمدى كه از طلاب محترم و باذوق و پرتلاش حوزه علميه قم هستند، نسبت به اين كار اهتمام بيشترى داشتند، قرعه فال به نام آنها زده شد. آنها با دو سال سعى و كوشش مستمر و استفاده از پانزده هزار فيش، اثرى را به وجود آوردند كه در نوع خود ممتاز است، مى‌توان گفت فهرستى را كه از 27 جلد تفسير نمونه تهيه كرده‌اند، انشاء الله كليدى براى راه يافتن به تفسير نمونه است.»
 
 
 
در دنباله مطلب طرز استفاده از اين فهرست كه بر اساس حروف الفبا تدوين شده است، توضيح داده شده و با مثال امر را بر طالب آن سهل نموده‌اند.
 
 
 
پس از ارائه فهرست الفبايى كه در 24 صفحه انجام گرفته است، سرفصل‌هاى فهرست موضوعى مطرح و عناوين ريز آنها تحت هر موضوع با آدرس جلد و صفحه، در 530 صفحه ثبت گرديده و به علاقمندان عرضه شده است.
 
سر فصل‌هاى فهرست موضوعى بدين شرح است:
 
1- شناخت و جهان بينى‌
 
  
2- جهان بينى اسلامى شامل بخش‌هاى:
+
ایشان در تشریح این کار گروهى مى‌نویسد: «نخست آیات قرآن در بخشهاى مختلف میان برادران محترم تقسیم مى‌شد و با راهنمائیهاى لازم قبلى، تفاسیر مختلفى که منابع اصلى تفسیر بود و بقلم محققان بزرگ این فن اعم از [[شیعه|شیعه]] و [[اهل سنت|سنى]] نگاشته شده بود، مورد بررسى قرار مى‌گرفت، سپس یافته‌ها را که بر نیازها و تقاضاهاى روز تطبیق داشت، جمع آورى نموده، در جلسات عمومى این هیئت که همه روز تشکیل میشد، مطرح مى ‌کردند و در همان جلسه، دریافت‌هاى تازه را از قرآن که مى‌بایست بر آنها افزوده مى‌شد، مى‌افزودیم، و پس از بحث و گفتگو و مشاوره پیرامون مباحث مختلف و مراجعه به منابع گوناگون، اینجانب مطالب را املا کرده و دوستان تندنویس یادداشت مى‌کردند، و سپس به کنترل مجدد مى‌پرداختیم و آنچه را که نوشته شده با صبر و حوصله، بررسى و اصلاح و آماده چاپ مى‌کردیم، و بعد از چاپ و قبل از نشر نیز مجددا کنترل و بررسى و اصلاح مى‌شد.» و براى ایجاد هماهنگى در سبک تفسیر و قلم آن آخرین بازنویسى توسط مفسر محترم انجام مى‌گرفت.
  
- خدا شناسى و توحيد در قرآن‌
+
==فهرست موضوعى تفسیر نمونه‌==
  
- عدل الهى‌
+
مفسر محترم در پیشگفتار فهرست موضوعى تفسیر نمونه مى‌نویسد: «سرانجام بعد از پانزده سال تلاش مستمر کار تفسیر نمونه در ۲۷ جلد پایان گرفت، در این هنگام احساس احتیاج مبرم به یک «فهرست موضوعى جامع» مى‌شد و جمعى از طلاب فاضل [[حوزه علمیه قم]] پیشنهاد این کار را دادند، و از آنجا که آقایان احمد على بابایى و رضا محمدى که از طلاب محترم و باذوق و پرتلاش حوزه علمیه قم هستند، نسبت به این کار اهتمام بیشترى داشتند، قرعه فال به نام آنها زده شد. آنها با دو سال سعى و کوشش مستمر و استفاده از پانزده هزار فیش، اثرى را به وجود آوردند که در نوع خود ممتاز است، مى‌توان گفت فهرستى را که از ۲۷ جلد تفسیر نمونه تهیه کرده‌اند، انشاء الله کلیدى براى راه یافتن به تفسیر نمونه است.»
  
- نبوت‌
+
در دنباله مطلب طرز استفاده از این فهرست که بر اساس حروف الفبا تدوین شده است، توضیح داده شده و با مثال امر را بر طالب آن سهل نموده‌اند.
  
- امامت و ولايت‌
+
پس از ارائه فهرست الفبایى که در ۲۴ صفحه انجام گرفته است، سرفصل‌هاى فهرست موضوعى مطرح و عناوین ریز آنها تحت هر موضوع با آدرس جلد و صفحه، در ۵۳۰ صفحه ثبت گردیده و به علاقمندان عرضه شده است.
 +
سر فصل‌هاى فهرست موضوعى بدین شرح است:
  
- معاد
+
۱- شناخت و جهان بینى‌
  
3- انسان در قرآن و هدف آفرينش‌
+
۲- جهان بینى اسلامى شامل بخش‌هاى: - خدا شناسى و توحید در قرآن‌ - عدل الهى‌ - نبوت‌ - امامت و ولایت‌ - معاد
  
4- آشنايى با منابع اسلام« قرآن» و« حديث»
+
۳- انسان در قرآن و هدف آفرینش‌
  
5- رفتار يك مسلمان و چگونگى جامعه اسلامى شامل:
+
۴- آشنایى با منابع اسلام (قرآن و حدیث)
  
- قواعد اصولى و فقهى در قرآن‌
+
۵- رفتار یک مسلمان و چگونگى جامعه اسلامى شامل: - قواعد اصولى و فقهى در قرآن‌ - وظایف و احکام‌ - اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامى‌ - روابط و حقوق اجتماعى‌ - مسائل اقتصادى‌ - حکومت و نظام سیاسى‌
  
- وظايف و احكام‌
+
۶- تاریخ تمدن‌
  
- اخلاق و تعليم و تربيت اسلامى‌
+
۷- بررسى ادیان و مکاتب‌
  
- روابط و حقوق اجتماعى‌
+
۸- علوم اجتماعى‌
  
- مسائل اقتصادى‌
+
۹- علوم تجربى و طبیعى‌
  
- حكومت و نظام سياسى‌
+
۱۰- ادبیات و هنر
 
 
6- تاريخ تمدن‌
 
 
 
7- بررسى اديان و مكاتب‌
 
 
 
8- علوم اجتماعى‌
 
 
 
9- علوم تجربى و طبيعى‌
 
 
 
10- ادبيات و هنر
 
  
 
==وضعیت نشر==
 
==وضعیت نشر==
  
تفسير نمونه در 27 جلد وزيرى به همراه يك جلد فهرست موضوعى به زبان فارسى، توسط دار الكتب الاسلاميه، تهران چاپ و نشر گرديده است، مجلدات اوليه آن در سال 1400 ق و مجلدات اخير آن در سالهاى 1414 ق به پايان رسيده است.
+
«تفسیر نمونه» در ۲۷ جلد وزیرى به همراه یک جلد فهرست موضوعى به زبان فارسى، توسط دار الکتب الاسلامیه تهران، چاپ و نشر گردیده است، مجلدات اولیه آن در سال ۱۴۰۰ ق و مجلدات اخیر آن در سالهاى ۱۴۱۴ ق به پایان رسیده است.
  
هر مجلد داراى فهرست مفصلى از آيات و مطالبى است كه در آن مطرح شده است، ابتداى جلد اول مقدمه‌ اى چند صفحه‌اى از مؤلف بچشم مى‌ خورد كه در مجلدات بعد اين مقدمه بسيار مختصر گرديده است.
+
این تفسیر تاکنون چندین چاپ با تیراژهاى متفاوت (حدود ۵۰۰۰ در هر چاپ) داشته و در نسخه مورد بحث برخى مجلدات تا سى و دو چاپ بر آن گذشته است. فهرست اجمالى تمام مجلدات از نظر سور قرآن در آخر جلد ۲۷ درج گردیده است.  
  
برخى مجلدات اين تفسير از جمله جلد 1 در چاپهاى بعد، با تجديد نظر و اضافات، چاپ شده است. انتهاى برخى مجلدات نيز تاريخ پايان تأليف آن درج گرديده است. پايان تأليف آخرين جلد آن 18 ذى الحجه 1407 ق مطابق با 23 مرداد 1366 شمسى درج شده است.
+
تفسیر نمونه تاکنون به چند زبان زنده دنیا ترجمه شده، ترجمه عربى آن به نام «[[الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل (کتاب)|الأمثل فى تفسیر کتاب الله المنزل]]» عرضه شده است. ترجمه انگلیسى آن نیز در دست تهیه مى‌باشد.
  
اين تفسير تا كنون به چند زبان زنده دنيا از جمله عربى وارد و ترجمه شده، ترجمه عربى آن به نام« الامثل» عرضه شده است. ترجمه انگليسى آن نيز در دست تهيه مى‌باشد.
+
همچنین برگزیده‌اى از تفسیر نمونه توسط آقاى احمدعلى بابایى در ۵ جلد به بازار عرضه شده که اکنون چاپ سیزدهم خود را نیز سپرى کرده است.
 
 
تفسير نمونه تاكنون چندين چاپ با تيراژهاى متفاوت( حدود 5000 در هر چاپ) داشته و در نسخه مورد بحث برخى مجلدات تا سى و دو چاپ بر آن گذشته است. فهرست اجمالى تمام مجلدات از نظر سور قرآن در آخر جلد 27 درج گرديده است. طرز كار گروهى كه در مقدمه اول كتاب بطور مختصر ذكر گرديده بود در انتهاى جلد 27 به طور مفصل از طرف هيئت همكاران تفسير نمونه بيان شده است.
 
 
 
برگزيده‌اى از تفسير نمونه توسط آقاى احمد على بابايى در 5 جلد به بازار عرضه شده كه اكنون چاپ سيزدهم خود را نيز سپرى كرده است.
 
  
 
==منابع==
 
==منابع==
  
 
*محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی.
 
*محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی.
*مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع التفاسیر [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی
+
*[[نرم افزار جامع تفاسیر نور|نرم افزار جامع التفاسیر نور]]، بخش کتابشناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
 
 
==متن کتاب تفسیر نمونه==
 
[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/45961/تفسير-نمونه تفسیر نمونه]
 
 
{{تفسیر قرآن}}
 
{{تفسیر قرآن}}
  

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۸ سپتامبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۹:۴۹


Tafsir nemooneh.png
نویسنده ناصر مکارم شیرازی
موضوع تفسیر قرآن
زبان فارسی
تعداد جلد ۲۷

متن تفسیر نمونه

«تفسیر نمونه» از رایج‌ترین تفاسیر شناخته شده در مجامع علمى شیعه مى ‌باشد که تحت اشراف آیت الله ناصر مکارم شیرازی و با همیارى جمعى از فضلای حوزه علمیه قم، به زبان فارسى در ۲۷ جلد تألیف شده است. این تفسیر، تمامى آیات قرآن را به شیوه ترتیبى از ابتدا تا به انتها، بررسى کرده است. «تفسیر نمونه» با عنوان «الأمثل فى تفسیر کتاب الله المنزل» به زبان عربى ترجمه شده است.

روش تفسیر

روش این تفسیر را مى ‌توان روش اجتهادى، تحلیلى و عقلى بازشمرد که با مطرح کردن برخى مسائل علمى روز، قدمى در تبیین بیشتر بعضى آیات قرآن برداشته است، در کنار آن جنبه تربیتى خود را همچنان مد نظر داشته و به تبیین دیدگاههاى قرآن در این زمینه مى‌پردازد. در مسائل خلافى شیعه و اهل سنت نیز سعى داشته روش تقریب را برگزیند و از مطرح کردن تعصبات بیجا بپرهیزد.

ضمن در بر داشتن این خصوصیات از تفسیر آیه به آیه براى توضیح بیشتر مضامین قرآنى بهره برده و نیز در مقاطع مختلف با مطرح و نقل کردن روایات اهل بیت علیهم السلام، در تبیین هرچه بیشتر آیات، تلاش نموده است. این تفسیر در طى مدت ۱۵ سال از ۱۳۹۶ تا ۱۴۱۰ هجرى قمرى، تحقیق و تألیف گشته است.

مفسر محترم در ابتداى جلد ۱ مقدمه‌اى مختصر دارد که ضمن آن به انگیزه نگارش، آغاز تفسیر قرآن و چیستى و حقیقت آن، تفسیر به رأی، نیازها و ضرورتهاى ویژه هر عصر، بیان شیوه کار گروهى، ویژگیها و منابع تفسیر، پرداخته است، ابتداى بعض مجلدات دیگر نیز مقدمه‌اى خیلى کوتاه درباره موضوعات مربوط به تفسیر نمونه، بیان داشته است.

مى‌توان روش ورود و خروج مفسر و همکاران را در سوره‌ها و آیات قرآن، به شرح ذیل ترسیم کرد:

ابتداى هر سوره را با نام آن، مکى و مدنى بودن و تعداد آیات افتتاح مى ‌نماید، پس از آن به بیان ویژگی هاى سوره در طى چند نکته مى‌پردازد، این نکات بطور معمول شامل فضیلت سوره، ثواب قرائت و جایگاه آن مى‌ باشد که معمولا محور این بخش روایات مى‌باشد. عنوان «محتواى سوره»، مدخل دیگر مفسر براى بحث راجع به خطوط کلى سوره مى‌ باشد و آن را در قالب نکته‌ها، بیان مى‌ دارد. در مواردى نیز وجه تسمیه سوره را به شکل سؤال مطرح نموده به آن مى‌ پردازد.

پس از پرداختن به موارد فوق بررسى آیات و تفسیر آنها آغاز مى‌گردد، در این بخش، ابتدا دسته‌اى از آیات مرتبط بهم را مشخص نموده، ترجمه آنها را بیان مى‌ دارد. به شأن نزول آیات، اهمیت داده آن را در این مقطع ذکر مى ‌کند، و در نهایت با تفسیر آیات، مطالب خود را در این بخش تکمیل مى‌نماید. ضمن اینکه مقاطع آیات خود عنوان بخشند، عنوانهاى دیگرى را براى تفکیک مطالب از هم، به کمک مى‌ گیرند و این در تسهیل مطالعه و یافتن مطلب مورد نظر خواننده تفسیر، مؤثر مى ‌باشد.

پس از تفسیر، عنوان «نکته‌ ها» حاوى مطالب و پرسش و پاسخهاى ارزشمندى مى‌باشد، این بخش شامل عناوین متعدد، و حاوى مباحث موضوعى فراوانى مانند: ۱- مباحثى است که بطور مستقیم یا غیر مستقیم از آیات مطرح شده، استفاده مى‌شود. ۲- نتیجه‌گیریها از آیات. ۳- تطبیق مسائل و سؤالات جدید و یافتن پاسخ آنها از آیات. ۴- مباحث علمى مناسب با آیات. ۵- بیان فلسفه احکام. ۶- دفاع از حدود و احکام اسلامى. ۷- استفاده‌هاى فقهى یا اصولى از آیات، و... مى‌ باشد.

با توجه به فضاى تألیف این تفسیر که از لحاظ فکرى، افکار ماتریالیستى بین جوانان، تبلیغ مى‌شد، سعى شده است نوع مطالب و سؤالات و اشکالات و پاسخها متناسب با سطح فکرى این قشر، ارائه گردد، بدین جهت بخشى از مباحث اعتقادى در مقابله با اندیشه‌هاى مادى، منکران خداوند مطرح شده است. انتخاب روش تقریب از طرف مفسر و همکاران در نزاعهاى فکرى و فقهى شیعه و اهل سنت، سبب نشده است که ایشان از نقد خود بر افکار آنان، دست برداشته به سبب تقریب آن را مطرح نکنند، بلکه در عرصه اختلاف فکرى، ضعف تفکر آنها، به خصوص، تفکر وهابیت را آشکار نموده است. از جمله در بحث شفاعت ذیل آیه ۴۸ سوره بقره (ج ۱ ص ۲۲۳-۲۴۶)، مطالبى فراوان در پاسخ شبهه وهابیان بر این مفهوم، ارائه داده‌اند. و نیز در مباحث ولائى، عقاید شیعى خود را مستدل و بدور از تعصب ناروا، بیان مى‌دارد، از جمله در بحث ولایت ذیل آیه ۵۵ سوره مائده (ج ۴ ص ۴۲۱).

شیوه بحث مفسر در آیات فقهى، تفاوت اساسى با بقیه موارد تفسیر آیات، نداشته و مطالب مفصل را به کتب فقهى ارجاع داده است، امّا در فلسفه احکام مانند، فلسفه وصیت (ج ۱ ص ۶۱۸)، فلسفه قصاص (ج ۱ ص ۶۰۷)، فلسفه تحریم گوشتهاى حرام (ج ۱ ص ۵۸۴)، فلسفه روزه و... سعى نموده که حق مطلب را ادا نماید.

در آیاتى که قصص قرآن به خصوص انبیاء را مطرح مى‌نماید، سعى دارد ضمن پرهیز از اسرائیلیات، با روایات، برخى جزئیات را روشن کرده، با مقایسه قصص قرآن با تورات، وهن و ضعف قصه‌هاى منتسب به تورات را مشخص کند، (مانند ج ۱ ص ۱۸۹ مقایسه معارف قرآن با تورات).

این تفسیر حاوى پاورقى مى‌باشد که از طرف مفسر اضافه شده است، در پاورقى‌ها به طور معمول مطالب متفاوت به چشم مى‌خورد از قبیل: الف) آدرس مطالب متن و منابع آن. ب) ارجاع توضیح بیشتر به مجلدات دیگر تفسیر نمونه. ج) اشاره به برخى اقوال دیگر. د) توضیح بیشتر لغوى یا تفسیرى یا علمى، یا نقل مطلب از کتب مقدس.

ویژگی‌هاى تفسیر

مفسر محترم در مقدمه جلد ۱، عنوانى به این نام مطرح کرده، مى‌نویسد:

۱- از آنجا که قرآن کتاب زندگى و حیات است، در تفسیر آیات به جاى پرداختن به مسائل ادبى و عرفانى و مانند آن، توجه خاصى به مسائل سازنده زندگى مادى و معنوى و بویژه مسائل اجتماعى شده و به اندازه کافى روى مسائلى که تماس نزدیک با حیات فرد و اجتماع دارد تکیه گردیده است.

۲- به تناسب عناوینى که در آیات مطرح مى‌شود، ذیل هر آیه، بحث فشرده و مستقلى درباره موضوعاتى مانند، ربا، بردگى، حقوق زن، فلسفه حج، اسرار تحریم قمار، شراب، گوشت خوک و ارکان و اهداف جهاد اسلامى و مانند آن آمده است، تا خوانندگان در یک مطالعه اجمالى از مراجعه به کتابهاى دیگر بى‌نیاز گردند.

۳- کوشش شده، ترجمه آیات، روان، سلیس و گویا و دقیق و در نوع خود جالب و رسا بوده باشد.

۴- به جاى پرداختن به بحثهاى کم‌حاصل، توجه مخصوص به ریشه لغات و شأن نزول آیات که هر دو در فهم دقیق معانى قرآن مؤثر هستند، شده است.

۵- اشکالات و ایرادات و سؤالات مختلفى که گاهى در پیرامون اصول و فروع اسلام، مطرح مى‌گردد، به تناسب هر آیه، طرح شده و پاسخ فشرده آن ذکر گردیده است. مانند شبهه آکل و مأکول، معراج، تعدد زوجات، علت تفاوت ارث زن و مرد، تفاوت دیه زن و مرد، حروف مقطعه قرآن، نسخ احکام، جنگها و غزوات اسلامى، آزمایشهاى گوناگون الهى و دهها مسئله دیگر، بطوریکه هنگام مطالعه آیات، علامت استفهامى در ذهن خواننده عزیز باقى نماند.

۶- از اصطلاحات پیچیده علمى که نتیجه آن اختصاص کتاب به قشر خاصى است، در متن کتاب دورى و به هنگام ضرورت در پاورقى آمده، تا براى اندیشمندان و صاحب نظران نیز مفید باشد.

منابع تفسیر

این تفسیر با استفاده از تفاسیر معروف شیعه و اهل سنت به خصوص تفاسیر: مجمع البیان، التبیان، المیزان، الصافى، نور الثقلین، البرهان و روح الجنان و از تفاسیر عامه: روح المعانى، المنار، فى ظلال القرآن، قرطبى، اسباب النزول واحدى، مراغى، در المنثور، بیضاوى، و مفاتیح الغیب فخر رازى، تنظیم و نگارش یافته و این بهره‌گیرى در نوع خود کم سابقه بوده است.

علاوه بر این تفاسیر که ابتداى هر جلد به آن اشاره شده است، از منابع تفسیرى و غیر تفسیرى دیگرى نیز بهره برده شده است، از قبیل: تفسیر پرتوى از قرآن، بحار الانوار، سفینة البحار، الغدیر، المراجعات، کنز العرفان، نهج البلاغه و برخى شروح آن، وسایل الشیعه، خصال صدوق، اختصاص مفید، امالى مفید، محاسن برقى، کافى، مناقب ابن شهرآشوب، مصباح المنیر فیومى، مفردات راغب، بلوغ الارب، سیره ابن هشام، کامل ابن اثیر، صحیح بخارى، سنن بیهقى، کشف الارتیاب، الهدایة السنیة و کتب دیگر.

شیوه کار گروهى در این تفسیر

آیت الله مکارم شیرازى در مقدمه خود بر جلد اول متعرض این نکته مى‌شود که، اشتغالات روز افزون مختلف، فرصت کار مستقل بر دریاى پر عمق قرآن به او نمى‌داد، از طرفى ضرورت کار هر روز نمایان‌تر مى‌شد، تا اینکه براى برون رفت از این بن‌بست، به فکر کار گروهى افتاد، براى این منظور جمعى از جوانان فاضل، با اخلاص، پژوهشگر و آگاه را رفیق راه کرد و با کوششهاى شبانه روزى آمیخته با خلوص در مدت کوتاهى این نهال به ثمر نشست.

ایشان در تشریح این کار گروهى مى‌نویسد: «نخست آیات قرآن در بخشهاى مختلف میان برادران محترم تقسیم مى‌شد و با راهنمائیهاى لازم قبلى، تفاسیر مختلفى که منابع اصلى تفسیر بود و بقلم محققان بزرگ این فن اعم از شیعه و سنى نگاشته شده بود، مورد بررسى قرار مى‌گرفت، سپس یافته‌ها را که بر نیازها و تقاضاهاى روز تطبیق داشت، جمع آورى نموده، در جلسات عمومى این هیئت که همه روز تشکیل میشد، مطرح مى ‌کردند و در همان جلسه، دریافت‌هاى تازه را از قرآن که مى‌بایست بر آنها افزوده مى‌شد، مى‌افزودیم، و پس از بحث و گفتگو و مشاوره پیرامون مباحث مختلف و مراجعه به منابع گوناگون، اینجانب مطالب را املا کرده و دوستان تندنویس یادداشت مى‌کردند، و سپس به کنترل مجدد مى‌پرداختیم و آنچه را که نوشته شده با صبر و حوصله، بررسى و اصلاح و آماده چاپ مى‌کردیم، و بعد از چاپ و قبل از نشر نیز مجددا کنترل و بررسى و اصلاح مى‌شد.» و براى ایجاد هماهنگى در سبک تفسیر و قلم آن آخرین بازنویسى توسط مفسر محترم انجام مى‌گرفت.

فهرست موضوعى تفسیر نمونه‌

مفسر محترم در پیشگفتار فهرست موضوعى تفسیر نمونه مى‌نویسد: «سرانجام بعد از پانزده سال تلاش مستمر کار تفسیر نمونه در ۲۷ جلد پایان گرفت، در این هنگام احساس احتیاج مبرم به یک «فهرست موضوعى جامع» مى‌شد و جمعى از طلاب فاضل حوزه علمیه قم پیشنهاد این کار را دادند، و از آنجا که آقایان احمد على بابایى و رضا محمدى که از طلاب محترم و باذوق و پرتلاش حوزه علمیه قم هستند، نسبت به این کار اهتمام بیشترى داشتند، قرعه فال به نام آنها زده شد. آنها با دو سال سعى و کوشش مستمر و استفاده از پانزده هزار فیش، اثرى را به وجود آوردند که در نوع خود ممتاز است، مى‌توان گفت فهرستى را که از ۲۷ جلد تفسیر نمونه تهیه کرده‌اند، انشاء الله کلیدى براى راه یافتن به تفسیر نمونه است.»

در دنباله مطلب طرز استفاده از این فهرست که بر اساس حروف الفبا تدوین شده است، توضیح داده شده و با مثال امر را بر طالب آن سهل نموده‌اند.

پس از ارائه فهرست الفبایى که در ۲۴ صفحه انجام گرفته است، سرفصل‌هاى فهرست موضوعى مطرح و عناوین ریز آنها تحت هر موضوع با آدرس جلد و صفحه، در ۵۳۰ صفحه ثبت گردیده و به علاقمندان عرضه شده است. سر فصل‌هاى فهرست موضوعى بدین شرح است:

۱- شناخت و جهان بینى‌

۲- جهان بینى اسلامى شامل بخش‌هاى: - خدا شناسى و توحید در قرآن‌ - عدل الهى‌ - نبوت‌ - امامت و ولایت‌ - معاد

۳- انسان در قرآن و هدف آفرینش‌

۴- آشنایى با منابع اسلام (قرآن و حدیث)

۵- رفتار یک مسلمان و چگونگى جامعه اسلامى شامل: - قواعد اصولى و فقهى در قرآن‌ - وظایف و احکام‌ - اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامى‌ - روابط و حقوق اجتماعى‌ - مسائل اقتصادى‌ - حکومت و نظام سیاسى‌

۶- تاریخ تمدن‌

۷- بررسى ادیان و مکاتب‌

۸- علوم اجتماعى‌

۹- علوم تجربى و طبیعى‌

۱۰- ادبیات و هنر

وضعیت نشر

«تفسیر نمونه» در ۲۷ جلد وزیرى به همراه یک جلد فهرست موضوعى به زبان فارسى، توسط دار الکتب الاسلامیه تهران، چاپ و نشر گردیده است، مجلدات اولیه آن در سال ۱۴۰۰ ق و مجلدات اخیر آن در سالهاى ۱۴۱۴ ق به پایان رسیده است.

این تفسیر تاکنون چندین چاپ با تیراژهاى متفاوت (حدود ۵۰۰۰ در هر چاپ) داشته و در نسخه مورد بحث برخى مجلدات تا سى و دو چاپ بر آن گذشته است. فهرست اجمالى تمام مجلدات از نظر سور قرآن در آخر جلد ۲۷ درج گردیده است.

تفسیر نمونه تاکنون به چند زبان زنده دنیا ترجمه شده، ترجمه عربى آن به نام «الأمثل فى تفسیر کتاب الله المنزل» عرضه شده است. ترجمه انگلیسى آن نیز در دست تهیه مى‌باشد.

همچنین برگزیده‌اى از تفسیر نمونه توسط آقاى احمدعلى بابایى در ۵ جلد به بازار عرضه شده که اکنون چاپ سیزدهم خود را نیز سپرى کرده است.

منابع

***
تفسیر قرآن
درباره تفسیر قرآن: تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن
اصطلاحات: اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات
شاخه های تفسیر قرآن:

تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی)

روشهای تفسیری قرآن:
تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: