سنجش مقاله انجام نشده است

قرائت حفص از عاصم: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۸ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{خوب}}
 
{{خوب}}
−
قرائت حفص از عاصم یکی از دو روایت از قرائت عاصم از [[قراء سبعه]] (قاریان هفتگانه) قرآن است. این قرائت متداول قرآن در میان مسلمانان جهان است و به اعتقاد برخی یگانه قرائتی که دارای سندی صحیح و با پشتوانه جمهور مسلمین استحکام ‌یافته است.
+
قرائت حفص از عاصم یکی از دو روایت از قرائت عاصم از [[قراء سبعه]] (قاریان هفتگانه قرآن) است. این قرائت، قرائت متداول [[قرآن]] در میان مسلمانان جهان است و حرکت های حروف در قرآن های چاپ حاضر بر اساس آن می باشد.
  
−
==عاصم==
+
==معرفی عاصم و حفص==
 +
«ابوبکر عاصم ابى النجود بن بهدله» از قراء طبقه سوم و از مردم [[کوفه]] است و پس از یحیى بن وثاب قرار دارد. قبل از واقعه طاعون در سال ١٣١(ه‍ـ.ق) از دنیا رفت. [[سید محمدباقر موسوی خوانساری|خوانسارى]] در کتاب [[روضات الجنات (کتاب)|روضات الجنّات]]، در ترجمه احوال عاصم مى‌نویسد: «وى از پارساترین و پرهیزکارترین قرّاء و رأى او درست‌ترین آراء در قرائت به شمار مى‌رود. مساعى عاصم در موضوع قرائت، بیش از همه قراء جلب نظر مى‌کند».
  
−
ابوبكر عاصم ابى النجود بن بهدله از قراء طبقه سوم و از مردم [[كوفه]] است و پس از يحيى بن وثاب قرار دارد. قبل از واقعه طاعون در سال ١٣١(ه‍ـ.ق) از دنيا رفت.
+
اما «ابوعمرو حفص بن سلیمان بن مغیره بزاز اسدى کوفى» مشهور به حفص بوده است. او را ربیب -یعنى فرزند همسر- عاصم مى‌دانند. وى در سال ٩٠ (ه‍ـ.ق) بدنیا آمد. چنانکه مى‌نویسند: «حفص پنج آیه - پنج آیه، قرائت را از عاصم اخذ کرده بود. همانند کودکى که قرآن را از استاد خود مى‌آموزد، قرآن را از او فراگرفت». زنجانى حفص را این گونه مى‌شناساند: «او مردى عالم، عامل و آگاه‌ترین اصحاب عاصم نسبت به قرائت او بوده است».
  
−
خوانسارى در كتاب روضات الجنّات، در ترجمه احوال عاصم مى‌نويسد: «وى از پارساترين و پرهيزكارترين قرّاء و رأى او درست‌ترين آراء در قرائت به شمار مى‌رود. مساعى عاصم در موضوع قرائت، بيش از همه قراء جلب نظر مى‌كند».
+
==سند قرائت عاصم==
  
−
==حفص==
+
مطابق با آنچه در منابع آمده است قرائت عاصم با یک واسطه به [[امام علی علیه السلام|امیرالمومنین]] علیه السلام می رسد. [[علامه حسن زاده آملی]] در کتاب "[[قرآن هرگز تحریف نشده (کتاب)|فصل الخطاب فی عدم تحریف کتاب رب الارباب]]" می نویسد:
  
−
ابوعمرو حفص بن سليمان بن مغيره بزاز اسدى كوفى مشهور به حفص بوده است. او را ربيب يعنى فرزند همسر عاصم مى‌دانند. وى در سال ٩٠ (ه‍ـ.ق) بدنيا آمد. چنانكه مى‌نويسند: «حفص پنج آيه - پنج آيه، قرائت را از عاصم اخذ كرده بود. همانند كودكى كه قرآن را از استاد خود مى‌آموزد، قرآن را از او فراگرفت». زنجانى حفص را اين گونه مى‌شناساند: «او مردى عالم، عامل و آگاه‌ترين اصحاب عاصم نسبت به قرائت او بوده است».
+
«[[شیخ طبرسی|طبرسى]] در [[مجمع البیان (کتاب)|مجمع البیان]] در تفسیر فرموده خداوند: "... و اظهره اللّه علیه عرّف بعضه و اعرض عن بعض"‏ ([[سوره تحریم|تحریم]]/۳) گوید: کسائى تنها «عرف» بدون تشدید خوانده و دیگران «عرّف» به تشدید خوانده ‏اند، و ابوبکر بن عیاش هم قول به تخفیف را برگزیده است و گفته است: آن از ده حرف و قرائتى است که من آن را وارد در قرائت عاصم از قرائت [[امام علی علیه السلام|على بن ابى طالب]]- علیه السّلام- نمودم تا اینکه قرائت على را خالص گردانم و آن قرائت حسن و [[ابو عبدالرحمن سلمی|ابى عبدالرحمن سلمى]] است. ابو عبدالرحمن هر وقت شخصى را مى‏ دید که (عرّف) را به تشدید مى‏ خواند او را با سنگریزه مى ‏زد. مى ‏گویم: ابوبکر بن عیاش، و حفص بن سلیمان بزّاز هر دو از عاصم بن ابى النجود بهدله روایت مى‏ کنند، و عاصم یکى از هفت تن قاریانى است که قرائتشان به حدّ [[متواتر|تواتر]] رسیده و لکن صداهاى (اعراب) قرآن که هم اکنون رائج است، تنها بر طبق قرائت‏ حفص‏ از عاصم اعراب گذارى شده و از آنچه طبرسى از ابن عیاش نقل کرده بر مى ‏آید که قرائت عاصم همان قرائت امیرالمؤمنین على بن ابى طالب- روحى له الفداء- است مگر در ده کلمه که ابوبکر بن عیاش در قرائت عاصم وارد کرده تا قرائت على- علیه السّلام- خالص گردد، بنابراین قرائتى که حالا متداول است همان قرائت على- علیه السّلام- مى ‏باشد. و همچنین طبرسى در فن دوم از مقدّمه تفسیرش در ذکر نامهاى قرّاء گوید: امّا عاصم بر ابى عبدالرحمن سلمى قرائت کرده است و او بر على بن ابى طالب  علیه السّلام».<ref>قرآن هرگز تحریف نشده؛ ترجمه کتاب فصل الخطاب فی عدم تحریف کتاب رب الارباب، حسن حسن زاده آملی، ترجمه عبدالعلی محمدی شاهرودی، ص۶۰</ref>
  
−
==ویژگی قرائت حفص از عاصم==
+
==نظرات علماء درباره قرائت عاصم==
 +
محمد هادی معرفت معتقد است قرائت عاصم در تمام دوره‌های تاریخ، قرائتی بوده که بر همه قرائت‌ها ترجیح داشته و بین عامه مسلمانان رواج داشته و همگان بدان توجه داشته ‌اند. وی در این مورد به موارد زیر استناد می کند:
  
−
آیت الله معرفت این قرائت را از بین قرائت ها قرائتی ویژه می داند و در مورد آن می گوید: یگانه قرائتی كه دارای سندی صحیح و با پشتوانه جمهور مسلمین استحكام یافته، قرائت حفص است این قرائت در طی قرون پی در پی تا امروز همواره میان مسلمانان متداول بوده و هست و تداول آن به چند سبب برمی گردد:
+
*قاسم بن احمد خیاط (متوفی ۲۹۲) که از افراد حاذق و مورد وثوق بود، در قرائت‌ عاصم امام به شمار می‌آید و از این جهت مردم اتفاق بر آن داشتند تا قرائت او را بر دیگر قرائت‌ها ترجیح دهند.<ref>ابن الجزری، الطبقات، ج۲، ص۱۱.</ref>
 +
*در ابتدای قرن چهارم، در جلسه قرائت [[ابوبکر بن مجاهد|ابن مجاهد]] قاری بغداد، پانزده تن‌ متخصص قرائت عاصم وجود داشته است و ابن مجاهد تنها قرائت عاصم را به آنان ‌تعلیم می‌داد.<ref>ذهبی، معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۲۱۷.</ref> نفطویه، ابراهیم بن محمد (متوفی ۳۲۳) که پنجاه سال آموزش ‌قرائت را به عهده داشت، هر وقت که جلسه خود را آغاز می‌کرد، قرآن را به قرائت‌ عاصم می‌خواند و پس از آن به قرائت‌های دیگر می‌پرداخت.<ref>ابن حجر، لسان المیزان، ج۱، ص۱۰۹.</ref>
 +
*امام [[احمد بن حنبل]] نیز قرائت عاصم را بر دیگر قرائت‌ها ترجیح می‌داد، زیرا مردم [[کوفه]] که اهل علم و فضیلت‌ بودند، قرائت عاصم را پذیرفته بودند.<ref>ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۵، ص۳۹.</ref> همان طور که ذهبی نقل کرده است: «احمد بن حنبل گفته است: عاصم مورد وثوق بود و من قرائت او را اختیار کرده‌ام‌».<ref>ذهبی، میزان الاعتدال، ج۲، ص۳۵۸.</ref>
 +
*ائمه قرائت کوشش کرده‌اند تا اسناد قرائت ‌خود را به عاصم به روایت‌ حفص به خصوص متصل کنند. شمس الدین ذهبی می‌گوید: «بالاترین چیزی‌ که برای ما به وقوع پیوست‌ بدست آوردن قرائت قرآن عظیم از طریق عاصم است‌». او سپس اسناد خود را متصلا تا حفص نقل می‌کند که او از عاصم و عاصم از ابوعبدالرحمان سلمی و وی از علی علیه السلام و از زر بن حبیش و او از [[ابن مسعود]] گرفته و این دو (علی و ابن مسعود) آن را از [[پیامبر اسلام|پیامبر]] صلی الله علیه و آله اخذ کرده و پیامبر صلی الله علیه و آله نیز به واسطه ‌[[جبرئیل]] از خداوند گرفته است.<ref>معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۷۷.</ref>
 +
*دانشمند بزرگ و مجاهد ابوالحسن ثابت ‌بن اسلم حلبی از شاگردان برجسته‌ تقی الدین ابوالصلاح حلبی و جانشین او در آن دیار که حدود سال (۴۶۰) به درجه ‌رفیع شهادت نائل گشت، کتابی ارزنده در ترجیح و توجیه قرائت عاصم نگاشته و روشن ساخته که قرائت او همان قرائت قریش است.<ref>به نقل از«صفدی‌» ر.ک: ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۱۷۶، شماره ۹۲ پاورقی شماره ۱ و نیز مقدمه ‌کتاب‌ «الکافی‌» ص۱۸ عاملی، و اعیان الشیعه، ج۴، ص۷، ستون۲. سید عاملی نسبت کتاب یاد شده را به وی از ذهبی نقل می‌کند.</ref>
 +
*[[ابن شهر آشوب|محمد بن علی بن شهر آشوب]] (متوفی ۵۸۸) در کتاب ‌پرارج خود «[[مناقب ابن شهر آشوب (کتاب)|المناقب‌]]» گوید: «عاصم قرائت را از ابوعبدالرحمان سلمی فراگرفته که ‌او نیز قرائت تمامی قرآن را از علی امیرمؤمنان علیه السلام دریافت نموده و اضافه می‌کند فصیح‌ترین قرائات، قرائت عاصم است زیرا از ریشه آن فراگرفته و هر آنچه‌ دیگران کج رفته‌اند، او راه استوار را انتخاب نموده است‌».<ref>مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۴۳.</ref>
 +
*[[علامه حلی]] (متوفی ۷۶۲) در کتاب‌ «المنتهی‌» گوید: «بهترین قرائت‌ها نزد من قرائت ‌عاصم است‌».<ref>منتهی المطلب، چاپ سنگی، ج۱، ص۲۷۳، فرع ششم.</ref>
 +
*قاری بزرگ قدر عمادالدین استرآبادی - از علمای قرن نهم - کتابی در خصوص ‌قرائت عاصم نوشته و سند خود را به او بیان داشته است. این رساله در این باب ‌یگانه است و برای دختر شاه طهماسب صفوی نگاشته و در خاتمه آن، آنچه را که ‌از شاطبی در قصیده شاطبیه‌اش فوت شده، یادآور شده و استدراک نموده است.<ref>منتهی المطلب، چاپ سنگی، ج۱، ص۲۷۳، فرع ششم.</ref>
 +
*معلم و قاری بزرگ مصطفی فرزند محمدابراهیم تبریزی، مقیم مشهد مقدس که ‌در قرن یازده می‌زیسته (ولادت وی به سال ۱۰۰۷ بوده) رساله‌ای ارزنده در اسناد قرائت عاصم تالیف نموده است.<ref>همان، ج۱۲، ص۲۳۶، شماره۱۵۴۲.</ref>
  
−
1. سبب اول، همان است كه قبلاً به آن اشاره شد در واقع قرائت حفص همان قرائت عامه مسلمانان است زیرا حفص و استاد او عاصم شدیدا به آنچه كه باقرائت عامه و روایت صحیح و متواتر میان مسلمانان موافق بود، پایبند بودند. این قرائت را عاصم از شیخ خود ابوعبدالرحمان سلمی و او از امام «امیرالمؤمنین» اخذ كرده است و علی علیه السلام به هیچ قرائتی جز آنچه با نص اصلی وحی كه میان مسلمانان از پیامبر صلی الله علیه و آله متواتر بوده، قرائت نمی كرده است.
+
خلاصه کتب فراوان و متعددی بر دست ‌بزرگان ‌علما درباره ارزش قرائت عاصم به رشته تحریر درآمده و همواره دانشمندان با جمهور مسلمین در بها دادن به قرائت عاصم هم دوش و هم صدا بوده‌اند که بر اهمیت‌شان این قرائت دلالت دارد. علاوه بر مزایای دیگر که شرح آن رفت.
  
−
این قرائت را عاصم به شاگرد خود حفص آموخته است. از این رو در تمامی ادوار تاریخ مورد اعتماد مسلمانان قرار گرفت و این اعتماد عمومی صرفاً از این جهت بوده است كه با نص اصلی و قرائت متداول توافق و تطابق داشته است نسبت این قرائت نیز به حفص به این معنانیست كه این قرائت مبتنی بر اجتهاد حفص است، بلكه این یك نسبت رمزی است برای تشخیص این قرائت و قبول قرائت حفص، به معنا قبول قرائتی است كه حفص اختیار كرده و پذیرفته است، زیرا این قرائت از روز نخست بین مسلمانان متواتر و متداول بوده است.
+
==نظرات علماء درباره روایت حفص از عاصم==
 +
محمد هادی معرفت در این خصوص می گوید:
 +
از طرف دیگر، حفص که قرائت عاصم را در مناطق مختلف رواج داده به ‌انضباط و استواری شایسته‌ای معروف بود و از این جهت همه مسلمانان علاقه‌مند بودند تا قرائت عاصم را به خصوص از وی اخذ کنند. علاوه بر آن که حفص، اعلم ‌اصحاب عاصم نسبت ‌به قرائت او بوده و در حفظ و ضبط قرائت عاصم بر ابوبکر بن عیاش، هم ردیف خود پیشی گرفته بود.<ref>ابن الجزری، طبقات القراء، ج۱، ص۲۵۴.</ref>
  
−
2. عاصم در بین قرا، معروف به خصوصیات و خصلت هایی ممتاز بوده كه شخصیتی قابل توجه به او بخشیده است. وی ضابطی بی‌نهایت استوار و در اخذ [[قرآن]] از دیگران بسیار محتاط بوده است، لذا قرائت را از کسی غیر از ابوعبدالرحمان‌ سلمی که از علی علیه السلام فراگرفته بود، اخذ نمی‌کرد و آن را بر زر بن حبیش که قرائت را از ابن مسعود آموخته بود، عرضه می‌کرد.
+
*ابوعمرو دانی گوید: «حفص کسی است که قرائت عاصم را برای مردم تلاوت ‌می‌کرد و در ترویج آن می‌کوشید. او در [[بغداد]] و در [[مکه|مکه]] به آموزش قرائت عاصم ‌همت گماشت‌».<ref>همان.</ref>
 +
*ابن المنادی گفته است: «پیشینیان حفص را در حفظ و ضبط قرآن برتر از ابن عیاش می‌دانستند و او را به ضبط کامل قرائتی که از عاصم آموخته بود، توصیف کرده‌اند».<ref>النشر فی القراءات، ج۱، ص۱۵۶.</ref>
 +
*شاطبی درباره وی می‌گوید: «و حفص و بالاتقان کان مفضلا،<ref>شرح الشاطبیة (سراج القاری‌ء)، ص۱۴.</ref> حفص به جهت ‌دقت و اتقان در قرائت، برتر از دیگران شمرده می‌شد».
  
−
ابن عیاش می‌گوید: «عاصم به من گفت: هیچکس جز ابوعبدالرحمان حرفی از قرآن را برای من قرائت نکرد و من هر وقت که از پیش وی بازمی‌گشتم، مسموعات‌ خود را درباره قرآن به زر بن حبیش عرضه می‌کردم. ابوعبدالرحمان نیز قرائت را از علی علیه السلام و زر بن حبیش از عبدالله بن مسعود، اخذ کرده بودند».<ref>ذهبی، معرفة القراء الکبار، ج1، ص75.</ref> از این جهت است که ‌به تعبیر ابن خلکان: «عاصم در قرائت، یگانه مورد عنایت و توجه بوده است‌».<ref>وفیات الاعیان، ج3، ص9، شماره315.</ref> به ‌این ترتیب، در تمام دوره‌های تاریخ قرائت عاصم قرائتی بوده که بر همه قرائت‌ها ترجیح داشته و بین عامه مسلمانان رواج داشته و همگان بدان توجه داشته ‌اند.
+
==سخن حفص در خصوص قرائت خود==
 +
در طبقات القراء ابن جزری آمده است که حفص گفته است: «عاصم‌ به من گفت: قرائتی را که به تو آموختم، همان قرائتی است که از [[ابو عبدالرحمان‌ سلمی|ابوعبدالرحمان‌ سلمی]] اخذ کرده‌ام و او عیناً از [[امام علی علیه السلام|علی]] علیه السلام فراگرفته است و قرائتی را که به ‌ابوبکر بن عیاش آموختم، قرائتی است که بر زر بن حبیش عرضه کرده‌ام و او از [[ابن مسعود]] اخذ کرده بود».<ref>ابن الجزری، طبقات القراء، ج۱، ص۳۴۸.</ref>
  
−
قاسم بن احمد خیاط (متوفی 292) که از افراد حاذق و مورد وثوق بود، در قرائت‌ عاصم امام به شمار می‌آید و از این جهت مردم اتفاق بر آن داشتند تا قرائت او را بر دیگر قرائت‌ها ترجیح دهند.<ref>ابن الجزری، الطبقات، ج2، ص11.</ref>
+
==تطابق قرائت کربلایی کاظم با قرائت حفص==
−
 
+
موید دیگر بر درستی و اعتبار قرائت حفص آن است که قرائت [[کربلایی کاظم]] که با عنایت الهی به یکباره، حافظ کل قرآن گردید بر اساس قرائت حفص از عاصم بوده است.
−
در ابتدای قرن چهارم، در جلسه قرائت ابن مجاهد قاری بغداد، پانزده تن‌ متخصص قرائت عاصم وجود داشته است و ابن مجاهد تنها قرائت عاصم را به آنان ‌تعلیم می‌داد.<ref>ذهبی، معرفة القراء الکبار، ج1، ص217.</ref> نفطویه، ابراهیم بن محمد (متوفی 323) که پنجاه سال آموزش ‌قرائت را به عهده داشت، هر وقت که جلسه خود را آغاز می‌کرد، قرآن را به قرائت‌ عاصم می‌خواند و پس از آن به قرائت‌های دیگر می‌پرداخت.<ref>ابن حجر، لسان المیزان، ج1، ص109.</ref>
 
−
 
 
−
امام احمد بن حنبل نیز قرائت عاصم را بر دیگر قرائت‌ها ترجیح می‌داد، زیرا مردم کوفه که اهل علم و فضیلت‌ بودند، قرائت عاصم را پذیرفته بودند.<ref>ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج5، ص39.</ref> همان طور که ذهبی نقل کرده است: «احمد بن حنبل گفته است: عاصم مورد وثوق بود و من قرائت او را اختیار کرده‌ام‌».<ref>ذهبی، میزان الاعتدال، ج2، ص358.</ref>
 
−
 
 
−
لذا تمام ائمه قرائت کوشش کرده‌اند تا اسناد قرائت ‌خود را به عاصم به روایت‌ حفص به خصوص متصل کنند. امام شمس الدین ذهبی می‌گوید: «بالاترین چیزی‌ که برای ما به وقوع پیوست‌ بدست آوردن قرائت قرآن عظیم از طریق عاصم است‌».
 
−
 
 
−
او سپس اسناد خود را متصلا تا حفص نقل می‌کند که او از عاصم و عاصم از ابوعبدالرحمان سلمی و وی از علی علیه السلام و از زر بن حبیش و او از ابن مسعود گرفته و این دو (علی و ابن مسعود) آن را از پیامبر صلی الله علیه و آله اخذ کرده و پیامبر صلی الله علیه و آله نیز به واسطه ‌جبرئیل از خداوند گرفته است.<ref>معرفة القراء الکبار، ج1، ص77.</ref>
 
−
 
 
−
از این ‌رو، همواره بزرگان و شاخص‌های فقهای امامیه، قرائت عاصم به روایت ‌حفص را ترجیح داده و برگزیده‌اند زیرا آن را یگانه قرائت‌ برتر و مطابق با لهجه ‌فصیح قریش که قرآن بر وفق آن نازل گشته می‌دانستند که عرب و مسلمانان بر آن ‌توافق دارند.
 
−
 
 
−
دانشمند بزرگ و مجاهد ابوالحسن ثابت ‌بن اسلم حلبی از شاگردان برجسته‌ تقی الدین ابوالصلاح حلبی و جانشین او در آن دیار که حدود سال (460) به درجه ‌رفیع شهادت نائل گشت، کتابی ارزنده در ترجیح و توجیه قرائت عاصم نگاشته و روشن ساخته که قرائت او همان قرائت قریش است.<ref>به نقل از«صفدی‌» ر.ک: ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج18، ص176، شماره 92 پاورقی شماره 1 و نیز مقدمه ‌کتاب‌ «الکافی‌» ص18 عاملی، و اعیان الشیعه، ج4، ص7، ستون2. سید عاملی نسبت کتاب یاد شده را به وی از ذهبی نقل می‌کند.</ref>
 
−
 
 
−
نیز ابوجعفر رشیدالدین محمد بن علی بن شهر آشوب (متوفی 588) در کتاب ‌پرارج خود «المناقب‌» گوید: «عاصم قرائت را از ابوعبدالرحمان سلمی فراگرفته که ‌او نیز قرائت تمامی قرآن را از علی امیرمؤمنان علیه السلام دریافت نموده و اضافه می‌کند فصیح‌ترین قرائات، قرائت عاصم است زیرا از ریشه آن فراگرفته و هر آنچه‌ دیگران کج رفته‌اند، او راه استوار را انتخاب نموده است‌».<ref>مناقب آل ابی طالب، ج2، ص43.</ref>
 
−
 
 
−
همچنین فقیه گرانمایه ابومنصور جمال الدین حسن بن یوسف، ابن مطهر علامه حلی (متوفی 762) در کتاب‌ «المنتهی‌» گوید: «بهترین قرائت‌ها نزد من قرائت ‌عاصم است‌».<ref>منتهی المطلب، چاپ سنگی، ج1، ص273، فرع ششم.</ref>
 
−
 
 
−
قاری بزرگ قدر عمادالدین استرآبادی - از علمای قرن نهم - کتابی در خصوص ‌قرائت عاصم نوشته و سند خود را به او بیان داشته است. این رساله در این باب ‌یگانه است و برای دختر شاه طهماسب صفوی نگاشته و در خاتمه آن، آنچه را که ‌از شاطبی در قصیده شاطبیه‌اش فوت شده، یادآور شده و استدراک نموده است.<ref>منتهی المطلب، چاپ سنگی، ج1، ص273، فرع ششم.</ref>
 
  
−
معلم و قاری بزرگ مصطفی فرزند محمدابراهیم تبریزی، مقیم مشهد مقدس که ‌در قرن یازده می‌زیسته (ولادت وی به سال 1007 بوده) رساله‌ای ارزنده در اسناد قرائت عاصم تالیف نموده است.<ref>همان، ج12، ص236، شماره1542.</ref> خلاصه کتب فراوان و متعددی بر دست ‌بزرگان ‌علما درباره ارزش قرائت عاصم به رشته تحریر درآمده و همواره دانشمندان با جمهور مسلمین در بها دادن به قرائت عاصم هم دوش و هم صدا بوده‌اند که بر اهمیت‌شان این قرائت دلالت دارد. علاوه بر مزایای دیگر که شرح آن رفت.
+
فرزند مرحوم کربلایی کاظم ساروقی (حافظ قرآن به معجزه الهی) در نقل جریان دیدار کربلایی کاظم با [[آیت الله بروجردی]] می گوید: [آقای بروجردی] پرسیدند قرائت شما چه قرائتی ست؟ گفتم قرائت عاصم به روایت حفص است. ایشان گفتند بله ایشان [[شیعه]] است و قرائتشان مورد قبول است.<ref>[http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13950628000925 خبرگزاری فارس، گفت‌وگو با فرزند مرحوم کربلایی کاظم ساروقی، انتشار:۱۳۹۵/۰۷/۰۴]، بازیابی: 19 فروردین 1397.</ref>
  
−
* 3. از طرف دیگر، حفص که قرائت عاصم را در مناطق مختلف رواج داده به ‌انضباط و استواری شایسته‌ای معروف بود و از این جهت همه مسلمانان علاقه‌مند بودند تا قرائت عاصم را به خصوص از وی اخذ کنند. علاوه بر آن که حفص، اعلم ‌اصحاب عاصم نسبت ‌به قرائت او بوده و در حفظ و ضبط قرائت عاصم بر ابوبکر بن عیاش، هم ردیف خود پیشی گرفته بود.<ref>ابن الجزری، طبقات القراء، ج1، ص254.</ref>
+
==کتابشناسی قرائت عاصم==
  
−
ابوعمرو دانی گوید: «حفص کسی است که قرائت عاصم را برای مردم تلاوت ‌می‌کرد و در ترویج آن می‌کوشید. او در [[بغداد]] و در مکه به آموزش قرائت عاصم ‌همت گماشت‌».<ref>همان.</ref>
+
*کتاب «دراسات فی اهمیة قراءة عاصم» به زبان عربی با موضوع کاوشی درباره اهمیت قرائت عاصم از [[قراء سبعه]] مشهور قرآن، پایان‌نامه دکتری احمد زرنگار، عضو هیئت علمی دانشکده صدا و سیما و مشاور قرآنی معاونت فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی است که با راهنمایی سید محمدباقر حجتی نگاشته شده و انتشارات بین‌المللی الهدی آن را چاپ نموده است.
  
−
ابن المنادی گفته است: «پیشینیان حفص را در حفظ و ضبط قرآن برتر از ابن عیاش می‌دانستند و او را به ضبط کامل قرائتی که از عاصم آموخته بود، توصیف کرده‌اند».<ref>النشر فی القراءات، ج1، ص156.</ref>
+
*اهمیت قرائت عاصم به روایت حفص از اکرم خدایی اصفهانی: این کتاب توسط نشر رایزن در سال ١٣٧٨ منتشر شده است.
  
−
شاطبی درباره وی می‌گوید: «و حفص و بالاتقان کان مفضلا،<ref>شرح الشاطبیة (سراج القاری‌ء)، ص14.</ref> حفص به جهت ‌دقت و اتقان در قرائت، برتر از دیگران شمرده می‌شد».
+
*رساله‏ اى در قرائت حفص بن سلیمان و ابوبکر بن عیاش راویان عاصم از [[علامه حسن زاده آملی]]. این رساله در آخر تفسیر [[منهج الصادقین فى الزام المخالفین (کتاب)|منهج الصادقین]] چاپ شده است و علامه خود در خصوص آن می گوید: علت تألیف این رساله این بود که تفسیر منهج چه کبیر آن و چه خلاصه آن، بقرائت ابوبکر از عاصم ترجمه بفارسى شده است و قرائت متداول قرآن بقرائت حفص از عاصم است و قرائت عاصم همان قرائت امیر المؤمنین على- علیه السلام- است مگر در ده کلمه قرآن چنانکه امین الاسلام طبرسى قدّس سرّه در تفسیر مجمع البیان بدان تصریح فرموده است.<ref>نامه برنامه ها، حسن حسن زاده آملی، ص ۲۵۲</ref>
−
 
 
−
ارباب نقد و تحقیق روایت ‌حفص را از عاصم روایتی صحیح می‌دانند. ابن معین‌ گوید: «روایت صحیحی که از قرائت عاصم باقی است، روایت‌ حفص بن سلیمان است‌».<ref>النشر فی القراءات، ج1، ص156.</ref> با این کیفیت، قرائتی که بین همه مسلمانان رواج یافت، قرائت عاصم از طریق ‌حفص است.
 
−
 
 
−
* 4. علاوه بر آن اسناد حفص در نقل قرائت عاصم از علی امیرالمؤمنین علیه السلام، اسنادی صحیح و عالی است که در دیگر قرائت‌ها نظیر ندارد، زیرا: اولاً عاصم قرائت را به طور کامل از احدی غیر از شیخ و استاد خود ابوعبدالرحمان سلمی اخذ نکرده که شخصیتی بزرگ و موجه به شمار می‌آمد و اگر عاصم این قرائت را بر دیگری عرضه کرده است، صرفاً برای حصول اطمینان‌ بوده است.
 
−
 
 
−
ابن عیاش می‌گوید: «عاصم بن من گفت: احدی حرفی از قرآن را برای من قرائت ‌نکرد، مگر ابوعبدالرحمان سلمی که قرآن را از علی علیه السلام اخذ کرده است. من موقعی‌ که از نزد ابوعبدالرحمان بازمی‌گشتم، آنچه را که فراگرفته بودم بر زر بن حبیش که ‌قرائت را از عبدالله بن مسعود اخذ کرده بود، عرضه می‌کردم‌».<ref>معرفة القراء الکبار، از ذهبی، ج1، ص75.</ref>
 
−
 
 
−
ثانیا هیچگاه عاصم با استاد و شیخ خود ابوعبدالرحمان سلمی مخالفت‌ نورزید زیرا یقین داشت آنچه را از او فراگرفته، دقیقاً همان است که او از علی علیه السلام‌ فراگرفته است. عاصم در این باره گوید: «من در قرائت هیچ اختلافی با ابوعبدالرحمان سلمی نداشتم و در هیچ مورد با قرائت او مخالفت نورزیدم، زیرا به یقین می‌دانستم که ابوعبدالرحمان سلمی نیز در هیچ موردی با قرائت علی علیه السلام ‌مخالفت نورزیده است‌».<ref>همان والطبقات، ج1، ص348.</ref>
 
−
 
 
−
ثالثا عاصم، اختصاصا اسناد طلایی و عالی قرائت‌ خود را به ربیب خود حفص<ref>حفص، فرزند همسر عاصم و در دامن وی پرورش یافته بود.</ref> منتقل کرده و نه به هیچ کس دیگر! و این فضیلت ‌بزرگی است که تنها حفص در بین ‌دیگر قراء، بدان ممتاز است. این همان شایستگی ویژه است که برای حفص فراهم ‌آمد تا مسلمانان به او روی آورند و تنها قرائت او را بپذیرند.
 
−
 
 
−
حفص می‌گوید: «عاصم‌ به من گفت: قرائتی را که به تو آموختم، همان قرائتی است که از ابوعبدالرحمان‌ سلمی اخذ کرده‌ام و او عیناً از علی علیه السلام فراگرفته است و قرائتی را که به ‌ابوبکر بن عیاش آموختم، قرائتی است که بر زر بن حبیش عرضه کرده‌ام و او از ابن مسعود اخذ کرده بود».<ref>ابن الجزری، طبقات القراء، ج1، ص348.</ref>
 
−
 
 
−
==تطابق قرائت کربلایی کاظم با قرائت حفص==
 
−
 
 
−
گفته شده قرائت کربلایی کاظم که با عنایت الهی به یکباره، حافظ کل قرآن گردید. با قرائت همگانی و مصاحف موجود تطابق داشته، بر اساس قرائت حفص از عاصم بوده است.<ref>علی نصیری، مجموعه مقالات کنگره تجلیل از کربلایی کاظم ساروقی، در دسترس در [http://www.vahy.ir/index.php?option=com_content&view=frontpage&Itemid=92&limitstart=80 موسسه معارف وحی و خرد]، بازیابی: 24 اردیبهشت 1393.</ref>
 
−
 
 
−
==کتابشناسی قرائت حفص==
 
−
 
 
−
* كتاب «دراسات فی اهمية قراءة عاصم» به زبان عربی با موضوع كاوشی درباره اهميت قرائت عاصم از قراء سبعه مشهور قرآن، پايان‌نامه دكتری احمد زرنگار، عضو هيئت علمی دانشكده صدا و سيما و مشاور قرآنی معاونت فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی است كه با راهنمايی سيد محمدباقر حجتی نگاشته شده و انتشارات بين‌المللی الهدی آن را چاپ نموده است.
 
−
 
 
−
* اهمیت قرایت عاصم به روایت حفص از اکرم خدایی اصفهانی: این کتاب توسط نشر رایزن در سال ١٣٧٨ منتشر شده است.
 
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
 
{{پانویس}}
 
{{پانویس}}
−
 
 
==منابع==
 
==منابع==
−
* محمدهادی معرفت، ویژگی قرائت‌ حفص، در دسترس در [http://maarefquran.org/index.php/page,viewArticle/LinkID,6114 دانشنامه موضوعی قرآن]، تاریخ بازیابی: 19 آذرماه 1392.
+
*محمدهادی معرفت، ویژگی قرائت‌ حفص، در دسترس در [http://maarefquran.org/index.php/page,viewArticle/LinkID,6114 دانشنامه موضوعی قرآن]، تاریخ بازیابی: 19 آذرماه 1392.
−
* [http://www.ahsanolhadith.ir/index.php?p=qnews&id=9029 كربلايی كاظم ساروقی قرآن را با قرائت حفص از عاصم از حفظ می‌خواند، سایت احسن الحدیث].
+
*[http://www.ahsanolhadith.ir/index.php?p=qnews&id=9029 كربلايی كاظم ساروقی قرآن را با قرائت حفص از عاصم از حفظ می‌خواند، سایت احسن الحدیث].
−
* خدایی اصفهانی، اکرم، اهمیت قرایت عاصم به روایت حفص، نشر رایزن، تهران، ١٣٧٨
+
*خدایی اصفهانی، اکرم، اهمیت قرایت عاصم به روایت حفص، نشر رایزن، تهران، ١٣٧٨.
 +
*حسن حسن زاده آملی، قرآن هرگز تحریف نشده؛ ترجمه کتاب فصل الخطاب فی عدم تحریف کتاب رب الارباب، ترجمه عبدالعلی محمدی شاهرودی
 +
*حسن حسن زاده آملی، نامه ها برنامه ها.
 
[[رده:آداب قرآن]]
 
[[رده:آداب قرآن]]
 
[[رده:قراءات قرآن]]
 
[[رده:قراءات قرآن]]
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=نشده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب=
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها=
 +
|رعایت سطح مخاطب عام=
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای=
 +
|جامعیت=
 +
|رعایت اختصار=
 +
|سیر منطقی=
 +
}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۰ نوامبر ۲۰۱۹، ساعت ۰۶:۳۸

Confirm3.jpg

قرائت حفص از عاصم یکی از دو روایت از قرائت عاصم از قراء سبعه (قاریان هفتگانه قرآن) است. این قرائت، قرائت متداول قرآن در میان مسلمانان جهان است و حرکت های حروف در قرآن های چاپ حاضر بر اساس آن می باشد.

معرفی عاصم و حفص

«ابوبکر عاصم ابى النجود بن بهدله» از قراء طبقه سوم و از مردم کوفه است و پس از یحیى بن وثاب قرار دارد. قبل از واقعه طاعون در سال ١٣١(ه‍ـ.ق) از دنیا رفت. خوانسارى در کتاب روضات الجنّات، در ترجمه احوال عاصم مى‌نویسد: «وى از پارساترین و پرهیزکارترین قرّاء و رأى او درست‌ترین آراء در قرائت به شمار مى‌رود. مساعى عاصم در موضوع قرائت، بیش از همه قراء جلب نظر مى‌کند».

اما «ابوعمرو حفص بن سلیمان بن مغیره بزاز اسدى کوفى» مشهور به حفص بوده است. او را ربیب -یعنى فرزند همسر- عاصم مى‌دانند. وى در سال ٩٠ (ه‍ـ.ق) بدنیا آمد. چنانکه مى‌نویسند: «حفص پنج آیه - پنج آیه، قرائت را از عاصم اخذ کرده بود. همانند کودکى که قرآن را از استاد خود مى‌آموزد، قرآن را از او فراگرفت». زنجانى حفص را این گونه مى‌شناساند: «او مردى عالم، عامل و آگاه‌ترین اصحاب عاصم نسبت به قرائت او بوده است».

سند قرائت عاصم

مطابق با آنچه در منابع آمده است قرائت عاصم با یک واسطه به امیرالمومنین علیه السلام می رسد. علامه حسن زاده آملی در کتاب "فصل الخطاب فی عدم تحریف کتاب رب الارباب" می نویسد:

«طبرسى در مجمع البیان در تفسیر فرموده خداوند: "... و اظهره اللّه علیه عرّف بعضه و اعرض عن بعض"‏ (تحریم/۳) گوید: کسائى تنها «عرف» بدون تشدید خوانده و دیگران «عرّف» به تشدید خوانده ‏اند، و ابوبکر بن عیاش هم قول به تخفیف را برگزیده است و گفته است: آن از ده حرف و قرائتى است که من آن را وارد در قرائت عاصم از قرائت على بن ابى طالب- علیه السّلام- نمودم تا اینکه قرائت على را خالص گردانم و آن قرائت حسن و ابى عبدالرحمن سلمى است. ابو عبدالرحمن هر وقت شخصى را مى‏ دید که (عرّف) را به تشدید مى‏ خواند او را با سنگریزه مى ‏زد. مى ‏گویم: ابوبکر بن عیاش، و حفص بن سلیمان بزّاز هر دو از عاصم بن ابى النجود بهدله روایت مى‏ کنند، و عاصم یکى از هفت تن قاریانى است که قرائتشان به حدّ تواتر رسیده و لکن صداهاى (اعراب) قرآن که هم اکنون رائج است، تنها بر طبق قرائت‏ حفص‏ از عاصم اعراب گذارى شده و از آنچه طبرسى از ابن عیاش نقل کرده بر مى ‏آید که قرائت عاصم همان قرائت امیرالمؤمنین على بن ابى طالب- روحى له الفداء- است مگر در ده کلمه که ابوبکر بن عیاش در قرائت عاصم وارد کرده تا قرائت على- علیه السّلام- خالص گردد، بنابراین قرائتى که حالا متداول است همان قرائت على- علیه السّلام- مى ‏باشد. و همچنین طبرسى در فن دوم از مقدّمه تفسیرش در ذکر نامهاى قرّاء گوید: امّا عاصم بر ابى عبدالرحمن سلمى قرائت کرده است و او بر على بن ابى طالب علیه السّلام».[۱]

نظرات علماء درباره قرائت عاصم

محمد هادی معرفت معتقد است قرائت عاصم در تمام دوره‌های تاریخ، قرائتی بوده که بر همه قرائت‌ها ترجیح داشته و بین عامه مسلمانان رواج داشته و همگان بدان توجه داشته ‌اند. وی در این مورد به موارد زیر استناد می کند:

  • قاسم بن احمد خیاط (متوفی ۲۹۲) که از افراد حاذق و مورد وثوق بود، در قرائت‌ عاصم امام به شمار می‌آید و از این جهت مردم اتفاق بر آن داشتند تا قرائت او را بر دیگر قرائت‌ها ترجیح دهند.[۲]
  • در ابتدای قرن چهارم، در جلسه قرائت ابن مجاهد قاری بغداد، پانزده تن‌ متخصص قرائت عاصم وجود داشته است و ابن مجاهد تنها قرائت عاصم را به آنان ‌تعلیم می‌داد.[۳] نفطویه، ابراهیم بن محمد (متوفی ۳۲۳) که پنجاه سال آموزش ‌قرائت را به عهده داشت، هر وقت که جلسه خود را آغاز می‌کرد، قرآن را به قرائت‌ عاصم می‌خواند و پس از آن به قرائت‌های دیگر می‌پرداخت.[۴]
  • امام احمد بن حنبل نیز قرائت عاصم را بر دیگر قرائت‌ها ترجیح می‌داد، زیرا مردم کوفه که اهل علم و فضیلت‌ بودند، قرائت عاصم را پذیرفته بودند.[۵] همان طور که ذهبی نقل کرده است: «احمد بن حنبل گفته است: عاصم مورد وثوق بود و من قرائت او را اختیار کرده‌ام‌».[۶]
  • ائمه قرائت کوشش کرده‌اند تا اسناد قرائت ‌خود را به عاصم به روایت‌ حفص به خصوص متصل کنند. شمس الدین ذهبی می‌گوید: «بالاترین چیزی‌ که برای ما به وقوع پیوست‌ بدست آوردن قرائت قرآن عظیم از طریق عاصم است‌». او سپس اسناد خود را متصلا تا حفص نقل می‌کند که او از عاصم و عاصم از ابوعبدالرحمان سلمی و وی از علی علیه السلام و از زر بن حبیش و او از ابن مسعود گرفته و این دو (علی و ابن مسعود) آن را از پیامبر صلی الله علیه و آله اخذ کرده و پیامبر صلی الله علیه و آله نیز به واسطه ‌جبرئیل از خداوند گرفته است.[۷]
  • دانشمند بزرگ و مجاهد ابوالحسن ثابت ‌بن اسلم حلبی از شاگردان برجسته‌ تقی الدین ابوالصلاح حلبی و جانشین او در آن دیار که حدود سال (۴۶۰) به درجه ‌رفیع شهادت نائل گشت، کتابی ارزنده در ترجیح و توجیه قرائت عاصم نگاشته و روشن ساخته که قرائت او همان قرائت قریش است.[۸]
  • محمد بن علی بن شهر آشوب (متوفی ۵۸۸) در کتاب ‌پرارج خود «المناقب‌» گوید: «عاصم قرائت را از ابوعبدالرحمان سلمی فراگرفته که ‌او نیز قرائت تمامی قرآن را از علی امیرمؤمنان علیه السلام دریافت نموده و اضافه می‌کند فصیح‌ترین قرائات، قرائت عاصم است زیرا از ریشه آن فراگرفته و هر آنچه‌ دیگران کج رفته‌اند، او راه استوار را انتخاب نموده است‌».[۹]
  • علامه حلی (متوفی ۷۶۲) در کتاب‌ «المنتهی‌» گوید: «بهترین قرائت‌ها نزد من قرائت ‌عاصم است‌».[۱۰]
  • قاری بزرگ قدر عمادالدین استرآبادی - از علمای قرن نهم - کتابی در خصوص ‌قرائت عاصم نوشته و سند خود را به او بیان داشته است. این رساله در این باب ‌یگانه است و برای دختر شاه طهماسب صفوی نگاشته و در خاتمه آن، آنچه را که ‌از شاطبی در قصیده شاطبیه‌اش فوت شده، یادآور شده و استدراک نموده است.[۱۱]
  • معلم و قاری بزرگ مصطفی فرزند محمدابراهیم تبریزی، مقیم مشهد مقدس که ‌در قرن یازده می‌زیسته (ولادت وی به سال ۱۰۰۷ بوده) رساله‌ای ارزنده در اسناد قرائت عاصم تالیف نموده است.[۱۲]

خلاصه کتب فراوان و متعددی بر دست ‌بزرگان ‌علما درباره ارزش قرائت عاصم به رشته تحریر درآمده و همواره دانشمندان با جمهور مسلمین در بها دادن به قرائت عاصم هم دوش و هم صدا بوده‌اند که بر اهمیت‌شان این قرائت دلالت دارد. علاوه بر مزایای دیگر که شرح آن رفت.

نظرات علماء درباره روایت حفص از عاصم

محمد هادی معرفت در این خصوص می گوید: از طرف دیگر، حفص که قرائت عاصم را در مناطق مختلف رواج داده به ‌انضباط و استواری شایسته‌ای معروف بود و از این جهت همه مسلمانان علاقه‌مند بودند تا قرائت عاصم را به خصوص از وی اخذ کنند. علاوه بر آن که حفص، اعلم ‌اصحاب عاصم نسبت ‌به قرائت او بوده و در حفظ و ضبط قرائت عاصم بر ابوبکر بن عیاش، هم ردیف خود پیشی گرفته بود.[۱۳]

  • ابوعمرو دانی گوید: «حفص کسی است که قرائت عاصم را برای مردم تلاوت ‌می‌کرد و در ترویج آن می‌کوشید. او در بغداد و در مکه به آموزش قرائت عاصم ‌همت گماشت‌».[۱۴]
  • ابن المنادی گفته است: «پیشینیان حفص را در حفظ و ضبط قرآن برتر از ابن عیاش می‌دانستند و او را به ضبط کامل قرائتی که از عاصم آموخته بود، توصیف کرده‌اند».[۱۵]
  • شاطبی درباره وی می‌گوید: «و حفص و بالاتقان کان مفضلا،[۱۶] حفص به جهت ‌دقت و اتقان در قرائت، برتر از دیگران شمرده می‌شد».

سخن حفص در خصوص قرائت خود

در طبقات القراء ابن جزری آمده است که حفص گفته است: «عاصم‌ به من گفت: قرائتی را که به تو آموختم، همان قرائتی است که از ابوعبدالرحمان‌ سلمی اخذ کرده‌ام و او عیناً از علی علیه السلام فراگرفته است و قرائتی را که به ‌ابوبکر بن عیاش آموختم، قرائتی است که بر زر بن حبیش عرضه کرده‌ام و او از ابن مسعود اخذ کرده بود».[۱۷]

تطابق قرائت کربلایی کاظم با قرائت حفص

موید دیگر بر درستی و اعتبار قرائت حفص آن است که قرائت کربلایی کاظم که با عنایت الهی به یکباره، حافظ کل قرآن گردید بر اساس قرائت حفص از عاصم بوده است.

فرزند مرحوم کربلایی کاظم ساروقی (حافظ قرآن به معجزه الهی) در نقل جریان دیدار کربلایی کاظم با آیت الله بروجردی می گوید: [آقای بروجردی] پرسیدند قرائت شما چه قرائتی ست؟ گفتم قرائت عاصم به روایت حفص است. ایشان گفتند بله ایشان شیعه است و قرائتشان مورد قبول است.[۱۸]

کتابشناسی قرائت عاصم

  • کتاب «دراسات فی اهمیة قراءة عاصم» به زبان عربی با موضوع کاوشی درباره اهمیت قرائت عاصم از قراء سبعه مشهور قرآن، پایان‌نامه دکتری احمد زرنگار، عضو هیئت علمی دانشکده صدا و سیما و مشاور قرآنی معاونت فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی است که با راهنمایی سید محمدباقر حجتی نگاشته شده و انتشارات بین‌المللی الهدی آن را چاپ نموده است.
  • اهمیت قرائت عاصم به روایت حفص از اکرم خدایی اصفهانی: این کتاب توسط نشر رایزن در سال ١٣٧٨ منتشر شده است.
  • رساله‏ اى در قرائت حفص بن سلیمان و ابوبکر بن عیاش راویان عاصم از علامه حسن زاده آملی. این رساله در آخر تفسیر منهج الصادقین چاپ شده است و علامه خود در خصوص آن می گوید: علت تألیف این رساله این بود که تفسیر منهج چه کبیر آن و چه خلاصه آن، بقرائت ابوبکر از عاصم ترجمه بفارسى شده است و قرائت متداول قرآن بقرائت حفص از عاصم است و قرائت عاصم همان قرائت امیر المؤمنین على- علیه السلام- است مگر در ده کلمه قرآن چنانکه امین الاسلام طبرسى قدّس سرّه در تفسیر مجمع البیان بدان تصریح فرموده است.[۱۹]

پانویس

  1. ↑ قرآن هرگز تحریف نشده؛ ترجمه کتاب فصل الخطاب فی عدم تحریف کتاب رب الارباب، حسن حسن زاده آملی، ترجمه عبدالعلی محمدی شاهرودی، ص۶۰
  2. ↑ ابن الجزری، الطبقات، ج۲، ص۱۱.
  3. ↑ ذهبی، معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۲۱۷.
  4. ↑ ابن حجر، لسان المیزان، ج۱، ص۱۰۹.
  5. ↑ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۵، ص۳۹.
  6. ↑ ذهبی، میزان الاعتدال، ج۲، ص۳۵۸.
  7. ↑ معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۷۷.
  8. ↑ به نقل از«صفدی‌» ر.ک: ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۱۷۶، شماره ۹۲ پاورقی شماره ۱ و نیز مقدمه ‌کتاب‌ «الکافی‌» ص۱۸ عاملی، و اعیان الشیعه، ج۴، ص۷، ستون۲. سید عاملی نسبت کتاب یاد شده را به وی از ذهبی نقل می‌کند.
  9. ↑ مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۴۳.
  10. ↑ منتهی المطلب، چاپ سنگی، ج۱، ص۲۷۳، فرع ششم.
  11. ↑ منتهی المطلب، چاپ سنگی، ج۱، ص۲۷۳، فرع ششم.
  12. ↑ همان، ج۱۲، ص۲۳۶، شماره۱۵۴۲.
  13. ↑ ابن الجزری، طبقات القراء، ج۱، ص۲۵۴.
  14. ↑ همان.
  15. ↑ النشر فی القراءات، ج۱، ص۱۵۶.
  16. ↑ شرح الشاطبیة (سراج القاری‌ء)، ص۱۴.
  17. ↑ ابن الجزری، طبقات القراء، ج۱، ص۳۴۸.
  18. ↑ خبرگزاری فارس، گفت‌وگو با فرزند مرحوم کربلایی کاظم ساروقی، انتشار:۱۳۹۵/۰۷/۰۴، بازیابی: 19 فروردین 1397.
  19. ↑ نامه برنامه ها، حسن حسن زاده آملی، ص ۲۵۲

منابع

برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=قرائت_حفص_از_عاصم&oldid=113410»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا