حاکم نیشابوری
حاکم نیشابوری(۳۲۱ ـ ۴۰۵ ق) محدث و قاضی شافعی قرن چهارم بود. کتاب او با نام مستدرک که تکمله دو کتاب صحیح بخاری و صحیح مسلم است شهرت دارد
محتویات
زندگی نامه
وی به سال ۳۲۱ ق در نیشابور به دنیا آمد.[۱] در کودکی، زیر نظر پدر و دایی خود به علم آموزی و استماع حدیث پرداخت.[۲] در دوره سامانیان، در وزارت ابوجعفر عُتبی، در سال ۳۵۹ ق، مسئولیت قضای ناحیه نسا را بر عهده گرفت[۳] و قضای جرجان هم پس از آن به او پیشنهاد شد، امّا نپذیرفت.[۴] سامانیان، حاکم نیشابوری را به عنوان سفیر خود نزد آل بویه می فرستادند.[۵] حاکم، به جهت آزاداندیشی و نگاشتن کتاب هایی در فضائل اهل بیت(ع) و گزارش روایات حدیث «طیر مَشوِی»[۶] و عبارتی در حدیث غدیر که رسول خدا(ص) فرمود «من کنت مولاه فعلی مولاه»[۷] و مانند آن، از سوی اهل سنّت به تشیع[۸]، یا رافضی بودن متّهم شد.[۹] در مقابل، برخی به پاسخ گویی به آنان پرداختند که تمایل حاکم به امام علی(ع)، به حدّی نیست که او را بر شیخین، مقدّم بدارد.[۱۰] برخی محقّقان معاصر، حاکم نیشابوری را شیعه می دانند.[۱۱] حاکم، از مشاهیر شافعی مذهبان به شمار می رود و مسلمانی معتدل بوده و احادیث بسیاری در فضائل اهل بیت(ع) روایت کرد و آشکارا، محبّت خود را نسبت به علی(ع) و فرزندان ایشان نشان می داد و از معاویه و بنی امیه، بیزاری می جست. وی در سال ۴۰۵ ق، در نیشابور، درگذشت.[۱۲]
جایگاه
حاکم نیشابوری، از عالمان و محدّثان بسیاری روایت کرد، برخی از آنان عبارت اند از: محمّد بن یعقوب اصم، محمّد بن عبداﷲ بن احمد اصفهانی صفّار، ابو بکر احمد بن اسحاق صبغی و ابو حاتم ابن حبّان.[۱۳] شاگردان بسیاری نیز از حاکم نیشابوری، اخذ و استماع حدیث کرده اند که ازجمله آنان، ابن المظفر، الدارقطنی، احمد بن ابی عثمان الحیری، ابوبکر القفال الشاشی، ابواحمد بن مطرف، ابومحمد بن زبارة العلوی، ابوعبداﷲ العصمی، ابو احمد بن شعیب المزکی، ابواسحاق ابراهیم بن محمّد یحیی، ابن ابی دارم و ابن القصار الرازی، یاد شده اند.[۱۴] علمای اهل سنّت، حاکم نیشابوری را شخصیتی بی نظیر در زمان خود برشمرده اند.[۱۵] حاکم، ثقه و از حافظان حدیث در نیشابور بود و به علوم حدیث و رجال، وقوف کامل داشت.[۱۶] دار قطنی، حاکم را از حیث اتقان و حفظ، بر ابن منده، مقدّم دانسته است.[۱۷]
آثار
برخی از آثار حاکم نیشابوری چاپ نشده اند آثار موجود و چاپ شده او عبارت اند از: المستدرک علی الصحیحین، که مهم ترین و مشهورترین اثر حدیثی وی به شمار می آید. حاکم نیشابوری تلاش کرده بخشی از احادیث را که شرایط صحّت احادیث صحیحین بخاری و مسلم را دارند، امّا در آن دو کتاب گزارش نشده اند، گرد آورد. کتاب های دیگر او معرفة علوم الحدیث؛ تسمیة من أخرجهم البخاری و مسلم و ما انفرد به کلّ واحد منهما و سؤالات الحاکم للدار قطنی فی الجرح و التعدیل هستند.
پانویس
- ↑ تبیین کذب المفتری فی ما نسب إلی الإمام أبی الحسن الأشعری، ص۲۲۶، تاریخ نیشابور، طبقة شیوخ الحاکم، ص۷.
- ↑ طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۵۶.
- ↑ طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۵۸.
- ↑ تبیین کذب المفتری فی ما نسب إلی الإمام أبی الحسن الأشعری، ص۲۲۷.
- ↑ دانش نامه جهان اسلام، ج۱۲، ص۴۳۴.
- ↑ المستدرک علی الصحیحین ، ج۳، ص۱۴۱ و ۱۴۲، ش۴۶۵۰.
- ↑ المستدرک علی الصحیحین ، ج۳، ص۱۱۸ ش۴۵۷۷.
- ↑ میزان الإعتدال ، ج۳، ص۶۰۸ ش۷۸۰۴، سیر أعلام النبلاء ، ج۱۷، ص۱۷۴، طبقات الشافعیة الکبری ، ج۴، ص۱۶۱.
- ↑ تاریخ الإسلام ، ج۲۸، ص۱۳۱ ش۱۸۳، طبقات الشافعیة الکبری ، ج۴، ص۱۶۲.
- ↑ طبقات الشافعیة الکبری ، ج۴، ص۱۶۷، دانش نامه جهان اسلام ، ج۱۲، ص۴۳۴، تذکرة الحفّاظ ، ج۳، ص۱۰۴۵.
- ↑ اُصول الحدیث و أحکامه ، ص۱۰-۱۱.
- ↑ وفیات الأعیان ، ج۴، ص۲۸۱ ش۶۱۵، طبقات الشافعیة الکبری ، ج۴، ص۱۶۱، تبیین کذب المفتری فی ما نسب إلی الإمام أبی الحسن الأشعری ، ص۲۳۱.
- ↑ تاریخ الإسلام ، ج۲۸، ص۱۲۲ و ۱۲۳ ش۱۸۳.
- ↑ تبیین کذب المفتری فی ما نسب إلی الإمام أبی الحسن الأشعری ، ص۲۲۷.
- ↑ طبقات الشافعیة الکبری ، ج۴، ص۱۵۹، تبیین کذب المفتری فی ما نسب إلی الامام أبی الحسن الأشعری ، ص۲۲۹.
- ↑ طبقات الشافعیة الکبری ، ج۴، ص۱۶۷، تاریخ بغداد ، ج۵، ص۴۷۳، سیر أعلام النبلاء ، ج۱۷، ص۱۶۳ ش۱۰۰.
- ↑ سیر أعلام النبلاء ، ج۱۷، ص۱۷۱.
منبع
شناخت نامه حدیث، ج ۳، ص ۱۹۶ ـ ۱۹۸
