سنجش مقاله انجام نشده است

اعداد در قرآن: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(۳۲ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
 +
{{خوب}}
 
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}}
 
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}}
  
واژه عدد 6 بار در قرآن به صورت اسم و به دو معنا آمده است<ref>. واژگان پژوهی قرآنی، ص 236، «عد».</ref>
+
در قرآن کریم از 31 عدد صحیح و 8 عدد کسری نام برده شده است.
  
==واژه شناسی اَعداد ==
+
==واژه شناسی اَعداد==
  
 +
اعداد جمع عدد و عدد اسم و مشتق از «ع د د» است.<ref>لسان‌العرب، ج9، ص76؛ تاج العروس، ج5، ص94-95، «عدّ».</ref> واژه عدد در لغت غالباً به معنای شماره و رقم و گاه به معنای شمارش تعداد یا به معنای معدود (شمرده و مقدار) است.<ref>قاموس قرآن، ج4، ص299، «عدد»؛ فرهنگ الرائد، ج2، ص1170؛ فرهنگ معاصر، ص403، «عد».</ref>
  
 +
لغت شناسان عدد را به یکی های ترکیب شده یا ترکیب آحاد تعریف کرده‌اند.<ref>مفردات، ص550، «عد».</ref> عدد در اصطلاح فلسفه، از مقوله «کمّ» به حساب می‌آید که یکی از مقولات عشر است. برخی فلاسفه عدد را از مفاهیم ماهوی<ref>الشفا، ص103-105، 112-115.</ref> و بعضی آن را از مفاهیم اعتباری می‌دانند.<ref>آموزش فلسفه، ج2، ص183.</ref>
  
اعداد جمع عدد و عدد اسم و مشتق از «ع  د  د» است.<ref>. لسان‌العرب، ج 9، ص 76؛ تاج العروس، ج 5، ص 94  95، «عدّ».</ref> واژه عدد در لغت غالباً به معنای شماره و رقم و گاه به معنای شمارش تعداد، یا به معنای معدود (شمرده و مقدار) است.<ref>. قاموس قرآن، ج 4، ص 299، «عدد»؛ فرهنگ الرائد، ج 2، ص 1170؛ فرهنگ معاصر، ص 403، «عد».</ref> لغت شناسان عدد را به یکیهای ترکیب شده یا ترکیب آحاد تعریف کرده‌اند.<ref>. مفردات، ص 550، «عد».</ref> عدد در اصطلاح فلسفه، از مقوله «کمّ» به حساب می‌آید که یکی از مقولات عشر است. برخی فلاسفه عدد را از مفاهیم ماهوی<ref>. الشفا، ص 103  105، 112  115.</ref> و بعضی آن را از مفاهیم اعتباری می‌دانند.<ref>. آموزش فلسفه، ج 2، ص 183.</ref>
+
ریاضی‌دانان اعداد را به حقیقی، صحیح، طبیعی، کسری، گویا، مخلوط، موهومی، مثبت، منفی و... تقسیم می‌کنند.<ref>فرهنگ بزرگ سخن، ج5، 49-79، «عدد».</ref>
  
ریاضی‌دانان اعداد را به حقیقی، صحیح، طبیعی، کسری، گویا، مخلوط، موهومی، مثبت، منفی و... تقسیم می‌کنند.<ref>. فرهنگ بزرگ سخن، ج 5، 4979، «عدد».</ref>
+
==تاریخچه اعداد==
  
 +
شمارش در تاریخ بشر پیشینه‌ای کهن دارد و بشر پیش از اختراع خط به آن آگاهی داشته است. انسانهای نخستین برای نشان دادن اعداد و ارقام، خطوطی را رسم می‌کردند. مورخان با توجه به اسناد تاریخی، بابلی ها را نخستین واضعان حساب و عدد می‌دانند؛ ایشان با وضع حساب و عدد، سال را به 12 ماه و ماه را به 30 شبانه روز و شبانه روز را به ساعات، دقایق و ثانیه‌ها تقسیم کردند و عدد را تا 60 به توان 4 می‌شمردند. تقسیمات شمارشی آنها شصت شصت بوده که در اصطلاح «حساب ستّینی» نامیده می‌شود.<ref>اعلام قرآن، ص244؛ موسوعة المورد، ج1، ص99.</ref> برخی نیز بر این باورند که اعداد و مسمیات آنها و ارقام و مدلولاتشان از علم اسماء است که خداوند به [[حضرت آدم]] علیه السلام آموخت.<ref>معجزة الارقام والترقیم، ص57.</ref>: {{متن قرآن|«وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا»}}. ([[سوره بقره]]/2، 31)
  
 +
استفاده از عدد و حساب در همه شئون زندگی و رشته‌های علمی گوناگون، شاخص و صفت علمی غالب عصر ماست. کشف اتم، فضانوردی و کاوش در کرات آسمانی، طب، اقتصاد و بسیاری دیگر از رشته‌های علمی و حتی اداره یک زندگی ساده همگی، عرصه‌های استفاده از اعداد، ارقام و حساب است.
  
== تاریخچه اعداد ==
+
در خواندن برخی ادعیه و اذکار مستحب وارده از سوی معصومان علیهم السلام عدد و روز خاصی سفارش شده است که رعایت آن طبق دستور لازم است.
  
 +
[[امام صادق]] علیه السلام فرمود: بدانید که اسماءاللّه به منزله گنج‌اند و عدد به منزله ذراع، اگر ذراع را کمتر بگیری به گنج نمی‌رسی و اگر فزون‌تر بگیری از آن درمی‌گذری.<ref>نور علی نور، ص53.</ref> از این‌ رو عرفا برای اعداد، اسرار، ارواح و منازلی قائل‌اند و عدد را سرّی از اسرار الهی در عالم وجود می‌دانند.<ref>الفتوحات المکیه، ج1، ص349.</ref>
  
 +
قرآن در آیاتی پرشمار با ذکر اعداد و ارقام، توجه انسان را به شمارش و حساب جلب کرده است: {{متن قرآن|«وَإِنَّ يَوْمًا عِنْدَ رَبِّكَ كَأَلْفِ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ»}}. ([[سوره حج]]/22، 47)؛ همچنین انسان را متوجه عناصر زمان کرده که با محاسبه به ساعات، ایام، ماهها و سالها منتهی می‌شود.
  
شمارش، در تاریخ بشر پیشینه‌ای کهن دارد و بشر پیش از اختراع خط به آن آگاهی داشته است. انسانهای نخستین برای نشان دادن اعداد و ارقام، خطوطی را رسم می‌کردند. مورّخان با توجه به اسناد تاریخی، بابلیها را نخستین واضعان حساب و عدد می‌دانند؛ ایشان با وضع حساب و عدد، سال را به 12 ماه و ماه را به 30 شبانه روز، و شبانه روز را به ساعات، دقایق و ثانیه‌ها تقسیم کردند و عدد را تا 60 به توان 4 می‌شمردند. تقسیمات شمارشی آنها شصت شصت بوده که در اصطلاح «حساب ستّینی» نامیده می‌شود.<ref>. اعلام قرآن، ص 244؛ موسوعة المورد، ج 1، ص 99.</ref> برخی نیز بر این باورند که اعداد و مسمیّات آنها و ارقام و مدلولاتشان از علم اسماء است که خداوند به حضرت آدم(علیه السلام)آموخت<ref>. معجزة الارقام والترقیم، ص 57.</ref>:«و عَلَّمَ ءادَمَ الاَسماءَ کُلَّها» (بقره/2،31)
+
{{متن قرآن|«هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَاءً وَالْقَمَرَ نُورًا وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ»}}. ([[سوره یونس]]/10، 5) تاریخ، مبتنی بر گردش ماه و خورشید طبیعی و همگانی است.
  
استفاده از عدد و حساب در همه شئون زندگی و رشته‌های علمی گوناگون، شاخص و صفت علمی غالب عصر ماست. کشف اتم، فضانوردی و کاوش در کرات آسمانی، طب، اقتصاد و بسیاری دیگر از رشته‌های علمی و حتّی اداره یک زندگی ساده، همگی، عرصه‌های استفاده از اعداد، ارقام و حساب است.
+
==عدد در قرآن==
  
در خواندن برخی ادعیه و اذکار مستحب وارده از سوی معصومان(علیهم السلام) عدد و روز خاصی سفارش شده است که رعایت آن طبق دستور لازم است؛ امام صادق(علیه السلام) فرمود:بدانید که اسماءاللّه به منزله گنج‌اند و عدد به منزله ذراع، اگر ذراع را کمتر بگیری به گنج نمی‌رسی و اگر فزون‌تر بگیری از آن درمی‌گذری<ref>. نور علی نور، ص 53.</ref>، ازاین‌رو عرفا برای اعداد، اسرار، ارواح و منازلی قائل‌اند و عدد را سرّی از اسرار الهی در عالم وجود می‌دانند.<ref>. الفتوحات المکیه، ج 1، ص 349.</ref>
+
واژه عدد 6 بار در [[قرآن]] به صورت اسم و به دو معنا آمده است:<ref>واژگان پژوهی قرآنی، ص236، «عد».</ref>
  
قرآن در آیاتی پرشمار با ذکر اعداد و ارقام، توجّه انسان را به شمارش و حساب جلب کرده است:«و اِنَّ یَومًا عِندَ رَبِّکَ کَاَلفِ سَنَة مِمّا تَعُدّون» (حجّ/22،47)؛ همچنین انسان را متوجه عناصر زمان کرده که با محاسبه، به ساعات، ایام، ماهها و سالها منتهی می‌شود<ref>..</ref>:«هُوَ الَّذی جَعَلَ الشَّمسَ ضِیاءً والقَمَرَ نورًا وقَدَّرَهُ مَنازِلَ لِتَعلَموا عَدَدَ السِّنینَ والحِسابَ» (یونس/10، 5) تاریخ، مبتنی بر گردش ماه و خورشید طبیعی و همگانی است.
+
# تعداد، شماره، شمارش. ([[سوره یونس]]/10، 5؛ [[سوره اسراء]]/17، 12؛ [[سوره مؤمنون]]/23، 112؛ [[سوره جن]]/72، 24، 28)
 +
# زیاد، بسیار و در عین حال معین و مشخص. <ref>التبیان، ج7، ص13؛ مجمع‌البیان، ج6، ص698.</ref>([[سوره کهف]]/18، 11)
  
 +
مصادیق اعدادی که در قرآن ذکر شده 30 عدد صحیح است که بعضی از آنها بارها تکرار شده<ref>عجائب العدد والمعدود، ص107.</ref> و با احتساب عدد 950 که ضمناً از آن یاد شده: {{متن قرآن|«فَلَبِثَ فِيهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِينَ عَامًا »}} ([[سوره عنکبوت]]/14، 29)، 31 عدد صحیح و 8 عدد کسری است<ref>موسوعة الاعداد، ص29.</ref> که به ترتیب از کوچک به بزرگ، آنها را ذکر می‌کنیم:
  
 +
==اعداد صحیح==
  
== عدد در قرآن ==
+
'''واحد'''
  
 +
به معنای یک که 61 بار در [[قرآن]] آمده و 22 بار آن در ارتباط با توحید و یگانگی خداست: {{متن قرآن|«وَإِلَٰهُكُمْ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ ۖ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الرَّحْمَٰنُ الرَّحِيمُ»}}. ([[سوره بقره]]/2، 163)
  
 +
این‌ گونه آیات دلالت دارد که خدا یکی است و اله و معبودی جز او نیست. مقصود از وحدت و یگانگی خدا «وحدت عددی» نیست.<ref>المیزان، ج6، ص87؛ الخصال، ص2.</ref> بلکه منظور «وحدت حَقّه» است؛ یعنی وجود خدا به‌ گونه‌ای است که تصور هر گونه شریک دیگری برای او ممکن نیست<ref>منشور جاوید، ج2، ص183.</ref> و ذات او از هر گونه کثرت و ترکیب پیراسته است.<ref>همان، ص220.</ref> (=>توحید و نیز=>اللّه)
  
واژه عدد 6 بار در قرآن به صورت اسم و به دو معنا آمده است<ref>. واژگان پژوهی قرآنی، ص 236، «عد».</ref>:
+
'''دو'''
  
1. تعداد، شماره، شمارش. (یونس/10، 5؛ اسراء/17، 12؛ مؤمنون/23، 112؛ جنّ/72، 24، 28)
+
واژه‌های اثنان، اثنین و اثنتین، معادل عربی عدد «دو» است که 15 بار در قرآن در 12 آیه و مرتبط با 9 موضوع ذکر شده است:
  
2. زیاد، بسیار و در عین حال معین و مشخص.<ref>. التبیان، ج 7، ص 13؛ مجمع‌البیان، ج 6، ص 698.</ref> (کهف/18، 11)
+
* الف. سهم‌الارث فرزندان میت در صورتی که دو یا بیش از دو دختر باشند. ([[سوره نساء]]/4، 11، 176)
 +
* ب. دوبار زنده شدن و مردن انسانها به صورت مردن پس از زندگی دنیا و زنده شدن برای حیات برزخی و سپس مردن پس از حیات برزخی و زنده شدن برای حساب روز [[قیامت]].<ref>المیزان، ج17، ص313.</ref> ([[سوره غافر]]/40، 11)
 +
* ج. شاهد و گواه گرفتن دو نفر بر وصیت. ([[سوره مائده]]/5، 106)
 +
* د. زوجیت در آفرینش حیوانات (دو گونه نر و ماده) ([[سوره انعام]]/143-144)
 +
* ه. زوجیت در آفرینش میوه‌ها (دو گونه ترش و شیرین، تابستانی و زمستانی و...) ([[سوره رعد]]/13، 3)
 +
* و. نفی شرک و دوگانه‌پرستی. ([[سوره نحل]]/16، 51)
 +
* ز. داستان [[حضرت نوح]] علیه السلام در طوفان و دستور خدا به او که از هر نوعی از حیوانات یک جفت (نر و ماده) بر کشتی سوار کند تا نسل آنها قطع نشود.<ref>نمونه، ج9، ص98.</ref> ([[سوره مؤمنون]]/23، 27؛ [[سوره هود]]/11، 40)
 +
* ح. تکذیب فرستادگان خدا به سوی مردم انطاکیه که در ابتدا دو نفر بودند.([[سوره یس]]/36، 14)
 +
* همچنین واژه «مَثْنی» که به معنای دوتا دوتاست.<ref>مجمع البحرین، ج1، ص326.</ref>
  
مصادیق اعدادی که در قرآن ذکر شده 30 عدد صحیح است که بعضی از آنها بارها تکرار شده<ref>. عجائب العدد و المعدود، ص 107.</ref> و با احتساب عدد 950 که ضمناً از آن یاد شده:«فَلَبِثَ فیهِم اَلفَ سَنَة اِلاّ خَمسینَ عامًا» (عنکبوت/14،29)، 31 عدد صحیح و 8 عدد کسری است<ref>. موسوعة الاعداد، ص 29.</ref> که به ترتیب از کوچک به بزرگ، آنها را ذکر می‌کنیم:
+
سه بار در قرآن آمده است:
  
 +
* الف. جواز ازدواج با بیش از یک زن. ([[سوره نساء]]/4، 3)
 +
* ب. قیام در راه خدا. ([[سوره سبا]]/34، 46)
 +
* ج. قدرت فرشتگان. ([[سوره فاطر]]/35، 1) واژه «ثانی» نیز به معنای دوم یک مرتبه درباره هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله که تنها یک همراه داشت، در قرآن ذکر شده است. ([[سوره توبه]]/9، 40)
  
 +
'''سه'''
  
== اعداد صحیح ==
+
واژه‌های ثلاث و ثلاثه که معادل عربی عدد سه است 17 بار در 16 آیه و مرتبط با 13 موضوع در قرآن ذکر شده است:
  
 +
* الف. عدّه طلاق که سه طُهر است. ([[سوره طلاق]]/65، 4؛ [[سوره بقره]]/2، 228)
 +
* ب. کفّاره قربانی به این ترتیب که اگر کسی در ایام حج نتوانست قربانی کند باید 10 روز، روزه بگیرد؛ سه روز در ایام حج و 7 روز پس از بازگشت. ([[سوره بقره]]/2، 196)<ref>مجمع البیان، ج2، ص520.</ref>
 +
* ج. نفی شرک و قائل شدن به اقانیم سه‌گانه اب و ابن و روح‌القدس.<ref>لغت‌نامه، ج2، ص2664.</ref> ([[سوره نساء]]/4، 171؛ [[سوره مائده]]/5، 73)
 +
* د. تعداد احتمالی اصحاب کهف. ([[سوره کهف]]/18، 22)
 +
* ه. فرزنددار شدن زکریا، به این ترتیب که خداوند در دوران پیری به او مژده آن را داد و او که از این امر شگفت‌زده شده بود از خدا خواست تا نشانه‌ای برایش قرار دهد. خداوند هم این نشانه را قرار داد که تا سه روز نتواند با مردم سخن بگوید، در حالی که صحیح و سالم بود. ([[سوره مریم]]/19، 10؛ [[سوره آل‌ عمران]]/3، 41)<ref>جامع البیان، مج9، ج16، ص65-66.</ref>
 +
* و. کفاره شکستن سوگند که عبارت است از اطعام یا پوشاندن 10 مسکین، آزاد کردن یک بنده یا سه‌روز، روزه. ([[سوره مائده]]/5، 89)<ref>مجمع‌البیان، ج3، ص368.</ref>
 +
* ز. متخلفان از جنگ تبوک که سه نفر بودند: کعب بن مالک، هلال بن امیه و مرارة بن ربیع. ([[سوره توبه]]/9، 118)<ref>همان، ج5، ص120؛ تفسیرالمنار، ج11، ص66.</ref>
 +
* ح. نجوا که هرگاه سه نفر با هم آهسته و در گوشی سخن بگویند خداوند چهارمی آنهاست و سخن آهسته و در گوشی آنها را می‌شنود و هیچ‌چیز بر او پوشیده نیست. ([[سوره مجادله]]/58، 7)<ref>جامع البیان، مج14، ج28، ص17-18.</ref>
 +
* ط. آفرینش انسان در تاریکی های سه‌گانه؛ خداوند انسان را در تاریکی شکم و رحم و پرده نازک دور تا دور جنین می‌آفریند. ([[سوره زمر]]/39، 6)<ref>مجمع البیان، ج8، ص766.</ref>
 +
* ی. اجازه گرفتن کودکان برای ورود به اتاق پدر و مادر در سه وقت: پیش از [[نماز صبح]]، هنگام استراحت ظهر و پس از [[نماز عشاء]] که پوشش آنها متناسب با وضعیت خواب است. ([[سوره نور]]/24، 58)<ref>همان، ج7، ص242.</ref>
 +
* ک. سایه سه شعبه آتش جهنم؛ دود آتش جهنم سه شعبه دارد: شاخه‌ای از بالای سر، شاخه‌ای از سمت راست و شاخه‌ای از سمت چپ، گنهکاران را احاطه می‌کند و آنها را در کام خود فرو می‌برد. ([[سوره مرسلات]]/77، 30)<ref>التبیان، ج10، ص230؛ نمونه، ج25، ص417.</ref>
 +
* ل. مدّت مهلت به پی‌کنندگان ناقه صالح؛ [[حضرت صالح]] علیه السلام به کسانی که ناقه وی را پی کردند سه روز مهلت داد تا از لذایذ دنیوی استفاده کنند و پس از سه روز عذاب الهی فرود آمد و آنها را نابود کرد. ([[سوره هود]]/11، 65)<ref>مجمع البیان، ج5، ص265.</ref>
 +
* م. گروه‌بندی انسانها در قیامت؛ مردم در روز قیامت سه صنف و گروه هستند: اصحاب یمین، اصحاب شمال و سابقون. ([[سوره واقعه]]/56، 7)<ref>جامع البیان، مج13، ج27، ص220.</ref>
  
 +
واژه‌های «ثالث و ثالثه» به معنای سوم نیز سه بار در قرآن ذکر شده است:
  
''' واحد'''
+
* الف. معتقدان به تثلیث در زمره کافران‌اند. ([[سوره مائده]]/5، 73)
 +
* ب. فرستاده شدن سومین رسول به سوی انطاکیه پس از تکذیب دو رسول. ([[سوره یس]]/36، 14)
 +
* ج. منات، سومین بت مشرکان پس از لات و عزّی است. ([[سوره نجم]]/53، 20)؛ همچنین واژه ثُلاث به معنای سه تا سه تا.<ref>مجمع البحرین، ج1، ص326.</ref>
  
به معنای یک که 61 بار در قرآن آمده و 22 بار آن در ارتباط با توحید و یگانگی خداست:«واِلهُکُم اِلهٌ واحِدٌ لا اِلهَ اِلاّ هُوَ الرَّحمنُ الرَّحیم» (بقره/2، 163) این‌گونه آیات دلالت دارد که خدا یکی است و اله و معبودی جز او نیست. مقصود از وحدت و یگانگی خدا «وحدت عددی» نیست<ref>. المیزان، ج 6، ص 87؛ الخصال، ص 2.</ref>، بلکه منظور «وحدت حَقّه» است؛ یعنی وجود خدا به‌گونه‌ای است که تصور هرگونه شریک دیگری برای او ممکن نیست<ref>. منشور جاوید، ج 2، ص 183.</ref> و ذات او از هرگونه کثرت و ترکیب پیراسته است.<ref>. همان، ص 220.</ref> ( => توحید و نیز => اللّه)
+
دو بار در قرآن ذکر شده است:
  
''' دو'''
+
* الف. جواز ازدواج با بیش از یک زن. ([[سوره نساء]]/4، 3)
 +
* ب. بالهای فرشتگان. ([[سوره فاطر]]/35، 1)
  
واژه‌های اثنان، اثنین و اثنتین، معادل عربی عدد «دو» است که 15 بار در قرآن در 12 آیه و مرتبط با 9 موضوع ذکر شده است:الف. سهم‌الارث فرزندان میّت در صورتی که دو یا بیش از دو دختر باشند. (نساء/4،11، 176) ب. دوبار زنده شدن و مردن انسانها به صورت مردن پس از زندگی دنیا و زنده شدن برای حیات برزخی و سپس مردن پس از حیات برزخی و زنده شدن برای حساب روزقیامت.<ref>. المیزان، ج 17، ص 313.</ref> (غافر/40،11) ج. شاهد و گواه گرفتن دو نفر بر وصیّت. (مائده/5،106) د. زوجیّت در آفرینش حیوانات (دوگونه نر و ماده) (انعام/6،143  144) ه. زوجیّت در آفرینش میوه‌ها (دوگونه ترش و شیرین، تابستانی و زمستانی و...). (رعد/13،3) و. نفی شرک و دوگانه‌پرستی. (نحل/16،51) ز. داستان حضرت نوح(علیه السلام) در طوفان و دستور خدا به او که از هر نوعی از حیوانات یک جفت (نر و ماده) بر کشتی سوار کند تا نسل آنها قطع نشود.<ref>. نمونه، ج 9، ص 98.</ref> (مؤمنون/23،27؛ هود/11،40) ح. تکذیب فرستادگان خدا به سوی مردم انطاکیه که در ابتدا دو نفر بودند (یس/36،14)؛ همچنین واژه «مَثْنی» که به معنای دوتا دوتاست<ref>. مجمع البحرین، ج 1، ص 326.</ref> سه بار در قرآن آمده است:الف. جواز ازدواج با بیش از یک زن. (نساء/4،3) ب. قیام در راه خدا. (سبأ/34،46) ج. قدرت فرشتگان. (فاطر/35،1) واژه «ثانی» نیز به معنای دوم یک مرتبه درباره هجرت پیامبر(صلی الله علیه وآله)که تنها یک همراه داشت، در قرآن ذکر شده است. (توبه/9،40)
+
'''چهار'''
 +
 
 +
واژه‌های اربع و اربعه 12 بار در 12 آیه و مرتبط با 10 موضوع در قرآن دیده می‌شود:
 +
 
 +
* الف. عده وفات که 4 ماه و اندی است. ([[سوره بقره]]/2، 234)<ref>المیزان، ج2، ص242-243.</ref>
 +
* ب. 4 پرنده که [[حضرت ابراهیم]] علیه السلام به دستور خداوند و برای رؤیت چگونگی زنده کردن مردگان کشت. ([[سوره بقره]]/2، 260)<ref>همان، ص375؛ البرهان، ج1، ص536.</ref>
 +
* ج. ایلاء؛ اگر مردی از روی خشم و برای اذیت کردن همسرش سوگند یاد کرد که با او نزدیکی نکند، حاکم شرع 4 ماه به او مهلت می‌دهد که یا به مقتضای زوجیت بازگردد یا زن را طلاق دهد. ([[سوره بقره]]/2، 226)<ref>المیزان، ج2، ص226.</ref>
 +
* د. قذف؛ اگر کسی به زن محصنه و عفیفه‌ای نسبت زنا داد و 4 گواه که ناظر زنا بوده‌اند، نیاورد 80 تازیانه می‌خورد. ([[سوره نور]]/24، 4، 13)
 +
* ه. لعان؛ کسانی که به زنان خود نسبت زنا می‌دهند و 4 شاهد ندارند، باید 4 بار پیاپی بگویند: خدا را گواه می‌گیرم که در این نسبتی که می‌دهم، صادقم و بار پنجم بگویند: لعنت خدا بر من اگر از دروغگویان باشم. در مقابل، زن نیز باید 4 بار بگوید: خدا را شاهد می‌گیرم که این مرد از دروغگویان است و بار پنجم بگوید: لعنت خدا بر من اگر این‌ مرد از راستگویان باشد. ([[سوره نور]]/24، 69)<ref>همان، ج15، ص82.</ref>
 +
* و. شهادت بر زنا؛ خداوند فقط برای شهادت بر زنا 4 شاهد قرار داده و این به جهت سختگیری بر مدعی و حفظ آبروی مردم است. ([[سوره نساء]]/4، 15)<ref>تفسیر قرطبی، ج5، ص56؛ روح المعانی، مج3، ج4، ص366.</ref>
 +
* ز. تعداد ماههای حرام که 4 تا است: [[ذی‌ القعده]]، [[ذی‌ الحجه]]، [[محرم]] و [[رجب]]. ([[سوره توبه]]/9، 36)<ref>تفسیر قرطبی، ج8، ص85.</ref>
 +
* ح. اتمام حجت پیامبر صلی الله علیه و آله با مشرکان و تعیین 4 ماه فرصت به آنها. ([[سوره توبه]]/9، 2)<ref>جامع‌البیان، مج6، ج10، ص81؛ تفسیر قرطبی، ج8، ص85؛ نورالثقلین، ج2، ص181-183.</ref>
 +
* ط. چهارپایان که در کنار خزندگان و دو پایان از گونه‌های جانداران‌اند. ([[سوره نور]]/24، 45)<ref>المیزان، ج15، ص137.</ref>
 +
* ی. آفرینش کوهها و دیگر پدیده‌ها و نعمتهای زمین در 4 روز. ([[سوره فصلت]]/41، 10)<ref>جامع البیان، مج12، ج24، ص121-122.</ref>
  
''' سه'''
+
واژه «رابع» نیز به معنای چهارم دو مرتبه در قرآن ذکر شده است:
  
واژه‌های ثلاث و ثلاثه که معادل عربی عدد سه است 17 بار در 16 آیه و مرتبط با 13 موضوع در قرآن ذکر شده است:الف. عدّه طلاق که سه طُهر است. (طلاق/65،4؛ بقره/2،228) ب. کفّاره قربانی به این ترتیب که اگر کسی در ایّام حجّ نتوانست قربانی کند باید 10 روز روزه بگیرد؛ سه روز در ایام حجّ و 7 روز پس از بازگشت. (بقره/2،196)<ref>. مجمع البیان، ج 2، ص 520.</ref> ج. نفی شرک و قائل شدن به اقانیم سه‌گانه اب و ابن و روح‌القدس.<ref>. لغت‌نامه، ج 2، ص 2664.</ref> (نساء/4،171؛ مائده/5،73) د. تعداد احتمالی اصحاب کهف. (کهف/18،22) ه. فرزنددار شدن زکریا، به این ترتیب که خداوند در دوران پیری به او مژده آن را داد و او که از این امر شگفت‌زده شده بود از خدا خواست تا نشانه‌ای برایش قرار دهد. خداوند هم این نشانه را قرار داد که تا سه روز نتواند با مردم سخن بگوید، در حالی که صحیح و سالم بود. (مریم/19،10؛ آل‌عمران/3،41)<ref>. جامع البیان، مج 9، ج 16، ص 65  66.</ref> و. کفّاره شکستن سوگند که عبارت است از اطعام یا پوشاندن 10 مسکین، آزاد کردن یک بنده یا سه‌روز، روزه. (مائده/5،89)<ref>. مجمع‌البیان، ج 3، ص 368.</ref> ز. متخلفان از جنگ تبوک که سه نفر بودند:کعب بن مالک، هلال بن امیه و مرارة بن ربیع. (توبه/ 9،118)<ref>. همان، ج 5، ص120؛ تفسیرالمنار، ج11، ص 66.</ref> ح. نجوا، که هرگاه سه نفر با هم آهسته و در گوشی سخن بگویند خداوند چهارمی آنهاست و سخن آهسته و در گوشی آنها را می‌شنود و هیچ‌چیز بر او پوشیده نیست. (مجادله/58،7)<ref>. جامع البیان، مج 14، ج 28، ص 17  18.</ref> ط. آفرینش انسان در تاریکیهای سه‌گانه؛ خداوند انسان را در تاریکی شکم و رحم و پرده نازک دور تا دور جنین می‌آفریند. (زمر/39،6)<ref>. مجمع البیان، ج 8، ص 766.</ref> ی. اجازه گرفتن کودکان برای ورود به اتاق پدر و مادر در سه وقت:پیش از نماز صبح، هنگام استراحت ظهر و پس از نماز عشاء که پوشش آنها متناسب با وضعیت خواب است. (نور/24،58)<ref>. همان، ج 7، ص 242.</ref> ک. سایه سه شعبه آتش جهنم؛ دود آتش جهنم سه شعبه دارد:شاخه‌ای از بالای سر، شاخه‌ای از سمت راست و شاخه‌ای از سمت چپ، گنهکاران را احاطه می‌کند و آنها را در کام خود فرو می‌برد. (مرسلات/77،30)<ref>. التبیان، ج 10، ص 230؛ نمونه، ج 25، ص 417.</ref> ل. مدّتِ مهلت به پی‌کنندگان ناقه صالح؛ حضرت صالح(علیه السلام)به کسانی که ناقه وی را پی کردند سه روز مهلت داد تا از لذایذ دنیوی استفاده کنند و پس از سه روز عذاب الهی فرود آمد و آنها را نابود کرد. (هود/11،65)<ref>. مجمع البیان، ج 5، ص 265.</ref> م. گروه‌بندی انسانها در قیامت؛ مردم در روز قیامت سه صنف و گروه هستند:اصحاب یمین، اصحاب شمال و سابقون. (واقعه/56،7)<ref>. جامع البیان، مج 13، ج 27، ص 220.</ref>
+
* الف. شمار احتمالی [[اصحاب کهف]]. ([[سوره کهف]]/18، 22)
 +
* ب. علم و احاطه خدا بر نجوا و سخنان درگوشی. ([[سوره مجادله]]/58، 7) واژه «رُباع» نیز که به معنای 4 تا 4 تاست<ref>مجمع البحرین، ج1، ص326.</ref> دو بار در قرآن آمده است: جواز ازدواج با بیش از یک زن ([[سوره نساء]]/4، 3) و بالهای فرشتگان. ([[سوره فاطر]]/35، 1)
  
واژه‌های «ثالث و ثالثه» به معنای سوم نیز سه بار در قرآن ذکر شده است:الف. معتقدان به تثلیث در زمره کافران‌اند. (مائده/5،73) ب. فرستاده شدن سومین رسول به سوی انطاکیه پس از تکذیب دو رسول. (یس/36،14) ج. منات، سومین بت مشرکان پس از لات و عزّی است (نجم/53،20)؛ همچنین واژه ثُلاث به معنای سه تا سه تا<ref>. مجمع البحرین، ج 1، ص 326.</ref> دو بار در قرآن ذکر شده است:الف. جواز ازدواج با بیش از یک زن. (نساء/4،3) ب. بالهای فرشتگان. (فاطر/35،1)
+
'''پنج'''
  
'''چهار'''
+
این عدد دو مرتبه در قرآن و مرتبط با دو موضوع دیده می‌شود:
 +
 
 +
* الف. شمار احتمالی اصحاب کهف. ([[سوره کهف]]/18، 22)
 +
* ب. هیچ‌گاه سه نفر با هم نجوا نمی‌کنند، مگر این که خداوند چهارمین آنهاست و هیچ‌گاه 5 نفر با هم نجوا نمی‌کنند، مگر اینکه خداوند ششمین آنهاست. ([[سوره مجادله]]/58، 7) در این آیه نخست از نجوای سه نفری و سپس 5 نفری سخن می‌گوید و از نجوای 4 نفری برای رعایت فصاحت در کلام و عدم تکرار سخن نگفته<ref>نمونه، ج23، ص425.</ref> و به مراتب عدد از سه تا 6 بدون هیچ‌گونه تکرار اشاره کرده است.<ref>المیزان، ج19، ص184.</ref> واژه «خامسه» نیز به معنای پنجم دو بار در ارتباط با موضوع لعان در قرآن آمده است. ([[سوره نور]]/24، 7-9)
 +
 
 +
'''شش'''
 +
 
 +
این عدد 7 بار در [[قرآن]] آمده و در همه موارد با آفرینش آسمانها و زمین مرتبط است؛ در 4 آیه، تعبیر {{متن قرآن|«خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ»}} آمده ([[سوره اعراف]]/7، 54؛ [[سوره یونس]]/10، 3؛ [[سوره هود]]/11، 7؛ [[سوره حدید]]/57، 4) و در سه آیه، افزون بر آسمانها و زمین «مابینهما» نیز آمده است که در حقیقت توضیحی است برای جمله قبل. ([[سوره فرقان]]/25، 59؛ [[سوره سجده]]/32، 4؛ [[سوره ق]]/50، 38)<ref>نمونه، ج6، ص200.</ref>
 +
 
 +
واژه «سادس» نیز که به معنای ششم است، دو بار در قرآن آمده است:
 +
 
 +
* الف. شمار احتمالی [[اصحاب کهف]]. ([[سوره کهف]]/18، 22)
 +
* ب. علم و احاطه خداوند به نجوا و سخنان درِ گوشی. ([[سوره مجادله]]/58، 7)
 +
 
 +
'''هفت'''
 +
 
 +
این عدد، 24 بار و مرتبط با 9 موضوع در قرآن آمده است:
 +
 
 +
* الف. آسمانهای هفت‌گانه که در 9 آیه قرآن از آن یاد شده است. ([[سوره بقره]]/2، 29؛ [[سوره مؤمنون]]/23، 17، 86؛ [[سوره فصلت]]/41، 12؛ [[سوره طلاق]]/65، 12؛ [[سوره ملک]]/67، 3؛ [[سوره نوح]]/71، 15؛ [[سوره اسراء]]/17، 44؛ [[سوره نبا]]/78، 12) مفسران و قرآن‌پژوهان در این که مراد از آسمانهای هفت‌گانه چیست نظرات گوناگونی ابراز داشته‌اند.<ref>همان، ج‌1، ص‌166‌‌-167.</ref>
 +
* ب. رؤیای پادشاه مصر که 7 گاو لاغر را در حال خوردن 7 گاو چاق و همچنین 7 خوشه سبز را در کنار 7 خوشه خشک دید. [[حضرت یوسف]] علیه السلام خوابش را چنین تعبیر کرد که پس از 7 سال فراوانی نعمت، 7 سال قحطی پیش می‌آید؛<ref>مجمع‌البیان، ج5، ص364-365.</ref> نیز به آنان گفت: 7 سال پیاپی کشت و کار کنند و آنچه را می‌دروند، در خوشه نگهداری و انبار کنند و جز کمی از آن را نخورند تا در سالهای قحطی و سختی از آن استفاده کنند. ([[سوره یوسف]]/12، 43، 46-49)<ref>مجمع‌البیان، ج5، ص364-365.</ref>
 +
* ج. تشبیه انفاق در راه خدا به دانه‌ای که از آن 7 خوشه بروید و در هر خوشه‌ای 100 دانه باشد، یعنی انفاق در راه خدا 700 برابر پاداش دارد. ([[سوره بقره]]/2، 261)<ref>مجمع‌البیان، ج2، ص646.</ref>
 +
* د. نابودی قوم عاد به وسیله باد سرد و شدیدی که 7 شب و 8 روز پیاپی بر آنها وزید. ([[سوره حاقه]]/69، 7)<ref>روح‌المعانی، مج16، ج29، ص71؛ المیزان، ج19، ص393.</ref>
 +
* ه. سبع مثانی. ([[سوره حجر]]/15، 87) مقصود از «سبع مثانی» بنابر روایات پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل‌ بیت علیهم السلام سوره‌ حمد است.<ref>المیزان، ج12، ص191.</ref>
 +
* و. درهای هفت‌گانه جهنم. ([[سوره حجر]]/15، 44) مفسران در بیان منظور از این درها گفته‌اند: جهنم 7 نوع عذاب دارد و هر نوعی به مقتضای واردان چند قسم است. گناهانی که مستوجب آتش جهنم است 7 قسم است.<ref>روح‌المعانی، مج8، ج14، ص83؛ المیزان، ج12، ص170.</ref>
 +
* ز. بی‌نهایت‌ بودن کلمات‌ الهی. ([[سوره لقمان]]/31، 27) اگر همه درختان به قلم تبدیل شوند و دریاها به اضافه 7 برابر خود مرکب شوند و کلمات و نشانه‌های خدا را بنویسند، دریاها می‌خشکند پیش از آنکه کلمات الهی تمام شوند؛ چون کلمات خدا نامتناهی است.<ref>تفسیر ماوردی، ج4، ص344؛ المیزان، ج16، ص232-233.</ref>
 +
* ح. شمار احتمالی اصحاب کهف ([[سوره کهف]]/18، 22) که بنا به شواهدی در آیه، نظر مورد تأیید قرآن همین قول است.<ref>مجمع‌البیان، ج6، ص710؛ المیزان، ج13، ص268.</ref>
 +
* ط. کفاره کسی که در حج قربانی نکرده، سه روز روزه در [[حج]] و 7 روز پس از بازگشت است. ([[سوره بقره]]/2، 196)<ref>تحریرالوسیله، ج1، ص411.</ref>
  
واژه‌های اربع و اربعه 12 بار در 12 آیه و مرتبط با 10 موضوع در قرآن دیده می‌شود:الف. عدّه وفات که 4 ماه و اندی است. (بقره/2،234)<ref>. المیزان، ج 2، ص 242  243.</ref> ب. 4 پرنده که حضرت ابراهیم(علیه السلام)به دستور خداوند و برای رؤیت چگونگی زنده کردن مردگان کشت. (بقره/2،260)<ref>. همان، ص 375؛ البرهان، ج 1، ص 536.</ref> ج. ایلاء؛ اگر مردی از روی خشم و برای اذیّت کردن همسرش سوگند یاد کرد که با او نزدیکی نکند، حاکم شرع 4 ماه به او مهلت می‌دهد که یا به مقتضای زوجیت بازگردد یا زن را طلاق دهد. (بقره/2،226)<ref>. المیزان، ج 2، ص 226.</ref> د. قذف؛ اگر کسی به زن محصنه و عفیفه‌ای نسبت زنا داد و 4 گواه که ناظر زنا بوده‌اند نیاورد 80 تازیانه می‌خورد. (نور/24،4، 13) ه. لعان؛ کسانی که به زنان خود نسبت زنا می‌دهند و 4 شاهد ندارند، باید 4 بار پیاپی بگویند:خدا را گواه می‌گیرم که در این نسبتی که می‌دهم صادقم و بار پنجم بگویند:لعنت خدا بر من اگر از دروغگویان باشم. در مقابل، زن نیز باید 4 بار بگوید:خدا را شاهد می‌گیرم که این مرد از دروغگویان است و بار پنجم بگوید:لعنت خدا بر من اگر این‌مرد از راستگویان باشد. (نور/24،69)<ref>. همان، ج 15، ص 82.</ref> و. شهادت بر زنا؛ خداوند فقط برای شهادت بر زنا 4 شاهد قرار داده و این به جهت سختگیری بر مدّعی و حفظ آبروی مردم است. (نساء/4،15)<ref>. تفسیر قرطبی، ج 5، ص 56؛ روح المعانی، مج 3، ج 4، ص 366.</ref> ز. تعداد ماههای حرام که 4 تا است:ذی‌القعده، ذی‌الحجه، محرّم و رجب. (توبه/9،36)<ref>. تفسیر قرطبی، ج 8، ص 85.</ref> ح. اتمام حجت پیامبر(صلی الله علیه وآله) با مشرکان و تعیین 4 ماه فرصت به آنها. (توبه/9،2)<ref>. جامع‌البیان، مج 6، ج 10، ص 81؛ تفسیر قرطبی، ج 8، ص 85؛ نورالثقلین، ج 2، ص 181  183.</ref> ط. چهارپایان که در کنار خزندگان و دو پایان از گونه‌های جانداران‌اند. (نور/24،45)<ref>. المیزان، ج 15، ص 137.</ref> ی. آفرینش کوهها و دیگر پدیده‌ها و نعمتهای زمین در 4 روز. (فصّلت/41،10)<ref>. جامع البیان، مج 12، ج 24، ص 121  122.</ref>
+
'''هشت'''
  
واژه «رابع» نیز به معنای چهارم دو مرتبه در قرآن ذکر شده است:الف. شمار احتمالی اصحاب کهف. (کهف/18،22) ب. علم و احاطه خدا بر نجوا و سخنان درگوشی. (مجادله/58،7) واژه «رُباع» نیز که به معنای 4 تا 4 تاست<ref>. مجمع البحرین، ج 1، ص 326.</ref> دو بار در قرآن آمده است:جواز ازدواج با بیش از یک زن (نساء/4،3) و بالهای فرشتگان. (فاطر/35،1)
+
عدد 8 در [[قرآن]] 5 مرتبه و مرتبط با 4 موضوع آمده است:
  
''' پنج'''
+
* الف. آفرینش 8 تا از دامها (گاو، شتر، گوسفند و بز): {{متن قرآن|«وَأَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ الْأَنْعَامِ ثَمَانِيَةَ أَزْوَاجٍ»}} ([[سوره زمر]]/39، 6 و نیز [[سوره انعام]]/6، 143) مقصود از «ثمانیة ازواج» این است که خداوند از هر یک از «ضأن» «معز»، «بقر» و «ابل» دو تا یعنی دو گونه نر و ماده آفریده است.<ref>مجمع‌البیان، ج4، ص581؛ المیزان، ج7، ص365.</ref>
 +
* ب. شمار حاملان عرش الهی: {{متن قرآن|«وَيَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّكَ فَوْقَهُمْ يَوْمَئِذٍ ثَمَانِيَةٌ»}} ([[سوره حاقه]]/69، 17) در این که منظور از این حاملان هشت‌گانه، 8 نفر از ملائکه یا از پیامبران و امامان یا 8 ردیف فرشته است، نظرات مختلفی از سوی مفسران ارائه شده است.<ref>المیزان، ج19، ص398-401؛ انوارالقرآن، ج6، ص362.</ref>
 +
* ج. هلاکت [[قوم هود]] در 7 شب و 8 روز. ([[سوره حاقه]]/69، 7)
 +
* د. مهریه همسر [[حضرت موسی]] علیه السلام: {{متن قرآن|«عَلَىٰ أَنْ تَأْجُرَنِي ثَمَانِيَ حِجَجٍ»}} ([[سوره قصص]]/28، 27) که 8 سال حضرت موسی علیه السلام در خدمت شعیب بود و بعد به اختیار موسی علیه السلام دو سال بر آن افزوده شد.<ref>انوارالقرآن، ج4، ص443.</ref> واژه «ثامن» که به معنای هشتم است نیز یک بار در ارتباط با شمار اصحاب کهف در قرآن آمده است. ([[سوره کهف]]/18، 22)
  
این عدد دو مرتبه در قرآن و مرتبط با دو موضوع دیده می‌شود:الف. شمار احتمالی اصحاب کهف. (کهف/18،22) ب. هیچ‌گاه سه نفر با هم نجوا نمی‌کنند، مگر اینکه خداوند چهارمین آنهاست و هیچ‌گاه 5 نفر با هم نجوا نمی‌کنند، مگر اینکه خداوند ششمین آنهاست. (مجادله/58،7) در این آیه نخست از نجوای سه نفری و سپس 5 نفری سخن می‌گوید و از نجوای 4 نفری برای رعایت فصاحت در کلام و عدم تکرار سخن نگفته<ref>. نمونه، ج 23، ص 425.</ref> و به مراتب عدد از سه تا 6 بدون هیچ‌گونه تکرار اشاره کرده است.<ref>. المیزان، ج 19، ص 184.</ref> واژه «خامسه» نیز به معنای پنجم دو بار در ارتباط با موضوع لعان در قرآن آمده است. (نور/24،7  9)
+
'''نُه'''
  
'''شش'''
+
عدد 9 سه بار و مرتبط با دو موضوع در قرآن دیده می‌شود:
  
این عدد 7 بار در قرآن آمده و در همه موارد با آفرینش آسمانها و زمین مرتبط است؛ در 4 آیه، تعبیر «خَلَقَ السَّموتِ والاَرضَ فی سِتَّةِ اَیّام» آمده (اعراف/7،54؛ یونس/10،3؛ هود/11،7؛ حدید/57،4) و در سه آیه، افزون بر آسمانها و زمین «مابینهما» نیز آمده است که در حقیقت توضیحی است برای جمله قبل. (فرقان/25، 59؛ سجده/32، 4؛ ق/50، 38)<ref>. نمونه، ج 6، ص 200.</ref> واژه «سادس» نیز که به معنای ششم است، دو بار در قرآن آمده است:الف. شمار احتمالی اصحاب کهف. (کهف/18،22) ب. علم و احاطه خداوند به نجوا و سخنان درِ گوشی. (مجادله/58،7)
+
* الف. معجزات نُه‌گانه [[حضرت موسی]] علیه السلام: {{متن قرآن|«وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَىٰ تِسْعَ آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ»}} ([[سوره اسراء]]/17، 101) منظور از این معجزات تنها معجزاتی است که در برابر فرعون آورده شده که عبارت است از عصا، ید بیضا، طوفان، ملخ، قورباغه، آفت نباتی، خون، قحطی و کمبود میوه‌ها.<ref>المیزان، ج13، ص218؛ نمونه، ج12، ص311؛ انوارالقرآن، ج4، ص375.</ref> (نیز ر.ک: [[سوره اعراف]]/7، 130، 133؛ [[سوره نمل]]/27، 10، 12)
 +
* ب. پی‌کنندگان ناقه صالح در شهر حجر که 9 نفر بوده‌اند: {{متن قرآن|«وَكَانَ فِي الْمَدِينَةِ تِسْعَةُ رَهْطٍ يُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ»}}. ([[سوره نمل]]/27، 48)<ref>مجمع‌البیان، ج7، ص354؛ انوارالقرآن، ج4، ص397.</ref>
  
''' هفت'''
+
'''ده'''
  
این عدد، 24 بار و مرتبط با 9 موضوع در قرآن آمده است:الف. آسمانهای هفت‌گانه که در 9 آیه قرآن از آن یاد شده است. (بقره/2،29؛ مؤمنون/23،17، 86؛ فصّلت/ 41،12؛ طلاق/65،12؛ ملک/67،3؛ نوح/71،15؛ اسراء/17،44؛ نبأ/78،12) مفسران و قرآن‌پژوهان در اینکه مراد از آسمانهای هفت‌گانه چیست نظرات گوناگونی ابراز داشته‌اند.<ref>. همان، ج‌1، ص‌166‌‌167.</ref>ب. رؤیای پادشاه مصر که 7 گاو لاغر را در حال خوردن 7 گاو چاق و همچنین 7 خوشه سبز را در کنار 7 خوشه خشک دید. یوسف(علیه السلام)خوابش راچنین تعبیر کرد که پس از 7سال فراوانی نعمت، 7سال قحطی پیش می‌آید<ref>. مجمع‌البیان، ج 5، ص 364  365.</ref>؛ نیز به آنان گفت:7 سال پیاپی کشت و کار کنند و آنچه را می‌دروند، در خوشه نگهداری و انبار کنند و جز کمی از آن را نخورند تا در سالهای قحطی و سختی از آن استفاده کنند. (یوسف/12،43، 46  49)<ref>. مجمع‌البیان، ج 5، ص 364  365.</ref> ج. تشبیه انفاق در راه خدا به دانه‌ای که از آن 7 خوشه بروید و در هر خوشه‌ای 100 دانه باشد، یعنی انفاق در راه خدا 700 برابر پاداش دارد. (بقره/2،261)<ref>. مجمع‌البیان، ج 2، ص 646.</ref> د. نابودی قوم عاد به وسیله باد سرد و شدیدی که 7 شب و 8 روز پیاپی بر آنها وزید. (حاقّه/69،7<ref>. روح‌المعانی، مج16، ج29، ص 71؛ المیزان، ج 19، ص 393.</ref>) ه. سبع مثانی. (حجر/15،87) مقصود از «سبع مثانی» بنابر روایات پیامبر(صلی الله علیه وآله) و اهل‌بیت(علیهم السلام)سوره‌حمد است.<ref>. المیزان، ج 12، ص 191.</ref> و. درهای هفت‌گانه جهنم. (حجر/15،44) مفسران در بیان منظور از این درها گفته‌اند:جهنم 7 نوع عذاب دارد و هر نوعی به مقتضای واردان چند قسم است. گناهانی که مستوجب آتش جهنم است 7 قسم است.<ref>. روح‌المعانی، مج8، ج14، ص 83؛ المیزان، ج 12، ص 170.</ref>
+
عدد 10، 9 بار و مرتبط با 9 موضوع در قرآن آمده است:
  
ز. بی‌نهایت‌بودن کلمات‌الهی. (لقمان/31،27) اگر همه درختان به قلم تبدیل شوند و دریاها به اضافه 7 برابر خود مرکب شوند و کلمات و نشانه‌های خدا را بنویسند، دریاها می‌خشکند پیش از آنکه کلمات الهی تمام شوند؛ چون کلمات خدا نامتناهی است.<ref>. تفسیر ماوردی، ج 4، ص 344؛ المیزان، ج 16، ص 232  233.</ref> ح. شمار احتمالی اصحاب کهف (کهف/18،22) که بنا به شواهدی در آیه، نظر مورد تأیید قرآن همین قول است.<ref>. مجمع‌البیان، ج6، ص710؛ المیزان، ج13، ص268.</ref> ط. کفّاره کسی که در حجّ قربانی نکرده، سه روز روزه در حجّ و 7 روز پس از بازگشت است. (بقره/2،196)<ref>. تحریرالوسیله، ج 1، ص 411.</ref>
+
* الف. پاداش نیکوکاری: {{متن قرآن|«مَن جاءَ بِالحَسَنَةِ فَلَهُ عَشرُ اَمثالِها»}} ([[سوره انعام]]/6، 160) که طبق این آیه 10 برابر می‌گردد.
 +
* ب. کفاره قربانی حج؛ کسی که نتواند در حج قربانی کند باید سه روز در ایام حج و 7 روز هنگام بازگشت، روزه بگیرد که مجموعاً 10 روز می‌شود: {{متن قرآن|«وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ ۗ تِلْكَ عَشَرَةٌ كَامِلَةٌ»}} ([[سوره بقره]]/2، 196)
 +
* ج. کفاره حَنث قسم؛ اگر کسی بر انجام یا ترک کاری سوگند یاد کرد و مطابق آن عمل نکرد باید بنده‌ای را آزاد، یا 10 مستمند را اطعام کند یا سه روز، روزه بگیرد: {{متن قرآن|«فَكَفَّارَتُهُ إِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسَاكِينَ»}}. ([[سوره مائده]]/5، 89)<ref>تحریرالوسیله، ج2، ص110.</ref>
 +
* د. عده زن شوهر مرده که 4 ماه و 10 روز است: {{متن قرآن|«يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا»}}. ([[سوره بقره]]/2، 234)
  
''' هشت'''
+
* ه. میقات [[حضرت موسی]] علیه السلام که مجموعاً 40 شب، از ماه [[ذی‌ القعده]] تا شب دهم ذی‌حجه بود: {{متن قرآن|«  وَوَاعَدْنَا مُوسَىٰ ثَلَاثِينَ لَيْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ»}} ([[سوره اعراف]]/7، 142)<ref>التبیان، ج4، ص531؛ مجمع‌البیان، ج4، ص728.</ref>
  
عدد 8 در قرآن 5 مرتبه و مرتبط با 4 موضوع آمده است:الف. آفرینش 8 تا از دامها (گاو، شتر، گوسفند و بز):«و اَنزَلَ لَکُم مِنَ الاَنعمِ ثَمنیَةَ اَزوج» (زمر/39،6 و نیز انعام/6،143) مقصود از «ثمانیة ازواج» این است که خداوند از هر یک از «ضأن» «معز»، «بقر» و «ابل» دو تا یعنی دو گونه نر و ماده آفریده است.<ref>. مجمع‌البیان، ج4، ص581؛ المیزان، ج7، ص 365.</ref> ب. شمار حاملان عرش الهی:«و یَحمِلُ عَرشَ رَبِّکَ فَوقَهُم یَومَئِذ ثَمنِیَه» (حاقّه/69،17) در اینکه منظور از این حاملان هشت‌گانه، 8 نفر از ملائکه یا از پیامبران و امامان یا 8 ردیف فرشته است، نظرات مختلفی از سوی مفسران ارائه شده است.<ref>. المیزان، ج 19، ص 398، 401؛ انوارالقرآن، ج 6، ص 362.</ref> ج. هلاکت قوم هود در 7 شب و 8 روز. (حاقّه/69،7) د. مهریه همسر موسی(علیه السلام):«عَلی اَن تَأجُرَنی ثَمنِیَ حِجَج» (قصص/28،27) که 8 سال حضرت موسی در خدمت شعیب بود و بعد به اختیار موسی(علیه السلام)دو سال بر آن افزوده شد.<ref>. انوارالقرآن، ج 4، ص 443.</ref> واژه «ثامن» که به معنای هشتم است نیز یک بار در ارتباط با شمار اصحاب کهف در قرآن آمده است. (کهف/18،22)
+
* و. مهریه همسر [[حضرت موسی]] علیه السلام که 8 سال کارگری برای [[حضرت شعیب]] علیه السلام بود و در پایان، از روی اختیار 10 سال شد: {{متن قرآن|«فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْرًا فَمِنْ عِنْدِكَ»}}. ([[سوره قصص]]/28، 27)<ref>انوارالقرآن، ج4، ص443؛ التبیان، ج8، ص145.</ref>
  
''' نُه'''
+
* ز. شبهای ده‌گانه که مورد سوگند الهی قرار گرفته و منظور از آنها شبهای ده‌گانه اول [[ذی الحجه]] است.<ref>انوار القرآن، ج6، ص621؛ نورالثقلین، ج5، ص571.</ref> یا امامان معصوم از [[امام حسن]] مجتبی تا [[امام حسن عسکری]] علیهم السلام در کنار شفع که امیرمؤمنان و [[حضرت فاطمه]] علیهماالسلام را شامل می‌شود و وَتْر که خدای واحد است: {{متن قرآن|«والفَجر × وَلَيَالٍ عَشْرٍ»}}. ([[سوره فجر]]/89، 1-2)<ref>البرهان، ج5، ص650.</ref>
  
عدد 9 سه بار و مرتبط با دو موضوع در قرآن دیده می‌شود:الف. معجزات نُه‌گانه موسی(علیه السلام):«و لَقَد ءاتَینا موسی تِسعَ ءایت بَیِّنت» (اسراء/17،101) منظور از این معجزات تنها معجزاتی است که در برابر فرعون آورده شده که عبارت است از عصا، ید بیضا، طوفان، ملخ، قورباغه، آفت نباتی، خون، قحطی و کمبود میوه‌ها.<ref>. المیزان، ج 13، ص 218؛ نمونه، ج 12، ص 311؛ انوارالقرآن، ج 4، ص 375.</ref> (نیز ر.ک:اعراف/7،130، 133؛ نمل/27، 10، 12) ب. پی‌کنندگان ناقه صالح در شهر حجر که 9 نفر بوده‌اند:«و کانَ فِی‌المَدینَةِ تِسعَةُ رَهط یُفسِدونَ فِی‌الاَرضِ» (نمل/27،48)<ref>. مجمع‌البیان، ج 7، ص 354؛ انوارالقرآن، ج 4، ص 397.</ref>
+
* ح. تحدی به آوردن 10 سوره بسان قرآن: {{متن قرآن|«قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ مُفْتَرَيَاتٍ»}}. ([[سوره هود]]/11، 13)
  
''' ده'''
+
* ط. گفتگوی مجرمان در روز قیامت که بر اثر طولانی بودن عذاب، مدت درنگ در دنیا را تنها 10 روز می‌پندارند: {{متن قرآن|«يَتَخَافَتُونَ بَيْنَهُمْ إِنْ لَبِثْتُمْ إِلَّا عَشْرًا»}}. ([[سوره طه]]/20، 103)<ref>مجمع‌البیان، مج7، ص48؛ انوارالقرآن، ج3، ص634.</ref>
  
عدد 10، 9بار و مرتبط با 9موضوع در قرآن آمده است:الف. پاداش نیکوکاری:«مَن جاءَ بِالحَسَنَةِ فَلَهُ عَشرُ اَمثالِها» (انعام/6،160) که طبق این آیه 10 برابر می‌گردد. ب. کفّاره قربانی حجّ؛ کسی که نتواند در حجّ قربانی کند باید سه روز در ایام حجّ و 7 روز هنگام بازگشت، روزه بگیرد که مجموعاً 10 روز می‌شود:«و سَبعَة اِذا رَجَعتُم تِلکَ عَشَرَةٌ کامِلَةٌ» (بقره/2،196) ج. کفّاره حَنث قسم؛ اگر کسی بر انجام یا ترک کاری سوگند یاد کرد و مطابق آن عمل نکرد باید بنده‌ای را آزاد، یا 10 مستمند را اطعام کند یا سه روز، روزه بگیرد:«فَکَفّرَتُهُ اِطعامُ عَشَرَةِ مَسکینَ» (مائده/5،89)<ref>. تحریرالوسیله، ج 2، ص 110.</ref> د. عدّه زن شوهر مرده که 4 ماه و 10 روز است:«یَتَرَبَّصنَ بِاَنفُسِهِنَّ اَربَعَةَ اَشهُر و عَشرًا» (بقره/2،234) ه. میقات موسی(علیه السلام) که مجموعاً 40 شب، از ماه ذی‌قعده تا شب دهم ذی‌حجه بود:«و وعَدنا موسی ثَلثینَ لَیلَةً و اَتمَمنها بِعَشر» (اعراف/7،142)<ref>. التبیان، ج4، ص531؛ مجمع‌البیان، ج 4، ص 728.</ref> و. مهریه همسر موسی(علیه السلام) که 8 سال کارگری برای حضرت شعیب(علیه السلام)بود و در پایان، از روی اختیار 10 سال شد:«فَاِن اَتمَمتَ عَشرًا فَمِن عِندِکَ» (قصص/28،27)<ref>. انوارالقرآن، ج4، ص443؛ التبیان، ج 8، ص 145.</ref> ز. شبهای ده‌گانه که مورد سوگند الهی قرار گرفته و منظور از آنها شبهای ده‌گانه اول ذی حجه است<ref>. انوار القرآن، ج 6، ص 621؛ نورالثقلین، ج 5، ص 571.</ref> یا امامان معصوم از امام حسن مجتبی تا امام حسن عسکری(علیهم السلام) در کنار شفع که امیرمؤمنان و فاطمه(علیهما السلام) را شامل می‌شود و وَتْر که خدای واحد است:«والفَجر * ولَیال عَشر» (فجر/89،1  2)<ref>. البرهان، ج 5، ص 650.</ref> ح. تحدّی به آوردن 10 سوره به‌سان قرآن:«قُل فَأتوا بِعَشرِ سُوَر مِثلِهِ مُفتَرَیت» (هود/11،13) ط. گفتوگوی مجرمان در روز قیامت که بر اثر طولانی بودن عذاب، مدت درنگ در دنیا را تنها 10 روز می‌پندارند:«یَتَخفَتونَ بَینَهُم اِن لَبِثتُم اِلاّ عَشرا» (طه/20،103)<ref>. مجمع‌البیان، مج 7، ص 48؛ انوارالقرآن، ج 3، ص 634.</ref>
+
'''یازده'''
  
''' یازده'''
+
عدد 11 یک بار در قرآن، در ارتباط با رؤیای [[حضرت یوسف]] علیه السلام ذکر شده است: {{متن قرآن|«يَا أَبَتِ إِنِّي رَأَيْتُ أَحَدَ عَشَرَ كَوْكَبًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَيْتُهُمْ لِي سَاجِدِينَ»}}. ([[سوره یوسف]]/12، 4)
  
عدد 11 یک بار در قرآن، در ارتباط با رؤیای حضرت یوسف(علیه السلام) ذکر شده است:«یاَبَتِ اِنّی رَاَیتُ اَحَدَ عَشَرَ کَوکَبًا والشَّمسَ والقَمَرَ رَاَیتُهُم لی سجِدین» (یوسف/12،4) امام باقر(علیه السلام)فرمود:تأویل خواب این بود که یوسف(علیه السلام)به پادشاهی مصر رسید و پدر و مادر و برادرانش نزد او آمدند. خورشید مادر، ماه پدر و 11 ستاره برادرانش بودند که همگی وقتی نزد وی آمدند و نگاهشان به یوسف(علیه السلام)افتاد، سجده شکر کردند و سجودشان برای خدا بود.<ref>. البرهان، ج 3، ص 153؛ نورالثقلین، ج 2، ص 410.</ref>
+
[[امام باقر]] علیه السلام فرمود: تأویل خواب این بود که حضرت یوسف علیه السلام به پادشاهی [[مصر]] رسید و پدر و مادر و برادرانش نزد او آمدند. خورشید مادر، ماه پدر و 11 ستاره برادرانش بودند که همگی وقتی نزد وی آمدند و نگاهشان به یوسف علیه السلام افتاد، [[سجده شکر]] کردند و سجودشان برای خدا بود.<ref>البرهان، ج3، ص153؛ نورالثقلین، ج2، ص410.</ref>
  
 
'''دوازده'''
 
'''دوازده'''
  
این عدد 5 بار، در 4 آیه و مرتبط با 4 موضوع در قرآن کریم آمده است:الف. ماههای دوازده‌گانه سال:«اِنَّ عِدَّةَ الشُّهورِ عِندَ اللّهِ اثنا عَشَرَ شَهرًا» (توبه/9،37) ب. تقسیم بنی‌اسرائیل به 12 گروه:«و قَطَّعنهُمُ اثنَتَی عَشرَةَ اَسباطًا اُمَمًا» (اعراف/7،160) ج. شمار نقبای بنی‌اسرائیل که 12 نفر و بنا به نظر برخی مفسران از وزیران موسی(علیه السلام)بوده‌اند<ref>. روح المعانی، مج 4، ج 6، ص 129.</ref>:«و بَعَثنا مِنهُمُ اثنَی عَشَرَ نَقیبًا» (مائده/5،12) د. شمار چشمه‌هایی که خداوند برای بنی‌اسرائیل از سنگ جوشاند:«فَانفَجَرَت مِنهُ اثنَتا عَشرَةَ عَینًا» (بقره/2،60؛ اعراف/7، 160)
+
این عدد 5 بار، در 4 آیه و مرتبط با 4 موضوع در [[قرآن کریم]] آمده است:
 +
 
 +
* الف. ماههای دوازده‌گانه سال: {{متن قرآن|«اِنَّ عِدَّةَ الشُّهورِ عِندَاللّهِ اثنا عَشَرَ شَهرًا»}}. ([[سوره توبه]]/9، 37)
 +
 
 +
* ب. تقسیم بنی‌اسرائیل به 12 گروه: {{متن قرآن|«وَقَطَّعْنَاهُمُ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ أَسْبَاطًا أُمَمًا»}}. ([[سوره اعراف]]/7، 160)
 +
 
 +
* ج. شمار نقبای بنی‌اسرائیل که 12 نفر و بنا به نظر برخی مفسران از وزیران [[حضرت موسی]] علیه السلام بوده‌اند:<ref>روح المعانی، مج4، ج6، ص129.</ref> {{متن قرآن|«وَبَعَثْنَا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيبًا»}} ([[سوره مائده]]/5، 12)
 +
 
 +
* د. شمار چشمه‌هایی که خداوند برای بنی‌اسرائیل از سنگ جوشاند: {{متن قرآن|«فَانفَجَرَت مِنهُ اثنَتا عَشرَةَ عَینًا»}}. ([[سوره بقره]]/2، 60؛ [[سوره اعراف]]/7، 160)
  
 
'''نوزده'''
 
'''نوزده'''
  
عدد 19 یک بار در قرآن آمده است:«عَلَیها تِسعَةَ عَشَر» (مدثّر/74،30)؛ 19 فرشته بر جهنم موکل و عهده‌دار عذاب مجرمان هستند.<ref>. المیزان، ج 20، ص 88.</ref> برخی گفته‌اند:مقصود 19 صنف از اصناف فرشتگان است.<ref>. انوار القرآن، ج 6، ص 447.</ref> برخی نیز آنان را رؤسا و سرگروههای فرشتگان مأمور عذاب می‌دانند که شمار همه آنها را با هیچ لفظ و عبارتی نمی‌توان بیان کرد.<ref>. تفسیر قرطبی، ج 19، ص 53.</ref> در این باره که چرا عدد 19 درباره فرشتگان دوزخ به‌کار رفته، بین مفسران اختلاف است؛ عده‌ای راز آن را هماهنگی با اخبار پیامبران پیشین می‌دانند و برخی می‌گویند:چون عدد 19 بزرگ‌ترین عدد آحاد، یعنی 9 و کوچک‌ترین عدد عشرات یعنی 10 را در خود جمع کرده است.<ref>. مجمع‌البیان، ج 10، ص 586.</ref> برخی دیگر بر این باورند که مقصود از آن مبالغه در کثرت است.<ref>. نثر طوبی، ج 1، ص 107.</ref>
+
عدد 19 یک بار در قرآن آمده است: {{متن قرآن|«عَلَیها تِسعَةَ عَشَر»}} ([[سوره مدثر]]/74، 30)؛ 19 فرشته بر جهنم موکل و عهده‌دار عذاب مجرمان هستند.<ref>المیزان، ج20، ص88.</ref> برخی گفته‌اند: مقصود 19 صنف از اصناف فرشتگان است.<ref>انوارالقرآن، ج6، ص447.</ref> برخی نیز آنان را رؤسا و سرگروه های فرشتگان مأمور عذاب می‌دانند که شمار همه آنها را با هیچ لفظ و عبارتی نمی‌توان بیان کرد.<ref>تفسیر قرطبی، ج19، ص53.</ref>
 +
 
 +
در این باره که چرا عدد 19 درباره [[فرشتگان]] [[دوزخ]] بکار رفته، بین مفسران اختلاف است؛ عده‌ای راز آن را هماهنگی با اخبار پیامبران پیشین می‌دانند و برخی می‌گویند: چون عدد 19 بزرگترین عدد آحاد، یعنی 9 و کوچک‌ترین عدد عشرات یعنی 10 را در خود جمع کرده است.<ref>مجمع‌البیان، ج10، ص586.</ref> برخی دیگر بر این باورند که مقصود از آن مبالغه در کثرت است.<ref>نثر طوبی، ج1، ص107.</ref>
 +
 
 +
'''بیست'''
 +
 
 +
این عدد یک بار در قرآن، درباره تشویق و ترغیب مسلمانان به جهاد با کافران و مشرکان آمده است: {{متن قرآن|«إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ»}} ([[سوره انفال]]/8، 65) در صدر اسلام بر هر مسلمانی واجب بود که با 10 نفر از کافران بجنگد و اگر می‌گریخت، فراری محسوب می‌شد.
 +
 
 +
سپس خداوند به علت ضعف آنها این حکم را برداشت و بر آنها واجب کرد که یک نفر از مسلمانان با دو نفر از کافران بجنگد.<ref>البرهان، ج2، ص709.</ref> مجاهد می‌گوید: این حکم مربوط به [[جنگ بدر]] است که هر مسلمانی مأمور بود با 10 نفر از مشرکان بجنگد.<ref>تفسیر ماوردی، ج2، ص332.</ref> و هر 20 نفر باید با 200 نفر می‌جنگید.
 +
 
 +
'''سی'''
  
''' بیست'''
+
عدد 30 دو بار و مرتبط با دو موضوع در قرآن آمده‌ است:
  
این عدد یک بار در قرآن، درباره تشویق و ترغیب مسلمانان به جهاد با کافران و مشرکان آمده است:«اِن یَکُن مِنکُم عِشرونَ صبِرونَ یَغلِبوا مِائَتَینِ» (انفال/8،65) در صدر اسلام بر هر مسلمانی واجب بود که با 10 نفر از کافران بجنگد و اگر می‌گریخت، فراری محسوب می‌شد. سپس خداوند به علت ضعف آنها این حکم را برداشت و بر آنها واجب کرد که یک نفر از مسلمانان با دو نفر از کافران بجنگد.<ref>. البرهان، ج 2، ص 709.</ref> مجاهد می‌گوید:این حکم مربوط به جنگ بدر است که هر مسلمانی مأمور بود با 10 نفر از مشرکان بجنگد<ref>. تفسیر ماوردی، ج 2، ص 332.</ref> و هر 20 نفر باید با 200 نفر می‌جنگید.
+
* الف. میقات‌ [[حضرت موسی]] علیه السلام: {{متن قرآن|«وَوَاعَدْنَا مُوسَىٰ ثَلَاثِينَ لَيْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ »}}. ([[سوره اعراف]]/7  ، 142)
  
''' سی'''
+
* ب. اقل مدت بارداری و دوران شیردهی: {{متن قرآن|«و حَملُهُ و فِصلُهُ ثَلثونَ شَهرًا»}} ([[سوره احقاف]]/46، 15) 30 ماه مدتی است که برای اقل حمل و حد کامل شیردهی مقدر شده است، چون مدت کامل شیردهی 24 ماه است ([[سوره بقره]]/2، 233)، پس اقل مدت حمل 6 ماه است، بنابراین اگر فرزند 9 ماهه به دنیا آمد، موجب نقصان دوران شیردهی نمی‌شود.<ref>همان، ج5، ص276.</ref>
  
عدد 30 دو بار و مرتبط با دو موضوع در قرآن آمده‌است:الف. میقات‌موسی(علیه السلام):«و وعَدنا موسی ثَلثینَ لَیلَةً واَتمَمنها بِعَشر» (اعراف/7،142) ب. اقل مدت بارداری و دوران شیردهی:«و حَملُهُ و فِصلُهُ ثَلثونَ شَهرًا» (احقاف/46،15) 30 ماه مدتی است که برای اقل حمل و حدّ کامل شیردهی مقدّر شده است، چون مدت کامل شیردهی 24 ماه است (بقره/2،233)، پس اقل مدت حمل 6 ماه است، بنابراین، اگر فرزند 9 ماهه به دنیا آمد، موجب نقصان دوران شیردهی نمی‌شود.<ref>. همان، ج 5، ص 276.</ref> برخی گفته‌اند:این مدت، مجموع ایام حمل و شیردهی است؛ یعنی اگر بچه‌ای 6 ماهه به دنیا آمد دوران شیردهی 24 ماه و اگر 9 ماهه به دنیا آمد، دوران شیردهی 21 ماه است.<ref>. همان، ج 5، ص 276.</ref> این قول از ابن عباس نقل شده است.<ref>. مجمع البیان، مج 9، ص 130.</ref>
+
برخی گفته‌اند: این مدت، مجموع ایام حمل و شیردهی است؛ یعنی اگر بچه‌ای 6 ماهه به دنیا آمد دوران شیردهی 24 ماه و اگر 9 ماهه به دنیا آمد، دوران شیردهی 21 ماه است.<ref>همان، ج5، ص276.</ref> این قول از ابن عباس نقل شده است.<ref>مجمع البیان، مج9، ص130.</ref>
  
 
'''چهل'''
 
'''چهل'''
  
این عدد 4 بار در قرآن آمده است. ( => اربعین)
+
این عدد 4 بار در قرآن آمده است. (=>اربعین)
  
''' پنجاه'''
+
'''پنجاه'''
  
عدد 50 در قرآن یک بار و در ارتباط با بیان مدت پیامبری حضرت نوح(علیه السلام)آمده است:«ولَقَد اَرسَلنا نوحًا اِلی قَومِهِ فَلَبِثَ فیهِم اَلفَ سَنَة اِلاّ خَمسینَ عامًا» (عنکبوت/29،14) ( => هزار، در همین مقاله)
+
عدد 50 در قرآن یک بار و در ارتباط با بیان مدت پیامبری [[حضرت نوح]] علیه السلام آمده است: {{متن قرآن|«وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَىٰ قَوْمِهِ فَلَبِثَ فِيهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِينَ عَامًا»}} ([[سوره عنکبوت]]/29، 14) (=>هزار، در همین مقاله)
  
''' شصت'''
+
'''شصت'''
  
این عدد یک بار و درباره کفّاره ظهار در قرآن آمده که سه چیز است:آزاد کردن بنده، و در صورت عجز دو ماه روزه پی در پی و در صورت ناتوانی، اطعام 60 مسکین:«فَمَن لَم یَستَطِع فَاِطعَامُ سِتّینَ مِسکینًا» (مجادله/58،4)<ref>. تحریرالوسیله، ج 2، ص 318.</ref> ظهار، نوعی طلاق در زمان جاهلیت بوده که مرد به همسر خود می‌گفت:ظَهْرکِ کظهر أمّی (پشت تو مانند پشت مادر من است) و بدین وسیله او را مانند مادر خویش بر خود حرام می‌کرد.
+
این عدد یک بار و درباره کفاره ظهار در [[قرآن]] آمده که سه چیز است: آزاد کردن بنده و در صورت عجز دو ماه روزه پی در پی و در صورت ناتوانی، اطعام 60 مسکین: {{متن قرآن|«فَمَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَإِطْعَامُ سِتِّينَ مِسْكِينًا»}}. ([[سوره مجادله]]/58، 4)<ref>تحریرالوسیله، ج2، ص318.</ref>
 +
 
 +
ظهار، نوعی طلاق در زمان جاهلیت بوده که مرد به همسر خود می‌گفت: ظَهْرکِ کظهر أمّی (پشت تو مانند پشت مادر من است) و بدین وسیله او را مانند مادر خویش بر خود حرام می‌کرد.
  
 
'''هفتاد'''
 
'''هفتاد'''
  
عدد 70 سه بار، در سه آیه و مرتبط با سه موضوع در قرآن آمده است:الف. شمار برگزیدگان موسی(علیه السلام) برای میقات با خدا:«واختارَ موسی قَومَهُ سَبعینَ رَجُلاً لِمیقتِنا» (اعراف/7،155) و گرفتار آمدن آنها به عذاب، پس از اصرار بر تقاضای رؤیت خداوند و زنده شدن مجدّد آنان به درخواست موسی(علیه السلام). (اعراف/7،155)<ref>. التبیان، ج 4، ص 556؛ البرهان، ج 2، ص 591؛ المیزان، ج 8، ص 270.</ref> ب. عدم آمرزش منافقان، هر چند رسول خدا(صلی الله علیه وآله) 70 بار برای آنان طلب آمرزش کند:«اِن تَستَغفِر لَهُم سَبعینَ مَرَّةً فَلَن یَغفِرَ اللّهُ لَهُم» (توبه/9،80) ذکر عدد 70 در اینجا کنایه از کثرت است و خصوصیتی ندارد، چنان که عدد 100 و 1000 گاهی در کثرت به‌کار می‌رود.<ref>. همان، ج 9، ص 351  352؛ انوار القرآن، ج 2، ص 576.</ref> ج. طول زنجیری که جهنمیان را با آن می‌بندند که 70 ذراع است:«ثُمَّ فی سِلسِلَة ذَرعُها سَبعونَ ذِراعًا فاسلُکوه» (حاقّه/69،32) برخی مفسران، اندازه ذراعهای اخروی را متفاوت از ذراعهای دنیا دانسته<ref>. جامع‌البیان، مج 14، ج 29، ص 78.</ref> و برخی نیز گفته‌اند:ممکن است مقصود از 70 همین عدد خاص باشد که در این صورت خدا می‌داند حکمت 70 زراع بودن این زنجیر چیست و برخی نیز تکثیر و مبالغه را منظور نظر آیه دانسته‌اند.<ref>. روح‌المعانی، مج 16، ج 29، ص 85.</ref>
+
عدد 70 سه بار، در سه آیه و مرتبط با سه موضوع در قرآن آمده است:
 +
 
 +
* الف. شمار برگزیدگان [[حضرت موسی]] علیه السلام برای میقات با خدا: {{متن قرآن|«وَاخْتَارَ مُوسَىٰ قَوْمَهُ سَبْعِينَ رَجُلًا لِمِيقَاتِنَا»}}. ([[سوره اعراف]]/7، 155) و گرفتار آمدن آنها به عذاب پس از اصرار بر تقاضای رؤیت خداوند و زنده شدن مجدد آنان به درخواست موسی علیه السلام. ([[سوره اعراف]]/7، 155)<ref>التبیان، ج4، ص556؛ البرهان، ج2، ص591؛ المیزان، ج8، ص270.</ref>
 +
 
 +
* ب. عدم آمرزش منافقان، هر چند [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله 70 بار برای آنان طلب آمرزش کند: {{متن قرآن|«اِن تَستَغفِر لَهُم سَبعینَ مَرَّةً فَلَن یَغفِرَاللّهُ لَهُم»}} ([[سوره توبه]]/9، 80) ذکر عدد 70 در اینجا کنایه از کثرت است و خصوصیتی ندارد، چنان که عدد 100 و 1000 گاهی در کثرت بکار می‌رود.<ref>همان، ج9، ص351-352؛ انوار القرآن، ج2، ص576.</ref>
 +
 
 +
* ج. طول زنجیری که جهنمیان را با آن می‌بندند که 70 ذراع است: {{متن قرآن|«ثُمَّ فِي سِلْسِلَةٍ ذَرْعُهَا سَبْعُونَ ذِرَاعًا فَاسْلُكُوهُ» }} ([[سوره حاقه]]/69، 32) برخی مفسران، اندازه ذراعهای اخروی را متفاوت از ذراعهای دنیا دانسته<ref>جامع‌البیان، مج14، ج29، ص78.</ref> و برخی نیز گفته‌اند: ممکن است مقصود از 70 همین عدد خاص باشد که در این صورت خدا می‌داند حکمت 70 زراع بودن این زنجیر چیست و برخی نیز تکثیر و مبالغه را منظور نظر آیه دانسته‌اند.<ref>روح‌المعانی، مج16، ج29، ص85.</ref>
  
 
'''هشتاد'''
 
'''هشتاد'''
  
این عدد یک بار و درباره حدّ «قذف» در قرآن آمده است. شخص قذف کننده وقتی بیّنه و شاهدی برای صحت گفتارش نیاورد، سه حکم بر او ثابت است:80 ضربه شلاّق، عدم پذیرش شهادت وی، و فاسق بودن او نزد خدا و مردم:«فَاجلِدوهُم ثَمنینَ جَلدَةً ولا تَقبَلوا لَهُم شَهدَةً اَبَدًا و اُولئِکَ هُمُ الفسِقون» (نور/24،4)<ref>. تفسیر ابن کثیر، ج 3، ص 275.</ref>
+
این عدد یکبار و درباره حد «قذف» در [[قرآن]] آمده است. شخص قذف کننده وقتی بیّنه و شاهدی برای صحت گفتارش نیاورد، سه حکم بر او ثابت است: 80 ضربه شلاّق، عدم پذیرش شهادت وی و فاسق بودن او نزد خدا و مردم: {{متن قرآن|«فَاجْلِدُوهُمْ ثَمَانِينَ جَلْدَةً وَلَا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهَادَةً أَبَدًا ۚ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ»}}. ([[سوره نور]]/24، 4)<ref>تفسیر ابن کثیر، ج3، ص275.</ref>
 +
 
 +
'''نود و نه'''
 +
 
 +
عدد 99 یک بار و درباره کسانی که برای طرح دعوا و فصل خصومت نزد [[حضرت داود]] علیه السلام آمدند، مطرح شده است: {{متن قرآن|«إِنَّ هَٰذَا أَخِي لَهُ تِسْعٌ وَتِسْعُونَ نَعْجَةً وَلِيَ نَعْجَةٌ وَاحِدَةٌ»}}. ([[سوره ص]]/38، 23) بیشتر مفسران معتقدند این دو نفر از فرشتگان بودند که خداوند برای آزمودن [[حضرت داود]] علیه السلام نزد او فرستاد.<ref>المیزان، ج‌17، ص‌193.</ref>
 +
 
 +
یکی از آن دو گفت: این برادر من 99 گوسفند دارد و من یک گوسفند و آن یک گوسفند را هم می‌خواهد از من بگیرد.<ref>تفسیر مراغی، مج‌8‌، ج‌23، ص‌109.</ref> او در دعوا بر من غالب آمده، چون در طرح حجت از من تواناتر است.<ref>انوار القرآن، ج5، ص193.</ref>
 +
 
 +
[[حضرت داود]] علیه السلام به نفع برادری که یک میش داشت، حکم کرد و سپس متوجه شد که این امتحانی از جانب خدا بوده و او شتابزده داوری کرده است. طبق روایتی از [[امام رضا]] علیه السلام عجله او از این جهت بود که از مدعی بیّنه نخواست و نظر مدعی علیه را هم نپرسید.<ref>عیون اخبارالرضا علیه السلام، ج1، ص394؛ المیزان، ج17، ص200.</ref>
 +
 
 +
'''صد'''
  
''' نود و نه'''
+
عدد 100، 6 بار در 5 آیه و مرتبط با 4 موضوع در قرآن آمده است:
  
عدد 99 یک بار و درباره کسانی که برای طرح دعوا و فصل خصومت نزد حضرت داود(علیه السلام)آمدند، مطرح شده است:«اِنَّ هذا اَخی لَهُ تِسعٌ و تِسعونَ نَعجَةً ولِیَ نَعجَةٌ واحِدَةٌ» (ص/38،23) بیشتر مفسران معتقدند این دو نفر از فرشتگان بودند که خداوند برای آزمودن داود(علیه السلام)نزد او فرستاد.<ref>. المیزان، ج‌17، ص‌193.</ref>یکی از آن دو گفت:این برادر من 99 گوسفند دارد و من یک گوسفند و آن یک گوسفند را هم می‌خواهد از من بگیرد.<ref>. تفسیر مراغی، مج‌8‌، ج‌23، ص‌109.</ref>او در دعوا بر من غالب آمده، چون در طرح حجت از من تواناتر است.<ref>. انوار القرآن، ج 5، ص 193.</ref> داود(علیه السلام) به نفع برادری که یک میش داشت حکم کرد و سپس متوجه شد که این امتحانی از جانب خدا بوده و او شتابزده داوری کرده است. طبق روایتی از امام رضا(علیه السلام)عجله او از این جهت بود که از مدّعی بیّنه نخواست و نظر مدّعی علیه را هم نپرسید.<ref>. عیون اخبارالرضا(علیه السلام)، ج 1، ص 394؛ المیزان، ج 17، ص 200.</ref>
+
* الف. داستان عزیر<ref>نورالثقلین، ج1، ص269.</ref> یا ارمیا<ref>البرهان، ج1، ص529-532.</ref> که به دستور خداوند پس از 100 سال دوباره زنده شد: {{متن قرآن|«فَأَمَاتَهُ اللَّهُ مِائَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ قَالَ كَمْ لَبِثْتَ قَالَ لَبِثْتُ يَوْمًاأَوْ بَعْضَ يَوْمٍ قَالَ بَلْ لَبِثْتَ مِائَةَ عَامٍ»}} ([[سوره بقره]]/2، 259) و بدین ترتیب نشانه‌ای بر امکان برپا شدن رستاخیز اقامه شد.
  
''' صد'''
+
* ب. پاداش انفاق که به دانه گندمی تشبیه شده که به 7 خوشه و هر خوشه با 100 دانه گندم تبدیل می‌شود: {{متن قرآن|«مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ»}}.([[سوره بقره]]/2  ، 261)<ref>نورالثقلین، ج1، ص282.</ref>
  
عدد 100، 6بار، در 5آیه و مرتبط با 4 موضوع در قرآن آمده است:الف. داستان عزیر<ref>. نورالثقلین، ج 1، ص 269.</ref> یا ارمیا<ref>. البرهان، ج 1، ص 529، 532.</ref> که به دستور خداوند پس از 100 سال دوباره زنده شد:«فَاَماتَهُ اللّهُ مِائَةَ عام ثُمَّ بَعَثَهُ قالَ کَم لَبِثتَ قالَ لَبِثتُ یَومًا اَو بَعضَ یَوم قالَ بَل لَبِثتَ مِائَةَ عام» (بقره/2،259) و بدین ترتیب نشانه‌ای بر امکان برپا شدن رستاخیز اقامه شد. ب. پاداش انفاق که به دانه گندمی تشبیه شده که به 7 خوشه و هر خوشه با 100 دانه گندم تبدیل می‌شود:«مَثَلُ الَّذینَ یُنفِقونَ اَمولَهُم فی سَبیلِ اللّهِ کَمَثَلِ حَبَّة اَنبَتَت سَبعَ سَنابِلَ فی کُلِّ سُنبُلَة مِائَةُ حَبَّة» (بقره/2،261)<ref>. نورالثقلین، ج 1، ص 282.</ref> ج. تحریک و ترغیب مسلمانان به جهاد که 100 نفر از آنان می‌توانند بر 1000 یا 200 نفر از کافران چیره شوند:«واِن یَکُن مِنکُم مِائَةٌ یَغلِبوا اَلفًا... فَاِن یَکُن مِنکُم مِائَةٌ صَابِرَةٌ یَغلِبوا مِائَتَینِ» (انفال/8،65  66) د. حدّ زنای غیر محصنه؛ زن یا مرد آزاد، بالغ و عاقلی که محصن (همسردار) نیستند اگر مرتکب زنا شدند کیفر هریک 100 ضربه تازیانه است، به عقوبت گناهی که انجام داده‌اند:«الزّانِیَةُ والزّانی فَاجلِدوا کُلَّ واحِد مِنهُما مِائَةَ جَلدَة» (نور/24،2)<ref>. تفسیر مراغی، مج 6، ج 18، ص 68.</ref>
+
* ج. تحریک و ترغیب مسلمانان به جهاد که 100 نفر از آنان می‌توانند بر 1000 یا 200 نفر از کافران چیره شوند: {{متن قرآن|«وَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ يَغْلِبُوا أَلْفًا ... فَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ صَابِرَةٌ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ»}}. ([[سوره انفال]]/8، 65-66)
  
''' دویست'''
+
* د. حدّ زنای غیرمحصنه؛ زن یا مرد آزاد، بالغ و عاقلی که محصن (همسردار) نیستند اگر مرتکب زنا شدند کیفر هر یک 100 ضربه تازیانه است، به عقوبت گناهی که انجام داده‌اند: {{متن قرآن|«الزَّانِيَةُ وَالزَّانِي فَاجْلِدُوا كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ»}}. ([[سوره نور]]/24، 2)<ref>تفسیر مراغی، مج6، ج18، ص68.</ref>
  
این عدد دو بار در آیات 65  66 انفال/8 که درباره تشویق مسلمانان به جهاد است ذکر شده است. ( => عدد بیست و صد در همین
+
'''دویست'''
  
مقاله)
+
این عدد دو بار در آیات 65-66 [[سوره انفال]]/8 که درباره تشویق مسلمانان به جهاد است، ذکر شده است. (=>عدد بیست و صد در همین مقاله)
  
 
'''سیصد و سیصد و نه'''
 
'''سیصد و سیصد و نه'''
  
این دو عدد هرکدام یک بار، در یک آیه و در ارتباط با مدت خواب اصحاب کهف در قرآن آمده است:«و لَبِثوا فی کَهفِهِم ثَلثَ مِائَة سِنینَ وازدادوا تِسعا» (کهف/18،25) افزودن 9 سال به 300 سال مفید این معناست که مدّت توقف و خواب اصحاب کهف در غار، 300 سال شمسی و 309 سال قمری بوده است، چون تفاوت حساب شمسی و قمری در 300 سال حدود 9 سال است.<ref>. المیزان، ج 13، ص 276.</ref>
+
این دو عدد هر کدام یک بار، در یک آیه و در ارتباط با مدت خواب [[اصحاب کهف]] در قرآن آمده است: {{متن قرآن|«وَلَبِثُوا فِي كَهْفِهِمْ ثَلَاثَ مِائَةٍ سِنِينَ وَازْدَادُوا تِسْعًا»}}. ([[سوره کهف]]/18، 25)
 +
 
 +
افزودن 9 سال به 300 سال مفید این معناست که مدت توقف و خواب اصحاب کهف در غار، 300 سال شمسی و 309 سال قمری بوده است، چون تفاوت حساب شمسی و قمری در 300 سال حدود 9 سال است.<ref>المیزان، ج13، ص276.</ref>
  
 
'''نهصد و پنجاه'''
 
'''نهصد و پنجاه'''
  
عدد 950 یک بار، در یک آیه و درباره مدت پیامبری حضرت نوح(علیه السلام)ذکر شده است:«ولَقَد اَرسَلنا نوحًا اِلی قَومِهِ فَلَبِثَ فیهِم اَلفَ سَنَة اِلاّ خَمسینَ عامًا» (عنکبوت/29،14) خداوند به جای 950 سال فرموده:1000 سال به جز 50 سال که برای تکثیر عدد است. ظاهر آیه این است که 950 سال مدت پیامبری نوح(علیه السلام)بوده؛ نه مدت عمرش، بنابراین، نظر قرآن با تورات کنونی که مدت عمر نوح(علیه السلام)را 950 سال می‌داند،<ref>. کتاب مقدس، تکوین، 9:29.</ref> مغایر است.
+
عدد 950 یک بار، در یک آیه و درباره مدت پیامبری [[حضرت نوح]] علیه السلام ذکر شده است: {{متن قرآن|«وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَىٰ قَوْمِهِ فَلَبِثَ فِيهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِينَ عَامًا»}} ([[سوره عنکبوت]]/29، 14)
 +
 
 +
خداوند به جای 950 سال فرموده: 1000 سال به جز 50 سال که برای تکثیر عدد است. ظاهر آیه این است که 950 سال مدت پیامبری نوح علیه السلام بوده؛ نه مدت عمرش بنابراین، نظر قرآن با [[تورات]] کنونی که مدت عمر [[حضرت نوح]] علیه السلام را 950 سال می‌داند،<ref>کتاب مقدس، تکوین، 9: 29.</ref> مغایر است.
  
 
'''هزار'''
 
'''هزار'''
  
این عدد 8 بار، در 8 آیه قرآن کریم آمده است:الف. خداوند در آیه 96 بقره/2 درباره حرص یهود به زندگی دنیا فرموده:هریک از آنها (یهودیان یا علمای یهود)<ref>. مجمع‌البیان، ج 1، ص 323.</ref> دوست دارد 1000 سال، یعنی طولانی‌ترین و بیشترین عمر را داشته باشد:«یَوَدُّ اَحَدُهم لَوْ یُعَمَّر اَلْفَ سَنَة» عدد 1000 در اینجا کنایه از کثرت است.<ref>. المیزان، ج 1، ص 229.</ref> ب. پیامبر و مسلمانان در جنگ بدر با توجه به کمی شمار لشکر خود و فزونی لشکر دشمن، از خداوند کمک خواستند و خداوند دعای آنها را مستجاب کرد و آنان را با 1000 نفر از فرشتگان یاری داد:«اَنّی مَمِدُّکُمْ بِاَلْف مِنَ الْمَلئکَةِ مُرْدِفین» (انفال/9،8)<ref>. انوارالقرآن، ج 2، ص 445  446.</ref> ج و د. طبق آیات 65 66 انفال/8 که درباره تشویق مسلمانان به جهاد است، ابتدا هر 100 نفر از مسلمانان باید با 1000 نفر می‌جنگید و پس از تخفیف، هر 1000 نفر با 2000 نفر:«و اِن یَکُن مِنکُم مِائَةٌ یَغلِبوا اَلفًا... *... و اِن یَکُن مِنکُم اَلفٌ یَغلِبوا اَلفَینِ» ه. در آیه 47 حجّ/22 هر روز نزد خداوند معادل 1000 سال انسانها شمرده شده است:«و اِنَّ یَومًا عِندَ رَبِّکَ کَاَلفِ سَنَة مِمّا تَعُدّون» دیدگاههای مفسران درباره این آیه متفاوت است؛ گروهی از جمله ابن عباس، معتقدند که یک روز از روزهای قیامت با 1000 سال برابر است. گروهی دیگر بر این باورند که یک روز از روزهایی که خدا آسمانها و زمین را در آن آفرید برابر با 1000 سال است. بعضی معتقدند مفهوم آیه این است که در برابر قدرت خدا یک روز و 1000 سال یکی است و برخی دیگر هم بر این عقیده‌اند که یک روز عذاب آخرت از نظر شدت و عظمت، با 1000 سال عذاب دنیا برابر است، همان‌گونه که یک روز نعمتهای گوناگون بهشت با نعمتهای متنوع 1000 ساله این دنیا برابر است.<ref>. مجمع‌البیان، ج 7، ص 142  143.</ref> و. در آیه 5 سجده/32 نیز از روزی به درازی 1000 سال بشری یاد شده است:«ثُمَّ یَعرُجُ اِلَیهِ فی یَوم کانَ مِقدارُهُ اَلفَ سَنَة مِمّا تَعُدّون» از ابن عباس دو تفسیر راجع به این آیه ذکر شده:یکی اینکه مقصود فرشتگانی است که برای انجام فرمان خدا با آوردن وحی فرود می‌آیند و باز می‌گردند، آمد و شد آنها در یک روز به‌گونه‌ای است که اگر شما بخواهید آن اندازه راه بروید و باز گردید، 1000 سال طول می‌کشد و دیگر اینکه مقصود روز قیامت است که برابر 1000 سال دنیاست. وی تهافت ظاهری این آیه را با آیه چهارم سوره معارج که می‌گوید:مدت روز قیامت 000/50 سال است، این‌گونه حل می‌کند که آن آیه درباره کافران است، چون حال مردم در قیامت متفاوت است.<ref>. همان، ج 8، ص 510.</ref> ز. در آیه 3 قدر/97 درباره بزرگداشت شب قدر آمده است که عمل نیک در آن بهتر از عمل نیک در 1000 ماهی است که شب قدر در آنها نباشد:«لَیلَةُ القَدرِ خَیرٌ مِن اَلفِ شَهر». ح. آیه 14 عنکبوت/29 درباره مدت دعوت نوح. ( => همین مقاله، نهصد و پنجاه)
+
این عدد 8 بار در 8 آیه [[قرآن کریم]] آمده است:
 +
 
 +
* الف. خداوند در آیه 96 [[سوره بقره]]/2 درباره حرص یهود به زندگی دنیا فرموده: هر یک از آنها (یهودیان یا علمای یهود)<ref>مجمع‌البیان، ج1، ص323.</ref> دوست دارد 1000 سال، یعنی طولانی‌ترین و بیشترین عمر را داشته باشد: {{متن قرآن|«یَوَدُّ اَحَدُهم لَوْ یُعَمَّر اَلْفَ سَنَة»}} عدد 1000 در اینجا کنایه از کثرت است.<ref>المیزان، ج1، ص229.</ref>
 +
 
 +
* ب. پیامبر و مسلمانان در [[جنگ بدر]] با توجه به کمی شمار لشکر خود و فزونی لشکر دشمن از خداوند کمک خواستند و خداوند دعای آنها را مستجاب کرد و آنان را با 1000 نفر از فرشتگان یاری داد: {{متن قرآن|«أَنِّي مُمِدُّكُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُرْدِفِينَ»}}. ([[سوره انفال]]/9، 8)<ref>انوارالقرآن، ج2، ص445-446.</ref>
 +
 
 +
* ج و د. طبق آیات 65-66 [[سوره انفال]]/8 که درباره تشویق مسلمانان به جهاد است، ابتدا هر 100 نفر از مسلمانان باید با 1000 نفر می‌جنگید و پس از تخفیف هر 1000 نفر با 2000 نفر: {{متن قرآن|«وَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ يَغْلِبُوا أَلْفًا... × ... وَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ أَلْفٌ يَغْلِبُوا أَلْفَيْنِ»}}.
 +
 
 +
* ه. در آیه 47 [[سوره حج]]/22 هر روز نزد خداوند معادل 1000 سال انسانها شمرده شده است: {{متن قرآن|«وَإِنَّ يَوْمًا عِنْدَ رَبِّكَ كَأَلْفِ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ»}} دیدگاههای مفسران درباره این آیه متفاوت است؛ گروهی از جمله ابن عباس، معتقدند که یک روز از روزهای قیامت با 1000 سال برابر است. گروهی دیگر بر این باورند که یک روز از روزهایی که خدا آسمانها و زمین را در آن آفرید برابر با 1000 سال است. بعضی معتقدند مفهوم آیه این است که در برابر قدرت خدا یک روز و 1000 سال یکی است و برخی دیگر هم بر این عقیده‌اند که یک روز عذاب آخرت از نظر شدت و عظمت، با 1000 سال عذاب دنیا برابر است، همان‌گونه که یک روز نعمت های گوناگون بهشت با نعمت های متنوع 1000 ساله این دنیا برابر است.<ref>مجمع‌البیان، ج 7، ص142-143.</ref>
 +
 
 +
* و. در آیه 5 [[سوره سجده]]/32 نیز از روزی به درازی 1000 سال بشری یاد شده است: {{متن قرآن|«ثُمَّ يَعْرُجُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ»}} از ابن عباس دو تفسیر راجع به این آیه ذکر شده: یکی این که مقصود فرشتگانی است که برای انجام فرمان خدا با آوردن [[وحی]] فرود می‌آیند و بازمی‌گردند، آمد و شد آنها در یک روز به‌گونه‌ای است که اگر شما بخواهید آن اندازه راه بروید و بازگردید، 1000 سال طول می‌کشد و دیگر این که مقصود روز قیامت است که برابر 1000 سال دنیاست. وی تهافت ظاهری این آیه را با آیه چهارم [[سوره معارج]] که می‌گوید: مدت روز قیامت 50000 سال است، این‌گونه حل می‌کند که آن آیه درباره کافران است، چون حال مردم در قیامت متفاوت است.<ref>همان، ج8، ص510.</ref>
 +
 
 +
* ز. در آیه 3 [[سوره قدر]]/97 درباره بزرگداشت شب قدر آمده است که عمل نیک در آن بهتر از عمل نیک در 1000 ماهی است که شب قدر در آنها نباشد: {{متن قرآن|«لَیلَةُ القَدرِ خَیرٌ مِن اَلفِ شَهر»}}.
 +
 
 +
* ح. آیه 14 [[سوره عنکبوت]]/29 درباره مدت دعوت نوح. (=> همین مقاله، نهصد و پنجاه)
  
''' دو هزار'''
+
'''دو هزار'''
  
عدد 2000 یک بار در یک آیه قرآن و درباره تشویق مسلمانان به جهاد ذکر شده است:«و اِن یَکُن مِنکُم اَلفٌ یَغلِبوا اَلفَینِ» (انفال/8،66) ( => همین مقاله، هزار)
+
عدد 2000 یکبار در یک آیه قرآن و درباره تشویق مسلمانان به جهاد ذکر شده است: {{متن قرآن|«وَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ أَلْفٌ يَغْلِبُوا أَلْفَيْنِ»}}. ([[سوره انفال]]/8، 66) (=> همین مقاله، هزار)
  
 
'''سه هزار'''
 
'''سه هزار'''
  
این عدد یک بار، در قرآن و درباره شمار فرشتگانی است که مسلمانان را در جنگ بدر کمک کرده‌اند<ref>. مجمع‌البیان، ج 8، ص 828.</ref>:«اَلَن یَکفِیَکُم اَن یُمِدَّکُم رَبُّکُم بِثَلثَةِ ءالف مِّنَ المَلئِکَةِ مُنزَلین» (آل‌عمران/3،124)
+
این عدد یکبار در قرآن و درباره شمار فرشتگانی است که مسلمانان را در [[جنگ بدر]] کمک کرده‌اند:<ref>مجمع‌البیان، ج8، ص828.</ref> {{متن قرآن|«أَلَنْ يَكْفِيَكُمْ أَنْ يُمِدَّكُمْ رَبُّكُمْ بِثَلَاثَةِ آلَافٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُنْزَلِينَ»}} ([[سوره آل‌ عمران]]/3، 124)
  
 
'''پنج هزار'''
 
'''پنج هزار'''
  
این عدد یک بار، در قرآن و درباره شمار فرشتگانی است که خداوند وعده داد در جنگ احد به کمک مسلمانان بیایند:<ref>. مجمع‌البیان، ج 8، ص 828.</ref>«یُمدِدکُم رَبُّکُم بِخَمسَةِ ءالف مِنَ المَلئِکَةِ» (آل‌عمران/3،125)
+
این عدد یکبار در [[قرآن]] و درباره شمار فرشتگانی است که خداوند وعده داد در [[جنگ احد]] به کمک مسلمانان بیایند:<ref>مجمع‌البیان، ج8، ص828.</ref> {{متن قرآن|«يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُمْ بِخَمْسَةِ آلَافٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ»}}. ([[سوره آل‌ عمران]]/3، 125)
  
 
'''پنجاه هزار'''
 
'''پنجاه هزار'''
  
این عدد یک بار، در آیه 4 معارج/70 درباره مدت عروج روح و فرشتگان، به ساحت قدس ربوبی آمده است:«تَعرُجُ المَلئِکَةُ والرّوحُ اِلَیهِ فی یَوم کانَ مِقدارُهُ خَمسینَ اَلفَ‌سَنَه»
+
این عدد یکبار در آیه 4 [[سوره معارج]]/70 درباره مدت عروج روح و فرشتگان، به ساحت قدس ربوبی آمده است: {{متن قرآن|«تَعْرُجُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ»}}.
  
 
'''صد هزار'''
 
'''صد هزار'''
  
این عدد یک بار، در آیه 147 صافّات/37 ذکر شده است:«و اَرسَلنهُ اِلی مِائَةِ اَلف اَویَزیدون = و او [یونس] را به سوی جمعیت 000/100 نفری  یا بیشتر  فرستادیم». خداوند پس از نجات دادن یونس(علیه السلام) از شکم ماهی او را به سوی مردم نینوا فرستاد. تعداد افرادی که یونس(علیه السلام)به عنوان رسول الهی به سوی آنها رفت 000/100 یا بیشتر بود. در مقدار افزون بر 000/100 اختلاف است؛ 000/20، 000/30 و 000/70 نقل شده است.<ref>. مجمع‌البیان، ج 8، ص 716  717.</ref>
+
این عدد یکبار در آیه 147 [[سوره صافات]]/37 ذکر شده است: {{متن قرآن|«وَأَرْسَلْنَاهُ إِلَىٰ مِائَةِ أَلْفٍ أَوْ يَزِيدُونَ»}}؛ و او [یونس] را به سوی جمعیت 100000 نفری  یا بیشتر  فرستادیم.
  
 +
خداوند پس از نجات دادن [[حضرت یونس]] علیه السلام از شکم ماهی او را به سوی مردم [[نینوا]] فرستاد. تعداد افرادی که یونس علیه السلام به عنوان رسول الهی به سوی آنها رفت 100000 یا بیشتر بود. در مقدار افزون بر 100000 اختلاف است؛ 20000، 30000 و 70000 نقل شده است.<ref>مجمع‌البیان، ج8، ص716-717.</ref>
  
== اعداد كسرى ==
+
==اعداد كسرى==
  
 
''' يك دوم'''  
 
''' يك دوم'''  
  
اين عدد، 7 بار و در ارتباط با 4 موضوع در قرآن آمده است: الف. مهر زنانى كه با آنان آميزش نشده، هنگام طلاق:«و اِن طَـلَّقتُموهُنَّ مِن قَبلِ اَن تَمَسُّوهُنَّ وقَد فَرَضتُم لَهُنَّ فَريضَةً فَنِصفُ ما فَرَضتُم» (بقره/2،237) ب. سهم‌الارث كه يك دوم آن به سه دسته از افراد اختصاص دارد. (نساء/4، 11 ـ 12 ، 176) ج. حدّ زناى كنيزان، نيمى از حد زناى زنان آزاد است: «فَاِذا احصنّ فَاِنْ اَتَينَ بِفاحِشَة فَعَلَيْهِنَّ نِصْفُ ما عَلَى الْمُحْصِنات» (نساء/4،25)، پس درخصوص كنيزان‌محصنه 50 ضربه‌شلاق است.[1] د. فرمان شب زنده‌دارى به پيامبر به اندازه نيمى از شب يا اندكى كمتر كه در آيات 2 ـ 3 و 20 مزمّل/73 به آن اشاره شده است: «قم‌الّيل الاّ قليلا * نصفه او انقص منه قليلا»
+
اين عدد، 7 بار و در ارتباط با 4 موضوع در قرآن آمده است:
 +
 
 +
* الف. مهر زنانى كه با آنان آميزش نشده، هنگام طلاق: {{متن قرآن|«و اِن طَلَّقتُموهُنَّ مِن قَبلِ اَن تَمَسُّوهُنَّ وقَد فَرَضتُم لَهُنَّ فَريضَةً فَنِصفُ ما فَرَضتُم»}}. ([[سوره بقره]]/2، 237)
 +
 
 +
* ب. سهم‌الارث كه يك دوم آن به سه دسته از افراد اختصاص دارد. ([[سوره نساء]]/4، 11ـ12، 176)
 +
 
 +
* ج. حد زناى كنيزان، نيمى از حد زناى زنان آزاد است: {{متن قرآن|«فَاِذا احصنّ فَاِنْ اَتَينَ بِفاحِشَة فَعَلَيْهِنَّ نِصْفُ ما عَلَى الْمُحْصِنات»}}. ([[سوره نساء]]/4، 25) پس در خصوص كنيزان‌ محصنه 50 ضربه‌ شلاق است.
 +
 
 +
* د. فرمان شب زنده‌دارى به پيامبر به اندازه نيمى از شب يا اندكى كمتر كه در آيات 2ـ3 و 20 [[سوره مزمل]]/73 به آن اشاره شده است: {{متن قرآن|«قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا × نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلًا»}}.
 +
 
 +
'''يك سوم'''
 +
 
 +
اين عدد سه مرتبه در قرآن و درباره دو موضوع ذكر شده است:
  
''' يك سوم'''
+
* الف. سهم‌الارث دو دسته از وارثان كه در آيات 11ـ12 [[سوره نساء]]/4 به آن اشاره شده است. (=> ارث)
  
اين عدد سه مرتبه در قرآن و درباره دو موضوع ذكر شده است: الف. سهم‌الارث دو دسته از وارثان كه در آيات 11 ـ 12 نساء/4 به آن اشاره شده است. ( =>  ارث) ب. شب زنده‌دارى پيامبر و گروهى از ياران آن حضرت: «اِنَّ رَبَّكَ يَعلَمُ اَنَّكَ تَقومُ اَدنى مِن ثُلُثَىِ الَّيلِ ونِصفَهُ وثُلُثَهُ و طَـائِفَةٌ مِنَ الَّذينَ مَعَكَ» (مزمّل/73،20)
+
* ب. شب زنده‌دارى پيامبر و گروهى از ياران آن حضرت: {{متن قرآن|«اِنَّ رَبَّكَ يَعلَمُ اَنَّكَ تَقومُ اَدنى مِن ثُلُثَىِ الَّيلِ و نِصفَهُ و ثُلُثَهُ و طَائِفَةٌ مِنَ الَّذينَ مَعَكَ»}}. ([[سوره مزمل]]/73، 20)
  
 
'''يك چهارم'''  
 
'''يك چهارم'''  
  
اين عدد كسرى دو بار در آيه 12 نساء/4 درباره سهم الارث دو دسته از وارثان آمده است. ( => ارث)
+
اين عدد كسرى دو بار در آيه 12 [[سوره نساء]]/4 درباره سهم الارث دو دسته از وارثان آمده است. (=> ارث)
 +
 
 +
'''يك پنجم'''
 +
 
 +
اين عدد يك بار در آيه 41 [[سوره انفال]]/8 و درباره خمس اموال آمده است. (=> خمس)
  
''' يك پنجم'''
+
'''يك ششم'''  
 
اين عدد يك بار در آيه 41 انفال/8 و درباره خمس اموال آمده است. ( =>  خمس)
 
  
''' يك ششم'''
+
اين كسر سه بار در آيات 11ـ12 [[سوره نساء]]/4 درباره سهم الارث سه گروه آمده است. (=> ارث)
  
اين كسر سه بار در آيات 11 ـ 12 نساء/4 درباره سهم الارث سه گروه آمده است. ( =>  ارث)
+
'''يك هشتم'''
  
''' يك هشتم'''
+
اين عدد يك بار در آيه 12 [[سوره نساء]]/4 و در زمينه سهم الارث يك گروه از وارثان آمده است. (=> ارث)
  
اين عدد يك بار در آيه 12 نساء/4 و در زمينه سهم الارث يك گروه از وارثان آمده است. ( =>  ارث)
+
'''دو سوم'''
  
''' دو سوم'''
+
اين كسر سه بار در قرآن و در ارتباط با دو موضوع آمده است:
  
اين كسر سه بار در قرآن و درارتباط با دوموضوع آمده است: الف. سهم‌الارث دو گروه از وارثان كه در آيات 11 و 176 نساء/4 آمده است. ( => ارث) ب. شب زنده‌دارى پيامبر(صلى الله عليه وآله)و گروهى از ياران او كه در آيه 20 مزمّل/73 بيان شده است.
+
* الف. سهم‌الارث دو گروه از وارثان كه در آيات 11 و 176 [[سوره نساء]]/4 آمده است. (=> ارث)
  
''' يك دهم'''
+
* ب. شب زنده‌دارى پيامبر صلى الله عليه و آله و گروهى از ياران او كه در آيه 20 [[سوره مزمل]]/73 بيان شده است.
  
آيه 45 سبأ/34 در زمينه تكذيب پيامبران از ناحيه اقوام پيش از اسلام و مشركان قريش است، در حالى كه «معشار» (101) قوت و نيرو و مال و طول عمر پيشينيان را نداشتند[2]؛ همچنين گفته شده: در تعدادى از آيات قرآن 4 عمل اصلى حساب ذكر شده است[3]: جمع (اعراف/7،142؛ كهف/18،25)، تفريق (عنكبوت/29،14؛ توبه/9،36)، ضرب (بقره/2،261) و تقسيم. (بقره/2،237؛ نساء/4،11 ـ 12)
+
'''يك دهم'''
  
== منابع ==
+
آيه 45 [[سوره سبا]]/34 در زمينه تكذيب پيامبران از ناحيه اقوام پيش از اسلام و مشركان قريش است، در حالى كه «معشار» قوت و نيرو و مال و طول عمر پيشينيان را نداشتند؛ همچنين گفته شده: در تعدادى از آيات قرآن 4 عمل اصلى حساب ذكر شده است: جمع ([[سوره اعراف]]/7، 142؛ [[سوره كهف]]/18، 25)، تفريق ([[سوره عنكبوت]]/29، 14؛ [[سوره توبه]]/9  ، 36)، ضرب ([[سوره بقره]]/2، 261) و تقسيم. ([[سوره بقره]]/2، 237؛ [[سوره نساء]]/4، 11ـ12)
  
*محمدحسين حقيقى،اعداد،دايرة المعارف قرآن کریم ،ج 4،[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/4/3.htm مرکز فرهنگ و معارف قرآن ]
+
==پانویس==
 +
<references/>
  
[[رده: واژگان قرآنی]]
+
==منابع==
 +
* محمدحسين حقيقى، اعداد، دايرة المعارف قرآن کریم، ج4، [http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/4/3.htm مرکز فرهنگ و معارف قرآن ]
  
[[رده: اعجاز قرآن]]
+
{{قرآن}}
  
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=نشده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب=
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها=
 +
|رعایت سطح مخاطب عام=
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای=
 +
|جامعیت=
 +
|رعایت اختصار=
 +
|سیر منطقی=
 +
}}
  
==پانویس ==
+
[[رده:واژگان قرآنی]]
<references />
+
[[رده:اعجاز قرآن]]

نسخهٔ ‏۲۳ دسامبر ۲۰۱۹، ساعت ۱۲:۳۷


Icon-encycolopedia.jpg

این صفحه مدخلی از دائرة المعارف قرآن کریم است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)


در قرآن کریم از 31 عدد صحیح و 8 عدد کسری نام برده شده است.

واژه شناسی اَعداد

اعداد جمع عدد و عدد اسم و مشتق از «ع د د» است.[۱] واژه عدد در لغت غالباً به معنای شماره و رقم و گاه به معنای شمارش تعداد یا به معنای معدود (شمرده و مقدار) است.[۲]

لغت شناسان عدد را به یکی های ترکیب شده یا ترکیب آحاد تعریف کرده‌اند.[۳] عدد در اصطلاح فلسفه، از مقوله «کمّ» به حساب می‌آید که یکی از مقولات عشر است. برخی فلاسفه عدد را از مفاهیم ماهوی[۴] و بعضی آن را از مفاهیم اعتباری می‌دانند.[۵]

ریاضی‌دانان اعداد را به حقیقی، صحیح، طبیعی، کسری، گویا، مخلوط، موهومی، مثبت، منفی و... تقسیم می‌کنند.[۶]

تاریخچه اعداد

شمارش در تاریخ بشر پیشینه‌ای کهن دارد و بشر پیش از اختراع خط به آن آگاهی داشته است. انسانهای نخستین برای نشان دادن اعداد و ارقام، خطوطی را رسم می‌کردند. مورخان با توجه به اسناد تاریخی، بابلی ها را نخستین واضعان حساب و عدد می‌دانند؛ ایشان با وضع حساب و عدد، سال را به 12 ماه و ماه را به 30 شبانه روز و شبانه روز را به ساعات، دقایق و ثانیه‌ها تقسیم کردند و عدد را تا 60 به توان 4 می‌شمردند. تقسیمات شمارشی آنها شصت شصت بوده که در اصطلاح «حساب ستّینی» نامیده می‌شود.[۷] برخی نیز بر این باورند که اعداد و مسمیات آنها و ارقام و مدلولاتشان از علم اسماء است که خداوند به حضرت آدم علیه السلام آموخت.[۸]: «وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا». (سوره بقره/2، 31)

استفاده از عدد و حساب در همه شئون زندگی و رشته‌های علمی گوناگون، شاخص و صفت علمی غالب عصر ماست. کشف اتم، فضانوردی و کاوش در کرات آسمانی، طب، اقتصاد و بسیاری دیگر از رشته‌های علمی و حتی اداره یک زندگی ساده همگی، عرصه‌های استفاده از اعداد، ارقام و حساب است.

در خواندن برخی ادعیه و اذکار مستحب وارده از سوی معصومان علیهم السلام عدد و روز خاصی سفارش شده است که رعایت آن طبق دستور لازم است.

امام صادق علیه السلام فرمود: بدانید که اسماءاللّه به منزله گنج‌اند و عدد به منزله ذراع، اگر ذراع را کمتر بگیری به گنج نمی‌رسی و اگر فزون‌تر بگیری از آن درمی‌گذری.[۹] از این‌ رو عرفا برای اعداد، اسرار، ارواح و منازلی قائل‌اند و عدد را سرّی از اسرار الهی در عالم وجود می‌دانند.[۱۰]

قرآن در آیاتی پرشمار با ذکر اعداد و ارقام، توجه انسان را به شمارش و حساب جلب کرده است: «وَإِنَّ يَوْمًا عِنْدَ رَبِّكَ كَأَلْفِ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ». (سوره حج/22، 47)؛ همچنین انسان را متوجه عناصر زمان کرده که با محاسبه به ساعات، ایام، ماهها و سالها منتهی می‌شود.

«هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَاءً وَالْقَمَرَ نُورًا وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ». (سوره یونس/10، 5) تاریخ، مبتنی بر گردش ماه و خورشید طبیعی و همگانی است.

عدد در قرآن

واژه عدد 6 بار در قرآن به صورت اسم و به دو معنا آمده است:[۱۱]

  1. تعداد، شماره، شمارش. (سوره یونس/10، 5؛ سوره اسراء/17، 12؛ سوره مؤمنون/23، 112؛ سوره جن/72، 24، 28)
  2. زیاد، بسیار و در عین حال معین و مشخص. [۱۲](سوره کهف/18، 11)

مصادیق اعدادی که در قرآن ذکر شده 30 عدد صحیح است که بعضی از آنها بارها تکرار شده[۱۳] و با احتساب عدد 950 که ضمناً از آن یاد شده: «فَلَبِثَ فِيهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِينَ عَامًا » (سوره عنکبوت/14، 29)، 31 عدد صحیح و 8 عدد کسری است[۱۴] که به ترتیب از کوچک به بزرگ، آنها را ذکر می‌کنیم:

اعداد صحیح

واحد

به معنای یک که 61 بار در قرآن آمده و 22 بار آن در ارتباط با توحید و یگانگی خداست: «وَإِلَٰهُكُمْ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ ۖ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الرَّحْمَٰنُ الرَّحِيمُ». (سوره بقره/2، 163)

این‌ گونه آیات دلالت دارد که خدا یکی است و اله و معبودی جز او نیست. مقصود از وحدت و یگانگی خدا «وحدت عددی» نیست.[۱۵] بلکه منظور «وحدت حَقّه» است؛ یعنی وجود خدا به‌ گونه‌ای است که تصور هر گونه شریک دیگری برای او ممکن نیست[۱۶] و ذات او از هر گونه کثرت و ترکیب پیراسته است.[۱۷] (=>توحید و نیز=>اللّه)

دو

واژه‌های اثنان، اثنین و اثنتین، معادل عربی عدد «دو» است که 15 بار در قرآن در 12 آیه و مرتبط با 9 موضوع ذکر شده است:

  • الف. سهم‌الارث فرزندان میت در صورتی که دو یا بیش از دو دختر باشند. (سوره نساء/4، 11، 176)
  • ب. دوبار زنده شدن و مردن انسانها به صورت مردن پس از زندگی دنیا و زنده شدن برای حیات برزخی و سپس مردن پس از حیات برزخی و زنده شدن برای حساب روز قیامت.[۱۸] (سوره غافر/40، 11)
  • ج. شاهد و گواه گرفتن دو نفر بر وصیت. (سوره مائده/5، 106)
  • د. زوجیت در آفرینش حیوانات (دو گونه نر و ماده) (سوره انعام/6، 143-144)
  • ه. زوجیت در آفرینش میوه‌ها (دو گونه ترش و شیرین، تابستانی و زمستانی و...) (سوره رعد/13، 3)
  • و. نفی شرک و دوگانه‌پرستی. (سوره نحل/16، 51)
  • ز. داستان حضرت نوح علیه السلام در طوفان و دستور خدا به او که از هر نوعی از حیوانات یک جفت (نر و ماده) بر کشتی سوار کند تا نسل آنها قطع نشود.[۱۹] (سوره مؤمنون/23، 27؛ سوره هود/11، 40)
  • ح. تکذیب فرستادگان خدا به سوی مردم انطاکیه که در ابتدا دو نفر بودند.(سوره یس/36، 14)
  • همچنین واژه «مَثْنی» که به معنای دوتا دوتاست.[۲۰]

سه بار در قرآن آمده است:

  • الف. جواز ازدواج با بیش از یک زن. (سوره نساء/4، 3)
  • ب. قیام در راه خدا. (سوره سبا/34، 46)
  • ج. قدرت فرشتگان. (سوره فاطر/35، 1) واژه «ثانی» نیز به معنای دوم یک مرتبه درباره هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله که تنها یک همراه داشت، در قرآن ذکر شده است. (سوره توبه/9، 40)

سه

واژه‌های ثلاث و ثلاثه که معادل عربی عدد سه است 17 بار در 16 آیه و مرتبط با 13 موضوع در قرآن ذکر شده است:

  • الف. عدّه طلاق که سه طُهر است. (سوره طلاق/65، 4؛ سوره بقره/2، 228)
  • ب. کفّاره قربانی به این ترتیب که اگر کسی در ایام حج نتوانست قربانی کند باید 10 روز، روزه بگیرد؛ سه روز در ایام حج و 7 روز پس از بازگشت. (سوره بقره/2، 196)[۲۱]
  • ج. نفی شرک و قائل شدن به اقانیم سه‌گانه اب و ابن و روح‌القدس.[۲۲] (سوره نساء/4، 171؛ سوره مائده/5، 73)
  • د. تعداد احتمالی اصحاب کهف. (سوره کهف/18، 22)
  • ه. فرزنددار شدن زکریا، به این ترتیب که خداوند در دوران پیری به او مژده آن را داد و او که از این امر شگفت‌زده شده بود از خدا خواست تا نشانه‌ای برایش قرار دهد. خداوند هم این نشانه را قرار داد که تا سه روز نتواند با مردم سخن بگوید، در حالی که صحیح و سالم بود. (سوره مریم/19، 10؛ سوره آل‌ عمران/3، 41)[۲۳]
  • و. کفاره شکستن سوگند که عبارت است از اطعام یا پوشاندن 10 مسکین، آزاد کردن یک بنده یا سه‌روز، روزه. (سوره مائده/5، 89)[۲۴]
  • ز. متخلفان از جنگ تبوک که سه نفر بودند: کعب بن مالک، هلال بن امیه و مرارة بن ربیع. (سوره توبه/9، 118)[۲۵]
  • ح. نجوا که هرگاه سه نفر با هم آهسته و در گوشی سخن بگویند خداوند چهارمی آنهاست و سخن آهسته و در گوشی آنها را می‌شنود و هیچ‌چیز بر او پوشیده نیست. (سوره مجادله/58، 7)[۲۶]
  • ط. آفرینش انسان در تاریکی های سه‌گانه؛ خداوند انسان را در تاریکی شکم و رحم و پرده نازک دور تا دور جنین می‌آفریند. (سوره زمر/39، 6)[۲۷]
  • ی. اجازه گرفتن کودکان برای ورود به اتاق پدر و مادر در سه وقت: پیش از نماز صبح، هنگام استراحت ظهر و پس از نماز عشاء که پوشش آنها متناسب با وضعیت خواب است. (سوره نور/24، 58)[۲۸]
  • ک. سایه سه شعبه آتش جهنم؛ دود آتش جهنم سه شعبه دارد: شاخه‌ای از بالای سر، شاخه‌ای از سمت راست و شاخه‌ای از سمت چپ، گنهکاران را احاطه می‌کند و آنها را در کام خود فرو می‌برد. (سوره مرسلات/77، 30)[۲۹]
  • ل. مدّت مهلت به پی‌کنندگان ناقه صالح؛ حضرت صالح علیه السلام به کسانی که ناقه وی را پی کردند سه روز مهلت داد تا از لذایذ دنیوی استفاده کنند و پس از سه روز عذاب الهی فرود آمد و آنها را نابود کرد. (سوره هود/11، 65)[۳۰]
  • م. گروه‌بندی انسانها در قیامت؛ مردم در روز قیامت سه صنف و گروه هستند: اصحاب یمین، اصحاب شمال و سابقون. (سوره واقعه/56، 7)[۳۱]

واژه‌های «ثالث و ثالثه» به معنای سوم نیز سه بار در قرآن ذکر شده است:

  • الف. معتقدان به تثلیث در زمره کافران‌اند. (سوره مائده/5، 73)
  • ب. فرستاده شدن سومین رسول به سوی انطاکیه پس از تکذیب دو رسول. (سوره یس/36، 14)
  • ج. منات، سومین بت مشرکان پس از لات و عزّی است. (سوره نجم/53، 20)؛ همچنین واژه ثُلاث به معنای سه تا سه تا.[۳۲]

دو بار در قرآن ذکر شده است:

چهار

واژه‌های اربع و اربعه 12 بار در 12 آیه و مرتبط با 10 موضوع در قرآن دیده می‌شود:

  • الف. عده وفات که 4 ماه و اندی است. (سوره بقره/2، 234)[۳۳]
  • ب. 4 پرنده که حضرت ابراهیم علیه السلام به دستور خداوند و برای رؤیت چگونگی زنده کردن مردگان کشت. (سوره بقره/2، 260)[۳۴]
  • ج. ایلاء؛ اگر مردی از روی خشم و برای اذیت کردن همسرش سوگند یاد کرد که با او نزدیکی نکند، حاکم شرع 4 ماه به او مهلت می‌دهد که یا به مقتضای زوجیت بازگردد یا زن را طلاق دهد. (سوره بقره/2، 226)[۳۵]
  • د. قذف؛ اگر کسی به زن محصنه و عفیفه‌ای نسبت زنا داد و 4 گواه که ناظر زنا بوده‌اند، نیاورد 80 تازیانه می‌خورد. (سوره نور/24، 4، 13)
  • ه. لعان؛ کسانی که به زنان خود نسبت زنا می‌دهند و 4 شاهد ندارند، باید 4 بار پیاپی بگویند: خدا را گواه می‌گیرم که در این نسبتی که می‌دهم، صادقم و بار پنجم بگویند: لعنت خدا بر من اگر از دروغگویان باشم. در مقابل، زن نیز باید 4 بار بگوید: خدا را شاهد می‌گیرم که این مرد از دروغگویان است و بار پنجم بگوید: لعنت خدا بر من اگر این‌ مرد از راستگویان باشد. (سوره نور/24، 69)[۳۶]
  • و. شهادت بر زنا؛ خداوند فقط برای شهادت بر زنا 4 شاهد قرار داده و این به جهت سختگیری بر مدعی و حفظ آبروی مردم است. (سوره نساء/4، 15)[۳۷]
  • ز. تعداد ماههای حرام که 4 تا است: ذی‌ القعده، ذی‌ الحجه، محرم و رجب. (سوره توبه/9، 36)[۳۸]
  • ح. اتمام حجت پیامبر صلی الله علیه و آله با مشرکان و تعیین 4 ماه فرصت به آنها. (سوره توبه/9، 2)[۳۹]
  • ط. چهارپایان که در کنار خزندگان و دو پایان از گونه‌های جانداران‌اند. (سوره نور/24، 45)[۴۰]
  • ی. آفرینش کوهها و دیگر پدیده‌ها و نعمتهای زمین در 4 روز. (سوره فصلت/41، 10)[۴۱]

واژه «رابع» نیز به معنای چهارم دو مرتبه در قرآن ذکر شده است:

پنج

این عدد دو مرتبه در قرآن و مرتبط با دو موضوع دیده می‌شود:

  • الف. شمار احتمالی اصحاب کهف. (سوره کهف/18، 22)
  • ب. هیچ‌گاه سه نفر با هم نجوا نمی‌کنند، مگر این که خداوند چهارمین آنهاست و هیچ‌گاه 5 نفر با هم نجوا نمی‌کنند، مگر اینکه خداوند ششمین آنهاست. (سوره مجادله/58، 7) در این آیه نخست از نجوای سه نفری و سپس 5 نفری سخن می‌گوید و از نجوای 4 نفری برای رعایت فصاحت در کلام و عدم تکرار سخن نگفته[۴۳] و به مراتب عدد از سه تا 6 بدون هیچ‌گونه تکرار اشاره کرده است.[۴۴] واژه «خامسه» نیز به معنای پنجم دو بار در ارتباط با موضوع لعان در قرآن آمده است. (سوره نور/24، 7-9)

شش

این عدد 7 بار در قرآن آمده و در همه موارد با آفرینش آسمانها و زمین مرتبط است؛ در 4 آیه، تعبیر «خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ» آمده (سوره اعراف/7، 54؛ سوره یونس/10، 3؛ سوره هود/11، 7؛ سوره حدید/57، 4) و در سه آیه، افزون بر آسمانها و زمین «مابینهما» نیز آمده است که در حقیقت توضیحی است برای جمله قبل. (سوره فرقان/25، 59؛ سوره سجده/32، 4؛ سوره ق/50، 38)[۴۵]

واژه «سادس» نیز که به معنای ششم است، دو بار در قرآن آمده است:

هفت

این عدد، 24 بار و مرتبط با 9 موضوع در قرآن آمده است:

  • الف. آسمانهای هفت‌گانه که در 9 آیه قرآن از آن یاد شده است. (سوره بقره/2، 29؛ سوره مؤمنون/23، 17، 86؛ سوره فصلت/41، 12؛ سوره طلاق/65، 12؛ سوره ملک/67، 3؛ سوره نوح/71، 15؛ سوره اسراء/17، 44؛ سوره نبا/78، 12) مفسران و قرآن‌پژوهان در این که مراد از آسمانهای هفت‌گانه چیست نظرات گوناگونی ابراز داشته‌اند.[۴۶]
  • ب. رؤیای پادشاه مصر که 7 گاو لاغر را در حال خوردن 7 گاو چاق و همچنین 7 خوشه سبز را در کنار 7 خوشه خشک دید. حضرت یوسف علیه السلام خوابش را چنین تعبیر کرد که پس از 7 سال فراوانی نعمت، 7 سال قحطی پیش می‌آید؛[۴۷] نیز به آنان گفت: 7 سال پیاپی کشت و کار کنند و آنچه را می‌دروند، در خوشه نگهداری و انبار کنند و جز کمی از آن را نخورند تا در سالهای قحطی و سختی از آن استفاده کنند. (سوره یوسف/12، 43، 46-49)[۴۸]
  • ج. تشبیه انفاق در راه خدا به دانه‌ای که از آن 7 خوشه بروید و در هر خوشه‌ای 100 دانه باشد، یعنی انفاق در راه خدا 700 برابر پاداش دارد. (سوره بقره/2، 261)[۴۹]
  • د. نابودی قوم عاد به وسیله باد سرد و شدیدی که 7 شب و 8 روز پیاپی بر آنها وزید. (سوره حاقه/69، 7)[۵۰]
  • ه. سبع مثانی. (سوره حجر/15، 87) مقصود از «سبع مثانی» بنابر روایات پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل‌ بیت علیهم السلام سوره‌ حمد است.[۵۱]
  • و. درهای هفت‌گانه جهنم. (سوره حجر/15، 44) مفسران در بیان منظور از این درها گفته‌اند: جهنم 7 نوع عذاب دارد و هر نوعی به مقتضای واردان چند قسم است. گناهانی که مستوجب آتش جهنم است 7 قسم است.[۵۲]
  • ز. بی‌نهایت‌ بودن کلمات‌ الهی. (سوره لقمان/31، 27) اگر همه درختان به قلم تبدیل شوند و دریاها به اضافه 7 برابر خود مرکب شوند و کلمات و نشانه‌های خدا را بنویسند، دریاها می‌خشکند پیش از آنکه کلمات الهی تمام شوند؛ چون کلمات خدا نامتناهی است.[۵۳]
  • ح. شمار احتمالی اصحاب کهف (سوره کهف/18، 22) که بنا به شواهدی در آیه، نظر مورد تأیید قرآن همین قول است.[۵۴]
  • ط. کفاره کسی که در حج قربانی نکرده، سه روز روزه در حج و 7 روز پس از بازگشت است. (سوره بقره/2، 196)[۵۵]

هشت

عدد 8 در قرآن 5 مرتبه و مرتبط با 4 موضوع آمده است:

  • الف. آفرینش 8 تا از دامها (گاو، شتر، گوسفند و بز): «وَأَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ الْأَنْعَامِ ثَمَانِيَةَ أَزْوَاجٍ» (سوره زمر/39، 6 و نیز سوره انعام/6، 143) مقصود از «ثمانیة ازواج» این است که خداوند از هر یک از «ضأن» «معز»، «بقر» و «ابل» دو تا یعنی دو گونه نر و ماده آفریده است.[۵۶]
  • ب. شمار حاملان عرش الهی: «وَيَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّكَ فَوْقَهُمْ يَوْمَئِذٍ ثَمَانِيَةٌ» (سوره حاقه/69، 17) در این که منظور از این حاملان هشت‌گانه، 8 نفر از ملائکه یا از پیامبران و امامان یا 8 ردیف فرشته است، نظرات مختلفی از سوی مفسران ارائه شده است.[۵۷]
  • ج. هلاکت قوم هود در 7 شب و 8 روز. (سوره حاقه/69، 7)
  • د. مهریه همسر حضرت موسی علیه السلام: «عَلَىٰ أَنْ تَأْجُرَنِي ثَمَانِيَ حِجَجٍ» (سوره قصص/28، 27) که 8 سال حضرت موسی علیه السلام در خدمت شعیب بود و بعد به اختیار موسی علیه السلام دو سال بر آن افزوده شد.[۵۸] واژه «ثامن» که به معنای هشتم است نیز یک بار در ارتباط با شمار اصحاب کهف در قرآن آمده است. (سوره کهف/18، 22)

نُه

عدد 9 سه بار و مرتبط با دو موضوع در قرآن دیده می‌شود:

  • الف. معجزات نُه‌گانه حضرت موسی علیه السلام: «وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَىٰ تِسْعَ آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ» (سوره اسراء/17، 101) منظور از این معجزات تنها معجزاتی است که در برابر فرعون آورده شده که عبارت است از عصا، ید بیضا، طوفان، ملخ، قورباغه، آفت نباتی، خون، قحطی و کمبود میوه‌ها.[۵۹] (نیز ر.ک: سوره اعراف/7، 130، 133؛ سوره نمل/27، 10، 12)
  • ب. پی‌کنندگان ناقه صالح در شهر حجر که 9 نفر بوده‌اند: «وَكَانَ فِي الْمَدِينَةِ تِسْعَةُ رَهْطٍ يُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ». (سوره نمل/27، 48)[۶۰]

ده

عدد 10، 9 بار و مرتبط با 9 موضوع در قرآن آمده است:

  • الف. پاداش نیکوکاری: «مَن جاءَ بِالحَسَنَةِ فَلَهُ عَشرُ اَمثالِها» (سوره انعام/6، 160) که طبق این آیه 10 برابر می‌گردد.
  • ب. کفاره قربانی حج؛ کسی که نتواند در حج قربانی کند باید سه روز در ایام حج و 7 روز هنگام بازگشت، روزه بگیرد که مجموعاً 10 روز می‌شود: «وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ ۗ تِلْكَ عَشَرَةٌ كَامِلَةٌ» (سوره بقره/2، 196)
  • ج. کفاره حَنث قسم؛ اگر کسی بر انجام یا ترک کاری سوگند یاد کرد و مطابق آن عمل نکرد باید بنده‌ای را آزاد، یا 10 مستمند را اطعام کند یا سه روز، روزه بگیرد: «فَكَفَّارَتُهُ إِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسَاكِينَ». (سوره مائده/5، 89)[۶۱]
  • د. عده زن شوهر مرده که 4 ماه و 10 روز است: «يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا». (سوره بقره/2، 234)
  • ه. میقات حضرت موسی علیه السلام که مجموعاً 40 شب، از ماه ذی‌ القعده تا شب دهم ذی‌حجه بود: «  وَوَاعَدْنَا مُوسَىٰ ثَلَاثِينَ لَيْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ» (سوره اعراف/7، 142)[۶۲]
  • و. مهریه همسر حضرت موسی علیه السلام که 8 سال کارگری برای حضرت شعیب علیه السلام بود و در پایان، از روی اختیار 10 سال شد: «فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْرًا فَمِنْ عِنْدِكَ». (سوره قصص/28، 27)[۶۳]
  • ز. شبهای ده‌گانه که مورد سوگند الهی قرار گرفته و منظور از آنها شبهای ده‌گانه اول ذی الحجه است.[۶۴] یا امامان معصوم از امام حسن مجتبی تا امام حسن عسکری علیهم السلام در کنار شفع که امیرمؤمنان و حضرت فاطمه علیهماالسلام را شامل می‌شود و وَتْر که خدای واحد است: «والفَجر × وَلَيَالٍ عَشْرٍ». (سوره فجر/89، 1-2)[۶۵]
  • ح. تحدی به آوردن 10 سوره بسان قرآن: «قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ مُفْتَرَيَاتٍ». (سوره هود/11، 13)
  • ط. گفتگوی مجرمان در روز قیامت که بر اثر طولانی بودن عذاب، مدت درنگ در دنیا را تنها 10 روز می‌پندارند: «يَتَخَافَتُونَ بَيْنَهُمْ إِنْ لَبِثْتُمْ إِلَّا عَشْرًا». (سوره طه/20، 103)[۶۶]

یازده

عدد 11 یک بار در قرآن، در ارتباط با رؤیای حضرت یوسف علیه السلام ذکر شده است: «يَا أَبَتِ إِنِّي رَأَيْتُ أَحَدَ عَشَرَ كَوْكَبًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَيْتُهُمْ لِي سَاجِدِينَ». (سوره یوسف/12، 4)

امام باقر علیه السلام فرمود: تأویل خواب این بود که حضرت یوسف علیه السلام به پادشاهی مصر رسید و پدر و مادر و برادرانش نزد او آمدند. خورشید مادر، ماه پدر و 11 ستاره برادرانش بودند که همگی وقتی نزد وی آمدند و نگاهشان به یوسف علیه السلام افتاد، سجده شکر کردند و سجودشان برای خدا بود.[۶۷]

دوازده

این عدد 5 بار، در 4 آیه و مرتبط با 4 موضوع در قرآن کریم آمده است:

  • الف. ماههای دوازده‌گانه سال: «اِنَّ عِدَّةَ الشُّهورِ عِندَاللّهِ اثنا عَشَرَ شَهرًا». (سوره توبه/9، 37)
  • ب. تقسیم بنی‌اسرائیل به 12 گروه: «وَقَطَّعْنَاهُمُ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ أَسْبَاطًا أُمَمًا». (سوره اعراف/7، 160)
  • ج. شمار نقبای بنی‌اسرائیل که 12 نفر و بنا به نظر برخی مفسران از وزیران حضرت موسی علیه السلام بوده‌اند:[۶۸] «وَبَعَثْنَا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيبًا» (سوره مائده/5، 12)
  • د. شمار چشمه‌هایی که خداوند برای بنی‌اسرائیل از سنگ جوشاند: «فَانفَجَرَت مِنهُ اثنَتا عَشرَةَ عَینًا». (سوره بقره/2، 60؛ سوره اعراف/7، 160)

نوزده

عدد 19 یک بار در قرآن آمده است: «عَلَیها تِسعَةَ عَشَر» (سوره مدثر/74، 30)؛ 19 فرشته بر جهنم موکل و عهده‌دار عذاب مجرمان هستند.[۶۹] برخی گفته‌اند: مقصود 19 صنف از اصناف فرشتگان است.[۷۰] برخی نیز آنان را رؤسا و سرگروه های فرشتگان مأمور عذاب می‌دانند که شمار همه آنها را با هیچ لفظ و عبارتی نمی‌توان بیان کرد.[۷۱]

در این باره که چرا عدد 19 درباره فرشتگان دوزخ بکار رفته، بین مفسران اختلاف است؛ عده‌ای راز آن را هماهنگی با اخبار پیامبران پیشین می‌دانند و برخی می‌گویند: چون عدد 19 بزرگترین عدد آحاد، یعنی 9 و کوچک‌ترین عدد عشرات یعنی 10 را در خود جمع کرده است.[۷۲] برخی دیگر بر این باورند که مقصود از آن مبالغه در کثرت است.[۷۳]

بیست

این عدد یک بار در قرآن، درباره تشویق و ترغیب مسلمانان به جهاد با کافران و مشرکان آمده است: «إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ» (سوره انفال/8، 65) در صدر اسلام بر هر مسلمانی واجب بود که با 10 نفر از کافران بجنگد و اگر می‌گریخت، فراری محسوب می‌شد.

سپس خداوند به علت ضعف آنها این حکم را برداشت و بر آنها واجب کرد که یک نفر از مسلمانان با دو نفر از کافران بجنگد.[۷۴] مجاهد می‌گوید: این حکم مربوط به جنگ بدر است که هر مسلمانی مأمور بود با 10 نفر از مشرکان بجنگد.[۷۵] و هر 20 نفر باید با 200 نفر می‌جنگید.

سی

عدد 30 دو بار و مرتبط با دو موضوع در قرآن آمده‌ است:

  • الف. میقات‌ حضرت موسی علیه السلام: «وَوَاعَدْنَا مُوسَىٰ ثَلَاثِينَ لَيْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ ». (سوره اعراف/7 ، 142)
  • ب. اقل مدت بارداری و دوران شیردهی: «و حَملُهُ و فِصلُهُ ثَلثونَ شَهرًا» (سوره احقاف/46، 15) 30 ماه مدتی است که برای اقل حمل و حد کامل شیردهی مقدر شده است، چون مدت کامل شیردهی 24 ماه است (سوره بقره/2، 233)، پس اقل مدت حمل 6 ماه است، بنابراین اگر فرزند 9 ماهه به دنیا آمد، موجب نقصان دوران شیردهی نمی‌شود.[۷۶]

برخی گفته‌اند: این مدت، مجموع ایام حمل و شیردهی است؛ یعنی اگر بچه‌ای 6 ماهه به دنیا آمد دوران شیردهی 24 ماه و اگر 9 ماهه به دنیا آمد، دوران شیردهی 21 ماه است.[۷۷] این قول از ابن عباس نقل شده است.[۷۸]

چهل

این عدد 4 بار در قرآن آمده است. (=>اربعین)

پنجاه

عدد 50 در قرآن یک بار و در ارتباط با بیان مدت پیامبری حضرت نوح علیه السلام آمده است: «وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَىٰ قَوْمِهِ فَلَبِثَ فِيهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِينَ عَامًا» (سوره عنکبوت/29، 14) (=>هزار، در همین مقاله)

شصت

این عدد یک بار و درباره کفاره ظهار در قرآن آمده که سه چیز است: آزاد کردن بنده و در صورت عجز دو ماه روزه پی در پی و در صورت ناتوانی، اطعام 60 مسکین: «فَمَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَإِطْعَامُ سِتِّينَ مِسْكِينًا». (سوره مجادله/58، 4)[۷۹]

ظهار، نوعی طلاق در زمان جاهلیت بوده که مرد به همسر خود می‌گفت: ظَهْرکِ کظهر أمّی (پشت تو مانند پشت مادر من است) و بدین وسیله او را مانند مادر خویش بر خود حرام می‌کرد.

هفتاد

عدد 70 سه بار، در سه آیه و مرتبط با سه موضوع در قرآن آمده است:

  • الف. شمار برگزیدگان حضرت موسی علیه السلام برای میقات با خدا: «وَاخْتَارَ مُوسَىٰ قَوْمَهُ سَبْعِينَ رَجُلًا لِمِيقَاتِنَا». (سوره اعراف/7، 155) و گرفتار آمدن آنها به عذاب پس از اصرار بر تقاضای رؤیت خداوند و زنده شدن مجدد آنان به درخواست موسی علیه السلام. (سوره اعراف/7، 155)[۸۰]
  • ب. عدم آمرزش منافقان، هر چند رسول خدا صلی الله علیه و آله 70 بار برای آنان طلب آمرزش کند: «اِن تَستَغفِر لَهُم سَبعینَ مَرَّةً فَلَن یَغفِرَاللّهُ لَهُم» (سوره توبه/9، 80) ذکر عدد 70 در اینجا کنایه از کثرت است و خصوصیتی ندارد، چنان که عدد 100 و 1000 گاهی در کثرت بکار می‌رود.[۸۱]
  • ج. طول زنجیری که جهنمیان را با آن می‌بندند که 70 ذراع است: «ثُمَّ فِي سِلْسِلَةٍ ذَرْعُهَا سَبْعُونَ ذِرَاعًا فَاسْلُكُوهُ» (سوره حاقه/69، 32) برخی مفسران، اندازه ذراعهای اخروی را متفاوت از ذراعهای دنیا دانسته[۸۲] و برخی نیز گفته‌اند: ممکن است مقصود از 70 همین عدد خاص باشد که در این صورت خدا می‌داند حکمت 70 زراع بودن این زنجیر چیست و برخی نیز تکثیر و مبالغه را منظور نظر آیه دانسته‌اند.[۸۳]

هشتاد

این عدد یکبار و درباره حد «قذف» در قرآن آمده است. شخص قذف کننده وقتی بیّنه و شاهدی برای صحت گفتارش نیاورد، سه حکم بر او ثابت است: 80 ضربه شلاّق، عدم پذیرش شهادت وی و فاسق بودن او نزد خدا و مردم: «فَاجْلِدُوهُمْ ثَمَانِينَ جَلْدَةً وَلَا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهَادَةً أَبَدًا ۚ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ». (سوره نور/24، 4)[۸۴]

نود و نه

عدد 99 یک بار و درباره کسانی که برای طرح دعوا و فصل خصومت نزد حضرت داود علیه السلام آمدند، مطرح شده است: «إِنَّ هَٰذَا أَخِي لَهُ تِسْعٌ وَتِسْعُونَ نَعْجَةً وَلِيَ نَعْجَةٌ وَاحِدَةٌ». (سوره ص/38، 23) بیشتر مفسران معتقدند این دو نفر از فرشتگان بودند که خداوند برای آزمودن حضرت داود علیه السلام نزد او فرستاد.[۸۵]

یکی از آن دو گفت: این برادر من 99 گوسفند دارد و من یک گوسفند و آن یک گوسفند را هم می‌خواهد از من بگیرد.[۸۶] او در دعوا بر من غالب آمده، چون در طرح حجت از من تواناتر است.[۸۷]

حضرت داود علیه السلام به نفع برادری که یک میش داشت، حکم کرد و سپس متوجه شد که این امتحانی از جانب خدا بوده و او شتابزده داوری کرده است. طبق روایتی از امام رضا علیه السلام عجله او از این جهت بود که از مدعی بیّنه نخواست و نظر مدعی علیه را هم نپرسید.[۸۸]

صد

عدد 100، 6 بار در 5 آیه و مرتبط با 4 موضوع در قرآن آمده است:

  • الف. داستان عزیر[۸۹] یا ارمیا[۹۰] که به دستور خداوند پس از 100 سال دوباره زنده شد: «فَأَمَاتَهُ اللَّهُ مِائَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ قَالَ كَمْ لَبِثْتَ قَالَ لَبِثْتُ يَوْمًاأَوْ بَعْضَ يَوْمٍ قَالَ بَلْ لَبِثْتَ مِائَةَ عَامٍ» (سوره بقره/2، 259) و بدین ترتیب نشانه‌ای بر امکان برپا شدن رستاخیز اقامه شد.
  • ب. پاداش انفاق که به دانه گندمی تشبیه شده که به 7 خوشه و هر خوشه با 100 دانه گندم تبدیل می‌شود: «مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ».(سوره بقره/2 ، 261)[۹۱]
  • ج. تحریک و ترغیب مسلمانان به جهاد که 100 نفر از آنان می‌توانند بر 1000 یا 200 نفر از کافران چیره شوند: «وَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ يَغْلِبُوا أَلْفًا ... فَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ صَابِرَةٌ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ». (سوره انفال/8، 65-66)
  • د. حدّ زنای غیرمحصنه؛ زن یا مرد آزاد، بالغ و عاقلی که محصن (همسردار) نیستند اگر مرتکب زنا شدند کیفر هر یک 100 ضربه تازیانه است، به عقوبت گناهی که انجام داده‌اند: «الزَّانِيَةُ وَالزَّانِي فَاجْلِدُوا كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ». (سوره نور/24، 2)[۹۲]

دویست

این عدد دو بار در آیات 65-66 سوره انفال/8 که درباره تشویق مسلمانان به جهاد است، ذکر شده است. (=>عدد بیست و صد در همین مقاله)

سیصد و سیصد و نه

این دو عدد هر کدام یک بار، در یک آیه و در ارتباط با مدت خواب اصحاب کهف در قرآن آمده است: «وَلَبِثُوا فِي كَهْفِهِمْ ثَلَاثَ مِائَةٍ سِنِينَ وَازْدَادُوا تِسْعًا». (سوره کهف/18، 25)

افزودن 9 سال به 300 سال مفید این معناست که مدت توقف و خواب اصحاب کهف در غار، 300 سال شمسی و 309 سال قمری بوده است، چون تفاوت حساب شمسی و قمری در 300 سال حدود 9 سال است.[۹۳]

نهصد و پنجاه

عدد 950 یک بار، در یک آیه و درباره مدت پیامبری حضرت نوح علیه السلام ذکر شده است: «وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَىٰ قَوْمِهِ فَلَبِثَ فِيهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِينَ عَامًا» (سوره عنکبوت/29، 14)

خداوند به جای 950 سال فرموده: 1000 سال به جز 50 سال که برای تکثیر عدد است. ظاهر آیه این است که 950 سال مدت پیامبری نوح علیه السلام بوده؛ نه مدت عمرش بنابراین، نظر قرآن با تورات کنونی که مدت عمر حضرت نوح علیه السلام را 950 سال می‌داند،[۹۴] مغایر است.

هزار

این عدد 8 بار در 8 آیه قرآن کریم آمده است:

  • الف. خداوند در آیه 96 سوره بقره/2 درباره حرص یهود به زندگی دنیا فرموده: هر یک از آنها (یهودیان یا علمای یهود)[۹۵] دوست دارد 1000 سال، یعنی طولانی‌ترین و بیشترین عمر را داشته باشد: «یَوَدُّ اَحَدُهم لَوْ یُعَمَّر اَلْفَ سَنَة» عدد 1000 در اینجا کنایه از کثرت است.[۹۶]
  • ب. پیامبر و مسلمانان در جنگ بدر با توجه به کمی شمار لشکر خود و فزونی لشکر دشمن از خداوند کمک خواستند و خداوند دعای آنها را مستجاب کرد و آنان را با 1000 نفر از فرشتگان یاری داد: «أَنِّي مُمِدُّكُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُرْدِفِينَ». (سوره انفال/9، 8)[۹۷]
  • ج و د. طبق آیات 65-66 سوره انفال/8 که درباره تشویق مسلمانان به جهاد است، ابتدا هر 100 نفر از مسلمانان باید با 1000 نفر می‌جنگید و پس از تخفیف هر 1000 نفر با 2000 نفر: «وَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ يَغْلِبُوا أَلْفًا... × ... وَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ أَلْفٌ يَغْلِبُوا أَلْفَيْنِ».
  • ه. در آیه 47 سوره حج/22 هر روز نزد خداوند معادل 1000 سال انسانها شمرده شده است: «وَإِنَّ يَوْمًا عِنْدَ رَبِّكَ كَأَلْفِ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ» دیدگاههای مفسران درباره این آیه متفاوت است؛ گروهی از جمله ابن عباس، معتقدند که یک روز از روزهای قیامت با 1000 سال برابر است. گروهی دیگر بر این باورند که یک روز از روزهایی که خدا آسمانها و زمین را در آن آفرید برابر با 1000 سال است. بعضی معتقدند مفهوم آیه این است که در برابر قدرت خدا یک روز و 1000 سال یکی است و برخی دیگر هم بر این عقیده‌اند که یک روز عذاب آخرت از نظر شدت و عظمت، با 1000 سال عذاب دنیا برابر است، همان‌گونه که یک روز نعمت های گوناگون بهشت با نعمت های متنوع 1000 ساله این دنیا برابر است.[۹۸]
  • و. در آیه 5 سوره سجده/32 نیز از روزی به درازی 1000 سال بشری یاد شده است: «ثُمَّ يَعْرُجُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ» از ابن عباس دو تفسیر راجع به این آیه ذکر شده: یکی این که مقصود فرشتگانی است که برای انجام فرمان خدا با آوردن وحی فرود می‌آیند و بازمی‌گردند، آمد و شد آنها در یک روز به‌گونه‌ای است که اگر شما بخواهید آن اندازه راه بروید و بازگردید، 1000 سال طول می‌کشد و دیگر این که مقصود روز قیامت است که برابر 1000 سال دنیاست. وی تهافت ظاهری این آیه را با آیه چهارم سوره معارج که می‌گوید: مدت روز قیامت 50000 سال است، این‌گونه حل می‌کند که آن آیه درباره کافران است، چون حال مردم در قیامت متفاوت است.[۹۹]
  • ز. در آیه 3 سوره قدر/97 درباره بزرگداشت شب قدر آمده است که عمل نیک در آن بهتر از عمل نیک در 1000 ماهی است که شب قدر در آنها نباشد: «لَیلَةُ القَدرِ خَیرٌ مِن اَلفِ شَهر».
  • ح. آیه 14 سوره عنکبوت/29 درباره مدت دعوت نوح. (=> همین مقاله، نهصد و پنجاه)

دو هزار

عدد 2000 یکبار در یک آیه قرآن و درباره تشویق مسلمانان به جهاد ذکر شده است: «وَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ أَلْفٌ يَغْلِبُوا أَلْفَيْنِ». (سوره انفال/8، 66) (=> همین مقاله، هزار)

سه هزار

این عدد یکبار در قرآن و درباره شمار فرشتگانی است که مسلمانان را در جنگ بدر کمک کرده‌اند:[۱۰۰] «أَلَنْ يَكْفِيَكُمْ أَنْ يُمِدَّكُمْ رَبُّكُمْ بِثَلَاثَةِ آلَافٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُنْزَلِينَ» (سوره آل‌ عمران/3، 124)

پنج هزار

این عدد یکبار در قرآن و درباره شمار فرشتگانی است که خداوند وعده داد در جنگ احد به کمک مسلمانان بیایند:[۱۰۱] «يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُمْ بِخَمْسَةِ آلَافٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ». (سوره آل‌ عمران/3، 125)

پنجاه هزار

این عدد یکبار در آیه 4 سوره معارج/70 درباره مدت عروج روح و فرشتگان، به ساحت قدس ربوبی آمده است: «تَعْرُجُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ».

صد هزار

این عدد یکبار در آیه 147 سوره صافات/37 ذکر شده است: «وَأَرْسَلْنَاهُ إِلَىٰ مِائَةِ أَلْفٍ أَوْ يَزِيدُونَ»؛ و او [یونس] را به سوی جمعیت 100000 نفری یا بیشتر فرستادیم.

خداوند پس از نجات دادن حضرت یونس علیه السلام از شکم ماهی او را به سوی مردم نینوا فرستاد. تعداد افرادی که یونس علیه السلام به عنوان رسول الهی به سوی آنها رفت 100000 یا بیشتر بود. در مقدار افزون بر 100000 اختلاف است؛ 20000، 30000 و 70000 نقل شده است.[۱۰۲]

اعداد كسرى

يك دوم

اين عدد، 7 بار و در ارتباط با 4 موضوع در قرآن آمده است:

  • الف. مهر زنانى كه با آنان آميزش نشده، هنگام طلاق: «و اِن طَلَّقتُموهُنَّ مِن قَبلِ اَن تَمَسُّوهُنَّ وقَد فَرَضتُم لَهُنَّ فَريضَةً فَنِصفُ ما فَرَضتُم». (سوره بقره/2، 237)
  • ب. سهم‌الارث كه يك دوم آن به سه دسته از افراد اختصاص دارد. (سوره نساء/4، 11ـ12، 176)
  • ج. حد زناى كنيزان، نيمى از حد زناى زنان آزاد است: «فَاِذا احصنّ فَاِنْ اَتَينَ بِفاحِشَة فَعَلَيْهِنَّ نِصْفُ ما عَلَى الْمُحْصِنات». (سوره نساء/4، 25) پس در خصوص كنيزان‌ محصنه 50 ضربه‌ شلاق است.
  • د. فرمان شب زنده‌دارى به پيامبر به اندازه نيمى از شب يا اندكى كمتر كه در آيات 2ـ3 و 20 سوره مزمل/73 به آن اشاره شده است: «قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا × نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلًا».

يك سوم

اين عدد سه مرتبه در قرآن و درباره دو موضوع ذكر شده است:

  • الف. سهم‌الارث دو دسته از وارثان كه در آيات 11ـ12 سوره نساء/4 به آن اشاره شده است. (=> ارث)
  • ب. شب زنده‌دارى پيامبر و گروهى از ياران آن حضرت: «اِنَّ رَبَّكَ يَعلَمُ اَنَّكَ تَقومُ اَدنى مِن ثُلُثَىِ الَّيلِ و نِصفَهُ و ثُلُثَهُ و طَائِفَةٌ مِنَ الَّذينَ مَعَكَ». (سوره مزمل/73، 20)

يك چهارم

اين عدد كسرى دو بار در آيه 12 سوره نساء/4 درباره سهم الارث دو دسته از وارثان آمده است. (=> ارث)

يك پنجم

اين عدد يك بار در آيه 41 سوره انفال/8 و درباره خمس اموال آمده است. (=> خمس)

يك ششم

اين كسر سه بار در آيات 11ـ12 سوره نساء/4 درباره سهم الارث سه گروه آمده است. (=> ارث)

يك هشتم

اين عدد يك بار در آيه 12 سوره نساء/4 و در زمينه سهم الارث يك گروه از وارثان آمده است. (=> ارث)

دو سوم

اين كسر سه بار در قرآن و در ارتباط با دو موضوع آمده است:

  • الف. سهم‌الارث دو گروه از وارثان كه در آيات 11 و 176 سوره نساء/4 آمده است. (=> ارث)
  • ب. شب زنده‌دارى پيامبر صلى الله عليه و آله و گروهى از ياران او كه در آيه 20 سوره مزمل/73 بيان شده است.

يك دهم

آيه 45 سوره سبا/34 در زمينه تكذيب پيامبران از ناحيه اقوام پيش از اسلام و مشركان قريش است، در حالى كه «معشار» قوت و نيرو و مال و طول عمر پيشينيان را نداشتند؛ همچنين گفته شده: در تعدادى از آيات قرآن 4 عمل اصلى حساب ذكر شده است: جمع (سوره اعراف/7، 142؛ سوره كهف/18، 25)، تفريق (سوره عنكبوت/29، 14؛ سوره توبه/9 ، 36)، ضرب (سوره بقره/2، 261) و تقسيم. (سوره بقره/2، 237؛ سوره نساء/4، 11ـ12)

پانویس

  1. لسان‌العرب، ج9، ص76؛ تاج العروس، ج5، ص94-95، «عدّ».
  2. قاموس قرآن، ج4، ص299، «عدد»؛ فرهنگ الرائد، ج2، ص1170؛ فرهنگ معاصر، ص403، «عد».
  3. مفردات، ص550، «عد».
  4. الشفا، ص103-105، 112-115.
  5. آموزش فلسفه، ج2، ص183.
  6. فرهنگ بزرگ سخن، ج5، 49-79، «عدد».
  7. اعلام قرآن، ص244؛ موسوعة المورد، ج1، ص99.
  8. معجزة الارقام والترقیم، ص57.
  9. نور علی نور، ص53.
  10. الفتوحات المکیه، ج1، ص349.
  11. واژگان پژوهی قرآنی، ص236، «عد».
  12. التبیان، ج7، ص13؛ مجمع‌البیان، ج6، ص698.
  13. عجائب العدد والمعدود، ص107.
  14. موسوعة الاعداد، ص29.
  15. المیزان، ج6، ص87؛ الخصال، ص2.
  16. منشور جاوید، ج2، ص183.
  17. همان، ص220.
  18. المیزان، ج17، ص313.
  19. نمونه، ج9، ص98.
  20. مجمع البحرین، ج1، ص326.
  21. مجمع البیان، ج2، ص520.
  22. لغت‌نامه، ج2، ص2664.
  23. جامع البیان، مج9، ج16، ص65-66.
  24. مجمع‌البیان، ج3، ص368.
  25. همان، ج5، ص120؛ تفسیرالمنار، ج11، ص66.
  26. جامع البیان، مج14، ج28، ص17-18.
  27. مجمع البیان، ج8، ص766.
  28. همان، ج7، ص242.
  29. التبیان، ج10، ص230؛ نمونه، ج25، ص417.
  30. مجمع البیان، ج5، ص265.
  31. جامع البیان، مج13، ج27، ص220.
  32. مجمع البحرین، ج1، ص326.
  33. المیزان، ج2، ص242-243.
  34. همان، ص375؛ البرهان، ج1، ص536.
  35. المیزان، ج2، ص226.
  36. همان، ج15، ص82.
  37. تفسیر قرطبی، ج5، ص56؛ روح المعانی، مج3، ج4، ص366.
  38. تفسیر قرطبی، ج8، ص85.
  39. جامع‌البیان، مج6، ج10، ص81؛ تفسیر قرطبی، ج8، ص85؛ نورالثقلین، ج2، ص181-183.
  40. المیزان، ج15، ص137.
  41. جامع البیان، مج12، ج24، ص121-122.
  42. مجمع البحرین، ج1، ص326.
  43. نمونه، ج23، ص425.
  44. المیزان، ج19، ص184.
  45. نمونه، ج6، ص200.
  46. همان، ج‌1، ص‌166‌‌-167.
  47. مجمع‌البیان، ج5، ص364-365.
  48. مجمع‌البیان، ج5، ص364-365.
  49. مجمع‌البیان، ج2، ص646.
  50. روح‌المعانی، مج16، ج29، ص71؛ المیزان، ج19، ص393.
  51. المیزان، ج12، ص191.
  52. روح‌المعانی، مج8، ج14، ص83؛ المیزان، ج12، ص170.
  53. تفسیر ماوردی، ج4، ص344؛ المیزان، ج16، ص232-233.
  54. مجمع‌البیان، ج6، ص710؛ المیزان، ج13، ص268.
  55. تحریرالوسیله، ج1، ص411.
  56. مجمع‌البیان، ج4، ص581؛ المیزان، ج7، ص365.
  57. المیزان، ج19، ص398-401؛ انوارالقرآن، ج6، ص362.
  58. انوارالقرآن، ج4، ص443.
  59. المیزان، ج13، ص218؛ نمونه، ج12، ص311؛ انوارالقرآن، ج4، ص375.
  60. مجمع‌البیان، ج7، ص354؛ انوارالقرآن، ج4، ص397.
  61. تحریرالوسیله، ج2، ص110.
  62. التبیان، ج4، ص531؛ مجمع‌البیان، ج4، ص728.
  63. انوارالقرآن، ج4، ص443؛ التبیان، ج8، ص145.
  64. انوار القرآن، ج6، ص621؛ نورالثقلین، ج5، ص571.
  65. البرهان، ج5، ص650.
  66. مجمع‌البیان، مج7، ص48؛ انوارالقرآن، ج3، ص634.
  67. البرهان، ج3، ص153؛ نورالثقلین، ج2، ص410.
  68. روح المعانی، مج4، ج6، ص129.
  69. المیزان، ج20، ص88.
  70. انوارالقرآن، ج6، ص447.
  71. تفسیر قرطبی، ج19، ص53.
  72. مجمع‌البیان، ج10، ص586.
  73. نثر طوبی، ج1، ص107.
  74. البرهان، ج2، ص709.
  75. تفسیر ماوردی، ج2، ص332.
  76. همان، ج5، ص276.
  77. همان، ج5، ص276.
  78. مجمع البیان، مج9، ص130.
  79. تحریرالوسیله، ج2، ص318.
  80. التبیان، ج4، ص556؛ البرهان، ج2، ص591؛ المیزان، ج8، ص270.
  81. همان، ج9، ص351-352؛ انوار القرآن، ج2، ص576.
  82. جامع‌البیان، مج14، ج29، ص78.
  83. روح‌المعانی، مج16، ج29، ص85.
  84. تفسیر ابن کثیر، ج3، ص275.
  85. المیزان، ج‌17، ص‌193.
  86. تفسیر مراغی، مج‌8‌، ج‌23، ص‌109.
  87. انوار القرآن، ج5، ص193.
  88. عیون اخبارالرضا علیه السلام، ج1، ص394؛ المیزان، ج17، ص200.
  89. نورالثقلین، ج1، ص269.
  90. البرهان، ج1، ص529-532.
  91. نورالثقلین، ج1، ص282.
  92. تفسیر مراغی، مج6، ج18، ص68.
  93. المیزان، ج13، ص276.
  94. کتاب مقدس، تکوین، 9: 29.
  95. مجمع‌البیان، ج1، ص323.
  96. المیزان، ج1، ص229.
  97. انوارالقرآن، ج2، ص445-446.
  98. مجمع‌البیان، ج 7، ص142-143.
  99. همان، ج8، ص510.
  100. مجمع‌البیان، ج8، ص828.
  101. مجمع‌البیان، ج8، ص828.
  102. مجمع‌البیان، ج8، ص716-717.

منابع

قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن (اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن