ابن سماک (ابوالعباس)

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو

ابْن‌ِ سَمّاک‌، ابوالعباس‌ محمد بن‌ صَبیح‌ عجلی‌ کوفی‌ (د 183ق‌/ 799م‌)، فقیه‌، محدث‌ و زاهد.

وجه شهرت به ابن سماک

اِبْن‌ِ سَمّاك‌، ابوالعباس‌ محمد بن‌ صَبيح‌ عجلى‌ كوفى‌ [۱] فقيه‌، محدث‌ و زاهد. علت‌ شهرت‌ وي‌ به‌ ابن‌ سماك‌ اين‌ بود كه‌ جدش‌ ماهى‌ فروش‌ بوده‌ [۲] و به‌ احتمالى‌ ديگر خود وي‌ به‌ ماهى‌ فروشى‌ اشتغال‌ داشته‌ است‌ [۳].

زندگی نامه

از تاريخ‌ تولد و زندگى‌ ابن‌ سماك‌ اطلاعى‌ در دست‌ نيست‌. همين‌ اندازه‌ گفته‌ شده‌ است‌ كه‌ وي‌ در كوفه‌ مى‌زيسته‌ و مولاي‌ بنى‌ عجل‌ بوده‌ [۴] و فقط يك‌ بار در روزگار هارون‌الرشيد [۵] به‌ بغداد آمده‌ و پس‌ از چندي‌ به‌ كوفه‌ بازگشته‌ و در همانجا درگذشته‌ است‌ [۶]. وي‌ با هارون‌ ديدارهايى‌ داشته‌ و او را موعظه‌ كرده‌ است‌ ([۷] عطار نيشابوري‌ او را صاحب‌ كرامات‌ و در عين‌ حال‌ امام‌ و در وعظ چيره‌دست‌ دانسته‌ است‌ [۸] و به‌ همين‌ سبب‌ به‌ «واعظ» شهرت‌ يافته‌ و ذهبى‌ او را حتى‌ «سيد الوعّاظ» خوانده‌ است‌ [۹]. سخنانى‌ كه‌ از ابن‌ سَمّاك‌ موجود است‌، غالباً در زمينة بيداري‌ اخلاقى‌ و احتراز از دنياگرايى‌ و دلبستگى‌ شديد به‌ زهد است‌ [۱۰]

جایگاه ابن سماک در نقل حدیث

ابن‌ سَماك‌ از كسانى‌ چون‌ سري‌ بن‌ يحيى‌، عوّام‌ بن‌ حَوْشب‌، علاء بن‌ منهال‌ غنوي‌، سفيان‌ثوري‌، ابوطالب‌ قاص‌ [۱۱] هشام‌ بن‌ عروة، سليمان‌ بن‌ مهران‌ معروف‌ به‌ اعمش‌، عائذ بن‌ نُسَيْر، يزيد ابن‌ ابى‌ زياد [۱۲] اسماعيل‌ بن‌ ابى‌ خالد [۱۳] حديث‌ نقل‌ كرده‌ است‌، كه‌ به‌ گفتة ابونعيم‌ اصفهانى‌ چند تن‌ از آنان‌ از تابعين‌ بوده‌اند (همانجا).

برخى‌ از راويان‌ مشهور سدة 2 و 3ق‌/8 و 9م‌ نيز از او حديث‌ نقل‌ كرده‌اند كه‌ بنام‌ترين‌ آنان‌ عبارتند از: احمد بن‌ حنبل‌، جمر بن‌ فرقد، هيثم‌ ابن‌ جمّاز، يحيى‌ بن‌ يحيى‌ نيشابوري‌، ابراهيم‌ بن‌ موسى‌، علاء بن‌ عمرو حنفى‌، عمر بن‌ حفص‌ بن‌ غياث‌ (ابن‌ ابى‌ حاتم‌، همانجا)، احمد و حسين‌ پسران‌ على‌ جُعفى‌ [۱۴]، عبدالله‌ بن‌ صالح‌ عجلى‌، يحيى‌ بن‌ ايوب‌ مقابري‌ [۱۵]، محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ نُمَيْر [۱۶] و محمد بن‌ آدم‌ مصيصى‌ [۱۷]. چنانكه‌ از گفتة عطارنيشابوري‌ برمى‌آيد معروف‌ كرخى‌ [۱۸] كه‌ از زاهدان‌ بنام‌ است‌، در كوفه‌ از مواعظ ابن‌ سَماك‌ بهره‌ برده‌ است‌ [۱۹] با اينكه‌ تمام‌ منابع‌ احوال‌ ابن‌ سماك‌ از ايمان‌ و زهد و تقواي‌ وي‌ ياد كرده‌اند، اما از نظر وثاقت‌ وضعيت‌ روشنى‌ ندارد و به‌ گفتة ذهبى‌ (همانجا) هيچ‌ حديثى‌ از او در «صحاح‌ سته‌» نيامده‌ است‌. با اينهمه‌ ابن‌ حبان‌ [۲۰] او را ثقه‌ دانسته‌ و خطيب‌ بغدادي‌ [۲۱] به‌ نقل‌ از ابن‌ نُمير از طرفى‌ او را صدوق‌ خوانده‌ و از طرف‌ ديگر از قول‌ همو اظهار داشته‌ است‌ كه‌ ابن‌ سَماك‌ از ضعفا نيز روايت‌ مى‌كرده‌ و احتمالاً به‌ همين‌ علت‌ ابن‌ جوزي‌ [۲۲] به‌ نقل‌ از ابن‌ نمير حديث‌ وي‌ را ضعيف‌ شمرده‌ است‌.

پانویس

  1. (د 183ق‌/ 799م‌)،
  2. (زبيدي‌، 7/145)
  3. (ابن‌ اثير، 1/559)
  4. (زبيدي‌، همانجا)
  5. (148-193ق‌/765-809م‌)
  6. (خطيب‌، 5/369)
  7. همو، 5/372).
  8. (ص‌ 285، 286)
  9. (8/328)
  10. (ابونعيم‌، 8/204-217).
  11. (ابن‌ابى‌حاتم‌، 3(2)/290)،
  12. (خطيب‌، 5/368-369)،
  13. (ابونعيم‌، 8/211)
  14. (زبيدي‌، همانجا)
  15. (خطيب‌، 5/369)
  16. (ذهبى‌، 8/329)
  17. (ابن‌ حبان‌، 9/32)
  18. (د 200ق‌/816م‌)
  19. (ص‌ 285، 329).
  20. (9/32)
  21. (5/373)
  22. (2/170)

منابع

  • دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج3، مدخل "ابن سماک، ابوالعباس" از حسن یوسفی اشکوری
  • ابن‌ ابى‌ حاتم‌ رازي‌، عبدالرحمان‌، الجرح‌ و التعديل‌، حيدرآباد دكن‌، 1372ق‌/ 1952م‌؛
  • ابن‌ اثير، على‌، اللباب‌، قاهره‌، 1357ق‌/1938م‌؛
  • ابن‌ جوزي‌، عبدالرحمان‌، الضعفاء و المتروكين‌، به‌ كوشش‌ ابوالفداء قاضى‌، بيروت‌، 1406ق‌/1986م‌؛
  • ابن‌ حبان‌، محمد، الثقات‌، حيدرآباد دكن‌، 1403ق‌/1983م‌؛
  • ابونعيم‌ اصفهانى‌، احمد، حلية الاولياء، قاهره‌، 1932- 1938م‌؛
  • خطيب‌ بغدادي‌، احمد، تاريخ‌ بغداد، قاهره‌، 1349ق‌/1930م‌؛
  • ذهبى‌، محمد، سير اعلام‌ النبلاء، به‌ كوشش‌ شعيب‌ الارنؤوط، بيروت‌، 1401ق‌/1981م‌؛
  • زبيدي‌، تاج‌ العروس‌؛ عطار نيشابوري‌، محمد، تذكرة الاولياء، به‌ كوشش‌ محمد استعلامى‌، تهران‌، 1363ش‌.