نافله های شبانه روز

نافله به كار مستحبي، كار نيكو، كه بر انسان واجب نيست اطلاق می شود. هم چنين به معني نوه، غنيمت و عطاء نيز آمده است. و در اصطلاح فقهاء: به نمازهاي مستحبي در شرع مقدس اسلام نافله می گويند. بيشترين استعمال نافله در نمازهاي مستحبّي است. معناي اصطلاحي نافله اخصّ است و فقط شامل نماز مستحبّي می شود. ولي معناي لغوي اعّم است، هم شامل نماز مستحبّي و هم شامل غنيمت و عطاء می شود. بين معناي لغوي و اصطلاحي عموم و خصوص من وجه است.

اهميّت نافله

در دين اسلام تأكيد فراواني بر انجام نمازهاي مستحبّي شده و ثوابهاي فراوان براي آن منظور گرديده است. و در ميان نمازهاي مستحبّي نماز شب از فضيلت بيشتري برخوردار است. و در روايات رسيده از معصومين (ع) كه نماز شب به خاطر عظمت شأن آن خداوند ثوابش را آشكار نكرده است. روايات در مورد اهميّت نافله فراوان از معصومين (ع) است كه براي تبرّك چند نمونه ذكر مي‌شود.

محمّد بن علي بن محبوب عن ابي عبدالله (ع): «إِيّاكم والكسل. إِنَّ رَبّكُم رحيمٌ يشكُر القليل. إِنَّ الرَجُل ليصّلي ركعتين تطوّعاً يريد بِهما وجهُ اللهِ فيدخِله اللهُ بِهما الجَنّة». امام صادق (ع) مي‌فرمايند: بر شما باد دوري از تنبلي و كسلي! همانا پروردگار شما مهربان است. كه چيز كم را سپاس و شكر مي‌گويد. همانا مردي براي رضا و خشنودي خدا دو ركعت نماز مستحبّي بجا آورد خداوند به خاطر خواندن اين دو ركعت مستحبّي او را داخل بهشت مي‌كند.

مشروعيت نافله

ادله متعدّدي بر مشروعيّت آن دلالت دارد. روايات موجود در مورد نمازهاي نافله كه در كتب حديثي فراوان است كه به چند نمونه از آن اشاره مي‌شود.

1)بالاسناد عن فضيل بن يسار عن ابي عبدالله (ع) قال: «الفريضةُ و النافلةُ احدي و خمسون ركعةً. منها ركعتان بعد العتديةِ جالساً تعدّان بركعةٍ وهو قائمٌ الفريضةُ منها سبع عشرة ركعةً والنافلةُ اربعُ و ثلاثون ركعةً». «نمازهاي واجب و نافله پنجاه و يك ركعت هستند. از آنها دو ركعت بعد از عشاء نشسته خوانده مي‌شود و ايستاده بخواند يك ركعت محسوب مي‌شود. نمازهاي واجب هفده ركعت مي‌باشد و نمازهاي نافله سي و چهار ركعت مي‌باشند».

2)خود پيامبر (ص) و ائمه معصومين (ع) كه در تاريخ نقل شده است نمازهاي مستحبّي فراوان مي‌خواندند و قول و فعل آنان براي ما حجّت است و اين نافله خواندن آنان دليل بر مشروعيّت نافله است.

محمد بن حسن از امام صادق (ع) نقل كرده‌ كه امام فرمودند: «حضرت علي (ع) در آخر عمرش در هر روز و شب هزار ركعت نماز مي‌خواندند».

نافله‌های شبانه‌روز

نافله در باب صلاة داراي دو قسم مي‌باشد :

• 1- نافله رواتب روزانه.
• 2- نافله غير رواتب.

نافله رواتب روزانه: نافله‌هاي شبانه، در غير روز جمعه سي‌وچهار ركعت مي‌باشند؛ كه هشت ركعت از آنها نافله ظهر و هشت ركعت نافله عصر و چهار ركعت نافله مغرب و دو ركعت نافله عشاء و يازده ركعت نافله شب و دو ركعت نافله صبح مي‌باشد و چون دو ركعت نافله عشاء نشسته خوانده مي‌شود يك ركعت حساب مي‌شود. و در روز جمعه بر شانزده ركعت نافله ظهر و عصر چهار ركعت اضافه مي‌شود[6].

از امام صادق عليه السلام به نقل از رسول خدا صلى الله عليه و آله درباره اهميت نمازهاى مستحبى چنين آمده كه خداوند مى فرمايد: «ما تَحَبَّبَ الَىَّ عَبْدى بِشَىْ ءٍ احَبُّ الَىَّ مِمَّا افْتَرَضْتُهُ عَلَيْهِ، وَ انَّهُ لَيَتَحَبَّبُ الَىَّ بِالنَّافِلَةِ حَتَّى احِبَّهُ فَاذا احْبَبْتُهُ كُنْتُ سَمْعَهُ الَّذى يَسْمَعُ بِهِ وَ بَصَرَهُ الَّذى يَبْصُرُ بِهِ وَلِسانَهُ الَّذى يَنْطِقُ بِهِ وَ يَدَهُ الَّذى يَبْطِشُ بِها وَ رِجْلَهُ الَّتى يَمْشى بِها، اذا دَعانى اجِبْتُهُ وَ اذا سَأَلَنى اعْطَيْتُهُ».

هيچ چيز همانند واجبات بنده را محبوب من نمى گرداند، گاهى بنده من به واسطه انجام نوافل به تدريج به من نزديك مى شود تا آن جا كه او را دوست مى دارم و وقتى او را دوست داشته باشم گوش شنوا، چشم بينا، زبان گويا، دست توانا و پاى رهوار او خواهم شد. هرگاه مرا بخواند اجابتش مى كنم و هرگاه حاجتى از من بخواهد، عطايش مى كنم.

امام صادق عليه السلام به جا آوردن نوافل يوميه را از جمله نشانه هاى شيعه دانسته، مى فرمايد: «شيعَتُنا... اصْحابُ الْاحْدى وَ خَمْسينَ رَكْعَةً فِى الْيَوْمِ وَ اللَّيْلَةِ؛ پيروان ما به جا آورندگان پنجاه و يك ركعت نماز در شبانه روز هستند».

منظور از پنجاه و يك ركعت، هفده ركعت نماز واجب و سى و چهار ركعت نوافل يوميه است كه عبارتند از:

• نافله صبح: دو ركعت است كه قبل از نماز صبح خوانده مى شود.
• نافله ظهر: 8 ركعت (چهار نماز دو ركعتى) است كه قبل از نماز ظهر خوانده مى شود.
• نافله عصر: 8 ركعت (چهار نماز دو ركعتى) است كه قبل از نماز عصر خوانده مى شود.
• نافله مغرب: 4 ركعت (دو نماز دو ركعتى) است كه بعد از نماز مغرب خوانده مى شود.
• نافله عشاء: دو ركعت نماز نشسته است كه بعد از نماز عشاء خوانده مى شود و يك ركعت محسوب مى شود.
• نماز شب : یازده رکعت است.

چگونگی خواندن نماز شب:

از مهم ترين نوافل يوميه است كه خواندن آن فضيلت فراوانى دارد و يازده ركعت مى باشد و به صورت ذيل خوانده مى شود:

• چهار نماز دو ركعتى به نيت نافله شب.
• دو ركعت نماز «شفع» كه مستحب است در ركعت اول بعد از سوره حمد، سوره ناس و در ركعت دوم بعد از حمد؛ سوره فلق خوانده شود.
• يك ركعت نماز «وتر» كه بهتر است پس از حمد، سه مرتبه سوره اخلاص، يك بار سوره مباركه «ناس» و يك بار سوره مباركه «فلق» خوانده شود.

در قنوت نماز «وتر» بهتر است براى چهل مؤمن طلب آمرزش شود و هفتار بار «استغفرالله ربى و اتوب اليه» و هفت بار «هذا مَقامُ الْعائِذِ بِكَ مِنَ النَّارِ» و سيصد مرتبه «العفو» گفته شود و در پايان اين ذكر خوانده شود: «رَبِّ اغْفِرْلى وَارْحَمْنى وَتُبْ عَلَىَّ انَّكَ انْتَ التَّوابُ الْغَفُورُ الرَّحيمُ».

نافله غير رواتب:

كه شمار آنها در كتابهاي حديثي و دعاء زياد است، مثل نماز باران، نماز شكر، نماز زيارت، كه مختص به وقت معيني نيستند.

منابع

• نافله، محمد حسین بیگدلو،