منابع و پی نوشتهای متوسط
مقاله بدون شناسه یا دارای شناسه ضعیف است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

میرزای قمی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(صفحه‌ای جدید حاوی '{{الگو:نیازمند ویرایش فنی}} == ولادت‏ == ميرزا ابو القاسم بن محمد حسن بن نظر على جي...' ایجاد کرد)
 
(۵ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
{{الگو:نیازمند ویرایش فنی}}
+
میرزاى قمى (م، ۱۲۳۱ ق) از عالمان بزرگ [[شیعه]] و صاحب کتاب معروف [[قوانين الاصول (کتاب)|قوانین الاصول]] است. او را به علم و فهاهت و [[زهد]] ستوده اند. وی با فتحعلى شاه قاجار معاصر بود و او را نصیحت می‌کرد.{{خوب}}
== ولادت‌ ==
+
{{شناسنامه عالم
 +
|نام کامل = میرزا ابوالقاسم قمی
 +
||تصویر=[[پرونده:Mirza ghomi.jpg|240px|center]]
 +
|زادروز =  1150 قمری
 +
|زادگاه =  لرستان
 +
|وفات =    1231 قمری
 +
|مدفن =  قم
 +
|اساتید =  [[وحید بهبهانی|وحید بهبهانى]]، سید حسین خوانسارى،...
 +
|شاگردان =  [[سید محمد باقر شفتی|سید محمدباقر شفتى]]، [[سید عبدالله شبر|سید عبدالله شبّر]]،...
 +
|آثار = [[قوانين الاصول (کتاب)|قوانین الاصول]]، [[جامع الشّتات (کتاب)|جامع الشّتات]]،...
 +
}}
 +
==ولادت‌==
  
ميرزا ابو القاسم بن محمد حسن بن نظر على جيلانى شفتى رشتى قمى، معروف به ميرزاى قمى، بين سال‌هاى 1150 تا 1153 در روستاى «دره باغ» از منطقه جابلاق (جاپلق) در اطراف شهرستان ازنا (استان لرستان) به دنيا آمد.
+
میرزا ابوالقاسم بن محمدحسن جیلانى شفتى رشتى قمى، معروف به میرزاى قمى بین سال‌هاى ۱۱۵۰ تا ۱۱۵۳ قمری در روستاى «دره باغ» از منطقه جابلاق (جاپلق) در اطراف شهرستان ازنا (استان لرستان) به دنیا آمد. میرزاى قمى در جابلاق (جاپلق) به دنیا آمده است اما به خاطر سکونتش در [[قم]] به میرزاى قمى و محقق قمى معروف شده و به واسطه کتاب گرانمایه‌اش [[قوانين الاصول (کتاب)|قوانین]]، به عنوان «صاحب قوانین» شهرت یافته است.
(در رجال شيخ و نظاير آن ابن قولويه نيز به ابو القاسم القمى كنيه آورده شده كه نبايد با ميرزاى قمى اشتباه شود.)
+
 
ميرزاى قمى در جابلاق (جاپلق) به دنيا آمده است، اما به خاطر سكونتش در قم، به ميرزاى قمى و محقق قمى معروف شده و به واسطه كتاب گرانمايه‌اش قوانين، به عنوان «صاحب قوانين» شهرت يافته است.
+
==تحصیلات‌ و استادان==
 +
 
 +
میرزاى قمى در اوان کودکى ادبیات را نزد پدر بزرگوارش، آخوند ملا محسن آموخته و پس از رسیدن به سن جوانى به خوانسار رفته و نزد سید حسین خوانسارى، جد مؤلف کتاب [[روضات الجنات (کتاب)|روضات الجنات]] چند سالى [[فقه]] و [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] را گذراند. او با خواهر سید حسین خوانسارى ازدواج کرده و در سال ۱۱۷۴ قمرى به [[عراق]] مهاجرت کرد. از دیگر اساتید میرزا در این برهه می توان به این افراد اشاره نمود: حاج محمدحسین الأصبهانى معروف به نیل فروش‌، شیخ محمدمهدى فتونى عاملى‌ و آقا محمدباقر هزارجریبى نجفى‌.
 +
 
 +
میرزا پس از ورود به [[کربلا]] نزد آیت الله العظمى محمدباقر بهبهانى ([[وحید بهبهانی|وحید بهبهانى]]) که از مراجع عالیقدر جهان [[تشیع]] بود ادامه تحصیل داد تا این که پس از گرفتن [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] نقل [[روایت]] از ایشان، به سوى وطنش روستاى «دره باغ» در حوالى شهرستان ازنا رفت. در این روستاى کوچک، گذراندن زندگى براى میرزا مشکل بود، بنابراین به خواهش یکى از متدینین سرشناس و ثروتمند منطقه جاپلق به نام محمد سلطان که به او علاقه وافرى داشت به روستاى «قلعه بابو» رفته و با حمایت‌هاى او در آن منطقه به تدریس و تبلیغ مشغول شد. میرزا که مى‌دید در آن روستاى کوچک ارزش علمى او پاس داشته نمى‌شود به [[اصفهان]] رفته و در مدرسه کاسه‌گران مشغول تدریس شد. او پس از مدتى اصفهان را به قصد [[شیراز|شیراز]] ترک گفت و پس از مدت ۲ یا ۳ سال اقامت در آن شهر با دریافت کمکى از شیخ عبدالمحسن یا پسرش شیخ مفید که از علاقمندان او بودند به اصفهان بازگشت.
 +
 
 +
میرزا پس از مدتى مجدداً به روستاى «قلعه بابو» برگشته و مدتى به تدریس فقه و اصول به طلاب آن منطقه مشغول شد، اما به علت نبودن علماء و فضلاء و کمى طلاب علوم دینى و مشکلات معیشتى، به [[قم]] رفته و تا آخر عمر در این شهر باقى ماند و به تدریس و تألیف و تصنیف کتب مشغول شد.
 +
 
 +
[[امام جمعه|امامت جمعه]] و جماعت و هدایت مردم قم از برکات اجتماعى این وجود مقدس بود و در آن زمان [[مرجعیت|مرجعیت]] [[شیعه]] به وى رسید. یکى از نکات مهم در زندگى علمى میرزاى قمى اختلافات علمى و مباحثات بین او و [[سيد علی طباطبائی|سید على طباطبائى حائرى]]، صاحب کتاب [[ریاض المسائل]] در کربلا است. در کتاب روضات الجنات از قول [[سید صدرالدین عاملی|سید صدرالدین موسوى عاملى]] مطالبى در این خصوص نقل شده است. از علمایى که میرزاى قمى با آنها ارتباط داشت [[ملا علی نوری اصفهانی|ملا على نورى اصفهانى]]، حکیم الهى معروف است که قسمتى از مکاتبات آنها در مسائل علمى در ضمن مسائل متفرقه به آخر کتاب [[جامع الشتاة]] اضافه شده است.
 +
 
 +
==شاگردان‌==
 +
 
 +
از جمله پرورش یافتگان محضر درس میرزاى قمى مى‌توان این بزرگان را نام برد:
 +
 
 +
#شیخ اسدالله تسترى، صاحب المقابیس. او از میرزاى قمى روایت مى‌کرده است.
 +
#سید محسن اعرجى، صاحب المحصول‌
 +
#حاج محمدابراهیم کرباسى، صاحب اشارات‌
 +
#[[سید محمد باقر شفتی|سید محمدباقر موسوى شفتى]]، صاحب مطالع الأنوار
 +
#[[سید عبدالله شبر|سید عبدالله شبّر]]
 +
#سید محمدمهدى خوانسارى، صاحب رسالة فی أحوال [[ابو بصیر|أبی بصیر]]. در روضات راجع به این دو نفر چنین آمده: «إنه کان کثیر العنایة بهما، شدید المحبة لهما، کثیرالاعتماد علیهما، مصرحا بفضلهما و اجتهادهما و تقدمهما على جمیع تلامیذه... مصرحا ببلوغهما إلى درجة الاجتهاد.»
 +
#سید على، شارح منظومه بحرالعلوم‌
 +
#[[سيد جواد عاملی|سید جواد عاملى]]، صاحب [[مفتاح الکرامه|مفتاح الکرامة]]
 +
#[[ملا احمد نراقی|ملا احمد نراقى]]، صاحب المستند که از محقق قمى روایت مى‌کرده است.
 +
#شیخ محمدحسین قمى، صاحب توضیح القوانین‌
 +
#میرزا ابوطالب و میرزا علىرضا حسینى، دامادهاى میرزاى قمى‌
 +
#آقا محمد جعفر، نوه وحید بهبهانى‌
 +
#میرزا محمد اخبارى (مقتول معروف)
 +
#شیخ محمدعلى بن آقا محمدباقر هزار جریبى مازندرانى نجفى‌
 +
#سید محمدحسن بن محمدصالح حسینى نوربخشى، صاحب کتاب لؤلؤ والمرجان در [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول فقه‌]]
 +
#محمدجعفر بن صفرخان همدانى کبودر آهنگى، صاحب مرآة الحق‌
 
   
 
   
== هجرت‌ها و تحصيلات‌ ==
+
==آثار و تألیفات‌==
  
ميرزاى قمى در اوان كودكى ادبيات را نزد پدر بزرگوارش، آخوند ملا محسن آموخته و پس از رسيدن به سن جوانى به خوانسار رفته و نزد سيد حسين خوانسارى، جد مؤلف كتاب روضات الجنات چند سالى فقه و اصول را گذراند.
+
از میرزاى قمى کتب فراوانى به یادگار مانده که به چند عنوان اشاره مى‌شود:
او با خواهر سيد حسين خوانسارى ازدواج كرده و در سال 1174 قمرى به عراق مهاجرت كرد.
+
 
ميرزا پس از ورود به كربلا نزد آيت الله العظمى محمد باقر بهبهانى (وحيد بهبهانى) كه از مراجع عاليقدر جهان تشيع بود ادامه تحصيل داد تا اينكه پس از گرفتن اجازه نقل روايت از ايشان، به سوى وطنش روستاى «دره باغ» در حوالى شهرستان ازنا رفت.
+
#[[القوانین المحکمة فی الأصول]]، معروف به «قوانین الاصول»
در اين روستاى كوچك، گذراندن زندگى براى ميرزا مشكل بود، بنابراين به خواهش يكى از متدينين سرشناس و ثروتمند منطقه جاپلق به نام محمد سلطان، كه به او علاقه وافرى داشت به روستاى «قلعه بابو» رفته و با حمايت‌هاى او در آن منطقه به تدريس و تبليغ مشغول شد.
+
#شرح تهذیب علامه در اصول تا آخر بحث اوامر
ميرزا كه مى‌ديد در آن روستاى كوچك ارزش علمى او پاس داشته نمى‌شود به اصفهان رفته و در مدرسه كاسه‌گران مشغول تدريس شد.
+
#الغنائم‌
او پس از مدتى اصفهان را به قصد شيراز ترك گفت و پس از مدت 2 يا 3 سال اقامت در آن شهر، با دريافت كمكى از شيخ عبد المحسن يا پسرش شيخ مفيد كه از علاقمندان او بودند به اصفهان باز گشت.
+
#المناهج فی الطهارة والصلاة و کثیر من أبواب المعاملات‌
ميرزا پس از مدتى مجددا به روستاى «قلعه بابو» برگشته و مدتى به تدريس فقه و اصول به طلاب آن منطقه مشغول شد، اما به علت نبودن علماء و فضلاء و كمى طلاب علوم دينى و مشكلات معيشتى، به قم رفته و تا آخر عمر در اين شهر باقى ماند و به تدريس و تأليف و تصنيف كتب مشغول شد.
+
#[[جامع الشّتات (کتاب)|جامع الشتات فی أجوبة المسائل‌]]
امامت جمعه و جماعت و هدايت مردم قم از بركات اجتماعى اين وجود مقدس بود و در آن زمان مرجعيت شيعه به وى رسيد.
+
#معین الخواص فی فقه العبادات‌
يكى از نكات مهم در زندگى علمى ميرزاى قمى اختلافات علمى و مباحثات بين او و سيد على طباطبائى حائرى، صاحب كتاب رياض المسائل در كربلا است.
+
#مرشد العوام لتقلید أولی الأفهام (فارسى)
در كتاب روضات الجنات از قول سيد صدر الدين موسوى عاملى مطالبى در اين خصوص نقل شده است.
+
#رسالة فی الأصول الخمسة الاعتقادیة والعقائد الحقة الإسلامیة (فارسى)
از علمايى كه ميرزاى قمى با آنها ارتباط داشت ملا على نورى اصفهانى، حكيم الهى معروف است كه قسمتى از مكاتبات آنها در مسائل علمى در ضمن مسائل متفرقه به آخر كتاب جامع الشتاة اضافه شده است.
+
#رسالة فی قاعدة التسامح فی أدلة السنن والکراهة
+
#رسالة فی جواز القضاء والتحلیف بتقلید المجتهد
== خصوصيات ميرزا ==
+
#رسالة فی أبواب الفرائض والمواریث‌
 +
#منظومة فی البدیع‌
 +
#رسالة فی القضاء والشهادات‌
 +
#رسالة فی الطلاق‌
 +
#رسالة فی الوقف‌
 +
#رسالة فی الرد على الصوفیة و الغلاة
 +
#منظومة فی المعانی و البیان‌
 +
#دیوان شعر فارسى (حدود ۵۰۰۰ بیت)
 +
#تراجم مشایخ الإجازة من الرواة المنصوصین من علماء الرجال‌
 +
#حاشیه بر [[تهذیب الأحکام (کتاب)|تهذیب الأحکام]] شیخ طوسى‌
 +
#شرح حدیث «أنا الطین» که منسوب به [[امیرالمومنین|امیرالمؤمنین]] علیه‌السلام مى‌باشد.
 +
#الإرث‌
 +
#رساله‌اى در اصول دین (فارسى)
 +
#رسالة الجزیة
 +
#جوامع الرسائل‌
 +
#الرد على القسورة
 +
#رسالة فی إخراج المؤون‌
 +
#کتاب الصوم‌
 +
#رسالة فی الغنا
 +
#المسائل الرکنیة
 +
#مناسک الحج‌ و کتب و رساله‌هاى فراوان دیگر.
 +
 
 +
==خصوصیات اخلاقی==
 +
 
 +
#شاید مهمترین نکته در خصوصیات میرزاى قمى تأثیر [[اخلاق|اخلاقى]] و وعظ و نصیحت و ارشاد آن بزرگوار باشد. او حتى در نامه‌اى به فتحعلى شاه قاجار به ارشاد و راهنمایى او پرداخته که از آن به ارشادنامه میرزاى قمى تعبیر شده است. در ابتداى این نامه چنین آمده: «راه گم کرده بیابان خطایا و جرائم! و کشتى شکست خورده طوفان دریاى مآثم! ... به عرض اعلى مى‌رساند...».
 +
#نکته دیگر [[تواضع]] او در تحصیل ملکات اخلاقى است، آن بزرگوار از آقا محمد بیدآبادى اصفهانى خواست تا مقدمات سلوک الهى را برایش بیان کند. آقا محمد نیز در جواب مطالبى را نوشت که بعدها به صورت کتابى با عنوان «رسالة فی السیر والسلوک» منتشر شد.
 +
#در زمان میرزا، رفته رفته شهر قم که پس از فتنه افاغنه تهى از علماى دین شده بود، رونق پیشین خود را بازیافت. از این جهت میرزا را مى‌توان مجدِّد [[حوزه علمیه قم]] بعد از [[صفویه|صفویه]] نامید، حوزه‌اى که تا امروز نیز باقى است و جهان تشیع از برکات آن استفاده مى‌کند.
 +
#از دیگر خصوصیات میرزاى قمى، اراده جدى او در ایام تحصیل براى مطالعه و تحقیق بود. حکایت شده هنگامى که چشمانش را خواب مى‌گرفت، کاسه‌اى روى چراغ قرار مى‌داد و دستش را بر روى آن مى‌گذاشت و تا وقتى کاسه گرم نشده بود مى‌خوابید، همین که کاسه گرم مى‌شد، تحمل او هم تمام مى‌شد و از خواب بیدار مى‌گشت.
 +
 
 +
==در گفتار بزرگان‌==
  
1 - شايد مهمترين نكته در خصوصيات ميرزاى قمى تأثير اخلاقى و وعظ و نصيحت و ارشاد آن بزرگوار باشد. او حتى در نامه‌اى به فتحعلى شاه قاجار به ارشاد و راهنمايى او پرداخته، كه از آن به ارشاد نامه ميرزاى قمى تعبير شده است. در ابتداى اين نامه چنين آمده: «راه گم كرده بيابان خطايا و جرائم! و كشتى شكست خورده طوفان درياى مآثم! ... به عرض اعلى مى‌رساند...»
+
*در [[اعیان الشیعه (کتاب)|أعیان الشیعة]] درباره میرزاى قمى این طور آمده است: «کان مجتهداً محققاً مدققاً فقیهاً أصولیاً علامة رئیساً. میرزا من علماء دولة السلطان فتحعلى شاه قاجار و اشتهر بین العلماء بالمحقق القمی».
2 - نكته ديگر، تواضع او در تحصيل ملكات اخلاقى است، آن بزرگوار از آقا محمد بيدآبادى اصفهانى خواست تا مقدمات سلوك الهى را برايش بيان كند. آقا محمد نيز، در جواب مطالبى را نوشت كه بعدها به صورت كتابى با عنوان «رسالة في السير و السلوك» منتشر شد.
+
*روضات الجنات او را چنین وصف کرده: «کان محققاً فی الأصول، مدققاً فی المسائل النظریة، شأنه أجل من أن یوصف، ورعاً جلیلاً کثیر الخشوع غزیر الدموع طیب المعاشرة جید الخط بقسمیه المشهورین».
3 - در زمان ميرزا، رفته رفته شهر قم، كه پس از فتنه افاغنه تهى از علماى دين شده بود، رونق پيشين خود را باز يافت. از اين جهت ميرزا را مى‌توان مجدِّد حوزه علميّه قم بعد از صفويه ناميد، حوزه‌اى كه تا امروز نيز باقى است و جهان تشيع از بركات آن استفاده مى‌كند.
+
*در [[قصص العلما|قصص العلماء]] عناوینى همچون: علامة، فهامة، مقنن القوانین و ناهج مناهج الصدق والیقین، قدوة العلماء العاملین و أسوة الفقهاء الراسخین و رئیس الدنیا والدین، أزهد أهل زمانه و أورع المتورعین و أعلم و أفقه المعاصرین، را براى او برشمرده است.
4 - از ديگر خصوصيات ميرزاى قمى، اراده جدى او در ايام تحصيل براى مطالعه و تحقيق بود.
+
*شاگرد او، شیخ اسد الله (صاحب مقابیس) این طور مى‌گوید: «الشیخ المعظم، العالم العلم المقدم، مسهل سبیل التدقیق والتحقیق، مبین قوانین الأصول و مناهج الفروع... الأجل الأمجد الأعبد الأزهد الأورع...».
حكايت شده هنگامى كه چشمانش را خواب مى‌گرفت، كاسه‌اى روى چراغ قرار مى‌داد و دستش را بر روى آن مى‌گذاشت و تا وقتى كاسه گرم نشده بود مى‌خوابيد، همين كه كاسه گرم مى‌شد، تحمل او هم تمام مى‌شد و از خواب بيدار مى‌گشت.
+
*سید عبدالله بن سید محمدرضا حسینى درباره او مى‌گوید: «الشیخ المعظم والعلم المقدم، مسهل سبیل التدقیق والتحقیق».
گفتار بزرگان‌
+
*حتى میرزا عبدالنبى نیشابورى، مشهور به اخبارى که از مخالفین سرسخت میرزاى قمى است از او چنین تعبیر مى‌کند: «فقیه، أصولی، مجتهد، مصوب، معاصر، یروی عن شیخنا محمدباقر البهبهانی» و از او به معتبر الحدیث نیز یاد مى‌کند و این نشان از عظمت علمى میرزا دارد، اگر چه هیچکدام از علماء شیعه قائل به تصویب نبوده‌اند.
در أعيان الشيعة درباره ميرزاى قمى اين طور آمده است:
 
« كان مجتهداً محققاً مدققاً فقيهاً أصولياً علامة رئيساً. ميرزا من علماء دولة السلطان فتح على شاه قاجار و اشتهر بين العلماء بالمحقق القمي.»
 
روضات الجنات او را چنين وصف كرده:
 
«كان محققاً في الأصول، مدققاً في المسائل النظرية، شأنه أجل من أن يوصف، ورعاً جليلاً كثير الخشوع غزير الدموع طيب المعاشرة جيد الخط بقسميه المشهورين.»
 
در قصص العلماء عناوينى همچون: علامة، فهامة، مقنن القوانين و ناهج مناهج الصدق و اليقين، قدوة العلماء العاملين و أسوة الفقهاء الراسخين و رئيس الدنيا و الدين، أزهد أهل زمانه و أورع المتورعين و أعلم و أفقه المعاصرين، را براى او برشمرده است.
 
شاگرد او، شيخ اسد الله (صاحب مقابيس) اين طور مى‌گويد:
 
«الشيخ المعظم، العالم العلم المقدم، مسهل سبيل التدقيق و التحقيق، مبين قوانين الأصول و مناهج الفروع ... الأجل الأمجد الأعبد الأزهد الأورع...»
 
سيد عبد الله بن سيد محمد رضا حسينى درباره او مى‌گويد:
 
«الشيخ المعظم و العلم المقدم، مسهل سبيل التدقيق و التحقيق.»
 
حتى ميرزا عبد النبى نيشابورى، مشهور به اخبارى، كه از مخالفين سرسخت ميرزاى قمى است از او چنين تعبير مى‌كند:
 
«فقيه، أصولي، مجتهد، مصوب، معاصر، يروي عن شيخنا محمد باقر البهبهاني» و از او به معتبر الحديث نيز ياد مى‌كند و اين نشان از عظمت علمى ميرزا دارد، اگر چه هيچكدام از علماء شيعه قائل به تصويب نبوده‌اند.
 
 
== اساتيد ==
 
  
1 - پدر بزرگوارش به عنوان اولين استاد او مطرح است.
+
==وفات‌==
2 - سيد حسين خوانسارى، كه در خوانسار از او كسب فيض كرده است.
 
3 - حاج محمد حسين الأصبهانى معروف به نيل فروش‌
 
4 - استاد اعظم، آقا محمد باقر بهبهانى حائرى (وحيد بهبهانى)
 
5 - شيخ محمد مهدى فتونى عاملى‌
 
6 - آقا محمد باقر هزار جريبى نجفى‌
 
 
== شاگردان‌ ==
 
  
از جمله پرورش يافتگان محضر درس ميرزاى قمى مى‌توان اين بزرگان را نام برد:
+
عالم بزرگوار و محقق گرانقدر، میرزا ابوالقاسم قمى در حالى که حدود ۸۰ سال از عمر شریفش مى‌گذشت در سال ۱۲۳۱ یا ۱۲۳۳ هجرى قمرى وفات یافت و در [[قبرستان شیخان قم]] به خاک سپرده شد.
1 - شيخ اسد الله تسترى، صاحب المقابيس. او از ميرزاى قمى روايت مى‌كرده است.
 
2 - سيد محسن اعرجى، صاحب المحصول‌
 
3 - حاج محمد ابراهيم كرباسى، صاحب اشارات‌
 
4 - سيد محمد باقر موسوى شفتى، صاحب مطالع الأنوار
 
5 - سيد عبد الله شبّر
 
6 - سيد محمد مهدى خوانسارى، صاحب رسالة في أحوال أبي بصير.
 
در روضات راجع به اين دو نفر چنين آمده: «إنه كان كثير العناية بهما، شديد المحبة لهما، كثير الاعتماد عليهما، مصرحا بفضلهما و اجتهادهما و تقدمهما على جميع تلاميذه ... مصرحا ببلوغهما إلى درجة الاجتهاد.»
 
7 - سيد على، شارح منظومه بحر العلوم‌
 
8 - سيد جواد عاملى، صاحب مفتاح الكرامة
 
9 - ملا احمد نراقى، صاحب المستند كه از محقق قمى روايت مى‌كرده است.
 
10 - شيخ محمد حسين قمى، صاحب توضيح القوانين‌
 
11 - ميرزا ابو طالب و ميرزا على رضا حسينى، دامادهاى ميرزاى قمى‌
 
12 - آقا محمد جعفر، نوه وحيد بهبهانى‌
 
13 - ميرزا محمد اخبارى (مقتول معروف)
 
14 - شيخ محمد على بن آقا محمد باقر هزار جريبى مازندرانى نجفى‌
 
15 - سيد محمد حسن بن محمد صالح حسينى نور بخشى، صاحب كتاب لؤلؤ و المرجان در اصول فقه‌
 
16 - محمد جعفر بن صفرخان همدانى كبودر آهنگى، صاحب مرآة الحق‌
 
 
== تأليفات‌ ==
 
  
از ميرزاى قمى كتب فراوانى به يادگار مانده كه به چند عنوان اشاره مى‌شود:
+
==منابع==
1 - [[القوانین المحکمة فی الأصول]]
+
*نرم افزار اصول فقه، مرکز نور.
2 - شرح تهذيب علامه در اصول تا آخر بحث اوامر
+
{{سنجش کیفی
3 - الغنائم‌
+
|سنجش=شده
4 - المناهج في الطهارة و الصلاة و كثير من أبواب المعاملات‌
+
|شناسه= ضعیف
5 - جامع الشتات في أجوبة المسائل‌
+
|عنوان بندی مناسب= خوب
6 - معين الخواص في فقه العبادات‌
+
|کفایت منابع و پی نوشت ها= متوسط
7 - مرشد العوام لتقليد أولي الأفهام (فارسى)
+
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
8 - رسالة في الأصول الخمسة الاعتقادية و العقائد الحقة الإسلامية (فارسى)
+
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
9 - رسالة في قاعدة التسامح في أدلة السنن و الكراهة
+
|جامعیت= خوب
10 - رسالة في جواز القضاء و التحليف بتقليد المجتهد
+
|رعایت اختصار= خوب
11 - رسالة في أبواب الفرائض و المواريث‌
+
|سیر منطقی= خوب
12 - منظومة في البديع‌
+
|کیفیت پژوهش= خوب
13 - رسالة في القضاء و الشهادات‌
+
|رده=دارد
14 - رسالة في الطلاق‌
+
}}
15 - رسالة في الوقف‌
 
16 - رسالة في الرد على الصوفية و الغلاة
 
17 - منظومة في المعاني و البيان‌
 
18 - ديوان شعر فارسى (حدود 5000 بيت)
 
19 - تراجم مشايخ الإجازة من الرواة المنصوصين من علماء الرجال‌
 
20 - حاشيه بر تهذيب الأحكام شيخ طوسى‌
 
21 - شرح حديث «أنا الطين» كه منسوب به امير المؤمنين عليه‌السلام مى‌باشد.
 
22 - الإرث‌
 
23 - رساله‌اى در اصول دين (فارسى)
 
24 - رسالة الجزية
 
25 - جوامع الرسائل‌
 
26 - الرد على القسورة
 
27 - رسالة في إخراج المؤون‌
 
28 - كتاب الصوم‌
 
29 - رسالة في الغنا
 
30 - المسائل الركنية
 
31 - مناسك الحج‌
 
و كتب و رساله‌هاى فراوان ديگر.
 
 
== وفات‌ ==
 
  
عالم بزرگوار و محقق گرانقدر، ميرزا ابو القاسم قمى، در حالى كه حدود 80 سال از عمر شريفش مى‌گذشت در سال 1231 يا 1233 هجرى قمرى درشهر مقدس  قم وفات يافت.
 
== منابع ==
 
نرم افزار اصول فقه، مرکز نور.
 
 
[[رده:علمای قرن سیزدهم]]
 
[[رده:علمای قرن سیزدهم]]
 +
[[رده: مقاله های مرتبط به دانشنامه]]

نسخهٔ ‏۲۲ سپتامبر ۲۰۱۹، ساعت ۱۱:۵۸

میرزاى قمى (م، ۱۲۳۱ ق) از عالمان بزرگ شیعه و صاحب کتاب معروف قوانین الاصول است. او را به علم و فهاهت و زهد ستوده اند. وی با فتحعلى شاه قاجار معاصر بود و او را نصیحت می‌کرد.

Mirza ghomi.jpg
نام کامل میرزا ابوالقاسم قمی
زادروز 1150 قمری
زادگاه لرستان
وفات 1231 قمری
مدفن قم

Line.png

اساتید

وحید بهبهانى، سید حسین خوانسارى،...

شاگردان

سید محمدباقر شفتى، سید عبدالله شبّر،...

آثار

قوانین الاصول، جامع الشّتات،...

ولادت‌

میرزا ابوالقاسم بن محمدحسن جیلانى شفتى رشتى قمى، معروف به میرزاى قمى بین سال‌هاى ۱۱۵۰ تا ۱۱۵۳ قمری در روستاى «دره باغ» از منطقه جابلاق (جاپلق) در اطراف شهرستان ازنا (استان لرستان) به دنیا آمد. میرزاى قمى در جابلاق (جاپلق) به دنیا آمده است اما به خاطر سکونتش در قم به میرزاى قمى و محقق قمى معروف شده و به واسطه کتاب گرانمایه‌اش قوانین، به عنوان «صاحب قوانین» شهرت یافته است.

تحصیلات‌ و استادان

میرزاى قمى در اوان کودکى ادبیات را نزد پدر بزرگوارش، آخوند ملا محسن آموخته و پس از رسیدن به سن جوانى به خوانسار رفته و نزد سید حسین خوانسارى، جد مؤلف کتاب روضات الجنات چند سالى فقه و اصول را گذراند. او با خواهر سید حسین خوانسارى ازدواج کرده و در سال ۱۱۷۴ قمرى به عراق مهاجرت کرد. از دیگر اساتید میرزا در این برهه می توان به این افراد اشاره نمود: حاج محمدحسین الأصبهانى معروف به نیل فروش‌، شیخ محمدمهدى فتونى عاملى‌ و آقا محمدباقر هزارجریبى نجفى‌.

میرزا پس از ورود به کربلا نزد آیت الله العظمى محمدباقر بهبهانى (وحید بهبهانى) که از مراجع عالیقدر جهان تشیع بود ادامه تحصیل داد تا این که پس از گرفتن اجازه نقل روایت از ایشان، به سوى وطنش روستاى «دره باغ» در حوالى شهرستان ازنا رفت. در این روستاى کوچک، گذراندن زندگى براى میرزا مشکل بود، بنابراین به خواهش یکى از متدینین سرشناس و ثروتمند منطقه جاپلق به نام محمد سلطان که به او علاقه وافرى داشت به روستاى «قلعه بابو» رفته و با حمایت‌هاى او در آن منطقه به تدریس و تبلیغ مشغول شد. میرزا که مى‌دید در آن روستاى کوچک ارزش علمى او پاس داشته نمى‌شود به اصفهان رفته و در مدرسه کاسه‌گران مشغول تدریس شد. او پس از مدتى اصفهان را به قصد شیراز ترک گفت و پس از مدت ۲ یا ۳ سال اقامت در آن شهر با دریافت کمکى از شیخ عبدالمحسن یا پسرش شیخ مفید که از علاقمندان او بودند به اصفهان بازگشت.

میرزا پس از مدتى مجدداً به روستاى «قلعه بابو» برگشته و مدتى به تدریس فقه و اصول به طلاب آن منطقه مشغول شد، اما به علت نبودن علماء و فضلاء و کمى طلاب علوم دینى و مشکلات معیشتى، به قم رفته و تا آخر عمر در این شهر باقى ماند و به تدریس و تألیف و تصنیف کتب مشغول شد.

امامت جمعه و جماعت و هدایت مردم قم از برکات اجتماعى این وجود مقدس بود و در آن زمان مرجعیت شیعه به وى رسید. یکى از نکات مهم در زندگى علمى میرزاى قمى اختلافات علمى و مباحثات بین او و سید على طباطبائى حائرى، صاحب کتاب ریاض المسائل در کربلا است. در کتاب روضات الجنات از قول سید صدرالدین موسوى عاملى مطالبى در این خصوص نقل شده است. از علمایى که میرزاى قمى با آنها ارتباط داشت ملا على نورى اصفهانى، حکیم الهى معروف است که قسمتى از مکاتبات آنها در مسائل علمى در ضمن مسائل متفرقه به آخر کتاب جامع الشتاة اضافه شده است.

شاگردان‌

از جمله پرورش یافتگان محضر درس میرزاى قمى مى‌توان این بزرگان را نام برد:

  1. شیخ اسدالله تسترى، صاحب المقابیس. او از میرزاى قمى روایت مى‌کرده است.
  2. سید محسن اعرجى، صاحب المحصول‌
  3. حاج محمدابراهیم کرباسى، صاحب اشارات‌
  4. سید محمدباقر موسوى شفتى، صاحب مطالع الأنوار
  5. سید عبدالله شبّر
  6. سید محمدمهدى خوانسارى، صاحب رسالة فی أحوال أبی بصیر. در روضات راجع به این دو نفر چنین آمده: «إنه کان کثیر العنایة بهما، شدید المحبة لهما، کثیرالاعتماد علیهما، مصرحا بفضلهما و اجتهادهما و تقدمهما على جمیع تلامیذه... مصرحا ببلوغهما إلى درجة الاجتهاد.»
  7. سید على، شارح منظومه بحرالعلوم‌
  8. سید جواد عاملى، صاحب مفتاح الکرامة
  9. ملا احمد نراقى، صاحب المستند که از محقق قمى روایت مى‌کرده است.
  10. شیخ محمدحسین قمى، صاحب توضیح القوانین‌
  11. میرزا ابوطالب و میرزا علىرضا حسینى، دامادهاى میرزاى قمى‌
  12. آقا محمد جعفر، نوه وحید بهبهانى‌
  13. میرزا محمد اخبارى (مقتول معروف)
  14. شیخ محمدعلى بن آقا محمدباقر هزار جریبى مازندرانى نجفى‌
  15. سید محمدحسن بن محمدصالح حسینى نوربخشى، صاحب کتاب لؤلؤ والمرجان در اصول فقه‌
  16. محمدجعفر بن صفرخان همدانى کبودر آهنگى، صاحب مرآة الحق‌

آثار و تألیفات‌

از میرزاى قمى کتب فراوانى به یادگار مانده که به چند عنوان اشاره مى‌شود:

  1. القوانین المحکمة فی الأصول، معروف به «قوانین الاصول»
  2. شرح تهذیب علامه در اصول تا آخر بحث اوامر
  3. الغنائم‌
  4. المناهج فی الطهارة والصلاة و کثیر من أبواب المعاملات‌
  5. جامع الشتات فی أجوبة المسائل‌
  6. معین الخواص فی فقه العبادات‌
  7. مرشد العوام لتقلید أولی الأفهام (فارسى)
  8. رسالة فی الأصول الخمسة الاعتقادیة والعقائد الحقة الإسلامیة (فارسى)
  9. رسالة فی قاعدة التسامح فی أدلة السنن والکراهة
  10. رسالة فی جواز القضاء والتحلیف بتقلید المجتهد
  11. رسالة فی أبواب الفرائض والمواریث‌
  12. منظومة فی البدیع‌
  13. رسالة فی القضاء والشهادات‌
  14. رسالة فی الطلاق‌
  15. رسالة فی الوقف‌
  16. رسالة فی الرد على الصوفیة و الغلاة
  17. منظومة فی المعانی و البیان‌
  18. دیوان شعر فارسى (حدود ۵۰۰۰ بیت)
  19. تراجم مشایخ الإجازة من الرواة المنصوصین من علماء الرجال‌
  20. حاشیه بر تهذیب الأحکام شیخ طوسى‌
  21. شرح حدیث «أنا الطین» که منسوب به امیرالمؤمنین علیه‌السلام مى‌باشد.
  22. الإرث‌
  23. رساله‌اى در اصول دین (فارسى)
  24. رسالة الجزیة
  25. جوامع الرسائل‌
  26. الرد على القسورة
  27. رسالة فی إخراج المؤون‌
  28. کتاب الصوم‌
  29. رسالة فی الغنا
  30. المسائل الرکنیة
  31. مناسک الحج‌ و کتب و رساله‌هاى فراوان دیگر.

خصوصیات اخلاقی

  1. شاید مهمترین نکته در خصوصیات میرزاى قمى تأثیر اخلاقى و وعظ و نصیحت و ارشاد آن بزرگوار باشد. او حتى در نامه‌اى به فتحعلى شاه قاجار به ارشاد و راهنمایى او پرداخته که از آن به ارشادنامه میرزاى قمى تعبیر شده است. در ابتداى این نامه چنین آمده: «راه گم کرده بیابان خطایا و جرائم! و کشتى شکست خورده طوفان دریاى مآثم! ... به عرض اعلى مى‌رساند...».
  2. نکته دیگر تواضع او در تحصیل ملکات اخلاقى است، آن بزرگوار از آقا محمد بیدآبادى اصفهانى خواست تا مقدمات سلوک الهى را برایش بیان کند. آقا محمد نیز در جواب مطالبى را نوشت که بعدها به صورت کتابى با عنوان «رسالة فی السیر والسلوک» منتشر شد.
  3. در زمان میرزا، رفته رفته شهر قم که پس از فتنه افاغنه تهى از علماى دین شده بود، رونق پیشین خود را بازیافت. از این جهت میرزا را مى‌توان مجدِّد حوزه علمیه قم بعد از صفویه نامید، حوزه‌اى که تا امروز نیز باقى است و جهان تشیع از برکات آن استفاده مى‌کند.
  4. از دیگر خصوصیات میرزاى قمى، اراده جدى او در ایام تحصیل براى مطالعه و تحقیق بود. حکایت شده هنگامى که چشمانش را خواب مى‌گرفت، کاسه‌اى روى چراغ قرار مى‌داد و دستش را بر روى آن مى‌گذاشت و تا وقتى کاسه گرم نشده بود مى‌خوابید، همین که کاسه گرم مى‌شد، تحمل او هم تمام مى‌شد و از خواب بیدار مى‌گشت.

در گفتار بزرگان‌

  • در أعیان الشیعة درباره میرزاى قمى این طور آمده است: «کان مجتهداً محققاً مدققاً فقیهاً أصولیاً علامة رئیساً. میرزا من علماء دولة السلطان فتحعلى شاه قاجار و اشتهر بین العلماء بالمحقق القمی».
  • روضات الجنات او را چنین وصف کرده: «کان محققاً فی الأصول، مدققاً فی المسائل النظریة، شأنه أجل من أن یوصف، ورعاً جلیلاً کثیر الخشوع غزیر الدموع طیب المعاشرة جید الخط بقسمیه المشهورین».
  • در قصص العلماء عناوینى همچون: علامة، فهامة، مقنن القوانین و ناهج مناهج الصدق والیقین، قدوة العلماء العاملین و أسوة الفقهاء الراسخین و رئیس الدنیا والدین، أزهد أهل زمانه و أورع المتورعین و أعلم و أفقه المعاصرین، را براى او برشمرده است.
  • شاگرد او، شیخ اسد الله (صاحب مقابیس) این طور مى‌گوید: «الشیخ المعظم، العالم العلم المقدم، مسهل سبیل التدقیق والتحقیق، مبین قوانین الأصول و مناهج الفروع... الأجل الأمجد الأعبد الأزهد الأورع...».
  • سید عبدالله بن سید محمدرضا حسینى درباره او مى‌گوید: «الشیخ المعظم والعلم المقدم، مسهل سبیل التدقیق والتحقیق».
  • حتى میرزا عبدالنبى نیشابورى، مشهور به اخبارى که از مخالفین سرسخت میرزاى قمى است از او چنین تعبیر مى‌کند: «فقیه، أصولی، مجتهد، مصوب، معاصر، یروی عن شیخنا محمدباقر البهبهانی» و از او به معتبر الحدیث نیز یاد مى‌کند و این نشان از عظمت علمى میرزا دارد، اگر چه هیچکدام از علماء شیعه قائل به تصویب نبوده‌اند.

وفات‌

عالم بزرگوار و محقق گرانقدر، میرزا ابوالقاسم قمى در حالى که حدود ۸۰ سال از عمر شریفش مى‌گذشت در سال ۱۲۳۱ یا ۱۲۳۳ هجرى قمرى وفات یافت و در قبرستان شیخان قم به خاک سپرده شد.

منابع

  • نرم افزار اصول فقه، مرکز نور.