ازدواج پیامبر با زینب بنت جحش
يکي از زوجات رسول خدا (صلی الله علیه وآله)، زينب بنت جحش، خواهر عبدالله بن جحش است. مادر او «اميمه»، دختر عبدالمطلب، بود و لذا او نيز هم چون ام سلمه دختر عمه رسول خدا بود.
زینب پيش از ازدواج با رسول خدا صلي الله عليه و آله بنا به درخواست آن حضرت، ابتدا با زيد بن حارثه[۱] پسر خوانده رسول خدا -که مردم او را از کمال نزديکي به پيامبر، زيد بن محمد مي گفتند- ازدواج کرد و از او فرزندي به دنيا آورد كه نامش را اسامه گذاشتند. وي در حدود يك سال و يا مقداري بيشتر در خانه زيد بود ولي پس از آن، ميانشان اختلاف افتاد و تصميم به جدايي گرفتند.[۲]
بدين جهت زيد بن حارثه به نزد رسول خدا صلي الله عليه و آله رفت و از همسر خود در نزد آن حضرت شكوه و گلايه كرد و از آن حضرت اجازه خواست كه همسرش را طلاق دهد. پيامبر صلي الله عليه و آله وي را به خويشتنداري و تفاهم اخلاقي با همسرش دعوت نمود و به وي فرمود: إتّق الله و امسك عليك زوجك.
به هر روي، علي‌رغم تلاش پيامبر صلي الله عليه و آله و برخي از صحابه در ايجاد تفاهم ميان زيد و زينب، كارشان به جدايي و طلاق انجاميد. زینب پس از آن با رسول خدا ازدواج کرد. داستان ازدواج او با رسول خدا طي آيات 4، 6، 36 تا 40 سوره احزاب آمده است.
ازدواج زينب بنت جحش با زيد بن حارثه و طلاق گرفتن او و ازدواج مجدد با پيامبر، دو سنت غلط از سنن عهد جهالت اعراب را مورد هدف قرار داد، يکي اين که اعراب زمان جاهليت به امتياز و اصالت قبيله و خاندان خود بسيار مغرور بودند و ديگر اعتقادي که بر طبق آن پسر خوانده ها را مانند پسران حقيقي مي پنداشتند و در ارث بردن و ساير احکام ميان آنان و فرزندات حقيقي، اختلافي قائل نمي شدند. آنان مطابق اين نظر، زنان مطلقه پسر خوانده ها را نيز بر پدر خوانده هايشان (مانند زنان پسران حقيقي) حرام مي دانستند.
عده‌اي مي گويند عامل جدايي آن دو، روحيات زينب بوده است، چرا که او حسب و نسب و عظمت قبيله اي و طائفه اي خود را به رخ شوهر مي کشاند و هم چنان در قلب، خود را از او برتر مي دانست و رضايت به ازدواج نداشت. اما اين مطلب بعيد به نظر مي رسد و احتمال مي رود که عامل طلاق، اخلاق خاص زيد باشد. چرا که مطالعه زندگي او به ما مي نماياند که او کراراً ازدواج کرد و همه را طلاق داد جز آخرين همسر که در هنگام شهادتش از او جدا نشده بود.
گواه ديگر بر اين که زيد مقصر اصلي اين جدايي بود اين که، وقتي پيامبر از تصميم او براي طلاق دادن زينب آگاه شد، بنابر آيه 37 سوره احزاب، زيد را چنين خطاب قرار داد که: «امسک عليک زوجک و اتق الله»: همسرت را نگاه دار و از خداي بترس. و در صورتي که تقصير متوجه همسر او بود، عمل زيد خلاف تقوي و پرهيزکاري و مستوجب سرزنش پيامبر شمرده نمي شد. ولي سرانجام زيد او را طلاق داد.
پيامبر به مصداق آيه 4 سوره احزاب: «ما جعل الله لرجل من قلبين في جوفه و ما جعل ازواجکم اللائی تظاهرون منهن امهاتکم و ما جعل ادعياءکم ابناءکم ذلکم قولکم بافواهکم و الله يقول الحق و هو يهدي السبيل»[۳] و آيه 40 اين سوره که مي فرمايد: «ما کان محمد ابا احد من رجالکم و لکن رسول الله و خاتم النبيين و کان الله بکل شيء عليماً»،[۴] و براي مبارزه با آن سنت جاهلي که پسر خوانده را چون پسر حقيقي و زن مطلقه او را بر پدر خوانده حرام مي دانست، پس از طلاق زيد و زينب، با زينب ازدواج کرد.
خداوند به مصداق آيه 37 سوره احزاب: «و اذ تقول للذي انعم الله عليه وانعمت عليه امسک عليک زوجک و اتق الله و تخفي في نفسک ما الله مبديه و تخشي الناس و الله احق ان تخشاه فلما قضي زيد منها وطراً زوجناکها لکي لا يکون علي المؤمنين حرج في ازواج ادعيائهم اذا قضوا منهن وطراً و کان امر الله مفعولاً»[۵] به پيامبر مي فرمايد که ما براي اين که مؤمنين در ازدواج با زنان پسر خوانده‌هاي خود که از آن ها طلاق گرفته اند، براي خود گناهي نپندارند، زينب را به نکاح تو درآورديم.
اين آيه هميشه مايه فخر زينب بر ديگر زنان پيامبر بود. چرا که به آنان مي‌گفت: زوّجكن أهليكن و زوّجني الله من فوق سبع سماوات؛[۶] شما را خانواده‌تان به عقد پيامبر صلي الله عليه و آله درآورده ولي مرا خداوند متعال از بالاي هفت آسمان به نكاح آن حضرت مفتخر نموده است.
برخي از مستشرقين مغرض، بر اساس قسمتي از آيه 37 سوره احزاب که مي فرمايد: «تخفي في نفسک ما الله مبديه و تخشي الناس و الله احق ان تخشاه»، و با استناد به قسمتي موهوم از اقوال گوناگون و متشتت تاريخي، که جز ساخته و پرداخته ذهن داستان سازان و يا يهوديان نيست، اين گونه استناد مي کنند که پيامبر روزي که به در خانه زيد رفته بود زينب را ديد. چون چشم پيامبر بر جمال او افتاد، دلباخته او شد. زيد به دليل علاقه مفرطي که بر پيامبر داشت، همسر خود را با اصرار طلاق داد، تا او به عقد پيامبر درآيد. و منظور از آن چه که در اين آيه آمده است که «در دل پنهان مي داشتي و از مخالفت خلق مي ترسيدي»، همين عشق قلبي به زينب است.
البته بي پايگي چنين سخني مشهود است چرا که از رفتار زيد در طول زندگي مشخص مي شود که او با همسرانش معمولاً سازگار نبود، جز آخري که در هنگام شهادتش با او همسر بود و جدايي او و همسرش از يکديگر نيز معلول همين ناسازگاري ها بوده است. ديگر اين که در همين آيه از قول پيامبر به زيد آمده است که: «امسک عليک زوجک و اتق الله». اين مي رساند که پيامبر از جدايي زيد و زينب رضايت نداشته و پيامبر را نشايد که بر زبان سخني بگويد در حالي که در قلب نيت ديگري بگذرد.
منظور از آن چه که پيامبر به مقتضاي «تخشي الناس و الله احق ان تخشاه»، در دل پنهان مي داشته، همان رسالت الهي است که پيامبر براي شکستن اين دو امر باطل جاهلي که ذکر آن ها گذشت، بر دوش مي کشيده است. چرا که در چنين جامعه اي که چنين اعتقاداتي ساليان متمادي در فرهنگ آنان رسوخ کرده است، تلاش براي از بين بردن اين رسومات و سنت شکني سنن جاهلي، کاري سخت و دشوار بود. همان گونه که خداوند در آيه بعد، يعني در آيه 39 همين سوره و درباره همين عمل پيامبر مي فرمايد: «الذين يبلّغون رسالات الله و يخشونه و لايخشون احداً الا الله و کفي بالله حسيباً: کساني که پيام هاي خدا را مي رسانند و از او مي ترسند و از هيچ کس جز او نمي ترسند، خدا براي حساب کردن اعمالشان کافي است».
گويند که مقارن همين ايام بود که آيه حجاب نازل شد و احکام راجع به زن ها عموماً و امهات مومنين ـ همسران پيامبر ـ خصوصاً مقرر گرديد.
منابع
- محمد؛ پیام آور خداوند، محمد مهدی توکلی در دسترس در [۱].
- موسسه تبیان، نرم‌افزار دایرة‌المعارف چهارده معصوم علیهم‌السلام.
