حضرت بال
این صفحه مدخلی از دانشنامه جهان اسلام است
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
حضرت بال، مهم‌ترین مركز عبادى و زیارتگاه مسلمانان در كشمیر و محل نگهدارى تار مویى منسوب به حضرت محمد صلی اللّه علیه و آله و سلم درگاه حضرت بال در كرانه غربى دریاچه دل در سرینگر واقع است.[۱]
محتویات
تقدس متعلقات اولیا و بزرگان دینى
تقدس متعلقات اولیا و بزرگان دینى در كشمیر سابقه‌اى دیرین دارد. مثلاً، هیوئن تسانگ (قرن اول/هفتم) از دندان بودا كه نزد راهبان بودایى در كشمیر محترم بوده، سخن گفته است.[۲] پیشینه انتقال تار موى منسوب به پیامبر از مدینه به هند به اوایل قرن یازدهم می‌رسد، چنان‌كه به گفته فرشته،[۳] در 1005 در دوره ابراهیم عادلشاه دوم، میرمحمد صالح همدانى چند رشته موى پیامبر را از مدینه به بیجاپور آورد كه بسیار مورد توجه سلطان قرار گرفت.
در دوران شاه‌جهان[۴] نیز یكى از خادمان حرم پیامبر، به نام سید عبداللّه بیجاپورى، تار مویى منسوب به آن حضرت را از عربستان به شهر بیجاپور هند بُرد. درباره صحت انتساب این تار مو به پیامبر و تاریخ دقیق ورود آن به بیجاپور، اطلاعات متناقضى در دست است.
در 1111، در زمان حكومت اورنگ‌زیب، بازرگانى كشمیرى به نام خواجه نورالدین ایشبارى این تار مو (معروف به موى مقدّس) را خرید، اما هنگام بازگشت به زادگاهش درگذشت و موى مقدّس به همراه جسد وى به سرینگر برده شد.[۵] تار مو ابتدا در خانقاه نقشبندیه در سرینگر به نمایش عموم گذاشته شد، اما چون خانقاه گنجایش جمعیت زیادِ بازدیدكننده را نداشت به دستور حاكم مغول كشمیر، فاضل‌خان و به توصیه اعیان شهر، تار مو را به باغ صادق‌آباد منتقل كردند و عمارت این باغ براى زیارت «موى شریف» وقف شد و حضرت بال نام گرفت.
بال در زبان كشمیرى به معناى «كنار آب» است و چون این مكان بر كرانه دریاچه دل قرار گرفته است، شاید وجه تسمیه آن از این‌رو باشد. از طرفى، بال در این زبان به معناى مو نیز هست.[۶]
معمارى عمارت صادق‌خان
معمارى اولیه عمارت صادق‌خان معروف به صادق‌آباد ــ كه به گفته كهویهامى[۷] در 1033 ساخته شده است ــ تركیبى از معمارى مغولى و كشمیرى بود [۸] كه با آوردن موى مقدّس به این مكان، وسعت پیدا كرد و در مغرب آن مسجد و در مشرق آن خانقاه بزرگى ساخته شد.[۹] حضرت بال از 1322ش/1943 تحت نظارت اوقاف اسلامیه قرار دارد.[۱۰] بناى كنونى تماماً از سنگ مرمر سفید ساخته شده و طرحى از مسجد پیامبر در مدینه است.[۱۱] به دستور شیخ عبداللّه، نخست‌وزیر وقت در 1347ش/1968 اوقاف اسلامیه ساخت این بنا را در مكان ساختمان پیشین آغاز كرد.[۱۲]
زیارت‌كنندگان حضرت بال و موى مقدّس
موى منسوب به رسول اكرم صلی اللّه علیه و آله و سلم در صندوقى شیشه‌اى نگهدارى می‌شود و هر ساله در سالروز میلاد پیامبر و معراج وى و چند مناسبت دیگر در معرض بازدید و زیارت جمعیت انبوهى قرار می‌گیرد كه از سراسر كشمیر با این هدف به سرینگر می‌آیند.[۱۳] شخصى با منصب «نشان‌ده» مسئولیت به نمایش گذاشتن موى مقدّس را بر عهده دارد.[۱۴] مراسم نشان دادن مو كه باشكوه تمام برپا می‌شود، مناسبات اجتماعى و اقتصادى گسترده‌اى میان روستانشینان و شهرنشینان مسلمان كشمیرى و نیز مردم شهرها با یكدیگر ایجاد كرده است.
به هنگام برپایى این مراسم و در بیرون حضرت بال، بازارهاى دوره‌اى تشكیل می‌شود و براى بازرگانان و صنعت‌گران فرصتى فراهم می‌گردد تا كالاهاى خویش را عرضه كنند.[۱۵] زیارت‌كنندگان حضرت بال و موى مقدّس، رفع حوائج گوناگون خویش (چون درمان بیماری ها، بچه‌دار شدن، طول عمر و محافظت در برابر سیل و قحطى و بلایاى دیگر) را خواستارند و نذرها و هدایایى نیز براى تحقق خواستهایشان به این درگاه تقدیم می‌كنند.[۱۶] امروزه مردم براى تبرك، بدست و بدن و حتى لباس كسانى كه موى مقدس را به نمایش می‌گذارند، دست می‌كشند.[۱۷]
مدینه ثانی
حضرت بال از منظر مسلمانان كشمیرى حلقه اتصال حیات روحانى پیامبر با پیروان اوست.[۱۸] ارج و اهمیت این یادگار در میان مسلمانان كشمیر در اشعار و ترانه‌هاى محلى آنها هویداست و زیارت حضرت بال با زیارت مسجدالنبى در مدینه قابل قیاس دانسته شده است. این درگاه را مدینه ثانى نیز خوانده‌اند.[۱۹]
موى مقدس در 6 دى 1342/26 دسامبر 1963 مفقود گردید و نُه روز بعد ادعا شد كه تار مو به حضرت بال بازگردانده شده است. به گفته اسحاق‌خان[۲۰] كسى از اسرار این حادثه به درستى آگاهى ندارد. اغتشاش ها و ناآرامی هایى كه در آن چند روز، همه كشمیر و برخى شهرهاى هند را فراگرفت، نشان‌دهنده اهمیت موى مقدس در حیات سیاسى و اجتماعى مسلمانان كشمیر است.[۲۱]
پانویس
- ↑ اسحاق‌خان، ص172، 174.
- ↑ رجوع کنید به همان، ص176، پانویس 16.
- ↑ ج2، ص89ـ90.
- ↑ حك: 1037ـ1068.
- ↑ كهویهامى، حصه1، ص302؛ اسحاق‌خان، ص174.
- ↑ رجوع کنید به كهویهامى، حصه1، ص302ـ303 و پانویس 975؛ اسحاق‌خان، همانجا؛ گوهر، ص24، 27، 35؛ اسكوفیلد، ص22؛ براى دیگر معانى بال رجوع کنید به گوهر، ص15.
- ↑ حصه1، ص303 و پانویس 977.
- ↑ گوهر، ص229.
- ↑ كهویهامى، حصه1، ص301ـ302.
- ↑ اسحاق‌خان، ص181 و پانویس33؛ گوهر، ص255.
- ↑ گوهر، ص230.
- ↑ همانجا.
- ↑ اسحاق‌خان، ص172ـ173؛ گوهر، ص53.
- ↑ رجوع کنید به گوهر، ص27.
- ↑ اسحاق‌خان، ص180.
- ↑ همان، ص178.
- ↑ همان، ص179.
- ↑ همان، ص175.
- ↑ رجوع کنید به دیدمرى، ص423؛ اسحاق‌خان، ص175، 177؛ گوهر، ص27ـ31، 237ـ246.
- ↑ ص184ـ185.
- ↑ براى آگاهى بیشتر درباره جزئیات این حادثه و پیامدهاى آن رجوع کنید به همانجا؛ اكبر، ص157، 163ـ164؛ نیز رجوع کنید به كشمیر.
منابع
- دانشنامه جهان اسلام، مدخل "حضرت بال" از فاطمه رحیمى.
