امامیه: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(ویرایش)
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{مدخل دائرة المعارف|فرهنگ شیعه}}
 
{{مدخل دائرة المعارف|فرهنگ شیعه}}
  
در گذشته نام عمومى مذاهبى بوده است كه به امامت و خلافت بلافصل حضرت على بن ابى طالب علیه السلام و امامت فرزندانش معتقد بوده‌ اند؛ اما امروزه بر يك مذهب اطلاق مى ‌شود كه آن را مذهب جعفرى يا اثنى عشرى نيز گويند. از القاب اين مذهب است: اهل ايمان، اصحاب الانتظار و قائميّه.<ref>دائرة المعارف تشيّع، 4/273.</ref>
+
«امامیه» در گذشته نام عمومى مذاهبى بوده است که به [[امامت]] و [[خلافت]] بلافصل حضرت [[امام علی علیه السلام|على بن ابى طالب]] علیه السلام و امامت فرزندانش معتقد بوده‌ اند؛ اما امروزه بر یک مذهب اطلاق مى ‌شود که آن را مذهب جعفرى یا [[اثنى عشریه|اثنى عشرى]] نیز گویند. نقش امامیه را در شکوفایى و بالندگى [[فرهنگ]] و تمدّن اسلامى نمى‌توان انکار کرد. [[شیعه|شیعیان]] در هر شاخه‌اى از علوم و فنون، نخبگانى به جهان [[اسلام]] تقدیم کرده‌اند و چهره‌هاى تابناکى پرورانیده‌اند. هم اینک مذهب امامیه یا شیعه اثنى عشریه، مذهب رسمى کشور [[ایران|ایران]] است و در کشورهایى همچون [[عراق]]، [[بحرین|بحرین]]، جمهورى [[جمهوری آذربایجان|آذربایجان]] و [[لبنان]] نیز پیروان بسیارى دارد.
  
[[اماميه]] معتقد است كه حضرت [[امام على]] علیه السلام و يازده تن از نسل او - تا [[حضرت مهدى]] علیه السلام - به نصّ پيامبر صلی الله علیه و آله و نصب الهى، امام و پيشواى مسلمانان‌ هستند.
+
==اعتقادات امامیه==
 
حضرت مهدى عجل الله تعالی فرجه الشریف آخرین امام معصوم در آخرالزّمان ظهور مى‌ كند و جهان را به عدل و داد راه مى‌ نمايد. اين امامان به ترتيب، عبارت‌اند از: على بن ابى طالب، حسن بن على، حسين بن على، على بن الحسين، محمد بن على، جعفر بن محمد، موسى بن جعفر، على بن موسى، محمد بن على، على بن محمّد، حسن بن على و سرانجام حجه بن الحسن مهدى علیه السلام.
 
  
واپسين امام علیه السلام از سال 329 ق. تاكنون از انظار غايب گشته است.<ref>فرهنگ فرق اسلامى، 26.</ref>
+
'''امامیه''' معتقد است که حضرت [[امام على]] علیه السلام و یازده تن از نسل او - تا [[حضرت مهدى]] علیه السلام - به نصّ [[پیامبر اسلام|پیامبر]] صلی الله علیه و آله و نصب الهى، امام و پیشواى مسلمانان‌ هستند. این امامان به ترتیب، عبارت‌اند از:
  
==اعتقادات==
+
[[امام علی علیه السلام|على بن ابى طالب]]، [[امام حسن علیه السلام|حسن بن على]]، [[امام حسین علیه السلام|حسین بن على]]، [[امام سجاد علیه السلام|على بن الحسین]]، [[امام باقر علیه السلام|محمد بن على]]، [[امام صادق علیه السلام|جعفر بن محمد]]، [[امام موسی کاظم علیه السلام|موسى بن جعفر]]، [[امام رضا علیه السلام|على بن موسى]]، [[امام جواد علیه السلام|محمد بن على]]، [[امام هادی علیه السلام|على بن محمّد]]، [[امام حسن عسکری علیه السلام|حسن بن على]] و سرانجام [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|حجة بن الحسن مهدى]] علیه السلام. واپسین امام از سال ۳۲۹ ق. تاکنون از انظار غایب گشته و در [[غیبت کبری]] به سر می برد. او در [[آخر الزمان|آخرالزمان]] ظهور مى‌ کند و جهان را به [[عدل]] و داد راه مى‌ نماید.<ref>فرهنگ فرق اسلامى، ۲۶.</ref>
  
اماميّه وجود امام را عقلاً واجب مى‌ دانند و بر آن‌اند كه مردم براى تحقق نيكى و حفظ شريعت به امام نيازمندند. نيازمندى مردم و دين به امام معصوم تا قيامت باقى است و وجود جهان بدون او ناممكن است.<ref>فرق الشّيعة، 109؛ المقالات والفرق، 103؛ دائرة المعارف تشيّع، 2/331.</ref>
+
امامیه وجود [[امام]] را عقلاً واجب مى‌ دانند و بر آن‌اند که مردم براى تحقق نیکى و حفظ [[شریعت|شریعت]] به امام نیازمندند. نیازمندى مردم و [[دین|دین]] به امام [[معصوم]] تا [[قیامت|قیامت]] باقى است و وجود جهان بدون او ناممکن است.<ref>فرق الشّیعة، ۱۰۹؛ المقالات والفرق، ۱۰۳؛ دائرة المعارف تشیع، ۲/۳۳۱.</ref> در نظرگاه امامیه، امام از کاستى و کژى و عیب‌هاى ظاهرى و درونى پیراسته و به صفات نیک اخلاقى آراسته است و داراى [[مناقب]] و فضایل نفسانى است.<ref>همان.</ref>  
  
در نظرگاه اماميّه امام از كاستى و كژى و عيب‌هاى ظاهرى و درونى پيراسته و به صفات نيك اخلاقى آراسته است و داراى فضايل نفسانى است.<ref>همان.</ref>
+
به نظر شیعه امامیه برخی ویژگى‌هاى امام عبارت‌اند از:
  
ويژگى‌هاى امام عبارت‌اند از:
+
'''الف. عصمت:''' مراد از [[عصمت]] آن است که شخص امام باید از انگیزه عمدى یا سهوىِ [[معصیت]] و ترک طاعت برى باشد.
  
'''الف. عصمت:'''
+
'''ب. برخوردارى از نص:''' شخص امام تنها از گذر نص (گفتار صریح) [[الله|خداوند]] یا [[پیامبر اسلام|پیامبر]] و یا امام پیشین به [[امامت]] مى‌رسد.
  
مراد آن است كه شخص امام بايد از داعيه عمدى يا سهوىِ معصيت و ترك طاعت برى باشد.
+
'''ج. افضلیت:''' امام باید از همه مردمان برتر باشد.<ref>فرهنگ فرق اسلامى، ۷۶-۷۳؛المقالات والفرق، ۱۱۸؛ الملل والنّحل، ۲۶۵؛ تاریخ شیعه و فرقه‌هاى اسلام، ۱۴۷.</ref>
  
'''ب. برخوردارى از نص:'''
+
برخى دیگر از اعتقادات ویژه امامیه عبارت‌اند از: عصمت همه [[پیامبران|انبیاء]] و [[ائمه اطهار|امامان]] علیهم السلام، [[بداء]] و [[رجعت]].
  
شخص امام تنها از گذر نص خداوند يا پيامبر و يا امام پيشين به امامت مى‌رسد.
+
امامیه در [[احکام شرعی|احکام]] عملى نیز ویژگى‌هایى دارند؛ از جمله آن که مسح پا را در [[وضو]] واجب مى‌شمارند. لزوم ذکر «حىّ على خیرالعمل» در [[اذان]] و [[اقامه]] و پنج [[تکبیر]] در [[نماز میت|نماز میت]] از دیگر ویژگى‌هاى [[فقه|فقهى]] امامیه است.
  
'''ج. افضليّت:'''
+
امامیه - برخلاف [[اهل سنت|اهل تسنّن]] - نکاح [[متعه|مُتعه]] (ازدواج موقّت) را جایز مى‌دانند و نیز معتقدند که در یک مجلس، سه [[طلاق]] تحقّق نمى‌یابد و فُقّاع (آب جو) [[حرام]] است و در استنباط [[احکام]] و تعالیم دینى نمى‌توان از [[قیاس در فقه|قیاس]] و استحسان بهره جست.<ref>دائرة المعارف بزرگ اسلامى، ۱۰/۱۶۲؛ فرهنگ فرق اسلامى، ۳۳-۳۱.</ref>
  
امام بايد از همه مردمان برتر باشد.<ref>فرهنگ فرق اسلامى، 76-73؛المقالات والفرق، 118؛ الملل والنّحل، 265؛ تاريخ [[شيعه]] و فرقه‌هاى اسلام، 147.</ref>
+
[[امام باقر]] و [[امام صادق]] علیهما السلام بنیان‌گذاران و شارحان بزرگ [[فقه]] شیعى‌اند. مجموعه [[احادیث]] این دو امام علیه السلام در چهار کتاب [[الکافی (کتاب)|الکافى]]، [[الاستبصار (کتاب)|الاستبصار]]، [[تهذیب الأحکام (کتاب)|التهذیب]] و [[من لایحضره الفقیه (کتاب)|من لایحضره الفقیه]] گرد آمده است که «[[کتب اربعه|کتب اربعه]]» لقب گرفته‌اند. مبانى فقهى امامیه عبارت‌اند از: [[قرآن]]، [[سنت|سنّت]]، [[اجماع]] و [[عقل]].
  
برخى ديگر از اعتقادات ويژه اماميّه عبارت‌اند از: عصمت همه انبياء و امامان علیهم السلام بداء و رجعت. اماميّه در احكام عملى نيز ويژگى‌هايى دارند؛ از جمله آن كه مسح پا را در [[وضو]] واجب مى‌شمارند. لزوم ذكر «حىّ على خيرالعمل» در اذان و اقامه و پنج تكبير در نماز ميت از ديگر ويژگى‌هاى فقهى اماميّه است.
+
امامیه از نظر [[علم کلام|کلامى]]، داراى روشى میانه است و بیش‌تر به روش کلامى [[معتزله]] نزدیک است. نفى [[جبر]] و [[تفویض|تفویض]] و اعتقاد به «[[امر بین الامرین|امر بین الامرین]]» و مخلوق دانستن [[قرآن]] از جلوه‌هاى روش اعتدال‌گرایى امامیه است.  
  
اماميّه - برخلاف اهل تسنّن - نكاح مُتعه (ازدواج موقّت) را جايز مى‌دانند و نيز معتقدند كه در يك مجلس، سه طلاق تحقّق نمى‌يابد و فُقّاع حرام است و در استنباط [[احكام]] و تعاليم دينى نمى‌توان از قياس و استحسان بهره جست.<ref>دائرة المعارف بزرگ اسلامى، 10/162؛ فرهنگ فرق اسلامى، 33-31.</ref>
+
در مذهب امامیه [[زیارت|زیارات]] و [[دعا|ادعیه]] جایگاهى ویژه دارند. دعاهاى پرشورى همانند [[دعای کمیل|کمیل]] و [[دعای ابوحمزه ثمالی|ابوحمزه ثمالى]] و آنچه در [[صحيفه سجاديه (کتاب)|صحیفه سجادیه]] آمده است، از نمونه‌هاى ادعیه و [[مناجات]] امامیه‌اند.  
  
[[امام باقر]] و [[امام صادق]] علیهم السلام بنيان‌گذاران و شارحان بزرگ فقه شيعى‌اند. مجموعه [[احاديث]] اين دو امام علیه السلام در چهار كتاب الكافى، الاستبصار، التهذيب و من لايحضره الفقيه گرد آمده است كه «الكتب الاربعه» لقب گرفته‌اند. مبانى فقهى اماميّه عبارت‌اند از: [[قرآن]]، سنّت، اجماع و عقل.
+
امامیه اعیادى ویژه نیز دارد؛ از جمله [[عید غدیر|عید غدیر خم]] که روز اعلان [[خلافت]] و [[ولایت]] حضرت [[امام علی علیه السلام|على بن ابى طالب]] علیه السلام است.
  
اماميّه از نظر كلامى، داراى روشى ميانه است و بيش‌تر به روش كلامى معتزله نزديك است. نفى جبر و تفويض و اعتقاد به «امر بين الامرين» و مخلوق دانستن قرآن از جلوه‌هاى روش اعتدال‌گرايى اماميّه است. در مذهب اماميه زيارات و ادعيه جايگاهى ويژه دارند. دعاهاى پرشورى همانند كميل و ابوحمزه ثمالى و آنچه در صحيفه سجاديه آمده است، از نمونه‌هاى ادعيه و مناجات اماميّه‌اند. اماميّه اعيادى ويژه نيز دارد؛ از جمله عيد غدير خم كه روز اعلان خلافت و ولايت حضرت على بن ابى طالب علیه السلام است.
+
==فِرَق امامیه==
  
==فِرَق اماميّه==
+
امامیه - همچون دیگر مذاهب [[اسلام|اسلامى]] - به فرقه ‌هایى تقسیم شده است. پیش از شهادت [[امام حسن عسکرى]] علیه السلام فرقه‌ هایى چون [[اسماعیلیه|اسماعیلیه]]، [[واقفیه|واقفیه]] و [[فطحیه|فطحیه]] پدید آمده بودند؛ اما در دوره پس از شهادت ایشان، امامیه به بیش از چهار فرقه انشعاب یافت که امروزه از میان آنها تنها [[اثنى عشریه|اثنى عشریه]] (امامیه) بر جاى مانده است.<ref>الملل والنّحل، ۲۸۴؛ فرق الشّیعة، ۹۶؛ المقالات والفرق، ۱۱۶-۱۰۲.</ref>
  
[[اماميّه]] - همچون ديگر مذاهب اسلامى - به فرقه ‌هايى تقسيم شده است. پيش از شهادت [[امام حسن عسكرى]] علیه السلام فرقه‌ هايى چون اسماعيليّه، واقفيّه و فطحيّه پديد آمده بودند؛ اما در دوره پس از شهادت ايشان ، اماميه به بيش از چهار فرقه انشعاب يافت كه امروزه از ميان آنها تنها اثنى عشريّه بر جاى مانده است. (الملل والنّحل، 284؛ فرق الشّيعة، 96؛ المقالات والفرق، 116-102) در سده ‌هاى اخير دو ديدگاه در اماميّه پديد آمد:
+
همچنین در سده ‌هاى اخیر دو دیدگاه در امامیه پدید آمد:
  
اخبارى و اصولى. مؤسّس ديدگاه اخبارى، [[ملا محمدامين استرآبادى]] (م.1033 ق.) صاحب كتاب فوائد المدنيّة است. اخباريان، شيوه اصولى را برنمى‌ تابيدند و معتقد بودند كه [[احكام]] شريعت را تنها از نصوص ائمّه علیهم السلام مى ‌توان گرفت. نفى تقليد نيز يكى از اركان اين ديدگاه است. در برابر اينان بيشتر فقهاى [[اماميّه]]، پيرو ديدگاه [[اصولى]] بوده و هستند. بنابراين ديدگاه منابع احكام شرعى اسلام، تنها نصوص معصومين علیهم السلام نيست؛ بلكه عبارت است از:
+
[[اخباریان|اخبارى]] و اصولى. مؤسّس دیدگاه اخبارى، [[محمدامین استرآبادی|ملا محمدامین استرآبادى]] (م. ۱۰۳۳ ق.) صاحب کتاب [[الفوائد المدنیه و الشواهد المکیه (کتاب)|فوائد المدنیة]] است. اخباریان، شیوه اصولى را برنمى‌ تابیدند و معتقد بودند که [[احکام]] شریعت را تنها از نصوص [[ائمه اطهار|ائمّه]] علیهم السلام مى ‌توان گرفت. نفى [[تقلید|تقلید]] نیز یکى از ارکان این دیدگاه است.  
  
قرآن، سنّت، عقل و اجماع. براى استنباط احكام شرعى ، لازم است از قواعد اصول فقه بهره برد؛ از جمله برائت، استصحاب و عمل به ظن. اخبار را بايد از يكديگر تميز داد و ميزان اعتبار و اصالت آنها را سنجيد. برجسته‌ ترين شخصيّت علمى اصولى كه سرانجام بساط [[اخبارى ‌گرى]] را برچيد، آقا سيّد محمدباقر [[وحيد بهبهانى]] (م.1208 ق.) است.
+
در برابر اینان بیشتر فقهاى امامیه، پیرو دیدگاه اصولى بوده و هستند. بنابراین دیدگاه منابع احکام شرعى [[اسلام]]، تنها نصوص [[معصوم|معصومین]] علیهم السلام نیست؛ بلکه عبارت است از: [[قرآن]]، [[سنت|سنّت]]، [[عقل]] و [[اجماع]]. براى استنباط [[احکام شرعی|احکام شرعى]]، لازم است از قواعد [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول فقه]] بهره برد؛ از جمله [[اصل برائت|برائت]]، [[اصل استصحاب|استصحاب]] و عمل به ظن. اخبار را باید از یکدیگر تمیز داد و میزان اعتبار و اصالت آنها را سنجید. برجسته‌ ترین شخصیت علمى اصولى که سرانجام بساط اخبارى ‌گرى را برچید، [[وحيد بهبهانى]] (م. ۱۲۰۸ ق.) است.
  
در عصر اخير فرقه‌ هايى كه برخى از آنها را نمى‌ توان [[شيعه]] شمرد، از ميان شيعيان سربرآوردند. از آن جمله است فرقه بابيّه به سركردگى على محمّد باب شيرازى و نيز فرقه بهائيّه به سركردگى حسين على بهاء.
+
در عصر اخیر فرقه‌ هایى که برخى از آنها را نمى‌ توان [[شیعه]] شمرد، از میان شیعیان سربرآوردند. از آن جمله است فرقه [[بابیه|بابیه]] به سرکردگى على محمّد باب شیرازى و نیز فرقه [[بهائیت|بهائیه]] به سرکردگى حسین على بهاء.
  
شيخ احمد احسائى (م.1241 ق.) نيز فرقه شيخيّه را بنيان نهاد. اساس فكرى اين فرقه آميزه ‌اى است از تعابير و مفاهيم فلسفه قديم، به ويژه آثار فكرى سهروردى و اخبار و [[احاديث]] اهل بيت علیهم السلام.
+
شیخ احمد احسائى (م. ۱۲۴۱ ق.) نیز فرقه [[شیخیه|شیخیه]] را بنیان نهاد. اساس فکرى این فرقه آمیزه ‌اى است از تعابیر و مفاهیم [[فلسفه]] قدیم، به ویژه آثار فکرى [[شهاب الدین سهروردی|سهروردى]] و [[احادیث]] و اخبار [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم السلام.
  
فرقه ‌هاى زیادی مانند بابيّه و بهائيّه، از اين فرقه سر برآوردند. بنابر نظر مشهور [[شيعه]] اين فرقه ‌ها اهل بدعت و گمراه محسوب می شوند.<ref>دائرة المعارف تشيّع، 4/275؛ فرهنگ فرق اسلامى، 94/87.</ref>
+
بنابر نظر مشهور [[شیعه]] این فرقه ‌ها اهل [[بدعت]] و گمراه محسوب می شوند.<ref>دائرة المعارف تشیع، ۴/۲۷۵؛ فرهنگ فرق اسلامى، ۹۴/۸۷.</ref>
 
 
نقش اماميّه را در شكوفايى و بالندگى فرهنگ و تمدّن اسلامى نمى‌توان انكار كرد. شيعيان در هر شاخه‌اى از علوم و فنون، نخبگانى به جهان اسلام تقديم كرده‌اند و چهره‌هاى تابناكى پرورانيده‌اند. هم اينك مذهب اماميّه يا شيعه اثنى عشريه، مذهب رسمى كشور ايران است و در كشورهايى همچون عراق، بحرين، جمهورى آذربايجان و لبنان نيز پيروان بسيارى دارد.
 
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
 
{{پانویس}}
 
{{پانویس}}
 
 
==منبع==
 
==منبع==
فرهنگ شيعه‌، جمعى از نويسندگان‌، زمزم هدايت‌، قم‌، 1386، ص 130 تا 132.
+
[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه‌]]، جمعى از نویسندگان‌، زمزم هدایت‌، قم‌، ۱۳۸۶، ص ۱۳۰ تا ۱۳۲.
 
 
==پیوند==
 
*[[شیعه]]
 
*[[امامت]]
 
  
 
[[رده:اصطلاحات کلامی]]
 
[[رده:اصطلاحات کلامی]]
 
[[رده:امامت]]
 
[[رده:امامت]]
 
[[رده:انشعابات شیعه]]
 
[[رده:انشعابات شیعه]]

نسخهٔ ‏۱۸ ژوئن ۲۰۲۰، ساعت ۰۷:۱۳

Icon-encycolopedia.jpg

این صفحه مدخلی از فرهنگ شیعه است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)


«امامیه» در گذشته نام عمومى مذاهبى بوده است که به امامت و خلافت بلافصل حضرت على بن ابى طالب علیه السلام و امامت فرزندانش معتقد بوده‌ اند؛ اما امروزه بر یک مذهب اطلاق مى ‌شود که آن را مذهب جعفرى یا اثنى عشرى نیز گویند. نقش امامیه را در شکوفایى و بالندگى فرهنگ و تمدّن اسلامى نمى‌توان انکار کرد. شیعیان در هر شاخه‌اى از علوم و فنون، نخبگانى به جهان اسلام تقدیم کرده‌اند و چهره‌هاى تابناکى پرورانیده‌اند. هم اینک مذهب امامیه یا شیعه اثنى عشریه، مذهب رسمى کشور ایران است و در کشورهایى همچون عراق، بحرین، جمهورى آذربایجان و لبنان نیز پیروان بسیارى دارد.

اعتقادات امامیه

امامیه معتقد است که حضرت امام على علیه السلام و یازده تن از نسل او - تا حضرت مهدى علیه السلام - به نصّ پیامبر صلی الله علیه و آله و نصب الهى، امام و پیشواى مسلمانان‌ هستند. این امامان به ترتیب، عبارت‌اند از:

على بن ابى طالب، حسن بن على، حسین بن على، على بن الحسین، محمد بن على، جعفر بن محمد، موسى بن جعفر، على بن موسى، محمد بن على، على بن محمّد، حسن بن على و سرانجام حجة بن الحسن مهدى علیه السلام. واپسین امام از سال ۳۲۹ ق. تاکنون از انظار غایب گشته و در غیبت کبری به سر می برد. او در آخرالزمان ظهور مى‌ کند و جهان را به عدل و داد راه مى‌ نماید.[۱]

امامیه وجود امام را عقلاً واجب مى‌ دانند و بر آن‌اند که مردم براى تحقق نیکى و حفظ شریعت به امام نیازمندند. نیازمندى مردم و دین به امام معصوم تا قیامت باقى است و وجود جهان بدون او ناممکن است.[۲] در نظرگاه امامیه، امام از کاستى و کژى و عیب‌هاى ظاهرى و درونى پیراسته و به صفات نیک اخلاقى آراسته است و داراى مناقب و فضایل نفسانى است.[۳]

به نظر شیعه امامیه برخی ویژگى‌هاى امام عبارت‌اند از:

الف. عصمت: مراد از عصمت آن است که شخص امام باید از انگیزه عمدى یا سهوىِ معصیت و ترک طاعت برى باشد.

ب. برخوردارى از نص: شخص امام تنها از گذر نص (گفتار صریح) خداوند یا پیامبر و یا امام پیشین به امامت مى‌رسد.

ج. افضلیت: امام باید از همه مردمان برتر باشد.[۴]

برخى دیگر از اعتقادات ویژه امامیه عبارت‌اند از: عصمت همه انبیاء و امامان علیهم السلام، بداء و رجعت.

امامیه در احکام عملى نیز ویژگى‌هایى دارند؛ از جمله آن که مسح پا را در وضو واجب مى‌شمارند. لزوم ذکر «حىّ على خیرالعمل» در اذان و اقامه و پنج تکبیر در نماز میت از دیگر ویژگى‌هاى فقهى امامیه است.

امامیه - برخلاف اهل تسنّن - نکاح مُتعه (ازدواج موقّت) را جایز مى‌دانند و نیز معتقدند که در یک مجلس، سه طلاق تحقّق نمى‌یابد و فُقّاع (آب جو) حرام است و در استنباط احکام و تعالیم دینى نمى‌توان از قیاس و استحسان بهره جست.[۵]

امام باقر و امام صادق علیهما السلام بنیان‌گذاران و شارحان بزرگ فقه شیعى‌اند. مجموعه احادیث این دو امام علیه السلام در چهار کتاب الکافى، الاستبصار، التهذیب و من لایحضره الفقیه گرد آمده است که «کتب اربعه» لقب گرفته‌اند. مبانى فقهى امامیه عبارت‌اند از: قرآن، سنّت، اجماع و عقل.

امامیه از نظر کلامى، داراى روشى میانه است و بیش‌تر به روش کلامى معتزله نزدیک است. نفى جبر و تفویض و اعتقاد به «امر بین الامرین» و مخلوق دانستن قرآن از جلوه‌هاى روش اعتدال‌گرایى امامیه است.

در مذهب امامیه زیارات و ادعیه جایگاهى ویژه دارند. دعاهاى پرشورى همانند کمیل و ابوحمزه ثمالى و آنچه در صحیفه سجادیه آمده است، از نمونه‌هاى ادعیه و مناجات امامیه‌اند.

امامیه اعیادى ویژه نیز دارد؛ از جمله عید غدیر خم که روز اعلان خلافت و ولایت حضرت على بن ابى طالب علیه السلام است.

فِرَق امامیه

امامیه - همچون دیگر مذاهب اسلامى - به فرقه ‌هایى تقسیم شده است. پیش از شهادت امام حسن عسکرى علیه السلام فرقه‌ هایى چون اسماعیلیه، واقفیه و فطحیه پدید آمده بودند؛ اما در دوره پس از شهادت ایشان، امامیه به بیش از چهار فرقه انشعاب یافت که امروزه از میان آنها تنها اثنى عشریه (امامیه) بر جاى مانده است.[۶]

همچنین در سده ‌هاى اخیر دو دیدگاه در امامیه پدید آمد:

اخبارى و اصولى. مؤسّس دیدگاه اخبارى، ملا محمدامین استرآبادى (م. ۱۰۳۳ ق.) صاحب کتاب فوائد المدنیة است. اخباریان، شیوه اصولى را برنمى‌ تابیدند و معتقد بودند که احکام شریعت را تنها از نصوص ائمّه علیهم السلام مى ‌توان گرفت. نفى تقلید نیز یکى از ارکان این دیدگاه است.

در برابر اینان بیشتر فقهاى امامیه، پیرو دیدگاه اصولى بوده و هستند. بنابراین دیدگاه منابع احکام شرعى اسلام، تنها نصوص معصومین علیهم السلام نیست؛ بلکه عبارت است از: قرآن، سنّت، عقل و اجماع. براى استنباط احکام شرعى، لازم است از قواعد اصول فقه بهره برد؛ از جمله برائت، استصحاب و عمل به ظن. اخبار را باید از یکدیگر تمیز داد و میزان اعتبار و اصالت آنها را سنجید. برجسته‌ ترین شخصیت علمى اصولى که سرانجام بساط اخبارى ‌گرى را برچید، وحيد بهبهانى (م. ۱۲۰۸ ق.) است.

در عصر اخیر فرقه‌ هایى که برخى از آنها را نمى‌ توان شیعه شمرد، از میان شیعیان سربرآوردند. از آن جمله است فرقه بابیه به سرکردگى على محمّد باب شیرازى و نیز فرقه بهائیه به سرکردگى حسین على بهاء.

شیخ احمد احسائى (م. ۱۲۴۱ ق.) نیز فرقه شیخیه را بنیان نهاد. اساس فکرى این فرقه آمیزه ‌اى است از تعابیر و مفاهیم فلسفه قدیم، به ویژه آثار فکرى سهروردى و احادیث و اخبار اهل بیت علیهم السلام.

بنابر نظر مشهور شیعه این فرقه ‌ها اهل بدعت و گمراه محسوب می شوند.[۷]

پانویس

  1. فرهنگ فرق اسلامى، ۲۶.
  2. فرق الشّیعة، ۱۰۹؛ المقالات والفرق، ۱۰۳؛ دائرة المعارف تشیع، ۲/۳۳۱.
  3. همان.
  4. فرهنگ فرق اسلامى، ۷۶-۷۳؛المقالات والفرق، ۱۱۸؛ الملل والنّحل، ۲۶۵؛ تاریخ شیعه و فرقه‌هاى اسلام، ۱۴۷.
  5. دائرة المعارف بزرگ اسلامى، ۱۰/۱۶۲؛ فرهنگ فرق اسلامى، ۳۳-۳۱.
  6. الملل والنّحل، ۲۸۴؛ فرق الشّیعة، ۹۶؛ المقالات والفرق، ۱۱۶-۱۰۲.
  7. دائرة المعارف تشیع، ۴/۲۷۵؛ فرهنگ فرق اسلامى، ۹۴/۸۷.

منبع

فرهنگ شیعه‌، جمعى از نویسندگان‌، زمزم هدایت‌، قم‌، ۱۳۸۶، ص ۱۳۰ تا ۱۳۲.