بازارهای عرب پیش از اسلام
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
«سوق» در زبان عربى به معناى بازار و جمع آن «اسواق» است. اسواق عرب، ده بازار بزرگ و همگانى فصلى بوده كه در زمان جاهليت يعنى دوران پيش از ظهور اسلام در نقاط مختلف عربستان شهرت داشت. در حقيقت عرب را مى توانستد در اين بازارها بشناسند.
اسواق عرب پس از مراسم حج آن ها كه در ماه رجب و ماه ذی الحجه در مكه و عرفات و منا انجام مى گرفت، و شعار بزرگ قبائل عرب بود، مهمترين مراسم و كنگره بزرگ آن ها در ماه هاى مختلف سال به شمار مى رفت.
محل برگزارى بازارهاى دهگانه عرب در كشور كنونى اردن، يمن، عدن، حضرموت، بحرين، مسقط و عمان و نجد يعنى عربستان كنونى بود.
در اين قلمرو وسيع شبه جزيره تقريبا از مجموع قبائل عرب اعم از بت پرست و نصرانى و يهودى و ستاره پرست و پيروان ساير اديان و عقايد خرافى، از شام و عراق و يمن و بحرين و سواحل خليج فارس و نجد و يمامه و تهامه و حجاز شركت مى جستند.
برنامه كار آن ها و شركت در اين بازارها اين بود كه از ماه ربيع الاول آغاز مى گرديد تا در ماه ذى الحجه پس از شركت در آخرين بازارها بتوانند به مكه بيايند و در مراسم حج حضور يابند و بعد از پايان موسم به ميان قبايل خود در نقاطى كه خواهيم شناخت، بازگردند.
بنابراين قبايل عرب در دوره سال شخصيت و منافع مادى و معنوى خود را بدين گونه تامين مى كردند. اين غير از سفرهاى تجارى عرب به يمن و شام و ايران و حبشه و ديگر نقاط بود.
تجار عرب كالاهاى خود را كه از اين كشورها مى آوردند اغلب در اسواق دهگانه خود عرضه مى كردند و بقيه شركت كنندگان نيز آن ها را با فرآورده هاى خود مبادله مى نمودند.
يعقوبى مورخ مشهور «بازارهاى دهگانه عرب را كه در آن ها براى مبادله تجارى و داد و ستد خود اجتماع مى كردند، و ساير مردم هم در آن ها گرد مى آمدند، و بدان وسيله از تامين خون و مال خود برخوردار مى گشتند» بدين سان شرح مى دهد:
- 1- يكى از بازارهاى دهگانه عرب در دومة الجندل در ماه ربيع الاول برگزار مى شد. رؤساى اين بازار از دو قبيله غسانى و بنى كلب بودند.
(اعراب غساني و بني كلب كه عمال رومي ها بودند، چون همجوار فلسطين و در منطقه ظهور مسيحيت اقامت داشتند، مانند قبيله طي كه حاتم طائي از آن ها بود و در نزديك دومة الجندل سكونت داشتند، اغلب مسيحي بودند. همچنين اعراب حيره كه دست نشاندگان ايران ساساني در مقابل هجوم روميان به قلمرو آن ها در عراق كنوني، به شمار مي رفتند. نيز به مسيحيت گرويده بودند. دومة الجندل واقع در نقطه اي بود كه امروز جزو كشور اردن به شمار مي رود.)
- 2- بازار مشقر واقع در هجر در بحرين بود كه در ماه جمادى الاولى گشايش مى يافت، و قبيله بنى تميم آن را برگزار مى نمودند.
- 3- بازار صحار (شهرى واقع در كنار دريا در مسقط و عمان) در اولين روز ماه رجب افتتاح مى شد.
- 4- بازار ريا عرب از بازار صحار سرازير مى شدند به بازار ريا، و آل جلندى حكمرانان آن جا از آن ها ماليات مى گرفتند.
- 5- بازار شحر (در ساحل درياى هند در خاك يمن در سرزمين مهره) بازار آن جا در سايه كوهى كه قبر حضرت هود عليه السلام در آن واقع است، به وسيله اعراب مهره برگزار مى شد.
- 6- بازار عدن در روز اول ماه مبارك رمضان برگزار مى گرديد، و تجار از آن جا عطر به ساير نقاط مى بردند.
- 7- بازار صنعاء در نيمه ماه مبارك رمضان افتتاح مى شد.
- 8- بازار رابيه در حضرموت در جنوب يمن برگزار مى گرديد.
اعراب با محافظ به آن جا مى رفتند. زيرا حضرموت مملكت نبود، و قبيله كنده آن را برگزار مى نمودند و به حفاظت از آمد و رفت مردم برمى خاست.
- 9- بازار عكاظ واقع در بالاى سرزمين نجد بود. عرب در ماه ذى القعده در بازار عكاظ اجتماع مى كردند. در اين بازار قريش و ساير قبائل عرب گرد مى آمدند، و بيشتر آن ها اعراب مضرى بودند. در بازار عكاظ بود كه قبايل عرب اقدام به مفاخرت مى نمودند.
- 10- بازار ذى المجاز عرب از بازار عكاظ و ذى المجاز براى شركت در مراسم به سوى مكه سرازير مى شدند.(تاريخ يعقوبي جلد 1 ص 314)
مشهورترين اين بازارها كه در تاريخ اسلام از آن سخن رفته است همان بازار عكاظ بود. چون تمام قبائل پس از شركت در بازارهاى ديگر در آخر به «سوق عكاظ» مى آمدند و در آن جا بود كه به مفاخرت و ايراد شعر و خطابه و شناسائى و شناساندن خود مى پرداختند.
پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله نيز در اين بازار حضور يافته بود و پس از اعلام نبوت و شركت و ديدنى هاى خود در بازار عكاظ ياد مى كرد.
به طور خلاصه قبائل عرب از شمال و غرب براى شركت در بازارهاى خود به حركت درمى آمد و سرانجام بيشتر آن ها (غير از يهوديان و نصرانى ها و ستاره پرستان) وارد مكه مى شدند، و پس از شركت در موسم و طواف خانه كعبه و زيارت بعضى از بت هاى خود به اوطان خويش بازمى گشتند.
منابع
تاريخ اسلام از آغاز تا هجرت، علی دوانی، ص 32 تا 36
