منابع و پی نوشتهای متوسط
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

اسماء بنت عمیس: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(۱۰ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{خوب}}
 
{{خوب}}
اسماء» دختر عُمَیس، از بانوان مشهور جهان اسلام و یکی از همسران [[امیرالمؤمنین]] علی علیه السلام است. [[پیامبر اکرم (ص)]] او را از زنان بهشتی خواند. اسماء از زنان محدثه و راویان اخبار نبوی (ص) است که با نقل ۶۰ روایت، نقش مهمی در حوزه فکر و فرهنگ جامعه ایفا نموده است.
+
«اسماء بنت عُمَیس»،  یکی از همسران [[امیرالمؤمنین|امیرالمؤمنین علی]] (علیه السلام) است. اسماء در ابتدا با [[جعفر طیار|جعفر بن ابى طالب]]، ازدواج كرد و با او به [[حبشه]] و بعدا به مدینه هجرت كرد و از او صاحب سه فرزند شد اما جعفر در جنگ [[جنگ موته|موته]] به شهادت رسيد و اسماء پس از آن به همسرى [[ابوبکر|ابوبكر]] در آمد و [[محمد بن ابی بكر|محمّد بن ابى بكر]] را به دنيا آورد که بعدا از اصحاب [[امام علی علیه السلام]] و والی آن حضرت در مصر شد. اسماء پس از مرگ ابو بكر، به ازدواج امام على عليه السلام درآمد و تا زمان شهادت امام عليه السلام با او بود و از او صاحب فرزندی به نام یحیی شد.  
  
==نام و نسب==
+
[[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] (صلی الله علیه وآله) اسماء را از زنان بهشتی خواند.
نام پدر وی «عُمَیس» است و مادرش «خَوْلَه» یا «هند» نام دارد.  نسب اسماء از طرف پدر و مادر به قبایل یمنی می‌رسد. مادر اسماء را به اعتبار دامادهایش برترین زن جهان می‌دانستند. زیرا رسول‌خدا (ص)، امیرالمؤمنین (ع)، جعفربن ابی‌طالب([[جعفر طیار]])، حمزه سیدالشهداء، عباس‌بن عبدالمطّلب، همگی دامادهای او هستند.  
 
  
==ازدواج با [[جعفر بن ابی طالب]] و هجرت به حبشه‌==
+
==زندگی‌نامه اسماء==
اسماء در سال‌های نخستین بعثت به ازدواج جعفربن ابی‌طالب درآمد.و در همان ابتدای دعوت پیامبر(ص) اسلام را پذیرفت و ایمان آورد.او در سال پنجم [[بعثت]] به همراه  جعفر به حبشه هجرت نمود و در آنجا سه فرزند به نام‌های عبدالله، محمد و عَون به دنیا آورد<ref> طبقات الکبری، ج ۸، ص ۲۱۹.</ref> عبدالله نخستین فرزند آنان و نخستین مولود مسلمان در حبشه بود. فرزند نجاشی نیز هم‌زمان با فرزند جعفر به دنیا آمد و نجاشی به دلیل دوستی‌اش با جعفر نام فرزند خود را عبدالله نامید. اسماء علاوه بر فرزند خود، فرزند نجاشی را نیز شیر داد که این مطلب نشان از جایگاه و منزلت اسماء نزد نجاشی و درایت و تلاش اسماء در جهت برقراری رابطه و استحکام آن میان پادشاه حبشه و مهاجران مسلمان دارد. آنچه این دوستی را پایدارتر می‌کرد، آن بود که فرزند نجاشی و عبدالله بن جعفر برادران رضاعی بودند و آنان پیوسته با یکدیگر ارتباط داشتند. اسماء در سال هفتم هجری و هم‌زمان با [[فتح خیبر]]، همراه با جعفر و دیگر مهاجرانِ حبشه، به [[مدینه]] بازگشت.
 
  
==وفات  همسر==
+
===نام و نسب===
اسماء در سال نهم شوهر خود، یعنی جعفر را از دست داد. در برخی روایات چنین آمده که، رسول‌خدا (ص) پس از آنکه جعفر در سرزمین [[موته|مُوتَه]] (منطقه‌ای در ۱۲۰ کیلومتری جنوب «[[عمان]]»، پایتخت «[[اردن]]») به شهادت رسید، به خانه اسماء آمد، با فرزندان وی مهربانی کرد و آنها را نوازش نمود. اسماء از این کار متوجه یتیمی فرزندانش شد. رسول‌خدا (ص) از عقل و تیزهوشی اسماء به شگفت آمد و او را از شهادت جعفر آگاه کرد. اسماء در مرگ شوهرش گریه می‌کرد و صیحه می‌زد. حضرت فاطمه (س) نیز بر جعفر می‌گریست و فریاد «واعمّاه» سر می‌داد. رسول‌خدا (ص) فرمود: «گریه‌کنندگان بایستی بر مثل جعفر گریه کنند».
+
نام پدر اسماء «عُمَیس» است و مادرش «خَوْلَه» یا «هند» نام دارد. نسب اسماء از طرف پدر و مادر به قبایل [[یمن|یمنی]] می‌رسد. مادر اسماء را به اعتبار دامادهایش برترین زن جهان می‌دانستند. زیرا [[پیامبر اسلام|رسول‌ خدا]] (ص)، [[امیرالمومنین|امیرالمؤمنین]] (ع)، [[جعفر بن ابی طالب|جعفر بن ابی‌طالب]] (جعفر طیار)، [[حضرت حمزه علیه السلام|حمزه]] سیدالشهداء، [[عباس بن عبدالمطلب]]، همگی دامادهای او هستند.  
اما در عین حال اسماء را به صبر دعوت کرد و او را از تندگویی و به سینه‌کوفتن نهی کرد و برای تسلی خاطرش فرمود: «[[جبرئیل]] برای جعفر دو بال در [[بهشت]] از یاقوت قرار داده است». حضرت فاطمه (س) به فرمان رسول‌خدا (ص) به مدت سه روز نزد اسماء ماند و برای خانواده عزادار جعفر، غذا فراهم می‌کرد. از این رو در میان مسلمانان سنت شد که سه روز به خانواده عزادار غذا بدهند. <ref> المغنی، ابن‌قدامه، ج ۱۰، ص ۵۱۱.</ref>
 
  
==ازدواج با [[ابوبکر]]==
+
===ازدواج با جعفر و هجرت به حبشه‌===
اسماء به هنگام جنگ حُنین، با ابوبکر ازدواج کرد و به گفته ابن‌ابی‌هلال، رسول‌خدا (ص) وی را به تزویج ابوبکر درآورد. ابوبکر برای جشن و ولیمه عروسی، مردم را دعوت کرد. نقل شده که خانه ابوبکر مقابل خانه عثمان در کوچه [[بقیع]] و خانه‌ای دیگر کنار مسجد مدینه داشت<ref> تاریخ المدینة المنورة، ابن شَبّه، ج ۱، ص ۲۴۲. </ref> که اسماء بنت عُمیس در آن
+
اسماء در سال‌های نخستین [[مبعث حضرت محمد صلی الله علیه و آله|بعثت]] به ازدواج [[جعفر بن ابی طالب|جعفر بن ابی‌طالب]] درآمد و در همان ابتدای دعوت پیامبر(ص) [[اسلام]] را پذیرفت و [[ایمان]] آورد. او در سال پنجم بعثت به همراه جعفر به [[حبشه]] هجرت نمود و در آنجا سه فرزند به نام‌های [[عبدالله بن جعفر طيار|عبدالله]]، محمد و عَون به دنیا آورد.<ref> طبقات الکبری، ج ۸، ص ۲۱۹.</ref> عبدالله نخستین فرزند آنان و نخستین مولود مسلمان در حبشه بود. فرزند نجاشی نیز هم‌زمان با فرزند جعفر به دنیا آمد و نجاشی به دلیل دوستی‌اش با جعفر نام فرزند خود را عبدالله نامید. اسماء علاوه بر فرزند خود، فرزند نجاشی را نیز شیر داد که این مطلب نشان از جایگاه و منزلت اسماء نزد نجاشی و درایت و تلاش اسماء در جهت برقراری رابطه و استحکام آن میان پادشاه حبشه و مهاجران مسلمان دارد. آنچه این دوستی را پایدارتر می‌کرد، آن بود که فرزند نجاشی و عبدالله بن جعفر برادران رضاعی بودند و آنان پیوسته با یکدیگر ارتباط داشتند.  
می‌زیست <ref> تاریخ یعقوبی، ابن واضح یعقوبی، ج ۲، ص ۲۷.</ref>
 
  
==حضور در حجةالوداع==
+
اسماء در سال هفتم هجری و هم‌زمان با [[فتح خیبر]]، همراه با جعفر و دیگر مهاجرانِ حبشه، به [[مدینه]] بازگشت.
اسماء در سال دهم هجری قمری در [[حجةالوداع]] شرکت کرد و چهار روز مانده به ابتدای ماه ذیقعده، محمدبن ابی‌بکر را در «ذی‌الحُلَیفه» یا «[[بیداء|بَیداء]]» به‌دنیا آورد که این فرزند بعدها از دوستان اهلبیت و از یاران نزدیک [[امام علی (ع)]] شد. 
 
اسماء از نزول [[آیه اکمال]] {{متن قرآن|:«الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ»}}<ref> سوره مائده: آیه ۳</ref>  در غدیر خم نیز خبر داده است.
 
  
==اسماء در عصر خلافت==
+
===شهادت همسر===
پس از رسول‌خدا (ص) ابوبکر با نادیده گرفتن حق امام علی (ع) به خلافت رسید. با این وجود همسرش اسماء همواره در گفتار و کردارش به اهل بیت(ع) گرایش داشت و ارتباط نزدیکی با خانه امیرالمومنین داشت. اسماء شاهد آخرین لحظات زندگانی فاطمه (س) بوده است. وی، [[امام حسن|امام‌حسن (ع)]] و [[امام حسین(ع)|امام‌حسین (ع)]] را از شهادت مادرشان با خبر کرد <ref> کشف الغمّه، ج ۲، ص ۱۲۲</ref>
+
اسماء در سال نهم شوهر خود، یعنی جعفر را از دست داد. در برخی روایات چنین آمده که، رسول‌خدا (ص) پس از آنکه جعفر در سرزمین [[موته|مُوتَه]] (منطقه‌ای در ۱۲۰ کیلومتری جنوب «[[عمان]]»، پایتخت «[[اردن]]») به [[شهادت]] رسید، به خانه اسماء آمد، با فرزندان وی مهربانی کرد و آنها را نوازش نمود. اسماء از این کار متوجه یتیمی فرزندانش شد. رسول‌خدا (ص) از عقل و تیزهوشی اسماء به شگفت آمد و او را از شهادت جعفر آگاه کرد. اسماء در مرگ شوهرش گریه می‌کرد و صیحه می‌زد. [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه]] (س) نیز بر جعفر می‌گریست و فریاد «واعمّاه» سر می‌داد. رسول‌خدا (ص) فرمود: «گریه‌کنندگان بایستی بر مثل جعفر گریه کنند».
و طبق وصیت فاطمه (س)، در غسل ایشان با امام‌علی (ع) همکاری نمود. اسماء خدمتگزار و پرستار فاطمه (س) بود. حضرت به وی گفت: آیا آشکارا روی تخته‌ای حمل خواهم شد؟ اسماء گفت: ای دختر رسول‌خدا (ص)
+
اما در عین حال اسماء را به صبر دعوت کرد و او را از تندگویی و به سینه‌کوفتن نهی کرد و برای تسلی خاطرش فرمود: «[[جبرئیل]] برای جعفر دو بال در [[بهشت]] از یاقوت قرار داده است». حضرت فاطمه (س) به فرمان رسول‌خدا (ص) به مدت سه روز نزد اسماء ماند و برای خانواده عزادار جعفر، غذا فراهم می‌کرد. از این رو در میان مسلمانان سنت شد که سه روز به خانواده عزادار غذا بدهند.<ref> المغنی، ابن‌قدامه، ج ۱۰، ص ۵۱۱.</ref>
چیزی مانند آنچه در حبشه دیده‌ام، برایت می‌سازم. اسماء با استفاده از چوب‌های خرمای تازه و تخته‌ای که در اختیار داشت، تابوتی ساخت. حضرت با دیدن آن لبخندی زد و جز آن روز با لبخند دیده نشد <ref> تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۱۱۵.۱۲۲</ref>
 
  
==ازدواج با امام‌علی (ع)==
+
===ازدواج با ابوبکر===
اسماء پس از ابوبکر با امام‌علی (ص) ازدواج کرد و از ایشان یحیی و عون را به دنیا آورد<ref> طبقات الکبری، ج ۸، ص ۲۲۲.۱۲۲</ref> وقتی اسماء در سال ۳۸ ه. ق، از شهادت فرزندش محمدبن ابی‌بکر خبر یافت، به مصلای خانه‌اش رفت و چنان خشم خود را فروخورد که خون از سینه‌هایش جاری شد <ref> الغارات، ج ۱، ص ۲۸۷.</ref> او هنوز در غم فراغ فرزندش می‌سوخت که خبر شهادت امیرالمؤمنین (ع) را نیز دریافت کرد.
+
اسماء به هنگام [[جنگ حنین|جنگ حُنین]]، با [[ابوبکر]] ازدواج کرد و به گفته ابن‌ابی‌هلال، رسول‌خدا (ص) وی را به تزویج ابوبکر درآورد. ابوبکر برای جشن و ولیمه عروسی، مردم را دعوت کرد. نقل شده که خانه ابوبکر مقابل خانه [[عثمان بن عفان|عثمان]] در کوچه [[بقیع]] و خانه‌ای دیگر کنار مسجد مدینه داشت<ref> تاریخ المدینة المنورة، ابن شَبّه، ج ۱، ص ۲۴۲. </ref> که اسماء بنت عُمیس در آن می‌زیست.<ref> تاریخ یعقوبی، ابن واضح یعقوبی، ج ۲، ص ۲۷.</ref>  
  
==وفات==
+
اسماء از ابوبکر صاحب فرزندی به نام محمد شد. [[محمد بن ابی بكر|محمّد بن ابى بكر]] بعدا از اصحاب وفادار امام علی علیه السلام شد و مدتی والی آن حضرت در مصر گردید.
  
اسماء پس از این وقایع تلخ، در شوق ملاقات شوهران و فرزندان شهیدش بی‌تاب شد و در حالی از دنیا پرکشید که همسری دو شهید و مادری سه شهید را در کارنامه پرافتخار زندگانی خویش ثبت نمود. درباره زمان درگذشت و مکان دفن اسماء ابهامات زیادی وجود دارد. ذهبی <ref> سیر اعلام النبلاء، ج ۲، ص ۲۸۷</ref> درگذشت او را پس از شهادت امام‌علی (ع) در رمضان سال ۴۰ ه. ق و برخی دیگر در سال ۳۸ ه. ق می‌دانند <ref> ر. ک: مکاتیب الرسول، احمدی میانجی، ج ۱، ص ۴۴۱.</ref> امروزه صورت قبری به نام اسماء در قبرستان باب‌الصغیر دِمَشق وجود دارد. همچنین آرامگاهی در حومه هاشمیه [[عراق]] به او منسوب است و در نزدیکی آن، قبر فرزندش یحیی از نسل امام‌علی (ع) وجود دارد.
+
===حضور در حجةالوداع===
 +
اسماء در سال دهم هجری قمری در [[حجةالوداع]] شرکت کرد و چهار روز مانده به ابتدای [[ماه ذی القعده|ماه ذیقعده]]، [[محمد بن ابی بکر|محمدبن ابی‌بکر]] را در «[[ذو الحلیفه|ذی‌الحُلَیفه]]» یا «[[بیداء|بَیداء]]» به‌دنیا آورد که این فرزند بعدها از دوستان [[اهل البیت|اهل بیت]] و از یاران نزدیک [[امام علی علیه السلام|امام علی]] (ع) شد. اسماء از نزول [[آیه اکمال]] {{متن قرآن|:«الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکمْ»}}<ref> سوره مائده: آیه ۳</ref> در [[واقعه غدیر|غدیر خم]] نیز خبر داده است.
  
==فضایل اسماء بنت عمیس==
+
===اسماء در عصر خلافت===
پیامبرخدا (ص) اسماء را از زنان بهشتی  خواند و بر صدق ایمان او شهادت داد  <ref> طرائف، ابن طاووس، ص ۲۴۹</ref>
 
و از وی و خواهرانش با تعبیر خواهرانِ مؤمن یاد کرد. <ref> طبقات الکبری، ج ۸، ص ۲۰۹.</ref>
 
[[امام صادق(ع)|امام‌صادق (ع)]] او را در شمار هفت خواهرِ اهل بهشت نام برد و برای آنان دعا کرد<ref> خصال، صدوق، ص ۳۶۳.</ref>  این دعا نشان می‌دهد که اسماء تا پایان زندگی بر ایمان خود استوار بود و هیچ‌گاه در لغزش‌گاه‌های فکری و سیاسی نلغزید. اسماء از زنان محدثه و راویان اخبار نبوی (ص) است که با نقل ۶۰ روایت، نقش مهمی در حوزه فکر و فرهنگ جامعه ایفا نموده است. به گفته عَجّاج (متوفای‌حدود ۹۰ ه. ق)، او در دوره منع تدوین حدیث، برخی احادیث را جمع‌آوری کرد
 
  
==احادیث اسما==
+
پس از رسول‌خدا (ص) [[ابوبکر]] با نادیده گرفتن حق امام علی (ع) به [[خلافت]] رسید. با این وجود، همسرش اسماء همواره در گفتار و کردارش به [[اهل البیت|اهل بیت]](ع) گرایش داشت و ارتباط نزدیکی با خانه امیرالمومنین داشت. اسماء شاهد آخرین لحظات زندگانی [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه]] (س) بوده است. وی، [[امام حسن علیه السلام|امام‌حسن]] (ع) و [[امام حسین علیه السلام|امام‌حسین]] (ع) را از شهادت مادرشان با خبر کرد،<ref> کشف الغمّه، ج ۲، ص ۱۲۲</ref>
 +
و طبق وصیت فاطمه (س)، در [[غسل]] ایشان با امام‌علی (ع) همکاری نمود.  اسماء خدمتگزار و پرستار فاطمه (س) بود. حضرت به وی گفت: آیا آشکارا روی تخته‌ای حمل خواهم شد؟ اسماء گفت: ای دختر رسول‌خدا (ص)
 +
چیزی مانند آنچه در [[حبشه]] دیده‌ام، برایت می‌سازم. اسماء با استفاده از چوب‌های خرمای تازه و تخته‌ای که در اختیار داشت، [[تابوت|تابوتی]] ساخت. حضرت با دیدن آن لبخندی زد و جز آن روز با لبخند دیده نشد.<ref> تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۱۱۵.۱۲۲</ref>
  
احـادیـثى را که اسما دختر عمیس روایت کرده فراوان است , همانطور که بسیارى از افراد مانند: جـعـفـر شـوهـر او, عـبـداللّه و مـحـمـد فـرزنـدان اسـمـا، سـعـیدبن مسیب , عبیداللّه بن رفاعه , ابـوبـردة ابـى موسى , فاطمه دختر على (ع ), عبداللّه بن عباس , و افراد دیگرى احادیثى را از زبان او بـازگـو کرده ودانشمندانى مانند: شیخ صدوق فیض کاشانى ابن عبدالبر و [[ابن حجر عسقلانى]] و دیـگران به مقام ارزشمند روایت حدیث اسما اعتراف نموده اند, واز باب نمونه سه حدیثى را که از زبان اسما روایت شده , از نظر مى گذرانیم :.
+
===ازدواج با امام‌ علی (ع)===
 +
اسماء پس از ابوبکر با [[امام علی علیه السلام|امام علی]] (ص) ازدواج کرد و از ایشان یحیی و عون را به دنیا آورد.<ref> طبقات الکبری، ج ۸، ص ۲۲۲.۱۲۲</ref> وقتی اسماء در سال ۳۸ ه.ق، از شهادت فرزندش محمدبن ابی‌بکر خبر یافت، به مصلای خانه‌اش رفت و چنان خشم خود را فروخورد که خون از سینه‌هایش جاری شد.<ref> الغارات، ج ۱، ص ۲۸۷.</ref> او هنوز در غم فراغ فرزندش می‌سوخت که خبر شهادت امیرالمؤمنین (ع) را نیز دریافت کرد.
  
۱ ـ [[شیخ صدوق|شـیخ صدوق]] مى نویسد: اسما دختر عمیس روایت مى کند: یکوقت پیامبر اسلام خوابیده بود و سـر آن بـزرگوار در دامن على (ع ) قرار داشت , اماآفتاب غروب کرد و نماز عصر على (ع ) ازدست رفـت , وقـتـى پیامبر بیدار شد و از این وضع مطلع گردید, گفت : خدایا! على در حال اطاعت تو وپیامبرت بوده اکنون خورشید را براى او بازگردان .
+
===وفات===
  
اسـمـا مـى گـویـد: مـن بـا دو چشم خود دیدم با قدرت الهى باز خورشید طلوع کرد, و آن گاه على (ع ) وضو گرفت و نماز خود را خواند و خورشیدهمچنان غروب کرد!.
+
اسماء پس از این وقایع تلخ، در شوق ملاقات شوهران و فرزندان شهیدش بی‌تاب شد و در حالی از دنیا پرکشید که همسری دو شهید و مادری سه شهید را در کارنامه پرافتخار زندگانی خویش ثبت نمود. درباره زمان درگذشت و مکان دفن اسماء ابهامات زیادی وجود دارد. ذهبی<ref> سیر اعلام النبلاء، ج ۲، ص ۲۸۷</ref> درگذشت او را پس از شهادت امام‌علی (ع) در [[ماه رمضان|رمضان]] سال ۴۰ ه.ق و برخی دیگر در سال ۳۸ ه.ق می‌دانند.<ref> ر. ک: مکاتیب الرسول، احمدی میانجی، ج ۱، ص ۴۴۱.</ref> امروزه صورت قبری به نام اسماء در [[قبرستان باب الصغیر|قبرستان باب‌الصغیر]] [[دمشق|دِمَشق]] وجود دارد. همچنین آرامگاهی در حومه هاشمیه [[عراق]] به او منسوب است و در نزدیکی آن، قبر فرزندش یحیی از نسل امام‌علی (ع) وجود دارد.
  
۲ ـ اسما روایت مى کند: در شبى که [[عایشه]] خود را آماده مى کرد که نزد پیامبر برود, من با تعدادى از بـانـوان هـمـراه عـایشه بودیم , وقتى به حضور آن حضرت رسیدیم , به غیر از ظرف شیرى چیز دیـگـرى در آنـجا وجود نداشت , پیامبر از آن شیر نوشید و سپس ظرف شیر را به عایشه داد تا وى هم بنوشد, اما عایشه خجالت کشید و ظرف شیر را نمى گرفت !.
+
==فضایل اسماء==
  
گفتم : دست پیغمبر(ص ) را کوتاه نکن , آن گاه که عایشه شیر را نوشید, پیغمبر(ص ) فرمود:.
+
* پیامبر خدا (ص) اسماء را از زنان [[بهشت|بهشتی]] خواند و بر صدق ایمان او شهادت داد<ref> طرائف، ابن طاووس، ص ۲۴۹</ref> و از وی و خواهرانش با تعبیر خواهرانِ مؤمن یاد کرد.<ref> طبقات الکبری، ج ۸، ص ۲۰۹.</ref>
 +
* [[امام باقر علیه السلام|امام باقر]] (ع) (یا [[امام صادق علیه السلام|امام‌صادق]] (ع)) هم فرموده است: خداوند رحمت کند خواهرانى که اهل بهشت مى باشند و آنها عبارتند از: اسما دختر عمیس، همسر جعفربن ابى طالب و سلمى دختر عمیس، همسر [[حضرت حمزه علیه السلام|حمزه]] سیدالشهدا.<ref> خصال، صدوق، ص ۳۶۳.</ref> این دعا نشان می‌دهد که اسماء تا پایان زندگی بر ایمان خود استوار بود و هیچ‌گاه در لغزش‌گاه‌های فکری و سیاسی نلغزید. 
 +
* اسماء از زنان [[محدث|محدثه]] و راویان اخبار نبوی (ص) است که با نقل ۶۰ روایت، نقش مهمی در حوزه فکر و فرهنگ جامعه ایفا نموده است. به گفته عَجّاج (متوفای‌حدود ۹۰ ه.ق)، او در دوره منع [[تدوین حدیث]]، برخی احادیث را جمع‌آوری کرد.
 +
* سراسر زندگى اسماء دختر عمیس، هجرت و فداکارى و نقل [[حدیث]] و خدمات فرهنگى و تربیتى بوده، و آن طور که [[امام صادق علیه السلام|امام صادق]] (ع) هم فرموده: [[محمد بن ابی بکر|محمدبن ابى بکر]]، فرزند اسماء هم، نجابت و شخصیت را از مادر خود به ارث برده است.  
  
شـیـر را به دوستانت نیز بده , اما بانوان همراه که گویا خجالت مى کشیدند, گفتند: ما شیر میل نداریم , ولى پیامبر(ص ) فرمود: گرسنگى را با دروغ جمع و مخلوط نکنید!.
+
==احادیث اسماء==
  
اسـمـا مـى گـوید: من گفتم : اى رسول خدا! آیا اگر کسى از ما چیزى را میل داشته باشد, ولى بگوید: میل ندارم , این دروغ حساب مى شود؟ آن حضرت فرمود: دروغ هرچند کوچک باشد, دروغ است و در پرونده عمل انسان نوشته مى شود!.
+
احادیثى را که اسماء دختر عمیس روایت کرده فراوان است، همانطور که بسیارى از افراد مانند: جعفر شوهر او، [[عبدالله بن جعفر طيار|عبداللّه]] و محمد فرزندان اسماء، [[سعید بن مسیب]]، عبیداللّه بن رفاعه، ابوبردة ابى موسى، فاطمه دختر على (ع)، [[ابن عباس|عبداللّه بن عباس]]، و افراد دیگرى احادیثى را از زبان او بازگو کرده و دانشمندانى مانند: [[شیخ صدوق]]، [[فیض کاشانی|فیض کاشانى]]، ابن عبدالبر و [[ابن حجر عسقلانى]] و دیگران به مقام ارزشمند روایت حدیث اسماء اعتراف نموده اند. از باب نمونه سه حدیثى را که از زبان اسماء روایت شده، از نظر مى گذرانیم:
  
۳ ـ ابـن سعد روایت مى کند: وقتى اسما دختر عمیس از حبشه به مدینه وارد شد, عمر به منظور یک افتخار براى خود, اسما را مورد خطاب قرارداد و گفت : اى بانوى حبشى ! ما بخاطر رسیدن به مقام هجرت از شما گوى سبقت را ربوده ایم !.
+
۱ـ [[شیخ صدوق|شیخ صدوق]] مى نویسد: اسماء دختر عمیس روایت مى کند: یک وقت پیامبر اسلام خوابیده بود و سر آن بـزرگوار در دامن على (ع) قرار داشت، اما آفتاب غروب کرد و [[نماز عصر]] على (ع) از دست رفت، وقتى پیامبر بیدار شد و از این وضع مطلع گردید، گفت: خدایا! على در حال اطاعت تو و پیامبرت بوده اکنون خورشید را براى او بازگردان. اسماء مى گوید: من با دو چشم خود دیدم با قدرت الهى باز خورشید طلوع کرد، و آن گاه على (ع) [[وضو]] گرفت و نماز خود را خواند و خورشید همچنان غروب کرد!
  
اما اسما هم در جواب گفت : درست مى گوئى , شما همراه پیامبر بودید, و آن حضرت گرسنگان شـما را سیر و نا آگاههاى شما را علم مى آموخت ,ولى ما از وطن خود دور و آواره بودیم , در عین حـال مـن سـخـن افتخارآمیز ترا با پیغمبر(ص) مطرح مى کنم , تا ببینم نظر او چیست ؟ سپس به حضور رسول خدا رفتم و آنچه را شنیده بودم معروض داشتم .
+
۲ـ اسماء روایت مى کند: در شبى که [[عایشه]] خود را آماده مى کرد که نزد پیامبر برود، من با تعدادى از بـانوان همراه عایشه بودیم، وقتى به حضور آن حضرت رسیدیم، به غیر از ظرف شیرى چیز دیگرى در آنجا وجود نداشت، پیامبر از آن شیر نوشید و سپس ظرف شیر را به عایشه داد تا وى هم بنوشد، اما عایشه خجالت کشید و ظرف شیر را نمى گرفت! گفتم: دست پیغمبر(ص) را کوتاه نکن، آن گاه که عایشه شیر را نوشید، پیغمبر(ص ) فرمود: شیر را به دوستانت نیز بده، اما بانوان همراه که گویا خجالت مى کشیدند، گفتند: ما شیر میل نداریم، ولى پیامبر(ص) فرمود: گرسنگى را با دروغ جمع و مخلوط نکنید! اسماء مى گوید: من گفتم: اى رسول خدا! آیا اگر کسى از ما چیزى را میل داشته باشد، ولى بگوید: میل ندارم، این دروغ حساب مى شود؟ آن حضرت فرمود: دروغ هرچند کوچک باشد، دروغ است و در پرونده عمل انسان نوشته مى شود!
  
پـیامبر هم در جواب فرمود: اى اسما! این را بدان که , شما دو هجرت انجام داده اید, و دیگران یک هجرت .
+
۳ـ [[ابن سعد]] روایت مى کند: وقتى اسما دختر عمیس از [[حبشه]] به مدینه وارد شد، [[عمر بن خطاب|عمر]] به منظور یک افتخار براى خود، اسما را مورد خطاب قرارداد و گفت: اى بانوى حبشى! ما بخاطر رسیدن به مقام هجرت از شما گوى سبقت را ربوده ایم! اما اسما هم در جواب گفت: درست مى گوئى، شما همراه پیامبر بودید، و آن حضرت گرسنگان شـما را سیر و نا آگاههاى شما را علم مى آموخت، ولى ما از وطن خود دور و آواره بودیم، در عین حال من سخن افتخارآمیز ترا با پیغمبر(ص) مطرح مى کنم، تا ببینم نظر او چیست؟ سپس به حضور رسول خدا رفتم و آنچه را شنیده بودم معروض داشتم. پیامبر هم در جواب فرمود: اى اسما! این را بدان که، شما دو هجرت انجام داده اید، و دیگران یک هجرت.
 
 
به هر حال , سراسر زندگى اسما دختر عمیس , هجرت و فداکارى و نقل حدیث و خدمات فرهنگى و تربیتى بوده , و آن طور که امام صادق (ع ) هم فرموده : محمدبن ابى بکر, فرزند اسما هم , نجابت و شـخصیت را از مادر خـود بـه ارث بـرده و امـام باقر(ع ) هـم فرموده است : خداوند رحمـت کـند خـواهـرانى که اهـل بهـشـت مى باشند و آنها عبارتند از: اسما دختر عمیس , همسر جعفربن ابى طالب و سلمى دختر عمیس , همسر حمزه سیدالشهدا.
 
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
 
<references />
 
<references />
==منبع==
+
==منابع==
 +
*احمد صادقى اردستانی، زنان دانشمند و راوى حدیث.
 +
*زنان اسوه، حسین حسینیان مقدم.
  
*احمد صادقى اردستانی،زنان دانشمند و راوى حدیث
+
{{سنجش کیفی
*زنان اسوه، حسین حسینیان مقدم
+
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= متوسط
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
|رده= دارد
 +
}}
  
 
[[Category:زنان نمونه قرن اول]]
 
[[Category:زنان نمونه قرن اول]]
 
[[Category:زنان راوی حدیث]]
 
[[Category:زنان راوی حدیث]]
 
[[Category:وابستگان امام علی علیه السلام]]
 
[[Category:وابستگان امام علی علیه السلام]]
 +
[[رده: مقاله های مهم]]
 +
{{شناختنامه امام علی (ع)}}

نسخهٔ ‏۸ ژوئن ۲۰۲۰، ساعت ۱۲:۳۲

«اسماء بنت عُمَیس»، یکی از همسران امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) است. اسماء در ابتدا با جعفر بن ابى طالب، ازدواج كرد و با او به حبشه و بعدا به مدینه هجرت كرد و از او صاحب سه فرزند شد اما جعفر در جنگ موته به شهادت رسيد و اسماء پس از آن به همسرى ابوبكر در آمد و محمّد بن ابى بكر را به دنيا آورد که بعدا از اصحاب امام علی علیه السلام و والی آن حضرت در مصر شد. اسماء پس از مرگ ابو بكر، به ازدواج امام على عليه السلام درآمد و تا زمان شهادت امام عليه السلام با او بود و از او صاحب فرزندی به نام یحیی شد.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) اسماء را از زنان بهشتی خواند.

زندگی‌نامه اسماء

نام و نسب

نام پدر اسماء «عُمَیس» است و مادرش «خَوْلَه» یا «هند» نام دارد. نسب اسماء از طرف پدر و مادر به قبایل یمنی می‌رسد. مادر اسماء را به اعتبار دامادهایش برترین زن جهان می‌دانستند. زیرا رسول‌ خدا (ص)، امیرالمؤمنین (ع)، جعفر بن ابی‌طالب (جعفر طیار)، حمزه سیدالشهداء، عباس بن عبدالمطلب، همگی دامادهای او هستند.

ازدواج با جعفر و هجرت به حبشه‌

اسماء در سال‌های نخستین بعثت به ازدواج جعفر بن ابی‌طالب درآمد و در همان ابتدای دعوت پیامبر(ص) اسلام را پذیرفت و ایمان آورد. او در سال پنجم بعثت به همراه جعفر به حبشه هجرت نمود و در آنجا سه فرزند به نام‌های عبدالله، محمد و عَون به دنیا آورد.[۱] عبدالله نخستین فرزند آنان و نخستین مولود مسلمان در حبشه بود. فرزند نجاشی نیز هم‌زمان با فرزند جعفر به دنیا آمد و نجاشی به دلیل دوستی‌اش با جعفر نام فرزند خود را عبدالله نامید. اسماء علاوه بر فرزند خود، فرزند نجاشی را نیز شیر داد که این مطلب نشان از جایگاه و منزلت اسماء نزد نجاشی و درایت و تلاش اسماء در جهت برقراری رابطه و استحکام آن میان پادشاه حبشه و مهاجران مسلمان دارد. آنچه این دوستی را پایدارتر می‌کرد، آن بود که فرزند نجاشی و عبدالله بن جعفر برادران رضاعی بودند و آنان پیوسته با یکدیگر ارتباط داشتند.

اسماء در سال هفتم هجری و هم‌زمان با فتح خیبر، همراه با جعفر و دیگر مهاجرانِ حبشه، به مدینه بازگشت.

شهادت همسر

اسماء در سال نهم شوهر خود، یعنی جعفر را از دست داد. در برخی روایات چنین آمده که، رسول‌خدا (ص) پس از آنکه جعفر در سرزمین مُوتَه (منطقه‌ای در ۱۲۰ کیلومتری جنوب «عمان»، پایتخت «اردن») به شهادت رسید، به خانه اسماء آمد، با فرزندان وی مهربانی کرد و آنها را نوازش نمود. اسماء از این کار متوجه یتیمی فرزندانش شد. رسول‌خدا (ص) از عقل و تیزهوشی اسماء به شگفت آمد و او را از شهادت جعفر آگاه کرد. اسماء در مرگ شوهرش گریه می‌کرد و صیحه می‌زد. حضرت فاطمه (س) نیز بر جعفر می‌گریست و فریاد «واعمّاه» سر می‌داد. رسول‌خدا (ص) فرمود: «گریه‌کنندگان بایستی بر مثل جعفر گریه کنند». اما در عین حال اسماء را به صبر دعوت کرد و او را از تندگویی و به سینه‌کوفتن نهی کرد و برای تسلی خاطرش فرمود: «جبرئیل برای جعفر دو بال در بهشت از یاقوت قرار داده است». حضرت فاطمه (س) به فرمان رسول‌خدا (ص) به مدت سه روز نزد اسماء ماند و برای خانواده عزادار جعفر، غذا فراهم می‌کرد. از این رو در میان مسلمانان سنت شد که سه روز به خانواده عزادار غذا بدهند.[۲]

ازدواج با ابوبکر

اسماء به هنگام جنگ حُنین، با ابوبکر ازدواج کرد و به گفته ابن‌ابی‌هلال، رسول‌خدا (ص) وی را به تزویج ابوبکر درآورد. ابوبکر برای جشن و ولیمه عروسی، مردم را دعوت کرد. نقل شده که خانه ابوبکر مقابل خانه عثمان در کوچه بقیع و خانه‌ای دیگر کنار مسجد مدینه داشت[۳] که اسماء بنت عُمیس در آن می‌زیست.[۴]

اسماء از ابوبکر صاحب فرزندی به نام محمد شد. محمّد بن ابى بكر بعدا از اصحاب وفادار امام علی علیه السلام شد و مدتی والی آن حضرت در مصر گردید.

حضور در حجةالوداع

اسماء در سال دهم هجری قمری در حجةالوداع شرکت کرد و چهار روز مانده به ابتدای ماه ذیقعده، محمدبن ابی‌بکر را در «ذی‌الحُلَیفه» یا «بَیداء» به‌دنیا آورد که این فرزند بعدها از دوستان اهل بیت و از یاران نزدیک امام علی (ع) شد. اسماء از نزول آیه اکمال :«الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکمْ»[۵] در غدیر خم نیز خبر داده است.

اسماء در عصر خلافت

پس از رسول‌خدا (ص) ابوبکر با نادیده گرفتن حق امام علی (ع) به خلافت رسید. با این وجود، همسرش اسماء همواره در گفتار و کردارش به اهل بیت(ع) گرایش داشت و ارتباط نزدیکی با خانه امیرالمومنین داشت. اسماء شاهد آخرین لحظات زندگانی فاطمه (س) بوده است. وی، امام‌حسن (ع) و امام‌حسین (ع) را از شهادت مادرشان با خبر کرد،[۶] و طبق وصیت فاطمه (س)، در غسل ایشان با امام‌علی (ع) همکاری نمود. اسماء خدمتگزار و پرستار فاطمه (س) بود. حضرت به وی گفت: آیا آشکارا روی تخته‌ای حمل خواهم شد؟ اسماء گفت: ای دختر رسول‌خدا (ص) چیزی مانند آنچه در حبشه دیده‌ام، برایت می‌سازم. اسماء با استفاده از چوب‌های خرمای تازه و تخته‌ای که در اختیار داشت، تابوتی ساخت. حضرت با دیدن آن لبخندی زد و جز آن روز با لبخند دیده نشد.[۷]

ازدواج با امام‌ علی (ع)

اسماء پس از ابوبکر با امام علی (ص) ازدواج کرد و از ایشان یحیی و عون را به دنیا آورد.[۸] وقتی اسماء در سال ۳۸ ه.ق، از شهادت فرزندش محمدبن ابی‌بکر خبر یافت، به مصلای خانه‌اش رفت و چنان خشم خود را فروخورد که خون از سینه‌هایش جاری شد.[۹] او هنوز در غم فراغ فرزندش می‌سوخت که خبر شهادت امیرالمؤمنین (ع) را نیز دریافت کرد.

وفات

اسماء پس از این وقایع تلخ، در شوق ملاقات شوهران و فرزندان شهیدش بی‌تاب شد و در حالی از دنیا پرکشید که همسری دو شهید و مادری سه شهید را در کارنامه پرافتخار زندگانی خویش ثبت نمود. درباره زمان درگذشت و مکان دفن اسماء ابهامات زیادی وجود دارد. ذهبی[۱۰] درگذشت او را پس از شهادت امام‌علی (ع) در رمضان سال ۴۰ ه.ق و برخی دیگر در سال ۳۸ ه.ق می‌دانند.[۱۱] امروزه صورت قبری به نام اسماء در قبرستان باب‌الصغیر دِمَشق وجود دارد. همچنین آرامگاهی در حومه هاشمیه عراق به او منسوب است و در نزدیکی آن، قبر فرزندش یحیی از نسل امام‌علی (ع) وجود دارد.

فضایل اسماء

  • پیامبر خدا (ص) اسماء را از زنان بهشتی خواند و بر صدق ایمان او شهادت داد[۱۲] و از وی و خواهرانش با تعبیر خواهرانِ مؤمن یاد کرد.[۱۳]
  • امام باقر (ع) (یا امام‌صادق (ع)) هم فرموده است: خداوند رحمت کند خواهرانى که اهل بهشت مى باشند و آنها عبارتند از: اسما دختر عمیس، همسر جعفربن ابى طالب و سلمى دختر عمیس، همسر حمزه سیدالشهدا.[۱۴] این دعا نشان می‌دهد که اسماء تا پایان زندگی بر ایمان خود استوار بود و هیچ‌گاه در لغزش‌گاه‌های فکری و سیاسی نلغزید.
  • اسماء از زنان محدثه و راویان اخبار نبوی (ص) است که با نقل ۶۰ روایت، نقش مهمی در حوزه فکر و فرهنگ جامعه ایفا نموده است. به گفته عَجّاج (متوفای‌حدود ۹۰ ه.ق)، او در دوره منع تدوین حدیث، برخی احادیث را جمع‌آوری کرد.
  • سراسر زندگى اسماء دختر عمیس، هجرت و فداکارى و نقل حدیث و خدمات فرهنگى و تربیتى بوده، و آن طور که امام صادق (ع) هم فرموده: محمدبن ابى بکر، فرزند اسماء هم، نجابت و شخصیت را از مادر خود به ارث برده است.

احادیث اسماء

احادیثى را که اسماء دختر عمیس روایت کرده فراوان است، همانطور که بسیارى از افراد مانند: جعفر شوهر او، عبداللّه و محمد فرزندان اسماء، سعید بن مسیب، عبیداللّه بن رفاعه، ابوبردة ابى موسى، فاطمه دختر على (ع)، عبداللّه بن عباس، و افراد دیگرى احادیثى را از زبان او بازگو کرده و دانشمندانى مانند: شیخ صدوق، فیض کاشانى، ابن عبدالبر و ابن حجر عسقلانى و دیگران به مقام ارزشمند روایت حدیث اسماء اعتراف نموده اند. از باب نمونه سه حدیثى را که از زبان اسماء روایت شده، از نظر مى گذرانیم:

۱ـ شیخ صدوق مى نویسد: اسماء دختر عمیس روایت مى کند: یک وقت پیامبر اسلام خوابیده بود و سر آن بـزرگوار در دامن على (ع) قرار داشت، اما آفتاب غروب کرد و نماز عصر على (ع) از دست رفت، وقتى پیامبر بیدار شد و از این وضع مطلع گردید، گفت: خدایا! على در حال اطاعت تو و پیامبرت بوده اکنون خورشید را براى او بازگردان. اسماء مى گوید: من با دو چشم خود دیدم با قدرت الهى باز خورشید طلوع کرد، و آن گاه على (ع) وضو گرفت و نماز خود را خواند و خورشید همچنان غروب کرد!

۲ـ اسماء روایت مى کند: در شبى که عایشه خود را آماده مى کرد که نزد پیامبر برود، من با تعدادى از بـانوان همراه عایشه بودیم، وقتى به حضور آن حضرت رسیدیم، به غیر از ظرف شیرى چیز دیگرى در آنجا وجود نداشت، پیامبر از آن شیر نوشید و سپس ظرف شیر را به عایشه داد تا وى هم بنوشد، اما عایشه خجالت کشید و ظرف شیر را نمى گرفت! گفتم: دست پیغمبر(ص) را کوتاه نکن، آن گاه که عایشه شیر را نوشید، پیغمبر(ص ) فرمود: شیر را به دوستانت نیز بده، اما بانوان همراه که گویا خجالت مى کشیدند، گفتند: ما شیر میل نداریم، ولى پیامبر(ص) فرمود: گرسنگى را با دروغ جمع و مخلوط نکنید! اسماء مى گوید: من گفتم: اى رسول خدا! آیا اگر کسى از ما چیزى را میل داشته باشد، ولى بگوید: میل ندارم، این دروغ حساب مى شود؟ آن حضرت فرمود: دروغ هرچند کوچک باشد، دروغ است و در پرونده عمل انسان نوشته مى شود!

۳ـ ابن سعد روایت مى کند: وقتى اسما دختر عمیس از حبشه به مدینه وارد شد، عمر به منظور یک افتخار براى خود، اسما را مورد خطاب قرارداد و گفت: اى بانوى حبشى! ما بخاطر رسیدن به مقام هجرت از شما گوى سبقت را ربوده ایم! اما اسما هم در جواب گفت: درست مى گوئى، شما همراه پیامبر بودید، و آن حضرت گرسنگان شـما را سیر و نا آگاههاى شما را علم مى آموخت، ولى ما از وطن خود دور و آواره بودیم، در عین حال من سخن افتخارآمیز ترا با پیغمبر(ص) مطرح مى کنم، تا ببینم نظر او چیست؟ سپس به حضور رسول خدا رفتم و آنچه را شنیده بودم معروض داشتم. پیامبر هم در جواب فرمود: اى اسما! این را بدان که، شما دو هجرت انجام داده اید، و دیگران یک هجرت.

پانویس

  1. طبقات الکبری، ج ۸، ص ۲۱۹.
  2. المغنی، ابن‌قدامه، ج ۱۰، ص ۵۱۱.
  3. تاریخ المدینة المنورة، ابن شَبّه، ج ۱، ص ۲۴۲.
  4. تاریخ یعقوبی، ابن واضح یعقوبی، ج ۲، ص ۲۷.
  5. سوره مائده: آیه ۳
  6. کشف الغمّه، ج ۲، ص ۱۲۲
  7. تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۱۱۵.۱۲۲
  8. طبقات الکبری، ج ۸، ص ۲۲۲.۱۲۲
  9. الغارات، ج ۱، ص ۲۸۷.
  10. سیر اعلام النبلاء، ج ۲، ص ۲۸۷
  11. ر. ک: مکاتیب الرسول، احمدی میانجی، ج ۱، ص ۴۴۱.
  12. طرائف، ابن طاووس، ص ۲۴۹
  13. طبقات الکبری، ج ۸، ص ۲۰۹.
  14. خصال، صدوق، ص ۳۶۳.

منابع

  • احمد صادقى اردستانی، زنان دانشمند و راوى حدیث.
  • زنان اسوه، حسین حسینیان مقدم.