کعبه: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{خوب}}
 
{{خوب}}
کعبه بنایی است در شهر [[مکه]] به شکل مکعب، که در دین اسلام شرافت و حرمت خاص دارد و از آن به بیت الله تعبیر می گردد.<ref>این تعبیر برگفته از آیاتی از قرآن است که در آنها خداوند از کعبه به "بیتی" تعبیر نموده است . من جمله آیه 27 سوره حج: وَ طَهِّرْ بَيْتِيَ لِلطَّائِفينَ وَ الْقائِمينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُود؛ و خانه مرا براى طواف كنندگان و [به عبادت‏] ايستادگان و ركوع و سجود كنندگان پاكيزه گردان.</ref> مطابق با برخی تکعبه در نقطه شروع [[دحو الارض]] قرار دارد و اولین نقطه خشکی زمین است که پدیدار شده است.<ref>حسن زاده آملی، حسن، دروس هيئت و ديگر رشته ‏هاى رياضى، ج‏1، ص 233</ref> و مطابق با روایات نخستين بار توسط [[حضرت آدم علیه السلام]] بنا گردیده است.<ref>صفا خواه، محمد حسین، گلچين صدوق (گزيده من لا يحضره الفقيه)، ج‏2، ص 33</ref>  
+
کعبه بنایی است در شهر [[مکه]] به شکل مکعب، که در دین اسلام شرافت و حرمت خاص دارد و از آن به بیت الله تعبیر می گردد. بر مبنای برخی روایات کعبه اولین نقطه خشکی زمین است که به هنگام [[دحو الارض]] از آّب سر برآورد.<ref>ثواب الاعمال، شیخ صدوق، ص 79 من لا يحضره الفقيه، شیخ صدوق، ج‏2، ص 235</ref>  
  
مطابق با قرآن [[حضرت ابراهیم علیه السلام]] به کمک فرزندش اسماعیل پایه های کعبه را بالا آورده و مناسک [[حج]] را در خصوص آن بنیان نهاد.<ref>طباطبائی، محمد حسین، الميزان في تفسير القرآن، ج‏14، ص 369</ref>
+
مطابق با قرآن [[حضرت ابراهیم علیه السلام]] به کمک فرزندش اسماعیل دیوارهای کعبه را بالا آورده و مناسک [[حج]] را در خصوص آن بنیان نهاد. <ref>طباطبائی، محمد حسین، الميزان في تفسير القرآن، ج‏14، ص 369</ref> و مطابق برخی روایات کعبه نخستين بار توسط [[حضرت آدم علیه السلام]] بنا گردیده است. و ابراهیم علیه السلام نقش بازسازی آن را داشته است.<ref>ثواب الاعمال، شیخ صدوق، ص 79 - من لا يحضره الفقيه، شیخ صدوق، ج‏2، ص 235</ref>  
  
کعبه [[قبله]] مسلمانان است و در اسلام بسیاری از احکام، همچون [[نماز]]، حج، [[ذبح]] و دفن میت و ... به نحوی با آن ارتباط دارد. کعبه همچنین محل تولد [[امام علی علیه السلام]] است.<ref>إثبات الهداة، الحر العاملي ، ج‏3، ص441</ref>
+
کعبه در بخش احکام دین اسلام جایگاه ویژه ای دارد. مسلمانان در مناسک [[حج]] به گرد آن طواف می کنند و قبله آنان در نماز است و در مسائل مختلف فقه یا آداب و سنن اسلامی همچون ذبح حیوانات، دفن میت، خوابیدن و غیره رو نمودن یا پشت نمودن به آن شامل احکام تکلیفی وجوب، استحباب، حرمت یا كراهت شده است.  
  
 
==موقعیت جغرافیایی کعبه==
 
==موقعیت جغرافیایی کعبه==
سطر ۱۸: سطر ۱۸:
 
2 ـ زیرا خانه خدا به شکل مربّع است و عرب این اسم را به هر خانه ای که چهار گوش باشد اطلاق می کند. ولیکن با کثرت استعمال (وضع تعیّنی) برای خانه خدا عَلَم گردید.<ref>ابراهیم جناتی، اسامی کعبه در قرآن، میقات حج، شماره 1، پاییز 1371 در دسترس:[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4789/4824/43281 پایگاه حوزه]، بازیابی: 21 خرداد 1397</ref>
 
2 ـ زیرا خانه خدا به شکل مربّع است و عرب این اسم را به هر خانه ای که چهار گوش باشد اطلاق می کند. ولیکن با کثرت استعمال (وضع تعیّنی) برای خانه خدا عَلَم گردید.<ref>ابراهیم جناتی، اسامی کعبه در قرآن، میقات حج، شماره 1، پاییز 1371 در دسترس:[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4789/4824/43281 پایگاه حوزه]، بازیابی: 21 خرداد 1397</ref>
  
==تاریخ بنای کعبه==
+
==تاریخ کعبه==
 
=== پیش از اسلام ===
 
=== پیش از اسلام ===
مطابق با روایات زمین را در ابتدا آب فراگرفته بوده است و محل کعبه اولین نقطه ای است که سر از آب بیرون آورده است و خشکی سطح زمین از آنجا شروع شده است. در روایات روز بیست و پنجم ماه ذی القعده به عنوان تاریخ این واقعه آمده است و برای آن اعمال و آدابی ذکر شده است. از آن جمله روایتی است از حسن بن على وشّاء كه گفته است:  حسن بن على وشّاء مى ‏گويد: من نوجوانى بودم كه با پدرم در شب بيست و پنجم ماه ذى القعده نزد حضرت رضا (ع) شام خورديم. حضرت فرمود: در شب بيست و پنجم ذى القعده ابراهيم (ع) متولد شد، و عيسى بن مريم عليهما السلام نيز در اين شب به دنيا آمد، و زمين در همين شب از زير كعبه گسترش يافت. اين شب ويژگى ديگرى نيز دارد كه هيچ كس از آن ياد نكرده است، پس هر كس در روز آن روزه بگيرد مانند كسى است كه شصت ماه روزه گرفته است.<ref>ثواب الاعمال، شیخ صدوق، ص 79</ref>
+
مطابق با برخی روایات زمین را در ابتدا آب فراگرفته بوده و محل کعبه اولین نقطه ای است که سر از آب بیرون آورده است و سپس خشکی سطح زمین از آنجا بسط یافته است.<ref>نک: تفسير القمي، ج‏2، ص 69</ref> در این روایات از این واقعه با عنوان دحو الارض یاد شده که به آیه 30 سوره نازعات "وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِكَ دَحاها" اشاره دارد.  
  
علامه حسن زاده آملی در کتاب "دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی" منظور آیه "وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِكَ دَحاها<ref>سوره نازعات، آیه 30</ref> را همین واقعه بیرون آمدن زمین از آب دانسته اند و در توضیح آن آورده اند:
+
علامه حسن زاده آملی در کتاب "دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی" به نقل از علامه شعرانی توضیح علمی این اتفاق را چنین آورده است: كره زمين را از دو جانب قطب اندكى تطامن است يعنى اندكى مسطح است و فرو رفتگى دارد و آفاق استوائى و قريب بدانها را چون مكه مكرمه تقبب است يعنى برآمدگى دارند. و آب همه كره زمين را فرا گرفته بود و چون فرو نشست قهرا جاى برآمده زمين كه قبه آنست و تقبب آن بيش از جاهاى ديگر است در نخستين بار نمودار شده است و آن مكه مكرمه است و چون آب كم كم فرو نشست و تقليل يافت قسمت پديد آمده زمين به تدريج گسترش يافت كه از آن تعبير به دحوالارض شده است‏.<ref>دروس هيئت و ديگر رشته ‏هاى رياضى، حسن حسن زاده آملی، ج‏1، ص: 233</ref>
  
:استاد علامه ذوالفنون آية الله شعرانى قدس سره الشريف در بيان مفاد آيت ياد شده، و اخبارى كه در موضوع يوم دحوالارض روايت شده اند كه زمين از زير خانه كعبه گسترده شده است، فرموده است كه: كره زمين را از دو جانب قطب اندكى تطامن است يعنى اندكى مسطح است و فرو رفتگى دارد و آفاق استوائى و قريب بدانها را چون مكه مكرمه تقبب است يعنى برآمدگى دارند. و آب همه كره زمين را فرا گرفته بود و چون فرو نشست قهرا جاى برآمده زمين كه قبه آنست و تقبب آن بيش از جاهاى ديگر است در نخستين بار نمودار شده است و آن مكه مكرمه است و چون آب كم كم فرو نشست و تقليل يافت قسمت پديد آمده زمين به تدريج گسترش يافت كه از آن تعبير به دحوالارض شده است‏.<ref>دروس هيئت و ديگر رشته ‏هاى رياضى، حسن حسن زاده آملی، ج‏1، ص: 233</ref>
+
روز بیست و پنجم ماه ذی القعده تاریخی است که در برخی روایات برای این واقعه مشخص شده و برای آن اعمال و آدابی ذکر شده است.<ref>نک: ثواب الاعمال، شیخ صدوق، ص 79</ref>
  
به روایت ابابصیر از امام صادق علیه السلام حضرت آدم عليه السلام، اول كسى است كه خانه كعبه را ساخت و اساس آن را بنا نهاد.<ref>صفا خواه، محمد حسین، گلچين صدوق (گزيده من لا يحضره الفقيه)، ج‏2، ص 33</ref>
+
به روایت ابابصیر از امام صادق علیه السلام حضرت آدم عليه السلام، اول كسى است كه خانه كعبه را ساخت و اساس آن را بنا نهاد.<ref>من لا يحضره الفقيه، شیخ صدوق، ج‏2، ص 235</ref> در روايتی از ابن عباس آمده است که چون آدم از بهشت به زمين هبوط نمود خطاب رسيد اى آدم در زمين خانه ‏اى بنا كن كه محل عبادت و ذكر و طواف‏گاه مردم باشد همين طورى كه ديدى ملائكه در اطراف عرش محل عبادت گاهى داشتند اين بود كه آدم به كمك جبرائيل خانه كعبه را عمارت نمود.... و خانه كعبه برپا بود تا وقتى كه به طوفان نوح خداوند كعبه را به آسمان چهارم برد و هر روزى هفتاد هزار ملائكه در آنجا طواف ميكردند و محل و مكان كعبه خالى بود تا زمان ابراهيم عليه السلام كه حضرتش مأمور گرديد مجددا كعبه را بنا كند.<ref>مخزن العرفان در علوم قرآن، نصرت‌بیگم امین، ج‏2، ص: 79</ref>
  
و به روايت ابن عباس چون آدم از بهشت بزمين هبوط نمود خطاب رسيد اى آدم در زمين خانه ‏اى بنا كن كه محل عبادت و ذكر و طواف‏گاه مردم باشد همين طورى كه ديدى ملائكه در اطراف عرش محل عبادت گاهى داشتند اين بود كه آدم بكمك جبرائيل خانه كعبه را عمارت نمود.... و خانه كعبه برپا بود تا وقتى كه به طوفان نوح خداوند كعبه را به آسمان چهارم برد و هر روزى هفتاد هزار ملائكه در آنجا طواف ميكردند و محل و مكان كعبه خالى بود تا زمان ابراهيم عليه السلام كه حضرتش مأمور گرديد مجددا كعبه را بنا كند.<ref>مخزن العرفان در علوم قرآن، نصرت‌بیگم امین، ج‏2، ص: 79</ref>
+
برخی حضرت ابراهیم علیه السلام را به عنوان بنیان گذار نخستین کعبه معرفی نموده اند اما آیه «و اذ يرفع ابراهيم القواعد من البيت و اسماعيل...» خود اشاره دارد که حضرت ابراهيم بنيان گذار كعبه نبوده بلكه آن حضرت چنانچه برخی گفته اند پایه های آن را بالا برده است.<ref>نثر طوبی، ابوالحسن شعرانی، کتابفروشی اسلامیه، ص100.</ref> حضرت ابراهیم علیه السلام همچنین سنّت حج‌ را که گر چه مطابق با روایات از زمان حضرت آدم آغاز گردیده بود اما به تدریج به فراموشى سپرده شده بود احیاى نمود.<ref>دانشنامه جهان اسلام، ج12، مدخل "حج" از سیده رقیه میرابوالقاسمى</ref>
  
برخی حضرت ابراهیم علیه السلام را به عنوان بنیان گذار نخستین کعبه معرفی نموده اند اما آیه «و اذ يرفع ابراهيم القواعد من البيت و اسماعيل...» خود اشاره دارد که حضرت ابراهيم بنيان گذار كعبه نبوده بلكه آن حضرت چنانچه برخی گفته اند پایه های آن را بالا برده است.<ref>نثر طوبی، علامه شعرانی، کتابفروشی اسلامیه، ص100.</ref>
+
بنایی كه بدست حضرت ابراهيم و فرزندش اسماعيل ساخته شده بود همچنان باقى بود تا آن كه عماليق و پس از آنها جرهميان آن را تجديد بنا نمودند. و هنگامى كه زعامت [[مكه]] به [[قصىّ بن كلاب]]، يكى از اجداد پيغمبر اسلام رسيد (قرن دوم قبل از هجرت)، كعبه را از شالوده بركند و از نو آن را با استوارترين كيفيت ممكن در آن زمان بساخت و دارالندوه را در كنارش بنا نهاد كه آن خانه مركز حكومت و محل تصميم گيريهاى آنها بود. آنگاه اطراف كعبه را به شاخه هاى گوناگون قبيله بزرگ قريش اختصاص داد كه منازلشان را حول خانه بنا كردند آنچنان كه درب خانه هاى آنها به مسجدالحرام گشوده مى شد.<ref>سید مصطفی حسینی دشتی، فرهنگ «معارف و معاریف»، مدخل کعبه</ref>
  
بنایی كه بدست حضرت ابراهيم و فرزندش اسماعيل ساخته شده بود همچنان باقى بود تا آن كه عماليق و پس از آنها جرهميان آن را تجديد بنا نمودند. و هنگامى كه زعامت [[مكه]] به [[قصىّ بن كلاب]]، يكى از اجداد پيغمبر اسلام رسيد (قرن دوم قبل از هجرت)، كعبه را از شالوده بركند و از نو آن را با استوارترين كيفيت ممكن در آن زمان بساخت و دارالندوه را در كنارش بنا نهاد كه آن خانه مركز حكومت و محل تصميم گيريهاى آنها بود. آنگاه اطراف كعبه را به شاخه هاى گوناگون قبيله بزرگ قريش اختصاص داد كه منازلشان را حول خانه بنا كردند آنچنان كه درب خانه هاى آنها به مسجدالحرام گشوده مى شد.
+
آیینهاى حج، با گذشت زمان و گسترش بت‌پرستى میان اعراب، تغییرات ماهوى كرد. یکی از تغییرات مهم آن بود که چندین قرن پیش از ظهور اسلام، عمروبن لُحَىّ* خزاعى (سرپرست امور مكه) بتهایى بر گرد كعبه نهاد كه تكریم آنها بخشى از آیین حج شد.<ref>دانشنامه جهان اسلام، ج12، مدخل "حج" از سیده رقیه میرابوالقاسمى</ref>
 +
 
 +
یکی از رویدادهای مهم مربوط به کعبه پیش از ظهور اسلام، حمله ابرهه به کعبه است. ابرهه در حدود سال 530 م به فرمانروایی یمن رسید. او پس از تثبیت حاکمیت خودش، كليساىی بى نظير به نام «قليّس» در شهر صنعا ساخت و قصد داشت آن را زيارتگاه عرب كند. به همين دليل، عرب ها به خشم آمدند و فردی از تیره بنى فُقَيْم، «قليس» را آلوده كرد. ابرهه نيز به قصد انتقامجويى و ويران كردن كعبه، سپاهى را كه فيل به همراه آن بود، به مكه روانه نمود. اما پس از حمله، مورد هجوم تعدادى پرنده، كه شبيه پرستو بودند قرار گرفتند كه هر كدام با سنگ ريزه هايى كه همراه داشتند به سپاه ابرهه حمله كردند و شكست سختى بر اين سپاه وارد آوردند.<ref>پژوهشى تاريخى در ماجراى اصحاب فيل، حسن فراهانى، معرفت، شماره 40 ، بهار 1380</ref> این واقعه در قرآن نیز آمده است و سوره فیل به شرح آن اختصاص پیدا نموده است. سال وقوع این رویداد در بین اعراب به عام الفیل شهرت پیدا نمود که پیامبر اسلام نیز در همین سال بوده است.
 +
 
 +
رویداد مهم دیگر ولادت [[امام علی علیه السلام]] در کعبه در سیزدهم رجب سال 30 عام الفیل است. <ref>إثبات الهداة، الحر العاملي ، ج‏3، ص441</ref> که در منابع مختلف شیعه و سنی آن را نقل نموده اند.<ref>رک: [[ولادت امام علی علیه اسلام]]، همین دانشنامه</ref>
  
 
پنج سال پيش از بعثت رسول گرامى [[اسلام]]، سيل عظيمى در مكه اتفاق افتاد كه خانه کعبه را از اساس ويران ساخت، قبايل عرب ساكن مكه به تجديد بناى آن متفق گشتند، و هر قبيله بخشى از هزينه آن را تقبل نمود. چون ساختمان كعبه به جائى رسيد كه مى بايست «[[حجرالاسود]]» نصب شود، ميان قبايل اختلاف پديد آمد كه چه كسى و از چه قبيله اى بدين افتخار مفتخر گردد.
 
پنج سال پيش از بعثت رسول گرامى [[اسلام]]، سيل عظيمى در مكه اتفاق افتاد كه خانه کعبه را از اساس ويران ساخت، قبايل عرب ساكن مكه به تجديد بناى آن متفق گشتند، و هر قبيله بخشى از هزينه آن را تقبل نمود. چون ساختمان كعبه به جائى رسيد كه مى بايست «[[حجرالاسود]]» نصب شود، ميان قبايل اختلاف پديد آمد كه چه كسى و از چه قبيله اى بدين افتخار مفتخر گردد.
سطر ۴۰: سطر ۴۴:
 
تاریخ نگاران متقدم از تغییر برخی ویژگی‌های کعبه در این تجدید بنا در مقایسه با ویژگی‌های بنای ساخته شده به دست [[حضرت ابراهیم]] خبر داده‌اند. افزودن بر ارتفاع، کاستن از طول، مسدود کردن درب غربی و افزودن ارتفاع درب شرقی کعبه، چهار تغییری است که گفته می‌شود در تجدید بنای کعبه لحاظ شده است.<ref>حسین واثقی؛ مبارک علی هندی، تاریخ بنای کعبه، ص۱۲۰</ref>
 
تاریخ نگاران متقدم از تغییر برخی ویژگی‌های کعبه در این تجدید بنا در مقایسه با ویژگی‌های بنای ساخته شده به دست [[حضرت ابراهیم]] خبر داده‌اند. افزودن بر ارتفاع، کاستن از طول، مسدود کردن درب غربی و افزودن ارتفاع درب شرقی کعبه، چهار تغییری است که گفته می‌شود در تجدید بنای کعبه لحاظ شده است.<ref>حسین واثقی؛ مبارک علی هندی، تاریخ بنای کعبه، ص۱۲۰</ref>
  
== پس از اسلام==
+
=== پس از اسلام===
 +
 
 
بنای ساخته شده توسط قریش همچنان بر جاى بود تا زمانى كه عبد اللَّه زبير در عهد يزيد بن معاويه مسلط بر حجاز شد و يزيد سردارى بنام حصين به سركوبيش فرستاد، و در اثر جنگ و سنگهاى بزرگى كه لشكر يزيد با منجنيق بطرف شهر مكه‏ پرتاب مى ‏كردند، كعبه خراب شد و آتش‏هايى كه باز با منجنيق به سوى شهر مى‏ ريختند، پرده كعبه و قسمتى از چوبهايش را بسوزانيد، بعد از آنكه با مردن يزيد جنگ تمام شد، عبد اللَّه بن زبير به فكر افتاد، كعبه را خراب نموده بناى آن را تجديد كند، دستور داد گچى ممتاز از يمن آوردند، و آن را با گچ بنا نمود و حجر اسماعيل را جزء خانه كرد، و در كعبه را كه قبلا در بلندى قرار داشت، تا روى زمين پائين آورد. و در برابر در قديمى، درى ديگر كار گذاشت. تا مردم از يك در درآيند و از در ديگر خارج شوند و ارتفاع بيت را بيست و هفت ذراع (تقريبا سيزده متر و نيم) قرار داد و چون از بنايش فارغ شد، داخل و خارج آن را با مشك و عبير معطر كرد، و آن را با جامه‏اى از ابريشم پوشانيد، و در هفدهم رجب سال 64 هجرى از اين كار فارغ گرديد.  
 
بنای ساخته شده توسط قریش همچنان بر جاى بود تا زمانى كه عبد اللَّه زبير در عهد يزيد بن معاويه مسلط بر حجاز شد و يزيد سردارى بنام حصين به سركوبيش فرستاد، و در اثر جنگ و سنگهاى بزرگى كه لشكر يزيد با منجنيق بطرف شهر مكه‏ پرتاب مى ‏كردند، كعبه خراب شد و آتش‏هايى كه باز با منجنيق به سوى شهر مى‏ ريختند، پرده كعبه و قسمتى از چوبهايش را بسوزانيد، بعد از آنكه با مردن يزيد جنگ تمام شد، عبد اللَّه بن زبير به فكر افتاد، كعبه را خراب نموده بناى آن را تجديد كند، دستور داد گچى ممتاز از يمن آوردند، و آن را با گچ بنا نمود و حجر اسماعيل را جزء خانه كرد، و در كعبه را كه قبلا در بلندى قرار داشت، تا روى زمين پائين آورد. و در برابر در قديمى، درى ديگر كار گذاشت. تا مردم از يك در درآيند و از در ديگر خارج شوند و ارتفاع بيت را بيست و هفت ذراع (تقريبا سيزده متر و نيم) قرار داد و چون از بنايش فارغ شد، داخل و خارج آن را با مشك و عبير معطر كرد، و آن را با جامه‏اى از ابريشم پوشانيد، و در هفدهم رجب سال 64 هجرى از اين كار فارغ گرديد.  
  
سطر ۵۸: سطر ۶۳:
 
*زمانی كه ما در جهت شرقی از طرف باب السلام یا باب النبی وارد مسجدالحرام شویم و به كعبه نگاه كنیم، می بینیم این خانه، از پارچه ای سیاه كه آیاتی از قرآن را بر آن بافته اند، پوشیده شده و با احتشام و جبروت جلوه كرده.
 
*زمانی كه ما در جهت شرقی از طرف باب السلام یا باب النبی وارد مسجدالحرام شویم و به كعبه نگاه كنیم، می بینیم این خانه، از پارچه ای سیاه كه آیاتی از قرآن را بر آن بافته اند، پوشیده شده و با احتشام و جبروت جلوه كرده.
 
*این آیات قرآنی با رشته نقره ای طلافام بر آن بافته شده و اطراف آن را گرفته است.
 
*این آیات قرآنی با رشته نقره ای طلافام بر آن بافته شده و اطراف آن را گرفته است.
*كعبه نیز پوشیده از نقره ای است كه با طلای خالص روی آن را گرفته و آیاتی كه با طلای تمام بر روی آن برجسته شده است.<ref>رسول جعفریان، پرده داری و کلیدداری کعبه، میقات حج، بهار 1375، شماره 15 - این مقاله ترجمه گزیده از مصاحبه مجله الاسبوعية الحديثه عبدالعزيز بن عبدالله الشيبي (پرده دار کعبه) در تاریخ  26 ذي قعده سال 1416 است.</ref>
+
*كعبه نیز پوشیده از نقره ای است كه با طلای خالص روی آن را گرفته و آیاتی كه با طلای تمام بر روی آن برجسته شده است.<ref>رسول جعفریان، پرده داری و کلیدداری کعبه، میقات حج، بهار 1375، شماره 15 - این مقاله ترجمه گزیده از مصاحبه مجله الاسبوعية الحديثه با عبدالعزيز بن عبدالله الشيبي (پرده دار کعبه) در تاریخ  26 ذي قعده سال 1416 است.</ref>
  
 
==جایگاه کعبه در اسلام==
 
==جایگاه کعبه در اسلام==
کعبه در آئین اسلام جایگاه و حرمت ویژه ای دارد. و قرآن آن را اولین خانه ای می داند که برای عبادت مردم قرار داده شده است.<ref>آیه 96 سوره آل عمران</ref> محدوده کعبه احکام فقهی مخصوصی دارد همچون اینکه کسی بدون احرام نمی تواند وارد آن شود و آزار و ایذای کسی که به حرم وارد شده، حرام است تا جایی که حتی اگر در بیرون حرم جنایتی انجام داده باشد تا وقتی که در محدوده حرم است نمی توان حدود الهی را بر او جاری نمود.<ref>عبداللَّه جوادی آملی، خصوصیت فقهی محدوده کعبه، میقات حج، پاییز 1372، شماره 5</ref>  
+
کعبه در آئین اسلام جایگاه و حرمت ویژه ای دارد. و قرآن آن را اولین خانه ای می داند که برای عبادت مردم قرار داده شده است.<ref>آیه 96 سوره آل عمران</ref> در بین مسلمانان از کعبه به بیت الله تعبیر می شود. این تعبیر برگفته از آیاتی از قرآن است که در آنها خداوند از کعبه به "بیتی" تعبیر نموده است.<ref>بقره/125، حج/26، نوح،28</ref>
 +
 
 +
محدوده کعبه احکام فقهی مخصوصی دارد همچون اینکه کسی بدون احرام نمی تواند وارد آن شود و آزار و ایذای کسی که به حرم وارد شده، حرام است تا جایی که حتی اگر در بیرون حرم جنایتی انجام داده باشد تا وقتی که در محدوده حرم است نمی توان حدود الهی را بر او جاری نمود.<ref>عبداللَّه جوادی آملی، خصوصیت فقهی محدوده کعبه، میقات حج، پاییز 1372، شماره 5</ref>
 +
 
 +
کعبه از سال دوم هجری به عنوان قبله مسلمانان در نماز تعیین شد.<ref>وقايع الايام، شيخ عباس قمي، ص 308</ref> و بر مسلمانان واجب است که تمام نمازهای واجب و مستحب مگر نمازهای مستحبی که در حال حرکت خوانده می‌شود را به سمت آن بجای آورند. استقبال (رو نمودن) و ادبار (پشت نمودن) به کعبه در موارد دیگری از فقه و سنن اسلامی نیز مطرح است. از آن جمله احکام تکلیفی زیر در کتابهای فقهی ذکر شده است:
 +
*'''وجوب:''' مسلمانی را که محتضر است یعنی درحال جان دادن است، باید به پشت بخوابانند به طوری که کف پاهایش به طرف قبله باشد و ميت را بايد در قبر به پهلوي راست طوري بخوابانند كه جلوي بدن او رو به قبله باشد.<ref>فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل البیت علیهم السلام، ج1، ص476</ref> همچنین یکی از شروط ذبح حیوانات این است که در موقع سر بريدن حیوان باید محل ذبح آن و مقادیم بدنش را‏‎ ‎‏رو به قبله نمایند<ref>ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)،مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، 1392 ش، ج2، ص157</ref>
 +
*'''حرمت:''' رو به قبله یا پشت به قبله نمودن به هنگام تخلی حرام است.<ref>رسالۀ نجاة العباد، امام خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، 1385 ش، ص 15</ref>
 +
*'''استحباب:''' استقبال قبله در حال دعا، ذكر، تعقيب نماز، قرائت قرآن، سجده شكر و تلاوت، نشستن در مسجد، بلكه مطلق نشستن، هنگام تلقين ميّت، زيارت قبر مؤمن، طرح دعوا نزد حاكم شرع و به قول مشهور، گفتن اذان و اقامه، مستحب است.<ref>فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل البیت علیهم السلام، ج1، ص476</ref>
 +
*'''کراهت:''' رو به قبله يا پشت به قبله جماع نمودن مکروه است.<ref>ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)، ج2، ص 256</ref>
  
 
== رواياتى در باره «كعبه» ==
 
== رواياتى در باره «كعبه» ==
سطر ۷۲: سطر ۸۵:
 
سپس آن را در پر سنگلاخ ترين مكان ها و بى گياه ترين نقاط زمين و كم فاصله ترين دره ها در ميان كوه هاى خشن، رملهاى فراوان، چشمه هاى كم آب، و آبادى هاى از هم جدا و پر فاصله، كه نه شتر، و نه اسب و گاو و گوسفند هيچ كدام در آن به راحتى زندگى نمى كند قرار داد و سپس آدم و فرزندانش را فرمان داد كه به آن سو توجه كنند و آن را مركز تجمع و سر منزل مقصود و باراندازشان گردانيد; تا افراد از اعماق قلب به سرعت از ميان فلات و دشت هاى دور، و از درون واديها و دره هاى عميق، و جزائر از هم پراكنده درياها به آنجا روى آورند، تا به هنگام سعى شانه ها را حركت دهند و «لااله الاّالله» گويان اطراف خانه طواف كنند، و با موهاى آشفته و بدن هاى پر گرد و غبار به سرعت حركت كنند، لباسهائى كه نشانه شخصيت ها است كنار انداخته و با اصلاح نكردن موها قيافه خود را تغيير دهند.  
 
سپس آن را در پر سنگلاخ ترين مكان ها و بى گياه ترين نقاط زمين و كم فاصله ترين دره ها در ميان كوه هاى خشن، رملهاى فراوان، چشمه هاى كم آب، و آبادى هاى از هم جدا و پر فاصله، كه نه شتر، و نه اسب و گاو و گوسفند هيچ كدام در آن به راحتى زندگى نمى كند قرار داد و سپس آدم و فرزندانش را فرمان داد كه به آن سو توجه كنند و آن را مركز تجمع و سر منزل مقصود و باراندازشان گردانيد; تا افراد از اعماق قلب به سرعت از ميان فلات و دشت هاى دور، و از درون واديها و دره هاى عميق، و جزائر از هم پراكنده درياها به آنجا روى آورند، تا به هنگام سعى شانه ها را حركت دهند و «لااله الاّالله» گويان اطراف خانه طواف كنند، و با موهاى آشفته و بدن هاى پر گرد و غبار به سرعت حركت كنند، لباسهائى كه نشانه شخصيت ها است كنار انداخته و با اصلاح نكردن موها قيافه خود را تغيير دهند.  
  
اين آزمونى بزرگ، امتحانى شديد و آزمايشى آشكار و پاكسازى و خالصگردانيدنى مؤثر است كه خداوند آن را سبب رحمت و رسيدن به بهشتش قرار داده است.
+
اين آزمونى بزرگ، امتحانى شديد و آزمايشى آشكار و پاكسازى و خالص گردانيدنى مؤثر است كه خداوند آن را سبب رحمت و رسيدن به بهشتش قرار داده است.
  
 
اگر خداوند خانه محترمش و محلهاى انجام وظائف حج را در ميان باغها و نهرها و سرزمينهاى هموار و پر درخت و پر ثمر، مناطقى آباد و داراى خانه و كاخهاى بسيار و ... قرار مى داد به همان نسبت كه آزمايش و امتحان آسان تر بود، پاداش و جزاء نيز كمتر بود.
 
اگر خداوند خانه محترمش و محلهاى انجام وظائف حج را در ميان باغها و نهرها و سرزمينهاى هموار و پر درخت و پر ثمر، مناطقى آباد و داراى خانه و كاخهاى بسيار و ... قرار مى داد به همان نسبت كه آزمايش و امتحان آسان تر بود، پاداش و جزاء نيز كمتر بود.

نسخهٔ ‏۲۴ نوامبر ۲۰۱۸، ساعت ۱۳:۱۵

کعبه بنایی است در شهر مکه به شکل مکعب، که در دین اسلام شرافت و حرمت خاص دارد و از آن به بیت الله تعبیر می گردد. بر مبنای برخی روایات کعبه اولین نقطه خشکی زمین است که به هنگام دحو الارض از آّب سر برآورد.[۱]

مطابق با قرآن حضرت ابراهیم علیه السلام به کمک فرزندش اسماعیل دیوارهای کعبه را بالا آورده و مناسک حج را در خصوص آن بنیان نهاد. [۲] و مطابق برخی روایات کعبه نخستين بار توسط حضرت آدم علیه السلام بنا گردیده است. و ابراهیم علیه السلام نقش بازسازی آن را داشته است.[۳]

کعبه در بخش احکام دین اسلام جایگاه ویژه ای دارد. مسلمانان در مناسک حج به گرد آن طواف می کنند و قبله آنان در نماز است و در مسائل مختلف فقه یا آداب و سنن اسلامی همچون ذبح حیوانات، دفن میت، خوابیدن و غیره رو نمودن یا پشت نمودن به آن شامل احکام تکلیفی وجوب، استحباب، حرمت یا كراهت شده است.

موقعیت جغرافیایی کعبه

مسجدالحرام، در شهر مکه مکرّمه، درون درّه ای میان کوه های: ابوقبیس، اجیاد، هندی و عمر واقع شده، و در نقطه تقاطع خط طولی 39 درجه و 49 دقیقه و 30 ثانیه و خط عرضی 21 درجه و 25 دقیقه و 0 ثانیه قرار گرفته است. [۴]

مسجدالحرام از طرف شرق، به کوه ابوقبیس، از سمت غرب به جبل عمر و خیابان شبیکه، از شمال به خیابان شامیه و کوه هندی و از سمت جنوب به خیابان اجیاد و مسفله محدود است.[۵] ارتفاع كعبه از سطح آب دریا 300 متر است.[۶]

وجه تسمیه «کعبه»

در علت نامگذاری «کعبه» بدین اسم، دو وجه ذکر شده است:

1 ـ چون کعبه دارای ارتفاع و بلندی از سطح زمین می باشد، همچنانکه کعبه در لغت نیز به معنای ارتفاع آمده است.

2 ـ زیرا خانه خدا به شکل مربّع است و عرب این اسم را به هر خانه ای که چهار گوش باشد اطلاق می کند. ولیکن با کثرت استعمال (وضع تعیّنی) برای خانه خدا عَلَم گردید.[۷]

تاریخ کعبه

پیش از اسلام

مطابق با برخی روایات زمین را در ابتدا آب فراگرفته بوده و محل کعبه اولین نقطه ای است که سر از آب بیرون آورده است و سپس خشکی سطح زمین از آنجا بسط یافته است.[۸] در این روایات از این واقعه با عنوان دحو الارض یاد شده که به آیه 30 سوره نازعات "وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِكَ دَحاها" اشاره دارد.

علامه حسن زاده آملی در کتاب "دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی" به نقل از علامه شعرانی توضیح علمی این اتفاق را چنین آورده است: كره زمين را از دو جانب قطب اندكى تطامن است يعنى اندكى مسطح است و فرو رفتگى دارد و آفاق استوائى و قريب بدانها را چون مكه مكرمه تقبب است يعنى برآمدگى دارند. و آب همه كره زمين را فرا گرفته بود و چون فرو نشست قهرا جاى برآمده زمين كه قبه آنست و تقبب آن بيش از جاهاى ديگر است در نخستين بار نمودار شده است و آن مكه مكرمه است و چون آب كم كم فرو نشست و تقليل يافت قسمت پديد آمده زمين به تدريج گسترش يافت كه از آن تعبير به دحوالارض شده است‏.[۹]

روز بیست و پنجم ماه ذی القعده تاریخی است که در برخی روایات برای این واقعه مشخص شده و برای آن اعمال و آدابی ذکر شده است.[۱۰]

به روایت ابابصیر از امام صادق علیه السلام حضرت آدم عليه السلام، اول كسى است كه خانه كعبه را ساخت و اساس آن را بنا نهاد.[۱۱] در روايتی از ابن عباس آمده است که چون آدم از بهشت به زمين هبوط نمود خطاب رسيد اى آدم در زمين خانه ‏اى بنا كن كه محل عبادت و ذكر و طواف‏گاه مردم باشد همين طورى كه ديدى ملائكه در اطراف عرش محل عبادت گاهى داشتند اين بود كه آدم به كمك جبرائيل خانه كعبه را عمارت نمود.... و خانه كعبه برپا بود تا وقتى كه به طوفان نوح خداوند كعبه را به آسمان چهارم برد و هر روزى هفتاد هزار ملائكه در آنجا طواف ميكردند و محل و مكان كعبه خالى بود تا زمان ابراهيم عليه السلام كه حضرتش مأمور گرديد مجددا كعبه را بنا كند.[۱۲]

برخی حضرت ابراهیم علیه السلام را به عنوان بنیان گذار نخستین کعبه معرفی نموده اند اما آیه «و اذ يرفع ابراهيم القواعد من البيت و اسماعيل...» خود اشاره دارد که حضرت ابراهيم بنيان گذار كعبه نبوده بلكه آن حضرت چنانچه برخی گفته اند پایه های آن را بالا برده است.[۱۳] حضرت ابراهیم علیه السلام همچنین سنّت حج‌ را که گر چه مطابق با روایات از زمان حضرت آدم آغاز گردیده بود اما به تدریج به فراموشى سپرده شده بود احیاى نمود.[۱۴]

بنایی كه بدست حضرت ابراهيم و فرزندش اسماعيل ساخته شده بود همچنان باقى بود تا آن كه عماليق و پس از آنها جرهميان آن را تجديد بنا نمودند. و هنگامى كه زعامت مكه به قصىّ بن كلاب، يكى از اجداد پيغمبر اسلام رسيد (قرن دوم قبل از هجرت)، كعبه را از شالوده بركند و از نو آن را با استوارترين كيفيت ممكن در آن زمان بساخت و دارالندوه را در كنارش بنا نهاد كه آن خانه مركز حكومت و محل تصميم گيريهاى آنها بود. آنگاه اطراف كعبه را به شاخه هاى گوناگون قبيله بزرگ قريش اختصاص داد كه منازلشان را حول خانه بنا كردند آنچنان كه درب خانه هاى آنها به مسجدالحرام گشوده مى شد.[۱۵]

آیینهاى حج، با گذشت زمان و گسترش بت‌پرستى میان اعراب، تغییرات ماهوى كرد. یکی از تغییرات مهم آن بود که چندین قرن پیش از ظهور اسلام، عمروبن لُحَىّ* خزاعى (سرپرست امور مكه) بتهایى بر گرد كعبه نهاد كه تكریم آنها بخشى از آیین حج شد.[۱۶]

یکی از رویدادهای مهم مربوط به کعبه پیش از ظهور اسلام، حمله ابرهه به کعبه است. ابرهه در حدود سال 530 م به فرمانروایی یمن رسید. او پس از تثبیت حاکمیت خودش، كليساىی بى نظير به نام «قليّس» در شهر صنعا ساخت و قصد داشت آن را زيارتگاه عرب كند. به همين دليل، عرب ها به خشم آمدند و فردی از تیره بنى فُقَيْم، «قليس» را آلوده كرد. ابرهه نيز به قصد انتقامجويى و ويران كردن كعبه، سپاهى را كه فيل به همراه آن بود، به مكه روانه نمود. اما پس از حمله، مورد هجوم تعدادى پرنده، كه شبيه پرستو بودند قرار گرفتند كه هر كدام با سنگ ريزه هايى كه همراه داشتند به سپاه ابرهه حمله كردند و شكست سختى بر اين سپاه وارد آوردند.[۱۷] این واقعه در قرآن نیز آمده است و سوره فیل به شرح آن اختصاص پیدا نموده است. سال وقوع این رویداد در بین اعراب به عام الفیل شهرت پیدا نمود که پیامبر اسلام نیز در همین سال بوده است.

رویداد مهم دیگر ولادت امام علی علیه السلام در کعبه در سیزدهم رجب سال 30 عام الفیل است. [۱۸] که در منابع مختلف شیعه و سنی آن را نقل نموده اند.[۱۹]

پنج سال پيش از بعثت رسول گرامى اسلام، سيل عظيمى در مكه اتفاق افتاد كه خانه کعبه را از اساس ويران ساخت، قبايل عرب ساكن مكه به تجديد بناى آن متفق گشتند، و هر قبيله بخشى از هزينه آن را تقبل نمود. چون ساختمان كعبه به جائى رسيد كه مى بايست «حجرالاسود» نصب شود، ميان قبايل اختلاف پديد آمد كه چه كسى و از چه قبيله اى بدين افتخار مفتخر گردد.

سرانجام همه به اتفاق نظر، محمد بن عبدالله (صلی الله علیه و اله) را كه آن روز به عنوان محمد امين مشهور و به وفور عقل و سداد مشهور بود و آن روز 35 سال از عمر شريفش مى گذشت، جهت اين امر برگزيدند. آن حضرت ردائى بخواست و حجر را در آن بنهاد، نماينده هاى قبايل را فرمود هر يك گوشه اى از آن رداء گرفتند و چون به محاذى موضع بلند شد خود به دست مبارك آن را از رداء برگرفت و به جاى مخصوص منصوب نمود (برخى گفته اند: خود حضرت جهت حلّ نزاع اين پيشنهاد بداد و مقبول افتاد).[۲۰]

تاریخ نگاران متقدم از تغییر برخی ویژگی‌های کعبه در این تجدید بنا در مقایسه با ویژگی‌های بنای ساخته شده به دست حضرت ابراهیم خبر داده‌اند. افزودن بر ارتفاع، کاستن از طول، مسدود کردن درب غربی و افزودن ارتفاع درب شرقی کعبه، چهار تغییری است که گفته می‌شود در تجدید بنای کعبه لحاظ شده است.[۲۱]

پس از اسلام

بنای ساخته شده توسط قریش همچنان بر جاى بود تا زمانى كه عبد اللَّه زبير در عهد يزيد بن معاويه مسلط بر حجاز شد و يزيد سردارى بنام حصين به سركوبيش فرستاد، و در اثر جنگ و سنگهاى بزرگى كه لشكر يزيد با منجنيق بطرف شهر مكه‏ پرتاب مى ‏كردند، كعبه خراب شد و آتش‏هايى كه باز با منجنيق به سوى شهر مى‏ ريختند، پرده كعبه و قسمتى از چوبهايش را بسوزانيد، بعد از آنكه با مردن يزيد جنگ تمام شد، عبد اللَّه بن زبير به فكر افتاد، كعبه را خراب نموده بناى آن را تجديد كند، دستور داد گچى ممتاز از يمن آوردند، و آن را با گچ بنا نمود و حجر اسماعيل را جزء خانه كرد، و در كعبه را كه قبلا در بلندى قرار داشت، تا روى زمين پائين آورد. و در برابر در قديمى، درى ديگر كار گذاشت. تا مردم از يك در درآيند و از در ديگر خارج شوند و ارتفاع بيت را بيست و هفت ذراع (تقريبا سيزده متر و نيم) قرار داد و چون از بنايش فارغ شد، داخل و خارج آن را با مشك و عبير معطر كرد، و آن را با جامه‏اى از ابريشم پوشانيد، و در هفدهم رجب سال 64 هجرى از اين كار فارغ گرديد.

و بعد از آنكه عبد الملك مروان متولى امر خلافت شد، حجاج بن يوسف به فرمانده لشكرش دستور داد تا به جنگ عبد اللَّه بن زبير برود كه لشكر حجاج بر عبد اللَّه غلبه كرد و او را شكست داده و در آخر كشت و خود داخل بيت شد و عبد الملك را بدانچه ابن زبير كرده بود خبر داد. عبد الملك دستور داد، خانه‏ اى را كه عبد اللَّه ساخته بود خراب نموده به شكل قبلى ‏اش برگرداند. حجاج ديوار كعبه را از طرف شمال شش ذراع و يك وجب خراب نموده و به اساس قريش رسيد و بناى خود را از اين سمت بر آن اساس نهاد، و باب شرقى كعبه را كه ابن زبير پائين آورده بود در همان جاى قبليش (تقريبا يك متر و نيم يا دو متر بلندتر از كف) قرار داد و باب غربى را كه عبد اللَّه اضافه كرده بود مسدود كرد آن گاه زمين كعبه را با سنگهايى كه زياد آمده بود فرش كرد.

وضع كعبه بدين منوال باقى بود، تا آنكه سلطان سليمان عثمانى در سال نهصد و شصت روى كار آمد، سقف كعبه را تغيير داد. و چون در سال هزار و صد و بيست و يك هجرى احمد عثمانى متولى امر خلافت گرديد، مرمت‏هايى در كعبه انجام داد، و چون سيل عظيم سال هزار و سى و نه بعضى از ديوارهاى سمت شمال و شرق و غرب آن را خراب كرده بود، سلطان مراد چهارم، يكى از پادشاهان آل عثمان دستور داد آن را ترميم كردند.[۲۲]

پس از آن ساختمان کعبه تا سده اخیر تعمیر نشده بود، ولی در سال ۱۳۷۷ قمری و سپس ۱۴۱۷ قمری به دستور سعود بن عبدالعزیز و فهد بن عبدالعزیز در آن تعمیراتی صورت گرفت.[۲۳]

ساختمان کعبه

  • بنای کعبه از سنگ سخت (الحجارة الصلبة الزقاء) است.
  • ارتفاع آن در حدود پانزده متر و طول جهتی كه حجر (اسماعیل) در آن است و وجه برابرش ده متر و ده سانتیمتر است و طول دو ضلع دیگر 12 متر است.
  • زوایه های كعبه تقریباً به سمت جهات اربعه شمال، جنوب، شرق و غرب است.
  • حجرالاسود در ارتفاع یك متر و نیمی از زمین قرار گرفته و درِ كعبه نیز دو متری از زمین مطاف ارتفاع دارد و با نردبان باید بالا رفت.
  • محل كعبه تقریباً در وسط مسجدالحرام است و بیشتر به ضلع شرقی ـ جنوبی مسجدالحرام نزدیك است تا به دو ضلع دیگر. اطراف كعبه، میدان مطاف است و این یك دایره مستطیلی است كه قطر شمالی ـ جنوبی آن 51 متر و قطر شرقی ـ غربی آن 41 متر است.
  • دایره مطاف كه خارج از مستطیل كعبه است در غرب و جنوب با فاصله 51 متر و شرق و شمال 41 متر است.
  • زمانی كه ما در جهت شرقی از طرف باب السلام یا باب النبی وارد مسجدالحرام شویم و به كعبه نگاه كنیم، می بینیم این خانه، از پارچه ای سیاه كه آیاتی از قرآن را بر آن بافته اند، پوشیده شده و با احتشام و جبروت جلوه كرده.
  • این آیات قرآنی با رشته نقره ای طلافام بر آن بافته شده و اطراف آن را گرفته است.
  • كعبه نیز پوشیده از نقره ای است كه با طلای خالص روی آن را گرفته و آیاتی كه با طلای تمام بر روی آن برجسته شده است.[۲۴]

جایگاه کعبه در اسلام

کعبه در آئین اسلام جایگاه و حرمت ویژه ای دارد. و قرآن آن را اولین خانه ای می داند که برای عبادت مردم قرار داده شده است.[۲۵] در بین مسلمانان از کعبه به بیت الله تعبیر می شود. این تعبیر برگفته از آیاتی از قرآن است که در آنها خداوند از کعبه به "بیتی" تعبیر نموده است.[۲۶]

محدوده کعبه احکام فقهی مخصوصی دارد همچون اینکه کسی بدون احرام نمی تواند وارد آن شود و آزار و ایذای کسی که به حرم وارد شده، حرام است تا جایی که حتی اگر در بیرون حرم جنایتی انجام داده باشد تا وقتی که در محدوده حرم است نمی توان حدود الهی را بر او جاری نمود.[۲۷]

کعبه از سال دوم هجری به عنوان قبله مسلمانان در نماز تعیین شد.[۲۸] و بر مسلمانان واجب است که تمام نمازهای واجب و مستحب مگر نمازهای مستحبی که در حال حرکت خوانده می‌شود را به سمت آن بجای آورند. استقبال (رو نمودن) و ادبار (پشت نمودن) به کعبه در موارد دیگری از فقه و سنن اسلامی نیز مطرح است. از آن جمله احکام تکلیفی زیر در کتابهای فقهی ذکر شده است:

  • وجوب: مسلمانی را که محتضر است یعنی درحال جان دادن است، باید به پشت بخوابانند به طوری که کف پاهایش به طرف قبله باشد و ميت را بايد در قبر به پهلوي راست طوري بخوابانند كه جلوي بدن او رو به قبله باشد.[۲۹] همچنین یکی از شروط ذبح حیوانات این است که در موقع سر بريدن حیوان باید محل ذبح آن و مقادیم بدنش را‏‎ ‎‏رو به قبله نمایند[۳۰]
  • حرمت: رو به قبله یا پشت به قبله نمودن به هنگام تخلی حرام است.[۳۱]
  • استحباب: استقبال قبله در حال دعا، ذكر، تعقيب نماز، قرائت قرآن، سجده شكر و تلاوت، نشستن در مسجد، بلكه مطلق نشستن، هنگام تلقين ميّت، زيارت قبر مؤمن، طرح دعوا نزد حاكم شرع و به قول مشهور، گفتن اذان و اقامه، مستحب است.[۳۲]
  • کراهت: رو به قبله يا پشت به قبله جماع نمودن مکروه است.[۳۳]

رواياتى در باره «كعبه»

  • شیخ طوسی در الامالی خود از ابوذر نقل کرده که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) فرمودند: «النَّظَرُ إِلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عِبَادَةٌ وَ النَّظَرُ إِلَى الْوَالِدَيْنِ بِرَأْفَةٍ وَ رَحْمَةٍ عِبَادَةٌ وَ النَّظَرُ فِي الصَّحِيفَةِ يَعْنِي صَحِيفَةَ الْقُرْآنِ عِبَادَةٌ وَ النَّظَرُ إِلَى الْكَعْبَةِ عِبَادَةٌ». (نگاه کردن به علی بن ابیطالب، ونگاه کردن از روی محبت به پدر و مادر، و نگاه کردن به قرآن و نگاه کردن به خانه کعبه عبادت است.)[۳۴]
  • امام علی علیه السلام در وصف خانه خدا می فرمایند:

«مگر نمى بينيد خداوند انسانها را از زمان آدم تا انسانهاى آخرين اين جهان، با سنگ هائى كه نه زيان مى رسانند و نه نفع مى بخشند، نه مى بينند و نه مى شنوند آزمايش نموده اين سنگ ها را خانه محترم خود قرار داده; و آن را موجب پايدارى و پابرجائى مردم گردانيده است...

سپس آن را در پر سنگلاخ ترين مكان ها و بى گياه ترين نقاط زمين و كم فاصله ترين دره ها در ميان كوه هاى خشن، رملهاى فراوان، چشمه هاى كم آب، و آبادى هاى از هم جدا و پر فاصله، كه نه شتر، و نه اسب و گاو و گوسفند هيچ كدام در آن به راحتى زندگى نمى كند قرار داد و سپس آدم و فرزندانش را فرمان داد كه به آن سو توجه كنند و آن را مركز تجمع و سر منزل مقصود و باراندازشان گردانيد; تا افراد از اعماق قلب به سرعت از ميان فلات و دشت هاى دور، و از درون واديها و دره هاى عميق، و جزائر از هم پراكنده درياها به آنجا روى آورند، تا به هنگام سعى شانه ها را حركت دهند و «لااله الاّالله» گويان اطراف خانه طواف كنند، و با موهاى آشفته و بدن هاى پر گرد و غبار به سرعت حركت كنند، لباسهائى كه نشانه شخصيت ها است كنار انداخته و با اصلاح نكردن موها قيافه خود را تغيير دهند.

اين آزمونى بزرگ، امتحانى شديد و آزمايشى آشكار و پاكسازى و خالص گردانيدنى مؤثر است كه خداوند آن را سبب رحمت و رسيدن به بهشتش قرار داده است.

اگر خداوند خانه محترمش و محلهاى انجام وظائف حج را در ميان باغها و نهرها و سرزمينهاى هموار و پر درخت و پر ثمر، مناطقى آباد و داراى خانه و كاخهاى بسيار و ... قرار مى داد به همان نسبت كه آزمايش و امتحان آسان تر بود، پاداش و جزاء نيز كمتر بود. اما خداوند بندگانش را با انواع شدائد مى آزمايد و با انواع مشكلات دعوت به عبادت مى كند و به اقسام گرفتاري ها مبتلا مى نمايد تا تكبر را از قلبهايشان خارج سازد، و خضوع و آرامش را در آنها جايگزين نمايد».[۳۵]

  • امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «تا گاهى كه كعبه برپا است دين استوار خواهد ماند».[۳۶]

پانویس

  1. ثواب الاعمال، شیخ صدوق، ص 79 من لا يحضره الفقيه، شیخ صدوق، ج‏2، ص 235
  2. طباطبائی، محمد حسین، الميزان في تفسير القرآن، ج‏14، ص 369
  3. ثواب الاعمال، شیخ صدوق، ص 79 - من لا يحضره الفقيه، شیخ صدوق، ج‏2، ص 235
  4. سید علی قاضی‌عسکر، موقعیت جغرافیایی مکه و مسجدالحرام‌، میقات حج، دوره 14، شماره 54، زمستان 1384
  5. موقعیت جغرافیایی مکه و مسجدالحرام، میقات حج، زمستان 1384، شماره 54
  6. https://www.heavens-above.com/SelectLocation.aspx?lat=0&lng=0&loc=Unspecified&alt=0&tz=UCT
  7. ابراهیم جناتی، اسامی کعبه در قرآن، میقات حج، شماره 1، پاییز 1371 در دسترس:پایگاه حوزه، بازیابی: 21 خرداد 1397
  8. نک: تفسير القمي، ج‏2، ص 69
  9. دروس هيئت و ديگر رشته ‏هاى رياضى، حسن حسن زاده آملی، ج‏1، ص: 233
  10. نک: ثواب الاعمال، شیخ صدوق، ص 79
  11. من لا يحضره الفقيه، شیخ صدوق، ج‏2، ص 235
  12. مخزن العرفان در علوم قرآن، نصرت‌بیگم امین، ج‏2، ص: 79
  13. نثر طوبی، ابوالحسن شعرانی، کتابفروشی اسلامیه، ص100.
  14. دانشنامه جهان اسلام، ج12، مدخل "حج" از سیده رقیه میرابوالقاسمى
  15. سید مصطفی حسینی دشتی، فرهنگ «معارف و معاریف»، مدخل کعبه
  16. دانشنامه جهان اسلام، ج12، مدخل "حج" از سیده رقیه میرابوالقاسمى
  17. پژوهشى تاريخى در ماجراى اصحاب فيل، حسن فراهانى، معرفت، شماره 40 ، بهار 1380
  18. إثبات الهداة، الحر العاملي ، ج‏3، ص441
  19. رک: ولادت امام علی علیه اسلام، همین دانشنامه
  20. سید مصطفی حسینی دشتی، فرهنگ «معارف و معاریف»، مدخل کعبه
  21. حسین واثقی؛ مبارک علی هندی، تاریخ بنای کعبه، ص۱۲۰
  22. ترجمه تفسير الميزان، ج‏3، ص: 556
  23. کعبه، ویکی شیعه، بازیابی:‏۲۷ خرداد ۱۳۹۷
  24. رسول جعفریان، پرده داری و کلیدداری کعبه، میقات حج، بهار 1375، شماره 15 - این مقاله ترجمه گزیده از مصاحبه مجله الاسبوعية الحديثه با عبدالعزيز بن عبدالله الشيبي (پرده دار کعبه) در تاریخ 26 ذي قعده سال 1416 است.
  25. آیه 96 سوره آل عمران
  26. بقره/125، حج/26، نوح،28
  27. عبداللَّه جوادی آملی، خصوصیت فقهی محدوده کعبه، میقات حج، پاییز 1372، شماره 5
  28. وقايع الايام، شيخ عباس قمي، ص 308
  29. فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل البیت علیهم السلام، ج1، ص476
  30. ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)،مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، 1392 ش، ج2، ص157
  31. رسالۀ نجاة العباد، امام خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، 1385 ش، ص 15
  32. فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل البیت علیهم السلام، ج1، ص476
  33. ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)، ج2، ص 256
  34. أمالي الطوسيّ، ج 2، ص 70.
  35. نهج البلاغه: خطبه 192.
  36. علل الشرائع، شیخ صدوق، ص 396.