مقالات الاصول (کتاب)

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
مقالات الاصول.jpg
نویسنده ضیاءالدین العراقی
موضوع اصول فقه شيعه
زبان عربی
تعداد جلد 2
تحقیق محسن العراقی
تحقیق منذر الحکیم

مقالات الاصول

این کتاب، که در بردارنده آخرین نظریات اصولی آقا ضیاءالدین عراقی است، از مهم ترین مصادر اصولی معاصر به شمار می آید. صاحب الذریعه گفته است که این مقالات به وسیله میرزا عبدالله بن محمدحسن هشترودی تبریزی شاگرد آقا ضیاءالدین، در سال ۱۳۳۸ تقریر شده است.

مؤلف

آقا ضیاءالدین عراقى (م، ۱۳۶۱ ق) از استادان و مراجع بزرگ حوزه نجف در اواسط قرن اخیر، دانشمندى محقق، مجتهدى متبحر و محدثى عالم به علم رجال و تفسیر بود. آقا ضیاءالدین از بهترین شاگردان آخوند خراسانى، علامه یزدى، مرحوم همدانى، آقا شریعت اصفهانى و سید فشارکى به شمار مى رفت و خود سال‌هاى متمادى در حوزه نجف از مدرسان بزرگ محسوب مى شد.

مرحوم آقا ضیاء معاصر با آیت الله نائینى، آیت الله اصفهانى (کمپانى) و آیت الله سید ابوالحسن اصفهانى بود که این چهار نفر در عداد استادان فقها و مراجع طراز اول جهان تشیع بودند و اغلب مراجع بعدى شیعه، از کرسى درس آن‌ها به درجه اجتهاد رسیدند.

مرحوم مقدس تبریزى در ریحانة الادب مى نویسد: «آقاى آقا ضیاءالدین عراقى از مراجع طراز اول شیعه و از فحول علماى امامیه بود. حوزه درس فقه و اصول او در نجف اشرف محل استفاده علما و آیات عرب و عجم گردید. در تقریر مسائل اصول فقهى و بیان احکام، حسن تحریر و تقریر به عصر خویش بى مانند بود. آقا ضیاء در اصول، مقالاتى به رشته تحریر درآورد و بر شرحى هم بر تبصره علامه نوشت.

برخى از شاگردان او عبارتند از: شیخ محمدتقى بروجردى، شیخ محمدتقى خوانسارى، شیخ محمدتقى آملى، شیخ محمدرضا مظفر، شیخ محمدرضا طبسى و... .

تألیفات او عبارتند از: استصحاب عدم ازلى، احکام الرضاع، حاشیه بر عروة الوثقى، حاشیه بر کفایة الاصول، حاشیه بر مکاسب، حجیت قطع، مقالات الاصول، شرط مفاخر، قاعده لاضرر، قاعدة الحرج، نهایه الافکار.

محتوای کتاب

این کتاب از دو مجلد تشکیل شده است؛ جلد اول شامل ۴۰ مقاله (مباحث الفاظ) و جلد دوم شامل ۲۷ مقاله (مباحث عقلی) می‌باشد و به همین جهت این کتاب مقالات الاصول نامیده شده است. دوازده مقاله جلد اول به عنوان مقدمه مباحث بعدی و مطالب بعد از آن «مقاصد» کتاب می‌باشد. مقالات دوازده گانه یا «مقدمه» کتاب مباحثی نظیر موضوع علم اصول ، حقیقت وضع ، علامت‌های حقیقت و مجاز ، حقیقت شرعی ، صحیح و اعم و مشتق را در بردارد. پس از آن مباحث اوامر ، نواهی، مفاهیم ، عام و خاص و مطلق و مقید آورده شده است.

در جلد دوم نیز مباحثی مانند: حجیت قطع ، حجیت ظن ، اصل برائت ، اصل احتیاط ، اصل تخییر ، استصحاب ، قاعده لا ضرر ، تعادل و تراجیح و اجتهاد و تقلید مطرح شده است. از مقاله دوازدهم تا بیست و یکم جلد اول به مباحث اوامر و مسائل مربوط به آن مثل مقدمه واجب ، اجزاء و مساله ضد پرداخته شده است.

وضعیت نشر

کتاب موجود به دلیل بیان منابع و مآخذ مطالب و بیان شماره آیات و سوره‌ها و آدرس احادیث و روایات و تصحیح عبارت‌های کتاب که در حواشی ذکر شده است، بسیاری از نواقص چاپ اول را نداشته و کتاب مفید و کاملی می‌باشد.

کتاب در دو مجلد می‌باشد که جلد اول در سال ۱۳۵۸ ه. ق. در زمان حیات مؤلف در نجف اشرف و جلد دوم در سال ۱۳۶۹ قمری در تهران توسط انتشارات بوذرجمهری (مصطفوی) چاپ شده است.

منبع

  • محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی.
  • ویکی فقه.

متن کتاب

مقالات الاصول

منابع اصول فقه
متون به ترتیب تاریخ وفات مولفین
التذکرة بأصول الفقه

شیخ مفید

(م413ق)

الذریعه

سید مرتضی

(436-335)

عدة الاصول

شیخ طوسی

(460-385)

غنیة النزوع

ابن زهره

(585-510)

تهذیب الوصول

علامه حلی

(726-648)

مبادی الوصول

علامه حلی

(726-648)

القواعد و الفوائد

شهید اول

(786-734)

تمهید القواعد

شهید ثانی

(965-911)

معالم الدین

صاحب معالم

(م1011)

زبدة الاصول

شیخ بهائی

(1030-953)

الوافیه فی الاصول

فاضل تونی

(م 1071)

الفوائد الحائریه

وحید بهبهانی

(م1206)

قوانین الاصول

میرزای قمی

(م1231)

فرائد الاصول

شیخ انصاری

(م1281)

کفایة الاصول

آخوند خراسانی

(م1329)

مفاتیح الاصول

سید محمد مجاهد

(م1342)

فوائد الاصول (نائینی)

میرزا محمدحسین نائینی

(1355-1276)

وقایة الأذهان

محمد رضا نجفی اصفهانی

(م 1362)

اصول الفقه

شيخ محمدرضا مظفر

(م 1383)

منتهی الاصول

سید محمد حسن بجنوردی

(1395-1316)

المعالم الجدیده

سید محمد باقر صدر

(1399-1355)

اصول الاستنباط

سید علی نقی حیدری

(1403-1325)

مناهج الوصول

امام خمینی

(1409-1320)

الاصول العامه

سید محمد تقی حکیم

(1346-)

شروح
شروح معالم الدین ← حاشیه معالم، سلطان العلماء (م 1064) - حاشیه معالم، ملا محمد صالح مازندرانی (م 1081) - هدایة المسترشدین، شیخ محمدتقی اصفهانی (م 1248)
شروح فرائد الاصول ← أوثق الوسائل، میرزا موسی بن جعفر بن احمد تبریزی - بحر الفوائد، میرزا محمد حسن آشتیانی - درر الفوائد فی الحاشیه علی الفرائد، آخوند خراسانی - فوائد الرضویه، آقا رضا همدانی
شروح کفایه ← انوار الهدایه، امام خمینی - حاشیة الکفایه، علامه طباطبائی - الحاشیة علی الکفایه، سید حسین بروجردی - حقائق الاصول، سید محسن حکیم - عنایة الاصول، سید مرتضی حسینی یزدی

منتهی الدرایه، سید محمد جعفر جزائری شوشتری - نهایة الدرایة، آیت الله کمپانی - نهایة النهایة، میرزا علی ایروانی