ادخال سرور بر مومنین: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(←‏منابع)
(←‏ادخال سرور واقعی)
 
(۱۳ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
{{متوسط}}
+
{{خوب}}
−
یکی از سفارشات موکد اسلام به پیروانش، داشتن اخلاق یگانگی است یعنی مسلمین اعضای به هم پیوسته یک پیکرند. از ارزش‌هاى پسندیده [[اخلاق|اخلاقى]] که در آیین [[اسلام]] بدان تأکید شده، خوشحال نمودن بندگان خداست.<ref>صفت رذیله مقابلش، ایذاء و آزار مومن است.</ref> ادخال سُرور در قلوب بندگان خدا، به معناي خنداندن او از هر راه ممکن نيست؛ بلکه مراد کاري است شرعي که در اثر آن دل مومني شاد شود. از مهمترين مصادیق شاد کردن مؤمنین، توجه به نيازهای آنان و تلاش در جهت رفع آنهاست.
+
از سفارشات موکد [[اسلام]] به پیروانش، داشتن روحیه یگانگی است یعنی مسلمین اعضای به هم پیوسته یک پیکرند. و به همین دلیل ادخال سرور به معنی شاد نمودن قلب مومن یکی از اعمال بسیار پر اجر در دین اسلام است.  بر همین اساس روایات زیادی وجود دارد که مومنین را به شاد نمودن دل مومنان دیگر تشویق می نماید. به عنوان نمونه امام باقر علیه السلام می فرماید: محبوب ترین چیز نزد خداى متعال ادخال سرور در قلب مؤمن است.
 +
 
 +
ادخال سُرور در قلوب بندگان خدا، به معناي خنداندن او از هر راه ممکن نيست؛ بلکه مراد کاري است شرعي که در اثر آن دل مومني شاد شود. از مهمترين مصادیق شاد کردن مؤمنین، توجه به نيازهای آنان و تلاش در جهت رفع آنهاست.
  
 
==مفهوم ادخال سرور==
 
==مفهوم ادخال سرور==
سطر ۸: سطر ۱۰:
  
 
==ادخال سرور در قرآن==
 
==ادخال سرور در قرآن==
−
در کتاب الهی اشاره مستقیمی به این مبحث نشده است ولی از آنجا که هر معاشرتی که موجب آرامش و رضایتمندی دل مومنین شود، در این مبحث می گنجد و در مقابل، خداوند ایذاء و آزار ایشان را دوست ندارد، می توان به تعدادی از آیات اشاره کرد.
+
در [[قرآن|کتاب الهی]] اشاره مستقیمی به این مبحث نشده است ولی از آنجا که هر معاشرتی که موجب آرامش و رضایتمندی دل مومنین شود، در این مبحث می گنجد می توان به تعدادی از توصیه های قرآن که مصداق خشنود کردن دل مومنان است اشاره نمود:
−
* يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ (ای اهل ایمان! به همه قراردادها [یِ فردی، خانوادگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، نذر، عهد و سوگند] وفا کنید.)<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_1_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%D8%A7%D8%A6%D8%AF%D9%87#%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86 سوره مائده، آیه 1.]</ref>
+
 
−
* يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ (ای اهل ایمان! نباید گروهی گروه دیگر را مسخره کنند)<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_11_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AD%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D8%AA#%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86 سوره حجرات، آیه 11.]</ref>
+
{{متن قرآن|«إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ»}} (جز این نیست که همه مؤمنان با هم برادرند؛ بنابراین [در همه نزاع ها و اختلافات] میان برادرانتان صلح و آشتی برقرار کنید)<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_10_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AD%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D8%AA#%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86 سوره حجرات، آیه 10.]</ref>
−
* وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ (و از یکدیگر عیب جویی نکنید و با لقب های زشت و ناپسند یکدیگر را صدا نزنید)<ref>همان</ref>
+
 
−
* إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ (جز این نیست که همه مؤمنان با هم برادرند؛ بنابراین [در همه نزاع ها و اختلافات] میان برادرانتان صلح و آشتی برقرار کنید)<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_10_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AD%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D8%AA#%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86 سوره حجرات، آیه 10.]</ref>
+
{{متن قرآن|«بِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ»}} (به پدر و مادر و خویشان ویتیمان ومستمندان نیکی کنید)<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_83_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%D9%82%D8%B1%D9%87#%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86 سوره بقره، آیه 83.]</ref>
−
* بِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ (به پدر و مادر و خویشان ویتیمان ومستمندان نیکی کنید)<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_83_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%D9%82%D8%B1%D9%87#%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86 سوره بقره، آیه 83.]</ref>
 
−
* وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا (و با مردم با خوش زبانی سخن گویید)<ref>همان</ref>
 
−
* يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْم (ای اهل ایمان! از بسیاری از گمان ها [در حقّ مردم] بپرهیزید؛ زیرا برخی از گمان ها گناه است)<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_12_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AD%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D8%AA#%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86 سوره حجرات، آیه 12.]</ref>
 
−
* وَلَا تَجَسَّسُوا (و [در اموری که مردم پنهان ماندنش را خواهانند] تفحص و پی جویی نکنید)<ref>همان</ref>
 
−
* وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا (و از یکدیگر غیبت ننمایید)<ref>همان</ref>
 
−
* مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا (کیست که به خدا وامی نیکو دهد)<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_11_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AF#%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86 سوره حدید، آیه 11.]</ref>
 
−
* إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَىٰ أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ (خدا قاطعانه به شما فرمان می دهد که امانت ها را به صاحبانش بازگردانید و هنگامی که میان مردم داوری می کنید، به عدالت داوری کنید)<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_58_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%A1#%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86 سوره نساء، آیه 58.]</ref>
 
  
−
به این موارد می توان سه آیه ای که با "ویل" شروع می شود و بسیار شدیداللحن است را اضافه کرد.<ref>آیه اول سوره مطففین و همزه و آیه هفتم سوره جاثیه.</ref>
+
{{متن قرآن|«وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا»}} (و با مردم با خوش زبانی سخن گویید)<ref>همان</ref>
 +
 
 +
آیاتی که درباره انفاق است مثل آیه {{متن قرآن|«مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ وَلَهُ أَجْرٌ كَرِيمٌ»}} (کیست که به خدا وامی نیکو دهد)<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_11_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AF#%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86 سوره حدید، آیه 11.]</ref>
  
 
==ادخال سرور در روایات==
 
==ادخال سرور در روایات==
−
در ارزش، اهميت و ثواب فوق العاده اين کار حرفي نيست عمده سخن در معنا و مصاديق کارهايي است که منجر به «ادخال سرور» مي شود. بعضی از معاشرت ها موجب ادخال سرور واقعی و بعضی، کاذب است.
+
 
 +
===ارزش ادخال سرور به قلب مومن===
 +
[[احادیث]] فراوانی در فضیلت و اهمیت شاد کردن مؤمنان وارد شده است به عنوان نمونه:
 +
*از [[امام حسین]] علیه السلام نقل شده است که فرمود: {{متن حدیث|صَحَّ عِندِی قَولُ النَّبِی صلى الله علیه وآله أَفضَلُ الاَعمَالِ بَعدَ الصَّلَاةِ إِدخَالُ السُّرُورِ فِی قَلبِ المُؤمِنِ بِمَا لَا إِثمَ فِیهِ}}؛<ref>بحارالانوار، مجلسی، ج۴۴ ص۱۹۴.</ref> در نزد من نسبت دادن این کلام به پیامبر صحیح است که فرمودند: محبوب ترین و دوست داشتنی ترین عمل در پیشگاه خداوند تبارک و تعالى بعد از [[نماز]]، خوشحال کردن مؤمن است درصورتى که همراه با [[گناه]] نباشد.
 +
*امام کاظم علیه السّلام فرمودند: {{متن حدیث|مَن سَرَّ مُؤمِنًا، فَبِاللهِ بَدَءَ، وَ بِالنَّبِیِّ ثَنّی، وَ بِنا ثَلَّثَ؛هر کس مؤمنی را شاد کند، اوّل خدا را شاد کرده است، دوم پیامبر خدا صلى الله علیه وآله را، و در درجه سوّم، ما را}}؛<ref>بحارالأنوار، ج71، ص314</ref>
 +
*از [[امام سجاد]] علیه السلام نقل شده که {{متن حدیث|قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله علیه وآله إِنَّ أَحَبَّ الاَعمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِدخَالُ السُّرُورِ عَلَى المُؤمِنِین}}؛<ref>الکافی، کلینی، ج۲ ص۱۸۹.</ref>  [[پیامبر اسلام|پیامبر اسلام]] صلى الله علیه وآله فرمود: محبوب ترین عمل در پیشگاه خداوند تبارک و تعالى وارد کردن سرور و شادى در دل مؤمنین است.
 +
*امام صادق علیه السلام به [[عبدالله بن جندب]] می فرماید: {{متن حدیث|یا ابنَ جُندَبٍ مَن سَرَّهُ أَن یزَوِّجَهُ اللَّهُ الحُورَ العِینَ وَ یتَوَجَّهَ بِالنُّورِ فَلیدخِل عَلَى أَخِیهِ المُؤمِنِ السُّرُورَ}}؛<ref>مستدرک الوسائل، حر عاملی، ج۱۲ ص۴۰۱.</ref> ای ابن جندب پاداش کسى که در این دنیا برادر مؤمنش را شاد کند این است که در آخرت خداى متعال تاجى از نور بر سر او مى گذارد و همسر او را از [[حور العین|حورالعین]] قرار مى دهد.
 +
*[[امام رضا علیه السلام|امام رضا]] علیه السلام می فرماید: {{متن حدیث|فَإِنَّهُ لَیسَ شَیءٌ مِنَ الْأَعْمَالِ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ بَعْدَ الْفَرَائِضِ أَفْضَلَ مِنْ إِدْخَالِ السُّرُورِ عَلَی الْمُؤْمِن}}؛ به درستی که بعد از انجام واجبات هیچ کاری در نزد خدای عز و جل برتر از شاد کردن مؤمن نیست.
  
 
===ادخال سرور واقعی===
 
===ادخال سرور واقعی===
−
[[احادیث]] فراوانی در فضیلت و اهمیت شاد کردن مؤمنان وارد شده است؛ از مجموع رواياتي که در اين باره به ما رسيده است به دست مي آيد که معناي «ادخال سرور»، شاد کردن دل مومن است؛ آن هم از راهي که شرعا حرام نباشد.
 
  
−
*«عَن بَکرِ بنِ صَالِحٍ عَنِ الحَسَنِ بنِ عَلِی عَن عَبدِاللَّهِ بنِ إِبرَاهِیمَ عَن عَلِی بنِ أَبِی عَلِی عَن أَبِی عَبدِاللَّهِ عَن أَبِیهِ عَن عَلِی بنِ الحُسَینِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله علیه وآله إِنَّ أَحَبَّ الاَعمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِدخَالُ السُّرُورِ عَلَى المُؤمِنِین»؛<ref>الکافی، کلینی، ج۲ ص۱۸۹.</ref> از [[امام سجاد]] علیه السلام نقل شده که [[پیامبر اسلام|پیامبر اسلام]] صلى الله علیه وآله فرمود: محبوب ترین عمل در پیشگاه خداوند تبارک و تعالى وارد کردن سرور و شادى در دل مؤمنین است.
+
از مجموع رواياتي که در اين باره به ما رسيده است به دست مي آيد که معناي «ادخال سرور»، شاد کردن دل مومن است اما این به معناي خنداندن او از هر راه ممکن نيست.  
−
*«مَن أکرَمَ أخاهُ المُسلِمَ بِکلِمَةٍ یلطِفُهُ بِها وفَرَّجَ عَنهُ کربَتَهُ، لَم یزَل فی ظِلِّ اللّه المَمدودِ عَلَیهِ الرَّحمَةُ ما کانَ فی ذلِک»؛<ref>الکافی، ج۲ ص۲۰۶؛ علل الشرایع، صدوق، ج۲ ص۵۲۳.</ref> رسول خدا صلی الله علیه و آله: هرکس برادر مسلمانش را با سخنى ملاطفت آمیز گرامى بدارد و اندوهش را برطرف سازد، تا در این حال است، در سایه گسترده اى پوشیده از رحمت خدا به سر مى برد.
 
−
*«لِكُمَيْلِ بْنِ زِيادِ النَّخَعي: يَا كُمَيْلُ... مَا مِنْ أَحَدٍ أَوْدَعَ قَلْباً سُرُوراً إِلاَّ وَخَلَقَ آللّهُ لَهُ مِنْ ذلِکَ السُّرُورِ لُطْفاً. فَإِذَا نَزَلَتْ بِهِ نَائِبَةٌ جَرَى إِلَيْهَا كَالْمَاءِ فِي انْحِدَارِهِ حَتَّى يَطْرُدَهَا عَنْهُ».<ref>نهج البلاغه، حکمت ۲۵۷.</ref> [[امام علی]] علیه السلام به [[کمیل بن زیاد نخعی]]  فرمود: اى كميل... هركس سرور و خوشحالى در قلبى ايجاد كند خدا از آن سرور برايش لطفى مى‌آفريند كه هرگاه مصيبتى بر او وارد شود اين لطف همچون آب  به سوى او سرازير شود تا آن مصيبت را از وى دور سازد.
 
−
 
−
*«عِدَّةٌ مِن أَصحَابِنَا عَن أَحمَدَ بنِ مُحَمَّدِ بنِ خَالِدٍ عَن أَبِیهِ عَن رَجُلٍ مِن أَهلِ الکوفَةِ یکنَّى أَبَا مُحَمَّدٍ عَن عَمرِو بنِ شِمرٍ عَن جَابِرٍ عَن أَبِی جَعفَرٍ علیه السلام قَالَ تَبَسُّمُ الرَّجُلِ فِی وَجهِ أَخِیهِ حَسَنَةٌ وَ صَرفُ القَذَى عَنهُ حَسَنَةٌ وَ مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیءٍ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ مِن إِدخَالِ السُّرُورِ عَلَى المُؤمِنِ»؛<ref>الکافی، ج۲ ص۱۸۸.</ref> [[امام باقر]] علیه السلام فرمود: لبخند مردى بر صورت برادر مؤمنش و بر طرف کردن گرفتارى و مشکل از او، کار نیکویى است و بعد فرمود محبوب ترین چیز نزد خداى متعال ادخال سرور در قلب مؤمن است.
 
−
*«علِی بنُ إِبرَاهِیمَ عَن أَبِیهِ عَنِ ابنِ أَبِی عُمَیرٍ عَن هِشَامِ بنِ الحَکمِ عَن أَبِی عَبدِاللَّهِ علیه السلام قَالَ مِن أَحَبِّ الاَعمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ إِدخَالُ السُّرُورِ عَلَى المُؤمِنِ إِشبَاعُ جَوعَتِهِ أَو تَنفِیسُ کربَتِهِ أَو قَضَاءُ دَینِهِ»؛<ref>الکافی، ج۲ ص۱۹۲.</ref> [[امام صادق]] علیه السلام فرمود: محبوب ترین و دوست داشتن ترین عمل در پیشگاه خداوند تبارک و تعالى خوشحال کردن مؤمن است؛ به این که یا او را از گرسنگى سیرش کند؛ یا او را از گرفتارى نجات دهد؛ یا قرض و دینش را اداء نماید.
 
−
*«عَلِی بنُ إِبرَاهِیمَ عَن أَبِیهِ عَنِ ابنِ مَحبُوبٍ عَن عَبدِاللَّهِ بنِ سِنَانٍ عَن أَبِی عَبدِاللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَوحَى اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ إِلَى دَاوُدَ علیه السلام إِنَّ العَبدَ مِن عِبَادِی لَیأتِینِی بِالحَسَنَةِ فَأُبِیحُهُ جَنَّتِی فَقَالَ دَاوُدُ یا رَبِّ وَ مَا تِلک الحَسَنَةُ قَالَ یدخِلُ عَلَى عَبدِی المُؤمِنِ سُرُوراً وَ لَو بِتَمرَةٍ قَالَ دَاوُدُ یا رَبِّ حَقٌّ لِمَن عَرَفَک أَن لَا یقطَعَ رَجَاءَهُ مِنک»؛<ref>الکافی، ج۲ ص۱۸۹.</ref> امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند به [[حضرت داود]] علیه السلام [[وحى]] نمود که اگر بنده اى از بندگانم به سوى من با حسنه آمد به خاطر آن حسنه، او را مستحق [[بهشت]] قرار مى دهم؛ حضرت داود علیه السلام عرض کرد، خداوندا آن حسنه چیست؟ فرمود در دل بنده مؤمن من شادى ایجاد کردن اگر چه با یک عدد خرما باشد و بعد حضرت داود گفت، خدایا سزاوار است کسى که تو را شناخت، از تو نا امید نشود.
 
−
*«عِدَّةٌ مِن أَصحَابِنَا عَن أَحمَدَ بنِ مُحَمَّدِ بنِ خَالِدٍ عَن أَبِیهِ عَن خَلَفِ بنِ حَمَّادٍ عَن مُفَضَّلِ بنِ عُمَرَ عَن أَبِی عَبدِاللَّهِ علیه السلام قَالَ لَا یرَى أَحَدُکم إِذَا أَدخَلَ عَلَى مُؤمِنٍ سُرُوراً أَنَّهُ عَلَیهِ أَدخَلَهُ فَقَط بَل وَ اللَّهِ عَلَینَا بَل وَ اللَّهِ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صلى الله علیه وآله»؛<ref>الکافی، ج۲ ص۱۸۹.</ref> امام صادق علیه السلام فرمود: کسى از شماها گمان و خیال نکند اگر مؤمنى را خوشحال کرد تنها او را خوشحال کرده باشد، بلکه قسم به خدا علاوه بر ما [[اهل بیت]]، پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله را هم شاد و مسرور نموده است.
 
−
*«الحَسَنُ بنُ عَلِی بنِ شُعبَةَ فِی تُحَفِ العُقُولِ، عَن عَبدِاللَّهِ بنِ جُندَبٍ عَن أَبِی عَبدِاللَّهِ علیه السلام قَالَ یا ابنَ جُندَبٍ مَن سَرَّهُ أَن یزَوِّجَهُ اللَّهُ الحُورَ العِینَ وَ یتَوَجَّهَ بِالنُّورِ فَلیدخِل عَلَى أَخِیهِ المُؤمِنِ السُّرُورَ»؛<ref>مستدرک الوسائل، حر عاملی، ج۱۲ ص۴۰۱.</ref> امام صادق علیه السلام به [[عبدالله بن جندب]] می فرماید: پاداش کسى که در این دنیا برادر مؤمنش را شاد کند این است که در آخرت خداى متعال تاجى از نور بر سر او مى گذارد و همسر او را از [[حور العین|حورالعین]] قرار مى دهد.
 
−
*«رُوِی عَنِ الحُسَینِ بنِ عَلِی علیه السلام أَنَّهُ قَالَ صَحَّ عِندِی قَولُ النَّبِی صلى الله علیه وآله أَفضَلُ الاَعمَالِ بَعدَ الصَّلَاةِ إِدخَالُ السُّرُورِ فِی قَلبِ المُؤمِنِ بِمَا لَا إِثمَ فِیهِ»؛<ref>بحارالانوار، مجلسی، ج۴۴ ص۱۹۴.</ref> از [[امام حسین]] علیه السلام نقل شده است که در نزد من کلام پیامبر صحیح و درست است که فرمود: محبوب ترین و دوست داشتنی ترین عمل در پیشگاه خداوند تبارک و تعالى بعد از [[نماز]]، خوشحال کردن مؤمن است درصورتى که همراه با [[گناه]] نباشد.
 
−
*«فَإِنَّهُ لَیسَ شَیءٌ مِنَ الْأَعْمَالِ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ بَعْدَ الْفَرَائِضِ أَفْضَلَ مِنْ إِدْخَالِ السُّرُورِ عَلَی الْمُؤْمِن»؛ [[امام رضا علیه السلام|امام رضا]] علیه السلام می فرماید: به درستی که بعد از انجام واجبات هیچ کاری در نزد خدای عز و جل برتر از شاد کردن مؤمن نیست.
 
  
−
ادخال سرور در معنای واقعی خویش جایی است که شادی جای غم می‌نشیند و این امر زمانی حاصل می‌گردد که غم از دل به کلی برود؛ حال اگر کسی را که مشکلات فراوان مادی وی را احاطه کرده و توانایی رفع آنها را ندارد خنداندی؛ غم را از دل وی شسته‌ای؟ قطعاً چنین نیست.
+
برخی از مصادیق ادخال سرور که در روایات بدان اشاره شده :
 +
 
 +
*رسول خدا صلی الله علیه و آله: {{متن حدیث|مَن أکرَمَ أخاهُ المُسلِمَ بِکلِمَةٍ یلطِفُهُ بِها وفَرَّجَ عَنهُ کربَتَهُ، لَم یزَل فی ظِلِّ اللّه المَمدودِ عَلَیهِ الرَّحمَةُ ما کانَ فی ذلِک}}؛<ref>الکافی، ج۲ ص۲۰۶؛ علل الشرایع، صدوق، ج۲ ص۵۲۳.</ref> هرکس برادر مسلمانش را با سخنى ملاطفت آمیز گرامى بدارد و اندوهش را برطرف سازد، تا در این حال است، در سایه گسترده اى پوشیده از رحمت خدا به سر مى برد.
 +
*[[امام علی]] علیه السلام به [[کمیل بن زیاد نخعی]]  فرمود: {{متن حدیث|يَا كُمَيْلُ... مَا مِنْ أَحَدٍ أَوْدَعَ قَلْباً سُرُوراً إِلاَّ وَخَلَقَ آللّهُ لَهُ مِنْ ذلِکَ السُّرُورِ لُطْفاً. فَإِذَا نَزَلَتْ بِهِ نَائِبَةٌ جَرَى إِلَيْهَا كَالْمَاءِ فِي انْحِدَارِهِ حَتَّى يَطْرُدَهَا عَنْهُ}}؛<ref>نهج البلاغه، حکمت ۲۵۷.</ref> اى كميل... هركس سرور و خوشحالى در قلبى ايجاد كند خدا از آن سرور برايش لطفى مى‌آفريند كه هرگاه مصيبتى بر او وارد شود اين لطف همچون آب  به سوى او سرازير شود تا آن مصيبت را از وى دور سازد.
 +
*[[امام باقر]] علیه السلام فرمود: {{متن حدیث|تَبَسُّمُ الرَّجُلِ فِی وَجهِ أَخِیهِ حَسَنَةٌ وَ صَرفُ القَذَى عَنهُ حَسَنَةٌ وَ مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیءٍ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ مِن إِدخَالِ السُّرُورِ عَلَى المُؤمِنِ}}؛<ref>الکافی، ج۲ ص۱۸۸.</ref> لبخند مردى بر صورت برادر مؤمنش و بر طرف کردن گرفتارى و مشکل از او، کار نیکویى است و بعد فرمود محبوب ترین چیز نزد خداى متعال ادخال سرور در قلب مؤمن است.
 +
*[[امام صادق]] علیه السلام فرمود: {{متن حدیث|مِن أَحَبِّ الاَعمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ إِدخَالُ السُّرُورِ عَلَى المُؤمِنِ إِشبَاعُ جَوعَتِهِ أَو تَنفِیسُ کربَتِهِ أَو قَضَاءُ دَینِهِ}}؛<ref>الکافی، ج۲ ص۱۹۲.</ref> محبوب ترین و دوست داشتن ترین عمل در پیشگاه خداوند تبارک و تعالى خوشحال کردن مؤمن است؛ به این که یا او را از گرسنگى سیرش کند؛ یا او را از گرفتارى نجات دهد؛ یا قرض و دینش را اداء نماید.
 +
*امام صادق علیه السلام فرمود: {{متن حدیث|إِنَّ العَبدَ مِن عِبَادِی لَیأتِینِی بِالحَسَنَةِ فَأُبِیحُهُ جَنَّتِی فَقَالَ دَاوُدُ یا رَبِّ وَ مَا تِلک الحَسَنَةُ قَالَ یدخِلُ عَلَى عَبدِی المُؤمِنِ سُرُوراً وَ لَو بِتَمرَةٍ قَالَ دَاوُدُ یا رَبِّ حَقٌّ لِمَن عَرَفَک أَن لَا یقطَعَ رَجَاءَهُ مِنک}}؛<ref>الکافی، ج۲ ص۱۸۹.</ref> خداوند به [[حضرت داود]] علیه السلام [[وحى]] نمود که اگر بنده اى از بندگانم به سوى من با حسنه آمد به خاطر آن حسنه، او را مستحق [[بهشت]] قرار مى دهم؛ حضرت داود علیه السلام عرض کرد، خداوندا آن حسنه چیست؟ فرمود: '''در دل بنده مؤمن من شادى ایجاد کردن اگر چه با یک عدد خرما باشد''' و بعد حضرت داود گفت، خدایا سزاوار است کسى که تو را شناخت، از تو نا امید نشود.
  
 
===ادخال سرور کاذب===
 
===ادخال سرور کاذب===
 
به گمان برخي معناي اين واژه، به خنده انداختن ديگران است و همين پندار شايع و نادرست باعث شده تا بسياري براي رسيدن به ثواب اين کار، دست به خنداندن ديگران بزنند.
 
به گمان برخي معناي اين واژه، به خنده انداختن ديگران است و همين پندار شايع و نادرست باعث شده تا بسياري براي رسيدن به ثواب اين کار، دست به خنداندن ديگران بزنند.
  
−
«ادخال سرور» به اين معنايي که آنها پنداشته اند با بخشي از روايات ما سر ناسازگاري دارد.  
+
«ادخال سرور» به اين معنايي که آنها پنداشته اند با بخشي از روايات ناسازگاري دارد. به عنوان نمونه روزي حضرت [[امام علی(ع)|اميرالمومنين امام علی]] (عليه‌السلام) به همراه عده اي از يارانش از مسيري عبور مي کرد. شخصي از راه رسيد و عبا از دوش حضرت برداشت و فرار کرد. همراهان حضرت از پي او دويدند و در نهايت او را به همراه عبا تسليم حضرت کردند. امام علي(عليه‌السلام) با اشاره به آن فرد از همراهانش پرسيد که او کيست؟ عرض شد: اين فرد دلقکي است که با کارهايي از اين قبيل مردم [[مدينه]] را مي خنداند و موجبات شادي آنها را فراهم مي کند. حضرت بي توجه به آن شخص فرمود: '''به او بگوييد خدا روزي دارد که در آن روز اهل کارهاي بيهوده و باطل مي‌فهمند که دستشان خالي است.'''<ref>امالي شيخ صدوق، مجلس39، ح6.</ref>
  
−
* روزي اميرالمومنين(عليه‌السلام) به همراه عده اي از يارانش از مسيري عبور مي کرد. شخصي از راه رسيد و عبا از دوش حضرت برداشت و فرار کرد. همراهان حضرت از پي او دويدند و در نهايت او را به همراه عبا تسليم حضرت کردند. امام علي(عليه‌السلام) با اشاره به آن فرد از همراهانش پرسيد که او کيست؟ عرض شد: اين فرد دلقکي است که با کارهايي از اين قبيل مردم مدينه را مي خنداند و موجبات شادي آنها را فراهم مي کند. حضرت بي توجه به آن شخص فرمود: به او بگوييد خدا روزي دارد که در آن روز اهل کارهاي بيهوده و باطل مي‌فهمند که دستشان خالي است.<ref>امالي شيخ صدوق، مجلس39، ح6.</ref>
+
==ادخال سرور در کلام علما==
  
−
==انواع ادخال سرور در سیره علما==
+
===[[محمدتقی بهجت فومنی|آیت‌الله بهجت]]===
−
===حضرت آیت‌الله بهجت===
 
  
 
وقتی دل مؤمنی را شاد كنید، خدا از لطف، مَلکی را خلق می‌کند که آن مَلک، شما را از بلاها و تصادفات و ... حفظ ‌می‌كند.  
 
وقتی دل مؤمنی را شاد كنید، خدا از لطف، مَلکی را خلق می‌کند که آن مَلک، شما را از بلاها و تصادفات و ... حفظ ‌می‌كند.  
سطر ۷۳: سطر ۷۱:
 
*همیشه بهار (درس آداب و سبک زندگی اسلامی)، احمدحسین شریفی، ص ۱۰۶.  
 
*همیشه بهار (درس آداب و سبک زندگی اسلامی)، احمدحسین شریفی، ص ۱۰۶.  
 
*سایت شیخ حسین انصاریان
 
*سایت شیخ حسین انصاریان
 +
*erfanvahekmat.com
 
*کانال مرکز تنظیم و نشر  آثار حضرت آیت الله بهجت در پیام رسان ایتا
 
*کانال مرکز تنظیم و نشر  آثار حضرت آیت الله بهجت در پیام رسان ایتا
 
*کانال دفتر حفظ و نشر  آثار آیت الله حائری شیرازی در پیام رسان ایتا
 
*کانال دفتر حفظ و نشر  آثار آیت الله حائری شیرازی در پیام رسان ایتا
 +
* ویکی فقه
 +
* پارسی ویکی
 +
 
[[رده:اخلاق اجتماعی]]
 
[[رده:اخلاق اجتماعی]]
 
[[رده:صفات پسندیده]]
 
[[رده:صفات پسندیده]]
 
[[رده:مقاله های مرتبط به دانشنامه]]
 
[[رده:مقاله های مرتبط به دانشنامه]]
−
<references />
 

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۸ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۸:۵۹

Confirm3.jpg

از سفارشات موکد اسلام به پیروانش، داشتن روحیه یگانگی است یعنی مسلمین اعضای به هم پیوسته یک پیکرند. و به همین دلیل ادخال سرور به معنی شاد نمودن قلب مومن یکی از اعمال بسیار پر اجر در دین اسلام است. بر همین اساس روایات زیادی وجود دارد که مومنین را به شاد نمودن دل مومنان دیگر تشویق می نماید. به عنوان نمونه امام باقر علیه السلام می فرماید: محبوب ترین چیز نزد خداى متعال ادخال سرور در قلب مؤمن است.

ادخال سُرور در قلوب بندگان خدا، به معناي خنداندن او از هر راه ممکن نيست؛ بلکه مراد کاري است شرعي که در اثر آن دل مومني شاد شود. از مهمترين مصادیق شاد کردن مؤمنین، توجه به نيازهای آنان و تلاش در جهت رفع آنهاست.

مفهوم ادخال سرور

در بیان عرف و شرع، «ادخال سرور» تعبیر عامی است و شامل هر عملی می‌شود که موجب گره گشایى از مشکلات دیگری و شادی وی گردد، مانند اطعام و کمک به فقیر، رساندن وامانده‌اى به مقصدش، قرض دادن و غیره که شخص دیگر را خوشحال کند و از غم و غصه‌ى مشکلش برهاند. ثواب چنین کاری از حدّ و اندازه بیرون است و انسانى که در شادى دیگران شریک بوده و گرد و غبار غم را مى زداید و در راهى هدفمند دلى را به دست مى آورد، به خدا نزدیک مى شود.

«ادخال سرور» در دل مومن تنها به معنای خنداندن او نيست؛ بلکه مراد کاری است شرعی که در اثر آن دل مومنی شاد شود. توجه به این نکته لازم است که، شادی های مؤمن یا در اموری است که مستقیماً با خدای متعال در ارتباط اند و یا در اموری که مقدمات چنین ارتباطی را برای او فراهم می کنند و یا دست کم در اموری که او را از نافرمانی و معصیت خدا جدا می کنند. بنابراین روشن است که منظور این نیست که شاد کردن مؤمنان از هر راهی و به هر وسیله ای عبادتی بزرگ است. چنانکه در برخی از روایات از شاد کردن مردم با سخنان دروغ نهی شده است.

ادخال سرور در قرآن

در کتاب الهی اشاره مستقیمی به این مبحث نشده است ولی از آنجا که هر معاشرتی که موجب آرامش و رضایتمندی دل مومنین شود، در این مبحث می گنجد می توان به تعدادی از توصیه های قرآن که مصداق خشنود کردن دل مومنان است اشاره نمود:

«إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ» (جز این نیست که همه مؤمنان با هم برادرند؛ بنابراین [در همه نزاع ها و اختلافات] میان برادرانتان صلح و آشتی برقرار کنید)[۱]

«بِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ» (به پدر و مادر و خویشان ویتیمان ومستمندان نیکی کنید)[۲]

«وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا» (و با مردم با خوش زبانی سخن گویید)[۳]

آیاتی که درباره انفاق است مثل آیه «مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ وَلَهُ أَجْرٌ كَرِيمٌ» (کیست که به خدا وامی نیکو دهد)[۴]

ادخال سرور در روایات

ارزش ادخال سرور به قلب مومن

احادیث فراوانی در فضیلت و اهمیت شاد کردن مؤمنان وارد شده است به عنوان نمونه:

  • از امام حسین علیه السلام نقل شده است که فرمود: صَحَّ عِندِی قَولُ النَّبِی صلى الله علیه وآله أَفضَلُ الاَعمَالِ بَعدَ الصَّلَاةِ إِدخَالُ السُّرُورِ فِی قَلبِ المُؤمِنِ بِمَا لَا إِثمَ فِیهِ؛[۵] در نزد من نسبت دادن این کلام به پیامبر صحیح است که فرمودند: محبوب ترین و دوست داشتنی ترین عمل در پیشگاه خداوند تبارک و تعالى بعد از نماز، خوشحال کردن مؤمن است درصورتى که همراه با گناه نباشد.
  • امام کاظم علیه السّلام فرمودند: مَن سَرَّ مُؤمِنًا، فَبِاللهِ بَدَءَ، وَ بِالنَّبِیِّ ثَنّی، وَ بِنا ثَلَّثَ؛هر کس مؤمنی را شاد کند، اوّل خدا را شاد کرده است، دوم پیامبر خدا صلى الله علیه وآله را، و در درجه سوّم، ما را؛[۶]
  • از امام سجاد علیه السلام نقل شده که قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله علیه وآله إِنَّ أَحَبَّ الاَعمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِدخَالُ السُّرُورِ عَلَى المُؤمِنِین؛[۷] پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله فرمود: محبوب ترین عمل در پیشگاه خداوند تبارک و تعالى وارد کردن سرور و شادى در دل مؤمنین است.
  • امام صادق علیه السلام به عبدالله بن جندب می فرماید: یا ابنَ جُندَبٍ مَن سَرَّهُ أَن یزَوِّجَهُ اللَّهُ الحُورَ العِینَ وَ یتَوَجَّهَ بِالنُّورِ فَلیدخِل عَلَى أَخِیهِ المُؤمِنِ السُّرُورَ؛[۸] ای ابن جندب پاداش کسى که در این دنیا برادر مؤمنش را شاد کند این است که در آخرت خداى متعال تاجى از نور بر سر او مى گذارد و همسر او را از حورالعین قرار مى دهد.
  • امام رضا علیه السلام می فرماید: فَإِنَّهُ لَیسَ شَیءٌ مِنَ الْأَعْمَالِ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ بَعْدَ الْفَرَائِضِ أَفْضَلَ مِنْ إِدْخَالِ السُّرُورِ عَلَی الْمُؤْمِن؛ به درستی که بعد از انجام واجبات هیچ کاری در نزد خدای عز و جل برتر از شاد کردن مؤمن نیست.

ادخال سرور واقعی

از مجموع رواياتي که در اين باره به ما رسيده است به دست مي آيد که معناي «ادخال سرور»، شاد کردن دل مومن است اما این به معناي خنداندن او از هر راه ممکن نيست.

برخی از مصادیق ادخال سرور که در روایات بدان اشاره شده :

  • رسول خدا صلی الله علیه و آله: مَن أکرَمَ أخاهُ المُسلِمَ بِکلِمَةٍ یلطِفُهُ بِها وفَرَّجَ عَنهُ کربَتَهُ، لَم یزَل فی ظِلِّ اللّه المَمدودِ عَلَیهِ الرَّحمَةُ ما کانَ فی ذلِک؛[۹] هرکس برادر مسلمانش را با سخنى ملاطفت آمیز گرامى بدارد و اندوهش را برطرف سازد، تا در این حال است، در سایه گسترده اى پوشیده از رحمت خدا به سر مى برد.
  • امام علی علیه السلام به کمیل بن زیاد نخعی فرمود: يَا كُمَيْلُ... مَا مِنْ أَحَدٍ أَوْدَعَ قَلْباً سُرُوراً إِلاَّ وَخَلَقَ آللّهُ لَهُ مِنْ ذلِکَ السُّرُورِ لُطْفاً. فَإِذَا نَزَلَتْ بِهِ نَائِبَةٌ جَرَى إِلَيْهَا كَالْمَاءِ فِي انْحِدَارِهِ حَتَّى يَطْرُدَهَا عَنْهُ؛[۱۰] اى كميل... هركس سرور و خوشحالى در قلبى ايجاد كند خدا از آن سرور برايش لطفى مى‌آفريند كه هرگاه مصيبتى بر او وارد شود اين لطف همچون آب به سوى او سرازير شود تا آن مصيبت را از وى دور سازد.
  • امام باقر علیه السلام فرمود: تَبَسُّمُ الرَّجُلِ فِی وَجهِ أَخِیهِ حَسَنَةٌ وَ صَرفُ القَذَى عَنهُ حَسَنَةٌ وَ مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیءٍ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ مِن إِدخَالِ السُّرُورِ عَلَى المُؤمِنِ؛[۱۱] لبخند مردى بر صورت برادر مؤمنش و بر طرف کردن گرفتارى و مشکل از او، کار نیکویى است و بعد فرمود محبوب ترین چیز نزد خداى متعال ادخال سرور در قلب مؤمن است.
  • امام صادق علیه السلام فرمود: مِن أَحَبِّ الاَعمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ إِدخَالُ السُّرُورِ عَلَى المُؤمِنِ إِشبَاعُ جَوعَتِهِ أَو تَنفِیسُ کربَتِهِ أَو قَضَاءُ دَینِهِ؛[۱۲] محبوب ترین و دوست داشتن ترین عمل در پیشگاه خداوند تبارک و تعالى خوشحال کردن مؤمن است؛ به این که یا او را از گرسنگى سیرش کند؛ یا او را از گرفتارى نجات دهد؛ یا قرض و دینش را اداء نماید.
  • امام صادق علیه السلام فرمود: إِنَّ العَبدَ مِن عِبَادِی لَیأتِینِی بِالحَسَنَةِ فَأُبِیحُهُ جَنَّتِی فَقَالَ دَاوُدُ یا رَبِّ وَ مَا تِلک الحَسَنَةُ قَالَ یدخِلُ عَلَى عَبدِی المُؤمِنِ سُرُوراً وَ لَو بِتَمرَةٍ قَالَ دَاوُدُ یا رَبِّ حَقٌّ لِمَن عَرَفَک أَن لَا یقطَعَ رَجَاءَهُ مِنک؛[۱۳] خداوند به حضرت داود علیه السلام وحى نمود که اگر بنده اى از بندگانم به سوى من با حسنه آمد به خاطر آن حسنه، او را مستحق بهشت قرار مى دهم؛ حضرت داود علیه السلام عرض کرد، خداوندا آن حسنه چیست؟ فرمود: در دل بنده مؤمن من شادى ایجاد کردن اگر چه با یک عدد خرما باشد و بعد حضرت داود گفت، خدایا سزاوار است کسى که تو را شناخت، از تو نا امید نشود.

ادخال سرور کاذب

به گمان برخي معناي اين واژه، به خنده انداختن ديگران است و همين پندار شايع و نادرست باعث شده تا بسياري براي رسيدن به ثواب اين کار، دست به خنداندن ديگران بزنند.

«ادخال سرور» به اين معنايي که آنها پنداشته اند با بخشي از روايات ناسازگاري دارد. به عنوان نمونه روزي حضرت اميرالمومنين امام علی (عليه‌السلام) به همراه عده اي از يارانش از مسيري عبور مي کرد. شخصي از راه رسيد و عبا از دوش حضرت برداشت و فرار کرد. همراهان حضرت از پي او دويدند و در نهايت او را به همراه عبا تسليم حضرت کردند. امام علي(عليه‌السلام) با اشاره به آن فرد از همراهانش پرسيد که او کيست؟ عرض شد: اين فرد دلقکي است که با کارهايي از اين قبيل مردم مدينه را مي خنداند و موجبات شادي آنها را فراهم مي کند. حضرت بي توجه به آن شخص فرمود: به او بگوييد خدا روزي دارد که در آن روز اهل کارهاي بيهوده و باطل مي‌فهمند که دستشان خالي است.[۱۴]

ادخال سرور در کلام علما

آیت‌الله بهجت

وقتی دل مؤمنی را شاد كنید، خدا از لطف، مَلکی را خلق می‌کند که آن مَلک، شما را از بلاها و تصادفات و ... حفظ ‌می‌كند.

این که می‌بینید در برخی تصادفات بعضی‌ها محفوظ می‌مانند در حالی که به نفر کناری آن‌ها آسیب وارد می‌شود به سبب این است که آن شخصِ محفوظ مانده، در مسرّت اهل ایمان نقش داشته است.[۱۵]

آیت الله حائری شیرازی

اگر می‌خواهید با همسرتان حرف بزنید یا شوخی‌ای کنید، با عقلت مشورت بکن. بگو اگر او، این طور مطایبه‌ای با من بکند، خوشم می‌آید یا بدم می‌آید؟! اگر بدت می‌آید، این شوخی را نکن.

ما در قالب شوخی کردن، انتقام خودمان را می‌گیریم. بعد که می‌گویی چرا این جوری با من حرف زدی؟! می‌گوید: شوخی کردم! می‌خواستم ادخال سرور کنم (خوشحال کنم)!

ببینید! درست است که «ادخال سرور» خوب است؛ ولی ما در تطبیق مفهوم به مصداق مشکل داریم![۱۶]

پانویس

  1. ↑ سوره حجرات، آیه 10.
  2. ↑ سوره بقره، آیه 83.
  3. ↑ همان
  4. ↑ سوره حدید، آیه 11.
  5. ↑ بحارالانوار، مجلسی، ج۴۴ ص۱۹۴.
  6. ↑ بحارالأنوار، ج71، ص314
  7. ↑ الکافی، کلینی، ج۲ ص۱۸۹.
  8. ↑ مستدرک الوسائل، حر عاملی، ج۱۲ ص۴۰۱.
  9. ↑ الکافی، ج۲ ص۲۰۶؛ علل الشرایع، صدوق، ج۲ ص۵۲۳.
  10. ↑ نهج البلاغه، حکمت ۲۵۷.
  11. ↑ الکافی، ج۲ ص۱۸۸.
  12. ↑ الکافی، ج۲ ص۱۹۲.
  13. ↑ الکافی، ج۲ ص۱۸۹.
  14. ↑ امالي شيخ صدوق، مجلس39، ح6.
  15. ↑ برگی از دفتر آفتاب، ص ١٨۴.
  16. ↑ @haerishirazi

منابع

  • "ادخال سرور"، دانشنامه پژوهه، اصغر صفر زاده، بازیابی: ۱ دی ۱۳۹۲.
  • "ادخال سرور بر مومنین"، گروهی از محققان، سایت تربیت.
  • همیشه بهار (درس آداب و سبک زندگی اسلامی)، احمدحسین شریفی، ص ۱۰۶.
  • سایت شیخ حسین انصاریان
  • erfanvahekmat.com
  • کانال مرکز تنظیم و نشر آثار حضرت آیت الله بهجت در پیام رسان ایتا
  • کانال دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله حائری شیرازی در پیام رسان ایتا
  • ویکی فقه
  • پارسی ویکی
برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=ادخال_سرور_بر_مومنین&oldid=151873»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا