ابن حمزه طوسی
«محمد بن علی بن حمزه طوسی» معروف به «عمادالدين طوسى»، فقیه و محدث امامی در قرن ششم هجری است. كتابش با نام «الوسيله» در فقه معروف است و به همین خاطر او را «صاحب الوسيله» نيز گفته اند. الوسیلة الی نیل الفضیلة معروفترین اثر ابن حمزه کتابی است فقهی به شیوه فتوایی که شامل همه ابواب فقه است .
زندگی‌نامه
ابوجعفر محمد بن علی بن حمزه طوسی از عالمان اواخر قرن 5 و اوایل قرن 6 هجری و اهل خراسان است.[۱] از زندگی، مشايخ و شاگردان وی هيچ گزارش صحيحی در دست نيست. بعضى او را هم طبقه شاگردان شيخ طوسى دانسته و بعضى دوره او را از اين هم متاخرتر دانسته اند. و چون زندگى او معاصر با شيخ يا پس از درگذشت او بوده است، با توجه به جنبه فقاهت به او ابوجعفر ثانى يا ابوجعفر متأخر گفته اند. ابن حمزه را بايد از پيروان مكتب فقهی شيخ طوسی به شمار آورد. او معاصر با شيخ منتجب الدين رازى است.
سال وفاتش دقيقاً معلوم نيست، شايد در حدود نيمه دوم قرن ششم قمری درگذشته است. مدفنش در كربلا، در دروازه نجف، در محلى به نام «بستان» معروف و مزار است.
آثار و تأليفات
ابن حمزه تأليفاتی دارد كه صاحب ريحانة الادب برخى از آنها را به اين ترتيب ذكر مى كند:
- الثاقب في المناقب؛ اين كتاب به ذكر فضايل و معجزات انبياء عليهم‌السلام، پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و اهل بیت آن حضرت می پردازد.
- الرائع في الشرائع (در فقه)
- الوسيلة الى نيل الفضيلة، كه در حدود هشت هزار سطر مى باشد.[۲] این کتاب بر اساس آنچه از نامۀ علقمی وزير به تاج‌الدين ابن صلايا برمی‌آيد، از رايج‌ترين كتب بين شيعۀ عراق (به خصوص حلّه) در سدۀ ۷ ق. بوده است.
- الواسطة.
- المعجزات.
- مسائل فی الفقه.
- التعمیم و التنبیه.
- نهج العرفان الى هداية الايمان (بنابر نظر صاحب رياض).
ابن حمزه در نظر عالمان
- شیخ منتجب الدین (متوفای بعد از 585) در کتاب فهرست خود که شامل تراجم رجال بعد از شیخ طوسی است، او را چنین یاد کرده و ستوده است: شیخ امام عمادالدین ابوجعفر محمد بن علی بن حمزه طوسی مشهدی، فقیه عالم واعظ او راست تصانیفی، از جمله: الوسیلة، الواسطة، الرائع فی الشرائع، المعجزات و مسائل فقهیة.
- شیخ طبرسى نويسنده كتاب وسيله را به عنوان شيخ بزرگوار و امام علامه فقيه ناصرالشريعه، حجت الاسلام عمادالدين تعبير آورده است.
- صاحب رياض در جلد پنجم كتاب خود در مورد او گويد: «شيخ بزرگوار امام عمادالدين ابوجعفر محمد بن على بن حمزة الطوسى المشهدى. فقيه بزرگوار و واعظ گرانمايه اى است...».[۳]
- مرحوم سید محمدباقر موسوى خوانسارى در كتاب شريف روضات، شرح زندگى او را آورده و درباره او مى نويسد: «الوسیلة و الواسطة كه هر دو از متون فقهى مى باشند، از تاليفات او هستند و خوشبختانه هر دو كتاب تاكنون باقى مانده اند و مورد استناد فقهاء ما مى باشند».
پانویس
منابع
- فقهای نامدار شیعه، عقیقی بخشایشی.
- دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، مدخل "ابن حمزه" از احمد پاکتچی.
