ابن علقمی
«محمد بن احمد بن محمد» معروف به «ابن علقمی» (656-593 ق) دانشمند بزرگ شیعه در قرن هفتم هجری و وزیر «مستعصم» آخرین خلیفه عباسی بود. که خدمات شایانی به مکتب شیعه کرد
ولادت
محمد بن احمد بن محمد، معروف به ابن علقمی، ملقب به مؤیدالدین و مکنی به ابوطالب بود و در سال 593 هـ.ق دیده به جهان گشود. ابن علقمی، اهل بغداد بود و در آن شهر رشد یافته سرانجام به وزارت رسید. به همین دلیل برخی علما مانند محدث قمی[۱] با عنوان ابن علقمی بغدادی از وی یاد کرده‌اند.
مذهب ابن علقمی
ابن علقمی به مذهب شیعه امامیه اعتقاد راسخ داشت. «ابن کثیر شامی»، از مورخان اهل سنت، می‌نویسد: «او از رافضیان بوده». صاحب کتاب: «النجوم الزاهره» معتقد است: تمام این کارها (کشته شدن خلیفه عباسی و فتح بغداد بدست سپاه مغول) از کارهای وزیر، ابن علقمی رافضی بود.[۲]
ابن عماد حنبلی در «شذرات الذهب» تصریح می‌کند: ابن علقمی مرد بسیار فاضل، اما در عقیده و مرام تشیع خود بسیار متعصب و تندرو بود.[۳] در میان علمای شیعه نیز مرحوم قاضی شهید، شیعه بودن او را مسلم دانسته است و محدث قمی از وی با عبارت «ابن علقمی وزیر بغدادی و شیعه»[۴] یاد می‌کند.
مورخ معروف صاحب کتاب «النجوم الزاهره» نیز ابن علقمی را حریص به ساقط کردن دولت بنی عباس می‌دانست و معتقد بود که ابن علقمی می‌خواهد حکومت را به دست علویان بسپارد.
شخصیت ادبی
با این که ابن علقمی از رجال سیاسی و دولتی بود، در عین حال یکی از چهره‌های فرهیخته و فرهنگ دوست نیز شمرده شده است. او به دانش و اعتلای آن، اهمیت فراوان می‌داد به همین دلیل تمام مورخین، شخصیت فرهنگی و علمی‌او را قبول دارند، حتی بعضی از علمای عامه که عبارات تندی بر ضد وی بکار برده‌اند، نتوانسته‌اند این بُعد مهم از شخصیت او را انکار کنند. ابن کثیر شامی که نویسنده‌ای متعصب و مخالف سرسخت ابن علقمی است، درباره اثرش می‌نویسد: «او در امر انشاء و نویسندگی و شعر و ادب، از افراد بسیار فاضل بود».[۵]
مؤلف «الوافی» نیز درباره‌اش می‌گوید: «در نزد ابن علقمی فضائل زیادی بود[۶] در زمینه نویسندگی و ادب و فرهنگ، ولی او یک شیعه انقلابی پرشور و رافضی بود».[۷]
دوران وزارت
مدت وزارت و دولت ابن علقمی چهارده سال به طول کشید.[۸] در این زمان طولانی وی وزیر آخرین خلیفه عباسی به نام «مستعصم» بود، چون این خلیفه در سال 640 ق به خلافت رسید و در سال 655 ق کشته شد.[۹]
اداره کشور در حد وزارت نیازمند تجربه و کفایت و سیاستمداری است که این صفت در ابن علقمی به طرز بارزی ظهور یافته بود. «محمد بن شکر کتبی» صریحاً اعلام می‌کند که این وزیر مستعصم، وزیری باکفایت، مطلع و آشنا به امور مملکت‌داری بود.[۱۰] مرحوم محدث قمی نیز همین نظر را در کتاب «الکنی والالقاب» بازگو می‌کند.[۱۱]
وزیر کاردان شیعی در برابر دانشمندان و اهل فرهنگ و ادب مراتب احترام را به جا می‌آورد و با مردمان دانش‌پژوه و افراد صاحب زهد و تقوی رفتار کریمانه داشت و برای رُشد دانش و علم در جامعه اسلامی آنان را تشویق می‌کرد، لذا نوشته‌اند: وزیر به علماء و افراد با تقوی بسیار علاقه‌مند بود.[۱۲] او کارهای عام‌المنفعه زیادی انجام داد، از جمله به ساختن مساجد، مدارس دینی، بیمارستان، آب انبار و پل‌ها رو می‌آورد.
ابن ابی الحدید معتزلی، کتاب «شرح نهج‌البلاغه» خود را که از مهمترین شرح‌های این کتاب شریف است، به تشویق و تأیید این وزیر علم‌دوست نوشته و در مقدمه کتابش از ابن علقمی بسیار ستایش کرده است و تعابیری درباره او بکار برده که گویای بزرگی مقام این وزیر بافرهنگ است.[۱۳] ابن علقمی در برابر این خدمت بزرگ «ابن ابی الحدید» هزار دینار زر سرخ و خلعت‌ها به او هدیه کرد.[۱۴][۱۵]
یکی دیگر از عالمان بزرگ اهل سنت به نام «صنعانی» کتاب «عُباب زاخر و لُباب فاخر» را به نام او نوشت و مدح و ثنای فراوانی از این وزیر شیعه کرد.[۱۶][۱۷]
وفات
بنابر نظریه مشهور، ابن علقمی پس از سقوط حکومت بنی عباس توسط سپاه مغول، در سال 656 هجری در بغداد و در 63 سالگی وفات یافت. در آخر عمر زندگی بر او سخت شد و با شدت و اندوه از این جهان رخت بربست. محل دفن او دقیقاً معلوم نیست، با این حال برخی گفته‌اند او را در گورستان شیعیان دفن کرده‌اند.[۱۸] تصور می‌شود که مقصود از گورستان شیعیان، مقابر قریش در کاظمین باشد.
پانویس
- ↑ الکنی والالقاب، ص 9.
- ↑ النجوم الزاهرة، ج 4.
- ↑ شذرات الذهب، ج 3، ص 272.
- ↑ الکنی والالقاب، ج 1، ص 350.
- ↑ البدایه والنهایه، ج 14-13، ص 224.
- ↑ الوافی، ج 3، ص 254.
- ↑ و کان عنده فضیله، فی الاشاء کان شیعیا جلدا رافضیا.
- ↑ الوافی بالوفیات، ج 3، ص 253.
- ↑ حیوةالحیوان؛ دمیری، ج 1، ص 139.
- ↑ الوافی، ج 3، ص 254.
- ↑ الکنی والالقاب، ج 1، ص 250.
- ↑ همان، کان محبا للعلماء والزّهاد و.
- ↑ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 1، ص 4.
- ↑ منتخب التواریخ، ج 3، ص 512.
- ↑ مجالس المؤمنین، ج 2، ص 460.
- ↑ همان.
- ↑ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 1، ص 4.
- ↑ انه دفن فی صبور الروافض. (ابن کثیر، البدایه والنهایه).
