آیت الله محمدفاضل لنکرانی: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{خوب}} | {{خوب}} | ||
{{شناسنامه عالم | {{شناسنامه عالم | ||
| − | |نام کامل = | + | |نام کامل = محمد فاضل موحدی لنکرانی |
| − | |تصویر=[[پرونده:آیت الله فاضل لنکرانی0.jpg| | + | |تصویر=[[پرونده:آیت الله فاضل لنکرانی0.jpg|۲۲۰px|center]] |
| − | |زادروز = | + | |زادروز = ۱۳۱۰ شمسی |
|زادگاه = [[قم]] | |زادگاه = [[قم]] | ||
| − | |وفات = | + | |وفات = ۲۶ خرداد ۱۳۸۶ شمسی |
| − | |مدفن = [[ | + | |مدفن = قم، [[حرم حضرت معصومه علیها السلام|حرم حضرت معصومه]] |
| − | |اساتید = [[آیت الله | + | |اساتید = [[آیت الله بروجردی]]، [[امام خمینی]]، [[علامه طباطبایى]]، [[شیخ مرتضی حائری یزدی|شیخ مرتضی حائری]]،... |
|شاگردان = | |شاگردان = | ||
| − | |آثار = | + | |آثار = تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیله، [[القواعد الفقهیه]]، آیین کشورداری از دیدگاه امام علی علیه السلام، عصمت انبیاء، [[سیری کامل در اصول فقه (کتاب)|سیری کامل در اصول فقه]]،... |
}} | }} | ||
| − | محمد موحدی ( | + | '''آیت الله محمد فاضل موحدی لنکرانی''' (۱۳۸۶-۱۳۱۰ ش) از اساتید بزرگ [[حوزه علمیه قم|حوزه علمیه قم]] و مرجع تقلید معاصر [[شیعه]] و از شاگردان [[آیت الله بروجردی|آیت الله بروجردی]] بود. وی همواره از نهضت اسلامی [[امام خمینی]] دفاع کرده و در پیروزی انقلاب نقش فعالی داشت. عضویت در مجلس خبرگان رهبری، ریاست شورای مدیریت حوزه علمیه قم و تأسیس «مرکز فقهی ائمه اطهار» از جمله فعالیتهای اجتماعی اوست. آیت الله لنکرانی آثار متعددی در [[علوم اسلامی]] تألیف نمود، از جمله «تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیله» و «[[القواعد الفقهیه]]». |
==ولادت و خاندان== | ==ولادت و خاندان== | ||
| − | محمد فاضل | + | محمد فاضل موحدی لنکرانی در [[ذی القعده]] ۱۳۵۰ ق (۱۳۱۰ ش) در [[قم]] به دنیا آمد. پدرش آیت الله شیخ عبدالله فاضل موحدی از شاگردان [[شیخ مرتضی آشتیانی]] و آیت الله [[شیخ عبد الکریم حائری یزدی|عبدالکریم حائری یزدی]] بود. پس از اتمام بنای [[مسجد اعظم قم]]، امامت جماعت آن مسجد به وی سپرده شد. آیت الله عبدالله لنکرانی مجتهد بود و رساله‌ی عملیه خود را با نام نهایة الاحکام به عربی نوشت. |
| − | == تحصیل == | + | ==تحصیل و استادان== |
| − | محمد فاضل لنکرانی دوره‌ی ابتدایی را در [[قم]] گذراند. پس از پایان دوره‌ی ابتدایی به دلیل علاقه به دروس دینی به [[حوزه | + | محمد فاضل لنکرانی دوره‌ی ابتدایی را در [[قم]] گذراند. پس از پایان دوره‌ی ابتدایی به دلیل علاقه به دروس دینی به [[حوزه علمیه قم|حوزه علمیه قم]] رفت و در [[مدرسه فیضیه]] به تحصیل علوم دینی پرداخت. در آن زمان حوزه‌ی علمیه‌ی قم طلاب زیادی نداشت و تعداد کمی مشغول به تحصیل بودند. از هم مباحثه‌ای‌های وی در مدرسه فیضیه [[سید مصطفی خمینی|سید مصطفی خمینی]] بود که نقش مهمی در پیشرفت علمی ایشان داشت. |
| − | وی قسمتی از | + | وی قسمتی از مطوّل و بخشی از [[شرح لمعه]] را نزد آیت الله [[حسینعلی منتظری نجف آبادی|حسینعلی منتظری]] و قسمتی دیگر را نزد شیخ اسدالله نوراللهی نجف آبادی خواند. [[فرائد الاصول (کتاب)|رسایل]] و [[مکاسب (کتاب)|مکاسب]] را نزد چند تن از اساتید حوزه چون، پدرش آیت الله فاضل موحدی، آیت الله آقا شیخ عبدالجواد جبل عاملی سدهی و آیت الله [[شیخ مرتضی حائری یزدی|شیخ مرتضی حائری]] بهره برد.<ref>خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، دفتر دوم، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، قم، ۱۳۷۹ ش، ص ۵۳۶.</ref> |
| − | آیت الله لنکرانی به دلیل شور و علاقه به تحصیل علوم دینی در زمان کوتاهی دوره‌های [[ادبیات عرب]] و سطوح را که معمولاً طلاب دیگر در | + | آیت الله لنکرانی به دلیل شور و علاقه به تحصیل علوم دینی در زمان کوتاهی دوره‌های [[ادبیات عرب]] و سطوح را که معمولاً طلاب دیگر در ۸ یا ۹ سال به پایان می‌رسانند در مدت ۶ سال گذراند، لذا در سن ۱۹ سالگی وارد آخرین مرحله‌ی تحصیلات حوزوی یعنی درس خارج [[فقه]] گردید. پس از تشکیل کلاس‌های [[آیت الله بروجردی|آیت الله بروجردی]] در [[قم]]، وی در درس خارج فقه ایشان شرکت جست و این در حالی بود که هنوز قسمتی از [[کفایة الاصول (کتاب)|کفایه]] را به اتمام نرسانده بود. |
| − | آیت الله لنکرانی از همان روزهای نخست تقریرات درس خارج فقه آیت الله بروجردی را به عربی می‌نوشت که پس از چند سال نگارش تقریرات با نظارت و به دستور استاد جلد اول تقریرات با عنوان نهایة التقریر که مشتمل بر قسمت زیادی از مباحث صلاة بود به چاپ رساند. چند سال بعد جلد دوم آن را منتشر کرد که شامل تمامی مباحث صلاة به جز [[نماز جمعه]] و نماز مسافر بود، ایشان حدود یازده سال در درس فقه آیت الله بروجردی شرکت کرد و علاوه بر بحث صلاة مباحث [[خمس]] و آخرین آن کتاب قضا، که به اتمام نرسید را نزد آیت الله بروجردی تلمذ کرد و تقریرات آن دروس را نیز نگاشت. او مدتی نیز در درس اصول آیت الله بروجردی شرکت جسته و قسمت اعظم مباحث عقلیه را نوشت و نیز بحث راجع به خلل [[حج]] که آن نیز ناتمام ماند. | + | آیت الله لنکرانی از همان روزهای نخست تقریرات درس خارج فقه آیت الله بروجردی را به عربی می‌نوشت که پس از چند سال نگارش تقریرات با نظارت و به دستور استاد جلد اول تقریرات با عنوان نهایة التقریر که مشتمل بر قسمت زیادی از مباحث صلاة بود به چاپ رساند. چند سال بعد جلد دوم آن را منتشر کرد که شامل تمامی مباحث صلاة به جز [[نماز جمعه]] و نماز مسافر بود، ایشان حدود یازده سال در درس فقه آیت الله بروجردی شرکت کرد و علاوه بر بحث صلاة مباحث [[خمس]] و آخرین آن کتاب قضا، که به اتمام نرسید را نزد آیت الله بروجردی تلمذ کرد و تقریرات آن دروس را نیز نگاشت. او مدتی نیز در درس اصول آیت الله بروجردی شرکت جسته و قسمت اعظم مباحث عقلیه را نوشت و نیز بحث راجع به خلل [[حج]] که آن نیز ناتمام ماند. |
| − | پس از تشکیل کلاس‌های درس [[اصول فقه|اصول]] [[امام خمینی]]، آیت الله لنکرانی از همان ابتدا در کلاس‌های ایشان حاضر شده و هر روز دو نوبت در درس امام شرکت کرده و مباحث اجتهاد و تقلید را به طور کامل با ایشان گذراند. مبحث طهارت در فقه را نیز نزد امام فراگرفت و مطالب دروس امام را نیز تقریر می‌کرد. زمانی که در سال | + | پس از تشکیل کلاس‌های درس [[اصول فقه|اصول]] [[امام خمینی]]، آیت الله لنکرانی از همان ابتدا در کلاس‌های ایشان حاضر شده و هر روز دو نوبت در درس امام شرکت کرده و مباحث اجتهاد و تقلید را به طور کامل با ایشان گذراند. مبحث طهارت در فقه را نیز نزد امام فراگرفت و مطالب دروس امام را نیز تقریر می‌کرد. زمانی که در سال ۱۳۵۲ ش به [[یزد]] تبعید شده بود، پنج جلد از شرح [[تحریر الوسیله (کتاب)|تحریرالوسیله]] امام را به اتمام رساند و پس از آن نیز به این کار ادامه داد و ۲۵ جلد از این شرح را منتشر کرد. وی در مجموع به مدت ۹ سال از دروس امام بهره برد. در ۱۸ [[ماه ربیع الاول|ربیع الاول]] ۱۳۸۶ از [[امام خمینی]] اجازه‌ی امور حسبیه را دریافت کرد و از آن برای تأسیس مدارس دینی و تبلیغات اسلامی بهره برد.<ref>خبرگان ملت، ص ۵۴۰؛ گلشن ابرار، ج ۶، ص ۵۸۰.</ref> |
| − | آیت الله فاضل لنکرانی در | + | آیت الله فاضل لنکرانی در ۲۵ سالگی به [[اجتهاد]] رسید و این امر مورد تأیید آیت الله بروجردی قرار گرفت. پس از وفات آیت الله بروجردی در ۱۳۴۰ ش. وی در سن ۳۰ سالگی به استنباط خود مسایل دینی را اجتهاد می‌کرد. ایشان علاوه بر دروس [[فقه]] و [[اصول]]، در درس‌های [[فلسفه]] و [[حکمت]] [[علامه طباطبایی]] نیز شرکت جسته و قسمتی از مباحث [[شرح منظومه سبزواری (کتاب)|منظومه سبزواری]] و کتاب «[[اسفار اربعه (کتاب)|اسفار]]» [[ملاصدرا]]ی شیرازی را از ایشان آموخت. |
| − | در نخستین سال‌های تحصیل در [[حوزه | + | در نخستین سال‌های تحصیل در [[حوزه علمیه قم|حوزه علمیه قم]]، در سال‌های سوم و چهارم، زمانی که هنوز شانزده سال داشت، ضمن تحصیل، تدریس نیز می‌کرد. نخستین تدریس وی مربوط به کتاب حاشیه ملا عبدالله و [[معالم الدین و ملاذ المجتهدین (کتاب)|معالم]] بود. بعدها شرح لمعه را شروع کرد و طلبه‌های بیشتری در درس وی حاضر می‌شدند. او [[اللمعة الدمشقیة (کتاب)|لمعه]] را در دو دوره و کتاب ارث را در سه دوره تدریس کرد. سپس به تدریس [[فرائد الاصول (کتاب)|رسائل]] و [[مکاسب (کتاب)|مکاسب]] مشغول شد. مکاسب را پنج دوره و [[کفایة الاصول (کتاب)|کفایة‌الاصول]] را شش دوره تدریس کرد. از آخرین دوره‌ی درس کفایة الاصول وی، نوار تهیه شد و طلاب در [[قم]] و شهرستان‌های دیگر از آن بهره می‌بردند. بسیاری از شاگردانش از نظر سنی بزرگتر از استاد خود بودند و در بیشتر اوقات صدها نفر در کلاس‌های درس ایشان شرکت می‌جستند. آیت الله لنکرانی از سال ۱۳۶۰ ش به تدریس درس خارج فقه و اصول پرداختند و در مدت ۲۵ سال گروه کثیری از طلاب از محضر وی بهره‌منده شدند. این درس از رادیو معارف نیز پخش می‌شد.<ref>روزنامه اطلاعات، همان منبع، ص ۷.</ref> |
| − | == | + | ==آثار و تألیفات== |
| + | آیت الله فاضل، در طول عمر با برکت خود، کتب فراوانی نگاشته و به حوزه علم تقدیم داشته است. برخی از تألیفات ایشان به شرح زیر است: | ||
| − | + | # تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیله، شرحی است عربی بر کتاب «[[تحریر الوسیله (کتاب)|تحریرالوسیله]]» [[امام خمینی]] در ۳۰ جلد. پنج جلد اول این شرح در زمان تبعید آیت الله لنکرانی در [[یزد]] نوشته شده است. این کتاب یک دوره‌ی کامل [[فقه]] است و جدیدترین آراء فقهی در آن آمده است. | |
| + | # نهایة التقریر، تقریرات درس [[آیت الله بروجردی|آیت الله بروجردی]] در سه جلد به زبان عربی که در دورة جوانی نوشته است. | ||
| + | # ائمه اطهار یا پاسداران وحی در قرآن (شامل بحث‌هایی درباره‌ی علم [[ائمه اطهار|ائمه]] از نظر [[قرآن]] است) این کتاب با همکاری شهاب‌الدین اشراقی و [[سید مصطفی خمینی]] تألیف گردیده است. | ||
| + | # اهل بیت یا چهره‌های درخشان در آیه تطهیر، که با همکاری آیت الله اشراقی و حاج آقا مصطفی خمینی منتشر شده است. | ||
| + | # مدخل التفسیر، مشتمل بر بحث‌هایی درباره‌ی [[اعجاز قرآن|اعجاز]]، [[خبر متواتر|تواتر]] و عدم [[تحریف قرآن]] به زبان عربی. | ||
| + | # حاشیه بر [[عروة الوثقى (کتاب)|عروة الوثقی]]، به زبان عربی. | ||
| + | # حاشیه بر کتاب الطهارة مصباح الفقیه، [[آقا رضا همدانی|محقق همدانی]] به زبان عربی. | ||
| + | # شرح الاجتهاد و تقلید از کتاب عروة الوثقی، به زبان عربی. | ||
| + | # کتاب الصوم. | ||
| + | # کتاب القضاء. | ||
| + | # المسائل المستحدثه. | ||
| + | # رساله‌ای در حکم [[نماز]] در لباس مشکوک به زبان عربی. | ||
| + | # رساله‌ای در خلل [[حج]] و عمره، به زبان عربی. | ||
| + | # الاحکام الواضحه (فتاوی به زبان عربی). | ||
| + | # احکام الحج حاشیه بر حج [[تحریر الوسیله (کتاب)|تحریرالوسیله]]، به زبان عربی. | ||
| + | # تقریرات الاصول، تقریرات اصول امام خمینی در ۵ جلد به زبان عربی. | ||
| + | # [[القواعد الفقهیه]]، به زبان عربی. | ||
| + | # تبیان الاصول، تقریرات درس امام خمینی در ۴ جلد به زبان عربی. | ||
| + | # رساله‌ای در قاعده‌ی فراغ و تجاوز، به زبان عربی. | ||
| + | # مناسک حج به زبان فارسی. | ||
| + | # تفسیر [[سوره حمد]]، به زبان عربی. | ||
| + | # تقیه مداراتی، به زبان عربی. | ||
| + | # آیین کشورداری از دیدگاه [[امام علی]] علیه السلام. | ||
| + | # عصمت انبیاء. | ||
| + | # مجمع الفهارس (مجموعه فهرست‌های [[بحارالانوار]]، [[الغدیر (کتاب)|الغدیر]] و [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|المیزان]]). | ||
| + | # مناسک حج به زبان عربی. | ||
| + | # استفتائات حول الحج. | ||
| + | # استفتائات حج. | ||
| + | # جامع‌المسائل (مجموعه‌ای از استفتائات در ۲ جلد). | ||
| + | # [[سیری کامل در اصول فقه (کتاب)|سیری کامل در اصول فقه]]، تقریرات درس خارج [[اصول فقه|اصول]] در ۱۶ جلد به زبان فارسی. | ||
| + | # تقریرات الاصول، تقریرات درسی آیت الله بروجردی به زبان عربی. | ||
| + | # رساله‌ی توضیح المسائل به زبان فارسی. | ||
| − | + | ==فعالیتهای سیاسی و اجتماعی== | |
| − | + | '''مبارزات سیاسی:''' | |
| − | + | آیت الله فاضل لنکرانی از همان ابتدای مبارزات [[امام خمینی]] در دهه‌ی ۱۳۴۰ ش، از اقدامات ایشان حمایت می‌کرد. وی ضمن تحصیل علوم دینی در مکتب امام خمینی، مباحث سیاسی را در چارچوب مسائل حوزوی دنبال می‌کرد به نحوی که عضو گروهی از استادان [[حوزه علمیه قم|حوزه علمیه قم]] شد که بعدها با عنوان جامعه مدرسین حوزه علمیه قم شناخته گردید.<ref>«مرجعی مدافع استقلال حوزه»، هم میهن، شماره ۲۹، پیاپی، ۹۳، ۲۷ خرداد ۱۳۸۳، ص ۳.</ref> | |
| − | |||
| − | + | این تشکل روحانیون سیاسی در موارد مختلف به حمایت از امام خمینی پرداخت. از جمله پس از تبعید امام خمینی به [[عراق]]، در زمانی که رژیم پهلوی می‌پنداشت با تبعید امام مسئله ایشان خاتمه یافته است. اما پس از فوت [[سید محسن حکیم|آیت الله حکیم]] در سال ۱۳۴۹ ش، دوازده نفر از روحانیون طرفدار امام تصمیم گرفتند به طور علنی [[مرجعیت]] امام را طی اعلامیه‌ای به اطلاع مردم برسانند، آیت الله فاضل لنکرانی نیز در زمره‌ی افرادی بود که این بیانیه را امضا کرد و در چند سطر درباره‌ی صلاحیت رهبری ایشان نوشت: «بسمه‌تعالی، صلاحیت علمی و تقوایی حضرت مستطاب آیت الله العظمی آقای خمینی مدظله العالی برای مقام شامخ مرجعیت تقلید و حفاظت از حوزه [[اسلام]] و حمایت مسلمین محرز و بدون تردید است. محمد موحدی فاضل».<ref>حمید روحانی، نهضت امام خمینی، دفتر نخست، تهران، مؤسسه نشر آثار امام خمینی، چاپ ۱۵، ۱۳۸۱، ش، ص ۸۱.</ref> این بیانیه در آن دوران تأثیر بسزائی در تداوم نهضت امام خمینی بجای گذاشت. | |
| − | + | آیت الله فاضل لنکرانی در حمایت از نهضت امام خمینی در اکثر اعلامیه‌هایی که در این باره منتشر می‌شد مشارکت داشت و در این رابطه چند بار توسط [[ساواک]] دستگیر و سپس تبعید شد. ابتدا چهار ماه دوران تبعید را در بندر لنگه با تحمل رنج و ناراحتی بسیار گذراند و پس از آن به مدت دو سال و نیم به [[یزد]] تبعید شد. وی در آن شهر با [[شهید صدوقی|آیت الله صدوقی]] آشنا گردید و مراوداتی با آن روحانی انقلابی داشت و با کمک آیت الله صدوقی به طور مخفیانه با مردم یزد دیدار داشته و در روشنگری مردم نقش فعالی ایفا نمود.<ref>«ستارگان هدایت»، همان منبع، ص ۴.</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | آیت الله فاضل لنکرانی در حمایت از نهضت امام خمینی در اکثر اعلامیه‌هایی که در این باره منتشر می‌شد مشارکت داشت و در این رابطه چند بار توسط ساواک دستگیر و سپس تبعید شد. ابتدا چهار ماه دوران تبعید را در بندر لنگه با تحمل رنج و ناراحتی بسیار گذراند و پس از آن به مدت دو سال و نیم به یزد تبعید شد. وی در آن شهر با آیت الله صدوقی آشنا گردید و مراوداتی با آن روحانی انقلابی داشت و با کمک آیت الله صدوقی به طور مخفیانه با مردم یزد دیدار داشته و در روشنگری مردم نقش فعالی ایفا نمود. | ||
از اعلامیه‌های بسیاری که امضای آیت الله فاضل در بین آنها وجود دارد می‌توان به موضوع چند اعلامیه اشاره کرد که عبارتند از: | از اعلامیه‌های بسیاری که امضای آیت الله فاضل در بین آنها وجود دارد می‌توان به موضوع چند اعلامیه اشاره کرد که عبارتند از: | ||
| − | * | + | *اعتراض و اعلام نظر روحانیت [[تبریز]] به هیئت اعزامی دولت، درباره‌ی وقایع تبریز در پی چهلم شهدای قم در اسفند ۱۳۵۶؛ |
| − | |||
| − | |||
| − | * | + | *نامه‌ی جمعی از عالمان و استادان به آیت الله صدوقی درباره‌ی فجایع یزد؛ |
| − | * | + | *خلع محمدرضا پهلوی از مقام سلطنت؛ |
| − | * | + | *روی کار آمدن بختیار و اعلام عزای عمومی و اعلامیه‌های بسیاری که در حمایت از انقلاب و نهضت [[امام خمینی]] منتشر می‌شد.<ref>گلشن ابرار، همان منبع، ص ۵۷۳.</ref> |
| − | + | پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز عده‌ای از روحانیون و علما اعلمیت و اعدلیت امام را مورد تأیید و تأکید قرار دادند، از جمله آیت الله فاضل لنکرانی در اطلاعیه‌ای در این باره نوشته است: «بسمه‌تعالی، با توجه به تحقیقات و مطالعات زیادی که در رابطه با این موضوع انجام داده‌اند و با توجه به مقایسه آراء و نظرات و استدلالات معظم‌له با بزرگان دیگر، اعلمیت و اعدلیت ایشان یعنی حضرت مستطاب آیت الله العظمی الامام خمینی ادام الله ظله الوارف علی رؤوس المسلمین والمستضعفین جمیعاً محرز و جای هیچ‌گونه تردید و ابهام نیست. ۲۸ [[شعبان]] المعظم ۱۴۰۲ ـ قم ـ حوزه علمیه ـ محمد فاضل».<ref>حمید روحانی، همان منبع، ص ۸۵ـ۸۶.</ref> | |
| − | + | آیت الله فاضل لنکرانی پس از پیروزی انقلاب، مدتی مسئولیت دادگاه انقلاب شهرستان [[قم]] را به امر امام خمینی بر عهده گرفت. سپس به عنوان نماینده‌ی استان مرکزی در نخستین دوره‌ی مجلس خبرگان رهبری حضور یافت. | |
| − | + | '''خدمات علمی و فرهنگی:''' | |
| − | + | آیت الله لنکرانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی کمتر به فعالیتهای سیاسی روی آورد و بیشتر همّ خود را به تقویت نهاد حوزه پرداخت، لذا در ارتباط با مراجع تقلید به عنوان ارشد شورای مدیریت حوزه علمیه قم مطرح شد و به مدت ده سال ریاست عالی این شورا را بر عهده داشت. | |
| − | + | او پس از گذشت مدتی از رحلت آیت الله [[سید شهاب الدین مرعشی نجفی|مرعشی نجفی]]<nowiki/>، امامت جماعت [[حرم حضرت معصومه علیها السلام|حرم مطهر حضرت معصومه]](س) را بر عهده گرفت. تأسیس مدرسه علمیه از دیگر فعالیتهای ایشان در این عرصه است. ایشان علاوه بر تأسیس مرکز اعزام مبلغ برای ترویج مکتب [[شیعه|تشیع]] و تربیت فقیهان و مجتهدان، «مرکز فقهی ائمه اطهار» که مرکزی آموزشی و پژوهشی است را تأسیس کرد که در این مرکز علاوه بر آموزش محققان و تألیف کتاب‌ها، کتابخانه تخصصی فقه را راه‌اندازی کرد.<ref>همان.</ref> | |
| − | + | پس از رحلت [[آیت الله محمد علی اراکی|آیت الله اراکی]] به عنوان مرجع اعلم، جامعه روحانیت مبارز، او را به عنوان یکی از سه مرجع مسلم تقلید در کنار [[سید علی حسینی خامنه ای|آیت الله خامنه‌ای]] و [[میرزا جواد تبریزی]] معرفی کرد. همچنین جامعه مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم ایشان را در زمره‌ی هفت مرجع پیشنهادی خود به مردم معرفی کرد. آیت الله لنکرانی پس از این فقط در جایگاه مرجعیت تقلید قرار گرفت و تدریس حوزوی را در فعالیتهای خود قرار داد و دیگر در مدیریت حوزه و فعالیت جامعه مدرسین نقشی ایفا نکرد.<ref>«مرجعی مدافع استقلال حوزه»، همان منبع، ص ۳.</ref> | |
| − | + | آیت الله فاضل به امر احیای هیئتهای مذهبی و عزاداری برای [[سیدالشهداء|سالار شهیدان]](ع)، اهتمام ویژه‌ای داشت و خود از کسانی بود که سالها مجالس [[روضه خوانی|روضه]] و ندبه بر پای می نمود. وی در احیای [[ایام فاطمیه|ایام فاطمیه]] و تشویق مردم برای برگزاری مراسم عزای [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه زهرا]](س) تلاش فراوان کرد. | |
| − | + | آیت الله فاضل لنکرانی در طی سالها تدریس علوم مختلف حوزه، از آموختن روش [[تهذیب نفس]]<nowiki/> و سفارشهای اخلاقی به طلاب نیز دریغ نمی‌ورزید و آنچه خود از استادانی چون [[امام خمینی|امام خمینی]]<nowiki/>(ره) آموخته بود، به نسل جدید حوزه‌های علمیه منتقل می‌کرد. | |
==وفات== | ==وفات== | ||
| − | آیت الله محمد فاضل | + | مرحوم آیت الله محمد فاضل لنکرانی، سرانجام پس از مدتی عارضه‌ی قلبی در روز ۲۶ خرداد ۱۳۸۶ دار فانی را وداع گفت و پیکر مطهرش روز ۲۸ خرداد -مصادف با شهادت [[حضرت فاطمه]] سلام الله علیها- طی [[تشییع جنازه]] باشکوهی در [[حرم حضرت معصومه علیها السلام|حرم حضرت معصومه]]<nowiki/> سلام الله علیها به خاک سپرده شد. |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | ==پانویس== | ||
| + | {{پانویس}} | ||
| + | == پیوندها == | ||
*'''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=60570&scope=nBIWgj8XfbreeCM5TYza1QrfedRY0uyL&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true توضیح المسائل (محمد فاضل لنکرانی)]''' | *'''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=60570&scope=nBIWgj8XfbreeCM5TYza1QrfedRY0uyL&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true توضیح المسائل (محمد فاضل لنکرانی)]''' | ||
نسخهٔ ۲۵ آوریل ۲۰۲۱، ساعت ۱۱:۰۸
 | |
| نام کامل | محمد فاضل موحدی لنکرانی |
| زادروز | ۱۳۱۰ شمسی |
| زادگاه | قم |
| وفات | ۲۶ خرداد ۱۳۸۶ شمسی |
| مدفن | قم، حرم حضرت معصومه |
|
| |
| اساتید |
آیت الله بروجردی، امام خمینی، علامه طباطبایى، شیخ مرتضی حائری،... |
|
| |
| آثار |
تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیله، القواعد الفقهیه، آیین کشورداری از دیدگاه امام علی علیه السلام، عصمت انبیاء، سیری کامل در اصول فقه،... |
آیت الله محمد فاضل موحدی لنکرانی (۱۳۸۶-۱۳۱۰ ش) از اساتید بزرگ حوزه علمیه قم و مرجع تقلید معاصر شیعه و از شاگردان آیت الله بروجردی بود. وی همواره از نهضت اسلامی امام خمینی دفاع کرده و در پیروزی انقلاب نقش فعالی داشت. عضویت در مجلس خبرگان رهبری، ریاست شورای مدیریت حوزه علمیه قم و تأسیس «مرکز فقهی ائمه اطهار» از جمله فعالیتهای اجتماعی اوست. آیت الله لنکرانی آثار متعددی در علوم اسلامی تألیف نمود، از جمله «تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیله» و «القواعد الفقهیه».
محتویات
ولادت و خاندان
محمد فاضل موحدی لنکرانی در ذی القعده ۱۳۵۰ ق (۱۳۱۰ ش) در قم به دنیا آمد. پدرش آیت الله شیخ عبدالله فاضل موحدی از شاگردان شیخ مرتضی آشتیانی و آیت الله عبدالکریم حائری یزدی بود. پس از اتمام بنای مسجد اعظم قم، امامت جماعت آن مسجد به وی سپرده شد. آیت الله عبدالله لنکرانی مجتهد بود و رساله‌ی عملیه خود را با نام نهایة الاحکام به عربی نوشت.
تحصیل و استادان
محمد فاضل لنکرانی دوره‌ی ابتدایی را در قم گذراند. پس از پایان دوره‌ی ابتدایی به دلیل علاقه به دروس دینی به حوزه علمیه قم رفت و در مدرسه فیضیه به تحصیل علوم دینی پرداخت. در آن زمان حوزه‌ی علمیه‌ی قم طلاب زیادی نداشت و تعداد کمی مشغول به تحصیل بودند. از هم مباحثه‌ای‌های وی در مدرسه فیضیه سید مصطفی خمینی بود که نقش مهمی در پیشرفت علمی ایشان داشت.
وی قسمتی از مطوّل و بخشی از شرح لمعه را نزد آیت الله حسینعلی منتظری و قسمتی دیگر را نزد شیخ اسدالله نوراللهی نجف آبادی خواند. رسایل و مکاسب را نزد چند تن از اساتید حوزه چون، پدرش آیت الله فاضل موحدی، آیت الله آقا شیخ عبدالجواد جبل عاملی سدهی و آیت الله شیخ مرتضی حائری بهره برد.[۱]
آیت الله لنکرانی به دلیل شور و علاقه به تحصیل علوم دینی در زمان کوتاهی دوره‌های ادبیات عرب و سطوح را که معمولاً طلاب دیگر در ۸ یا ۹ سال به پایان می‌رسانند در مدت ۶ سال گذراند، لذا در سن ۱۹ سالگی وارد آخرین مرحله‌ی تحصیلات حوزوی یعنی درس خارج فقه گردید. پس از تشکیل کلاس‌های آیت الله بروجردی در قم، وی در درس خارج فقه ایشان شرکت جست و این در حالی بود که هنوز قسمتی از کفایه را به اتمام نرسانده بود.
آیت الله لنکرانی از همان روزهای نخست تقریرات درس خارج فقه آیت الله بروجردی را به عربی می‌نوشت که پس از چند سال نگارش تقریرات با نظارت و به دستور استاد جلد اول تقریرات با عنوان نهایة التقریر که مشتمل بر قسمت زیادی از مباحث صلاة بود به چاپ رساند. چند سال بعد جلد دوم آن را منتشر کرد که شامل تمامی مباحث صلاة به جز نماز جمعه و نماز مسافر بود، ایشان حدود یازده سال در درس فقه آیت الله بروجردی شرکت کرد و علاوه بر بحث صلاة مباحث خمس و آخرین آن کتاب قضا، که به اتمام نرسید را نزد آیت الله بروجردی تلمذ کرد و تقریرات آن دروس را نیز نگاشت. او مدتی نیز در درس اصول آیت الله بروجردی شرکت جسته و قسمت اعظم مباحث عقلیه را نوشت و نیز بحث راجع به خلل حج که آن نیز ناتمام ماند.
پس از تشکیل کلاس‌های درس اصول امام خمینی، آیت الله لنکرانی از همان ابتدا در کلاس‌های ایشان حاضر شده و هر روز دو نوبت در درس امام شرکت کرده و مباحث اجتهاد و تقلید را به طور کامل با ایشان گذراند. مبحث طهارت در فقه را نیز نزد امام فراگرفت و مطالب دروس امام را نیز تقریر می‌کرد. زمانی که در سال ۱۳۵۲ ش به یزد تبعید شده بود، پنج جلد از شرح تحریرالوسیله امام را به اتمام رساند و پس از آن نیز به این کار ادامه داد و ۲۵ جلد از این شرح را منتشر کرد. وی در مجموع به مدت ۹ سال از دروس امام بهره برد. در ۱۸ ربیع الاول ۱۳۸۶ از امام خمینی اجازه‌ی امور حسبیه را دریافت کرد و از آن برای تأسیس مدارس دینی و تبلیغات اسلامی بهره برد.[۲]
آیت الله فاضل لنکرانی در ۲۵ سالگی به اجتهاد رسید و این امر مورد تأیید آیت الله بروجردی قرار گرفت. پس از وفات آیت الله بروجردی در ۱۳۴۰ ش. وی در سن ۳۰ سالگی به استنباط خود مسایل دینی را اجتهاد می‌کرد. ایشان علاوه بر دروس فقه و اصول، در درس‌های فلسفه و حکمت علامه طباطبایی نیز شرکت جسته و قسمتی از مباحث منظومه سبزواری و کتاب «اسفار» ملاصدرای شیرازی را از ایشان آموخت.
در نخستین سال‌های تحصیل در حوزه علمیه قم، در سال‌های سوم و چهارم، زمانی که هنوز شانزده سال داشت، ضمن تحصیل، تدریس نیز می‌کرد. نخستین تدریس وی مربوط به کتاب حاشیه ملا عبدالله و معالم بود. بعدها شرح لمعه را شروع کرد و طلبه‌های بیشتری در درس وی حاضر می‌شدند. او لمعه را در دو دوره و کتاب ارث را در سه دوره تدریس کرد. سپس به تدریس رسائل و مکاسب مشغول شد. مکاسب را پنج دوره و کفایة‌الاصول را شش دوره تدریس کرد. از آخرین دوره‌ی درس کفایة الاصول وی، نوار تهیه شد و طلاب در قم و شهرستان‌های دیگر از آن بهره می‌بردند. بسیاری از شاگردانش از نظر سنی بزرگتر از استاد خود بودند و در بیشتر اوقات صدها نفر در کلاس‌های درس ایشان شرکت می‌جستند. آیت الله لنکرانی از سال ۱۳۶۰ ش به تدریس درس خارج فقه و اصول پرداختند و در مدت ۲۵ سال گروه کثیری از طلاب از محضر وی بهره‌منده شدند. این درس از رادیو معارف نیز پخش می‌شد.[۳]
آثار و تألیفات
آیت الله فاضل، در طول عمر با برکت خود، کتب فراوانی نگاشته و به حوزه علم تقدیم داشته است. برخی از تألیفات ایشان به شرح زیر است:
- تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیله، شرحی است عربی بر کتاب «تحریرالوسیله» امام خمینی در ۳۰ جلد. پنج جلد اول این شرح در زمان تبعید آیت الله لنکرانی در یزد نوشته شده است. این کتاب یک دوره‌ی کامل فقه است و جدیدترین آراء فقهی در آن آمده است.
- نهایة التقریر، تقریرات درس آیت الله بروجردی در سه جلد به زبان عربی که در دورة جوانی نوشته است.
- ائمه اطهار یا پاسداران وحی در قرآن (شامل بحث‌هایی درباره‌ی علم ائمه از نظر قرآن است) این کتاب با همکاری شهاب‌الدین اشراقی و سید مصطفی خمینی تألیف گردیده است.
- اهل بیت یا چهره‌های درخشان در آیه تطهیر، که با همکاری آیت الله اشراقی و حاج آقا مصطفی خمینی منتشر شده است.
- مدخل التفسیر، مشتمل بر بحث‌هایی درباره‌ی اعجاز، تواتر و عدم تحریف قرآن به زبان عربی.
- حاشیه بر عروة الوثقی، به زبان عربی.
- حاشیه بر کتاب الطهارة مصباح الفقیه، محقق همدانی به زبان عربی.
- شرح الاجتهاد و تقلید از کتاب عروة الوثقی، به زبان عربی.
- کتاب الصوم.
- کتاب القضاء.
- المسائل المستحدثه.
- رساله‌ای در حکم نماز در لباس مشکوک به زبان عربی.
- رساله‌ای در خلل حج و عمره، به زبان عربی.
- الاحکام الواضحه (فتاوی به زبان عربی).
- احکام الحج حاشیه بر حج تحریرالوسیله، به زبان عربی.
- تقریرات الاصول، تقریرات اصول امام خمینی در ۵ جلد به زبان عربی.
- القواعد الفقهیه، به زبان عربی.
- تبیان الاصول، تقریرات درس امام خمینی در ۴ جلد به زبان عربی.
- رساله‌ای در قاعده‌ی فراغ و تجاوز، به زبان عربی.
- مناسک حج به زبان فارسی.
- تفسیر سوره حمد، به زبان عربی.
- تقیه مداراتی، به زبان عربی.
- آیین کشورداری از دیدگاه امام علی علیه السلام.
- عصمت انبیاء.
- مجمع الفهارس (مجموعه فهرست‌های بحارالانوار، الغدیر و المیزان).
- مناسک حج به زبان عربی.
- استفتائات حول الحج.
- استفتائات حج.
- جامع‌المسائل (مجموعه‌ای از استفتائات در ۲ جلد).
- سیری کامل در اصول فقه، تقریرات درس خارج اصول در ۱۶ جلد به زبان فارسی.
- تقریرات الاصول، تقریرات درسی آیت الله بروجردی به زبان عربی.
- رساله‌ی توضیح المسائل به زبان فارسی.
فعالیتهای سیاسی و اجتماعی
مبارزات سیاسی:
آیت الله فاضل لنکرانی از همان ابتدای مبارزات امام خمینی در دهه‌ی ۱۳۴۰ ش، از اقدامات ایشان حمایت می‌کرد. وی ضمن تحصیل علوم دینی در مکتب امام خمینی، مباحث سیاسی را در چارچوب مسائل حوزوی دنبال می‌کرد به نحوی که عضو گروهی از استادان حوزه علمیه قم شد که بعدها با عنوان جامعه مدرسین حوزه علمیه قم شناخته گردید.[۴]
این تشکل روحانیون سیاسی در موارد مختلف به حمایت از امام خمینی پرداخت. از جمله پس از تبعید امام خمینی به عراق، در زمانی که رژیم پهلوی می‌پنداشت با تبعید امام مسئله ایشان خاتمه یافته است. اما پس از فوت آیت الله حکیم در سال ۱۳۴۹ ش، دوازده نفر از روحانیون طرفدار امام تصمیم گرفتند به طور علنی مرجعیت امام را طی اعلامیه‌ای به اطلاع مردم برسانند، آیت الله فاضل لنکرانی نیز در زمره‌ی افرادی بود که این بیانیه را امضا کرد و در چند سطر درباره‌ی صلاحیت رهبری ایشان نوشت: «بسمه‌تعالی، صلاحیت علمی و تقوایی حضرت مستطاب آیت الله العظمی آقای خمینی مدظله العالی برای مقام شامخ مرجعیت تقلید و حفاظت از حوزه اسلام و حمایت مسلمین محرز و بدون تردید است. محمد موحدی فاضل».[۵] این بیانیه در آن دوران تأثیر بسزائی در تداوم نهضت امام خمینی بجای گذاشت.
آیت الله فاضل لنکرانی در حمایت از نهضت امام خمینی در اکثر اعلامیه‌هایی که در این باره منتشر می‌شد مشارکت داشت و در این رابطه چند بار توسط ساواک دستگیر و سپس تبعید شد. ابتدا چهار ماه دوران تبعید را در بندر لنگه با تحمل رنج و ناراحتی بسیار گذراند و پس از آن به مدت دو سال و نیم به یزد تبعید شد. وی در آن شهر با آیت الله صدوقی آشنا گردید و مراوداتی با آن روحانی انقلابی داشت و با کمک آیت الله صدوقی به طور مخفیانه با مردم یزد دیدار داشته و در روشنگری مردم نقش فعالی ایفا نمود.[۶]
از اعلامیه‌های بسیاری که امضای آیت الله فاضل در بین آنها وجود دارد می‌توان به موضوع چند اعلامیه اشاره کرد که عبارتند از:
- اعتراض و اعلام نظر روحانیت تبریز به هیئت اعزامی دولت، درباره‌ی وقایع تبریز در پی چهلم شهدای قم در اسفند ۱۳۵۶؛
- نامه‌ی جمعی از عالمان و استادان به آیت الله صدوقی درباره‌ی فجایع یزد؛
- خلع محمدرضا پهلوی از مقام سلطنت؛
- روی کار آمدن بختیار و اعلام عزای عمومی و اعلامیه‌های بسیاری که در حمایت از انقلاب و نهضت امام خمینی منتشر می‌شد.[۷]
پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز عده‌ای از روحانیون و علما اعلمیت و اعدلیت امام را مورد تأیید و تأکید قرار دادند، از جمله آیت الله فاضل لنکرانی در اطلاعیه‌ای در این باره نوشته است: «بسمه‌تعالی، با توجه به تحقیقات و مطالعات زیادی که در رابطه با این موضوع انجام داده‌اند و با توجه به مقایسه آراء و نظرات و استدلالات معظم‌له با بزرگان دیگر، اعلمیت و اعدلیت ایشان یعنی حضرت مستطاب آیت الله العظمی الامام خمینی ادام الله ظله الوارف علی رؤوس المسلمین والمستضعفین جمیعاً محرز و جای هیچ‌گونه تردید و ابهام نیست. ۲۸ شعبان المعظم ۱۴۰۲ ـ قم ـ حوزه علمیه ـ محمد فاضل».[۸]
آیت الله فاضل لنکرانی پس از پیروزی انقلاب، مدتی مسئولیت دادگاه انقلاب شهرستان قم را به امر امام خمینی بر عهده گرفت. سپس به عنوان نماینده‌ی استان مرکزی در نخستین دوره‌ی مجلس خبرگان رهبری حضور یافت.
خدمات علمی و فرهنگی:
آیت الله لنکرانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی کمتر به فعالیتهای سیاسی روی آورد و بیشتر همّ خود را به تقویت نهاد حوزه پرداخت، لذا در ارتباط با مراجع تقلید به عنوان ارشد شورای مدیریت حوزه علمیه قم مطرح شد و به مدت ده سال ریاست عالی این شورا را بر عهده داشت.
او پس از گذشت مدتی از رحلت آیت الله مرعشی نجفی، امامت جماعت حرم مطهر حضرت معصومه(س) را بر عهده گرفت. تأسیس مدرسه علمیه از دیگر فعالیتهای ایشان در این عرصه است. ایشان علاوه بر تأسیس مرکز اعزام مبلغ برای ترویج مکتب تشیع و تربیت فقیهان و مجتهدان، «مرکز فقهی ائمه اطهار» که مرکزی آموزشی و پژوهشی است را تأسیس کرد که در این مرکز علاوه بر آموزش محققان و تألیف کتاب‌ها، کتابخانه تخصصی فقه را راه‌اندازی کرد.[۹]
پس از رحلت آیت الله اراکی به عنوان مرجع اعلم، جامعه روحانیت مبارز، او را به عنوان یکی از سه مرجع مسلم تقلید در کنار آیت الله خامنه‌ای و میرزا جواد تبریزی معرفی کرد. همچنین جامعه مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم ایشان را در زمره‌ی هفت مرجع پیشنهادی خود به مردم معرفی کرد. آیت الله لنکرانی پس از این فقط در جایگاه مرجعیت تقلید قرار گرفت و تدریس حوزوی را در فعالیتهای خود قرار داد و دیگر در مدیریت حوزه و فعالیت جامعه مدرسین نقشی ایفا نکرد.[۱۰]
آیت الله فاضل به امر احیای هیئتهای مذهبی و عزاداری برای سالار شهیدان(ع)، اهتمام ویژه‌ای داشت و خود از کسانی بود که سالها مجالس روضه و ندبه بر پای می نمود. وی در احیای ایام فاطمیه و تشویق مردم برای برگزاری مراسم عزای حضرت فاطمه زهرا(س) تلاش فراوان کرد.
آیت الله فاضل لنکرانی در طی سالها تدریس علوم مختلف حوزه، از آموختن روش تهذیب نفس و سفارشهای اخلاقی به طلاب نیز دریغ نمی‌ورزید و آنچه خود از استادانی چون امام خمینی(ره) آموخته بود، به نسل جدید حوزه‌های علمیه منتقل می‌کرد.
وفات
مرحوم آیت الله محمد فاضل لنکرانی، سرانجام پس از مدتی عارضه‌ی قلبی در روز ۲۶ خرداد ۱۳۸۶ دار فانی را وداع گفت و پیکر مطهرش روز ۲۸ خرداد -مصادف با شهادت حضرت فاطمه سلام الله علیها- طی تشییع جنازه باشکوهی در حرم حضرت معصومه سلام الله علیها به خاک سپرده شد.
پانویس
- ↑ خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، دفتر دوم، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، قم، ۱۳۷۹ ش، ص ۵۳۶.
- ↑ خبرگان ملت، ص ۵۴۰؛ گلشن ابرار، ج ۶، ص ۵۸۰.
- ↑ روزنامه اطلاعات، همان منبع، ص ۷.
- ↑ «مرجعی مدافع استقلال حوزه»، هم میهن، شماره ۲۹، پیاپی، ۹۳، ۲۷ خرداد ۱۳۸۳، ص ۳.
- ↑ حمید روحانی، نهضت امام خمینی، دفتر نخست، تهران، مؤسسه نشر آثار امام خمینی، چاپ ۱۵، ۱۳۸۱، ش، ص ۸۱.
- ↑ «ستارگان هدایت»، همان منبع، ص ۴.
- ↑ گلشن ابرار، همان منبع، ص ۵۷۳.
- ↑ حمید روحانی، همان منبع، ص ۸۵ـ۸۶.
- ↑ همان.
- ↑ «مرجعی مدافع استقلال حوزه»، همان منبع، ص ۳.
پیوندها
آرشیو عکس و تصویر
از راست: سید مصطفی موسوی مصطفوی خمینی، شهاب الدین اشراقی، ناشناس، سید مرتضی فقیه مبرقع و محمد فاضل لنكرانی
محمد فاضل لنكرانی و سید محمد بهبهانی در مراسم سالگرد آیت الله بروجردی
محمد فاضل لنكرانی در تبعید به بندر لنگه در سال 1352
از راست: نصرالله شاه آبادی، ناشناس، ملایری و محمد فاضل لنكرانی
از راست: سید مرتضی پسندیده، محمد فاضل لنكرانی، حسین راستی کاشانی، محمدمهدی ربانی رانکوهی (املشی) و محمد دانش زاده قمی (مومن)
از راست: ناشناسان، سید شهاب الدین مرعشی نجفی، محمد یزدی، محمد فاضل لنكرانی و ناشناس
از راست: محمد فاضل لنكرانی، سید اصغر طباطبایی قمی، نصرالله شاه آبادی، سید محمد خاتمی، سید روح الله موسوی مصطفوی خمینی، مرتضی مطهری، سید حمید روحانی، محمدباقر محی الدین انواری و ناشناسان
از راست: محمد فاضل لنكرانی، میرزا هاشم آملی و سید محمد حسینی شیرازی
از راست: محمد فاضل لنكرانی، حسین وحید خراسانی و سید محمد حسینی شیرازی
از راست: ابوطالب تجلیل تبریزی، حسین نوری همدانی، محمد فاضل لنكرانی و ناصر مکارم شیرازی
از راست: محمد فاضل لنكرانی، سید روح الله موسوی مصطفوی خمینی و حسین انصاریان
از راست: محمد فاضل لنكرانی، سید محمدرضا موسوی گلپایگانی، سید رضا بهاء الدینی، محمد صادقی اصفهانی (تهرانی) و ناشناس
از راست: سید روح الله موسوی مصطفوی خمینی، محمد فاضل لنكرانی، فضل الله مهدی زاده محلاتی، سید احمد فهری و محمدابراهیم جناتی
از راست: محمد فاضل لنكرانی، میرکریم موسوی کریمی (موسوی اردبیلی)، محمد دانش‌زاده قمی (مؤمن)، محمدمهدی ربانی املشی، علی قدوسی و سید محمد حسینی بهشتی
از راست: محمد فاضل لنكرانی، عباس واعظ طبسی و ناشناس
از راست: ابوالفضل خوانساری، محمد فاضل لنكرانی، احمد بیگدلی آذری قمی، علی اکبر فیض آلنی (مشکینی)، ناصر مکارم شیرازی، ناشناس، جلال طاهر شمس گلپایگانی، رضا استادی مقدم و علی اکبر مسعودی خمینی
از راست: ناشناس، ناشناس، محمد محمدی دعوی سرایی (محمدی گیلانی)، ناشناس، محمد فاضل لنكرانی، سید حسین بدلا، سید محمدرضا موسوی گلپایگانی و عبدالله جوادی آملی
از راست: ناشناسان، محمدرضا مهدوی کنی، محمد فاضل لنكرانی و ناشناسان
از راست: ابراهیم امینی، سید مهدی حسینی روحانی، مکارم شیرازی، ناشناس، محمدی گیلانی، ناشناس، سید ابوالفضل موسوی تبریزی، مسلم ملکوتی، خلخالی، سید رضا بهاء الدینی، احمد بیگدلی آذری قمی، محمد فاضل لنكرانی، محسن حرم پناهی و ناشناسان
محمد فاضل لنكرانی در جمع رزمندگان اسلام
از راست: محمد فاضل لنكرانی، حسینعلی منتظری، علی اکبر فیض آلنی (مشکینی)، سید روح الله خاتمی و ناصر مکارم شیرازی
از راست: سید مهدی حسینی روحانی، ناشناس، محمد فاضل لنكرانی، ابراهیم امینی، عبدالله جوادی آملی و علی اکبر مسعودی خمینی
محمد فاضل لنكرانی و میرکریم موسوی کریمی (عبدالکریم موسوی اردبیلی) در سرزمین وحی
از راست: سید روح الله خاتمی، ناشناس، محمد فاضل لنكرانی، محمد محمدی دعوی سرایی (محمدی گیلانی) و محمدجواد باهنر
از راست: محمد محمدی نیک (ری شهری)، حسین راستی کاشانی، عباس محفوظی، سید محمود هاشمی شاهرودی، ناشناس، ناشناس، عبدالله جوادی آملی، علی اکبر فیض آلنی (مشکینی)، ناشناس، محمد فاضل لنكرانی، مرتضی مقتدایی و ناشناس
از راست: جواد غروی نائینی، سید ضیاءالدین اشکوری نجفی، جعفر سبحانی، محمد فاضل لنكرانی و سید علی محقق داماد
از راست: رضا استادی مقدم، محمد فاضل لنكرانی و علی اکبر فیض آلنی (مشکینی)
از راست: اسماعیل صالحی مازندرانی، عبدالله جوادی آملی، حسن حسن زاده آملی، محمد فاضل لنكرانی و ناشناسان
اقامه نماز میت سید شهاب الدین مرعشی نجفی توسط محمد فاضل لنكرانی
محفل درس محمد فاضل لنكرانی
تمبر یادبود محمد فاضل لنكرانی
محمد فاضل لنكرانی و سید علی حسینی خامنه ای
اقامه نماز میت محمد فاضل لنكرانی توسط حسین وحید خراسانی
داخل قبر محمد فاضل لنكرانی
سنگ قبر محمد فاضل لنكرانی
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
