القواعد و الفوائد فی الفقه و الأصول و العربیة (کتاب)

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
القواعد و الفوائد.jpg
نویسنده شهید اول
موضوع فقه شیعه
زبان عربی
تعداد جلد 2

القواعد و الفوائد

کتابی است از اب‍ی ع‍ب‍دالله‌ م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ م‍ك‍ی ال‍ع‍ام‍ل‍ی (معروف به شهید اول) با موضوع اصول فقه.

معرفی اجمالی کتاب

قواعد و فوائد مانند دائره المعارفی دربردارنده قواعد اصولی، لغوی، نحوی و... افزون بر قواعد فقهی و صد فایده است.

گویا پی‌ریزی تألیف و تدوین در زمینه «قواعد فقهی» در میان فقهای امامیه یا شهید اول آغاز گردیده است. شهید اول شیخ ابوعبدالله محمد بن مکی عاملی (734-786 هـ.ق) با تألیف «القواعد والفوائد» به این مهم دست یافت.

شهید اول کتاب خویش را چنین توصیف می‌کند: «فممّا صنّفته کتاب القواعد والفوائد مختصر یشتمل علی ضابط کلیّة، اصولیّة و فرعیّة تستنبط منها الاحکام الشّرعیة لم یعمل الاصحاب مثله».

یکی از مصنفات من کتاب قواعد و فوائد است. کتابی است مختصر مشتمل بر ضوابط کلی، اصولی و فقهی که احکام شرعی از آن بدست می‌آید و در میان اصحاب امامیه کتابی همانند آن تألیف نشده است.

كتاب قواعد شهید به علت نظم و سبك نگارش خاصى كه دارد پس از نگارش بسیار زود مورد توجه مجامع علمى و فرهنگى شیعه امامیه قرار گرفت و به عنوان كتاب درسى حوزه‌هاى علمیه برگزیده شد. محققان و فقیهان، حواشى و تعلیقات گوناگونى در تبیین و تشریح آن به رشته تحریر درآوردند.

این كتاب گرچه حاوى قواعد فقهى است، گاه به قواعد اصولى و ادبى نیز پرداخته است و در مجموع مشتمل است بر حدود 303 قاعده و صد فایده. گویا این كتاب اولین اثر عالمان شیعه در موضوع قواعد فقهى است؛ هر چند پیش از شهید اول، فقیهان امامیه در لابه‌لاى كتاب‌هاى فقهى و اصولى خود و گاه در مدخل كتاب‌ها به ذكر قواعد كلى مى‌پرداخته‌اند.

ترجمه، شرح، تعلیقات و... بر کتاب

«قواعد» شهید اول با اقبال فقیهان و اندیشه‌وران ‌حوزوی مواجه گشت و از این‌رو در آستانه آن ترتیب، تهذیب، حواشی و شروح گونه‌گونی پدید آمد. از آن جمله یادکردنی است: مصابیح الظلام فی شرح قواعد الاحکام (از سید مهدی مازندرانی)، نضد القواعد الفقهیه علی مذهب الامامیه (ازفاضل مقداد بن عبدالله سیوری حلی)، تمهید القواعد الاصولیة والعربیة لتفریع فوائد الاحکائم الشرعیه (از زین الدین جبل عاملی، شهید ثانی)

وضعیت نشر

چاپ اول کتاب «القواعد والفوائد» در سال 1270 هـ.ق و چاپ دوم آن با حواشی شیخ محمد حرقوشی و حواشی سید محمد عصار در سال 1308 هـ.ق و چاپ دیگر آن از سوی مکتبه داوری قم انجام گردید.

منابع

هادی شوشتری، "معرفی کتاب قواعد فقهیه". پرتال جامع علوم انسانی، (1 خرداد 1391).

متن کتاب القواعد و الفوائد شهید اول

القواعد و الفوائد

منابع اصول فقه
متون به ترتیب تاریخ وفات مولفین
التذکرة بأصول الفقه

شیخ مفید

(م413ق)

الذریعه

سید مرتضی

(436-335)

عدة الاصول

شیخ طوسی

(460-385)

غنیة النزوع

ابن زهره

(585-510)

تهذیب الوصول

علامه حلی

(726-648)

مبادی الوصول

علامه حلی

(726-648)

القواعد و الفوائد

شهید اول

(786-734)

تمهید القواعد

شهید ثانی

(965-911)

معالم الدین

صاحب معالم

(م1011)

زبدة الاصول

شیخ بهائی

(1030-953)

الوافیه فی الاصول

فاضل تونی

(م 1071)

الفوائد الحائریه

وحید بهبهانی

(م1206)

قوانین الاصول

میرزای قمی

(م1231)

فرائد الاصول

شیخ انصاری

(م1281)

کفایة الاصول

آخوند خراسانی

(م1329)

مفاتیح الاصول

سید محمد مجاهد

(م1342)

فوائد الاصول (نائینی)

میرزا محمدحسین نائینی

(1355-1276)

وقایة الأذهان

محمد رضا نجفی اصفهانی

(م 1362)

اصول الفقه

شيخ محمدرضا مظفر

(م 1383)

منتهی الاصول

سید محمد حسن بجنوردی

(1395-1316)

المعالم الجدیده

سید محمد باقر صدر

(1399-1355)

اصول الاستنباط

سید علی نقی حیدری

(1403-1325)

مناهج الوصول

امام خمینی

(1409-1320)

الاصول العامه

سید محمد تقی حکیم

(1346-)

شروح
شروح معالم الدین ← حاشیه معالم، سلطان العلماء (م 1064) - حاشیه معالم، ملا محمد صالح مازندرانی (م 1081) - هدایة المسترشدین، شیخ محمدتقی اصفهانی (م 1248)
شروح فرائد الاصول ← أوثق الوسائل، میرزا موسی بن جعفر بن احمد تبریزی - بحر الفوائد، میرزا محمد حسن آشتیانی - درر الفوائد فی الحاشیه علی الفرائد، آخوند خراسانی - فوائد الرضویه، آقا رضا همدانی
شروح کفایه ← انوار الهدایه، امام خمینی - حاشیة الکفایه، علامه طباطبائی - الحاشیة علی الکفایه، سید حسین بروجردی - حقائق الاصول، سید محسن حکیم - عنایة الاصول، سید مرتضی حسینی یزدی

منتهی الدرایه، سید محمد جعفر جزائری شوشتری - نهایة الدرایة، آیت الله کمپانی - نهایة النهایة، میرزا علی ایروانی