رعایت سطح مخاطب عام متوسط است
شناسه ناقص است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

ابن سماک (ابوالعباس)

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو

«ابوالعباس‌ محمد بن‌ صَبیح‌ عجلی‌ کوفی» معروف به «ابْن‌ِ سَمّاک‌» ‌(م، ۱۸۳ ق‌)، فقیه‌، محدث‌ و زاهد در قرن دوم هجری است.

زندگی‌نامه

از تاریخ‌ تولد و زندگى‌ ابوالعباس‌ محمد بن‌ صَبیح‌ عجلى‌ کوفى‌ مشهور به «ابن‌ سَمّاک‌» اطلاعى‌ در دست‌ نیست‌. همین‌ اندازه‌ گفته‌ شده‌ است‌ که‌ وی‌ در کوفه‌ مى‌زیسته‌ و مولای‌ بنى‌ عجل‌ بوده‌[۱] و فقط یک‌ بار در روزگار هارون‌الرشید (۱۴۸-۱۹۳ ق‌) به‌ بغداد آمده‌ و با هارون‌ دیدارهایى‌ داشته‌ و او را موعظه‌ کرده‌ است‌.[۲]

علت‌ شهرت‌ وی‌ به‌ ابن‌ سماک‌ این‌ بود که‌ جدش‌ ماهى‌ فروش‌ بوده‌[۳] و به‌ احتمالى‌ دیگر خود وی‌ به‌ ماهى‌ فروشى‌ اشتغال‌ داشته‌ است‌.[۴]

عطار نیشابوری‌ او را صاحب‌ کرامات‌ و در عین‌ حال‌ امام‌ و در وعظ چیره‌دست‌ دانسته‌ است‌.[۵] چنانکه‌ از گفته عطار برمى‌آید، معروف‌ کرخى‌ (م، ۲۰۰ ق‌) که‌ از زاهدان‌ بنام‌ است‌، در کوفه‌ از مواعظ ابن‌ سَماک‌ بهره‌ برده‌ است‌.[۶] و به‌ همین‌ سبب‌ به‌ «واعظ» شهرت‌ یافته‌ و ذهبى‌ او را حتى‌ «سید الوعّاظ» خوانده‌ است‌.[۷] سخنانى‌ که‌ از ابن‌ سَمّاک‌ موجود است‌، غالباً در زمینه بیداری‌ اخلاقى‌ و احتراز از دنیاگرایى‌ و دلبستگى‌ شدید به‌ زهد می باشد.[۸]

محمد ابن‌ سَمّاک‌ در کوفه‌ و در سال ۱۸۳ قمری درگذشته‌ است.‌[۹]

جایگاه علمی و حدیثی

ابن‌ سَمّاک‌ از کسانى‌ چون‌ سری‌ بن‌ یحیى‌، عوّام‌ بن‌ حَوْشب‌، علاء بن‌ منهال‌ غنوی‌، سفیان‌ ثوری‌، ابوطالب‌ قاص‌،[۱۰] هشام‌ بن‌ عروة، سلیمان‌ بن‌ مهران‌ معروف‌ به‌ اعمش‌، عائذ بن‌ نُسَیر، یزید ابن‌ ابى‌ زیاد[۱۱] و اسماعیل‌ بن‌ ابى‌ خالد،[۱۲] حدیث‌ نقل‌ کرده‌ است‌، که‌ به‌ گفته ابونعیم‌ اصفهانى‌ چند تن‌ از آنان‌ از تابعین‌ بوده‌اند.[۱۳]

برخى‌ از راویان‌ مشهور سده ۲ و ۳ ق‌. نیز از او حدیث‌ نقل‌ کرده‌اند که‌ بنام‌ترین‌ آنان‌ عبارتند از: احمد بن‌ حنبل‌، جمر بن‌ فرقد، هیثم‌ ابن‌ جمّاز، یحیى‌ بن‌ یحیى‌ نیشابوری‌، ابراهیم‌ بن‌ موسى‌، علاء بن‌ عمرو حنفى‌، عمر بن‌ حفص‌ بن‌ غیاث‌، احمد و حسین‌ پسران‌ على‌ جُعفى‌، عبدالله‌ بن‌ صالح‌ عجلى‌، یحیى‌ بن‌ ایوب‌ مقابری‌، محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ نُمَیر و محمد بن‌ آدم‌ مصیصى‌.[۱۴]

با اینکه‌ تمام‌ منابع‌ احوال‌ ابن‌ سماک‌ از ایمان‌ و زهد و تقوای‌ وی‌ یاد کرده‌اند، اما از نظر وثاقت‌ وضعیت‌ روشنى‌ ندارد و به‌ گفته ذهبى‌ هیچ‌ حدیثى‌ از او در «صحاح‌ سته‌» نیامده‌ است‌. با اینهمه‌ ابن‌ حبان‌ او را ثقه‌ دانسته‌ و خطیب‌ بغدادی‌[۱۵] به‌ نقل‌ از ابن‌ نُمیر از طرفى‌ او را صدوق‌ خوانده‌ و از طرف‌ دیگر از قول‌ همو اظهار داشته‌ است‌ که‌ ابن‌ سَماک‌ از ضعفا نیز روایت‌ مى‌کرده‌ و احتمالاً به‌ همین‌ علت‌ عبدالرحمان بن‌ جوزی‌[۱۶] به‌ نقل‌ از ابن‌ نمیر حدیث‌ وی را ضعیف‌ شمرده‌ است‌.

پانویس

  1. زبیدی‌، تاج‌ العروس‌، ۷/۱۴۵.
  2. همان، ۵/۳۷۲.
  3. زبیدی‌، ۷/۱۴۵.
  4. ابن‌ اثیر، اللباب،‌ ۱/۵۵۹.
  5. تذكرة الاولیاء، ص‌ ۲۸۵، ۲۸۶.
  6. عطار، ص‌ ۲۸۵، ۳۲۹.
  7. سیر اعلام‌ النبلاء، ۸/۳۲۸.
  8. ابونعیم‌، حلیة الاولیاء، ۸/۲۰۴-۲۱۷.
  9. خطیب‌، تاریخ‌ بغداد، ۵/۳۶۹.
  10. ابن‌ابى‌حاتم‌، الجرح‌ و التعدیل‌، ۳/۲۹۰.
  11. خطیب‌، ۵/۳۶۸-۳۶۹.
  12. ابونعیم‌، ۸/۲۱۱.
  13. همان.
  14. ابن‌ حبان‌، الثقات‌، ۹/۳۲.
  15. تاریخ بغداد، ۵/۳۷۳.
  16. الضعفاء و المتروكین‌، ۲/۱۷۰.

منابع