مدارک الاحکام (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز
 
(۸ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
 +
'''«مدارک الاحکام فى شرح شرائع الاسلام»'''، اثر [[صاحب مدارک|سید محمد موسوى عاملى]] (م، ۱۰۰۹ ق)، یکى از بهترین شروح کتاب «[[شرایع الاسلام (کتاب)|شرایع الإسلام]]» تألیف [[محقق اول|محقق حلى]] (م، ۶۷۶ ق) مى‌باشد. این کتاب از مهمترین کتب استدلالى [[فقه|فقهی]] است که مورد توجه و اعتماد علماى [[شیعه]] از زمان تألیف تا به حال بوده است.
 +
{{مشخصات کتاب
 +
 +
|عنوان=
 +
 +
|تصویر=[[پرونده:مدارک الاحکام.jpg|۲۴۰px|وسط]]
 +
 +
|نویسنده=محمد بن‌ علی الموسوی العاملی
 +
 +
|موضوع=فقه شیعه
 +
 +
|زبان=عربی
 +
 +
|تعداد جلد=۸
 +
 +
|عنوان افزوده1=تحقیق‌
 +
 +
|افزوده1=موسسه آل البیت (ع)
 +
 +
|عنوان افزوده2=
 +
 +
|افزوده2=
 +
 +
|لینک=[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39066/مدارک-الأحکام-فی-شرح-عبادات-شرائع-الإسلام--محقق-حلی  مدارک الأحکام فی شرح شرائع الإسلام]
 +
}}
 +
 
==مؤلف==
 
==مؤلف==
مولف این کتاب [[سید محمد بن على موسوى عاملى]] (م 1009 ق)می باشد. وى از فقهاى بزرگ امامیه و نوه دخترى [[شهید ثانى]] است. صاحب مدارك با دایى خود صاحب معالم هم‌درس بود و از پدر خود و مقدس اردبیلى علم آموخت. از اساتید دیگر او سید نورالدین على «پدرش» و سید على بن حسین صائغ حسینى جزینى را می توان نام یرد. از او تألیفات علمى و ارزشمندى باقى مانده است. من جمله مدارك الاحكام فى شرح شرائع الاسلام، شرح الروضة البهیة، حاشیه بر استبصار، حاشیه بر تهذیب الاحكام.
+
مولف این کتاب [[صاحب مدارک|سید محمد بن على موسوى عاملى]] (م، ۱۰۰۹ ق) معروف به صاحب مدارک می باشد. وى از فقهاى بزرگ [[امامیه]] و نوه دخترى [[شهید ثانى]] است. صاحب مدارک با دایى خود [[صاحب معالم]] هم‌درس بود و از پدر خود و [[مقدس اردبیلی|مقدس اردبیلى]] علم آموخت. از اساتید دیگر او سید نورالدین على (پدرش) و سید على بن حسین صائغ حسینى جزینى را می توان نام برد.  
 
 
==معرفى اجمالى كتاب==
 
  
این كتاب از بهترین كتب استدلالى مى‌باشد كه مورد توجه و اعتماد علماى شیعه از زمان تألیف تا به حال بوده است. از جمله ویژگی‌هاى این كتاب، استدلال محكم و اعتماد بر روایات معتبر مى‌باشد. مؤلف در این كتاب سعى كرده كه روایات را به طور كامل و با دقت تمام نقل كند. لذا این كتاب از كتب معتبر در نقل روایات است. این كتاب در بردارنده بخش عبادات فقه است كه از كتاب طهارت شروع مى‌شود و به كتاب [[حج]] پایان مى‌یابد.
+
از او تألیفات علمى و ارزشمندى، از جمله مدارک الاحکام فى شرح شرائع الاسلام، شرح [[الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه‌ (کتاب)|الروضة البهیة]]، حاشیه بر [[الاستبصار (کتاب)|استبصار]]، حاشیه بر [[تهذیب الأحکام (کتاب)|تهذیب الاحکام]] باقى مانده است.
  
==بخش های کتاب==
+
==بخش‌های کتاب==
  
اولين دوره كتاب مدارك الأحكام در سه مجلد در مباحث عبادات نگاشته شده است. (أمل الآمل، ج 1، ص 168) اين كتاب از مبحث طهارت تا آخر مبحث حج را دربردارد.
+
اولین دوره کتاب مدارک الأحکام در سه مجلد در مباحث عبادات نگاشته شده است.<ref>أمل الآمل، ج۱، ص۱۶۸.</ref> این کتاب از مبحث [[طهارت]] تا آخر مبحث [[حج]] را دربردارد.
  
كتاب موجود در 8 مجلد چاپ شده است. در جلد اول و دوم كتاب طهارت، در جلد سوم و چهارم كتاب صلاة، در جلد پنجم كتاب زكات، كتاب خمس و انفال، در جلد ششم مباحث صوم و [[اعتكاف]] و در جلد هفتم و هشتم كتاب حج مطرح شده است.
+
کتاب موجود در ۸ مجلد چاپ شده است. در جلد اول مباحث تعریف طهارت، اقسام طهارت، انواع آب‌ها، مبطلات [[وضو]]، [[احکام شرعی|احکام]] تخلى، وضو، [[غسل]]، احکام جنابت، حیض و احکام آن و غسل حیض مطرح شده است.
  
در جلد اول مباحث تعريف طهارت، اقسام طهارت، انواع آب‌ها، مبطلات وضو، احكام تخلى، وضو، غسل، احكام جنابت، حيض و احكام آن و غسل حيض مطرح شده است.
+
در جلد دوم مباحث استحاضه، نفاس، احکام اموات، غسل میت، [[کفن]] پوشاندن، دفن کردن، غسل‌هاى مستحبى، [[تیمم]]، نجاسات و غسل مس میت آورده شده است.
  
در جلد دوم مباحث استحاضه، نفاس، احكام اموات، غسل ميت، كفن پوشاندن، دفن كردن، غسل‌هاى مستحبى، تيمم، نجاسات و غسل مس ميت آورده شده است.
+
در جلد سوم مباحث نمازهاى [[واجب]] و [[مستحب]]، تعداد رکعات آنها، وقت [[نماز]]، [[قبله]]، لباس و مکان نمازگزار، [[اذان]] و اقامه، افعال نماز و مبطلات نماز مطرح شده است.
  
در جلد سوم مباحث نمازهاى واجب و مستحب، تعداد ركعات آنها، وقت نماز، قبله، لباس و مكان نمازگزار، اذان و اقامه، افعال نماز و مبطلات نماز مطرح شده است.
+
جلد چهارم شامل مباحث نماز جمعه، نمازهاى [[عید فطر]] و [[عید غدیر]]، نماز خورشید گرفتگى، نماز اموات، احکام خلل در نماز، نماز قضا، نماز جماعت، احکام مساجد و نماز مسافر مى‌باشد.
  
جلد چهارم شامل مباحث نماز جمعه، نمازهاى عيد فطر و عيد غدير، نماز خورشيد گرفتگى، نماز اموات، احكام خلل در نماز، نماز قضا، نماز جماعت، احكام مساجد و نماز مسافر مى‌باشد.
+
در جلد پنجم مباحث تعریف [[زکات]]، واجبات زکات، (زکات حیوانات، طلا و نقره، غلات، مال التجارة)، کتاب [[خمس]] و [[انفال]] مطرح شده است.
  
در جلد پنجم مباحث تعريف زكات، واجبات زكات، (زكات حيوانات، طلا و نقره، غلات، مال التجارة)، كتاب خمس و انفال مطرح شده است.
+
جلد ششم شامل مباحث [[صوم]]، مبطلات روزه، مکروهات روزه، زمان روزه، روزه‌هاى صحیح، علائم ماه مبارک [[ماه رمضان|رمضان]]، شرایط روزه ماه مبارک رمضان، روزه قضا، روزه کفارات، [[اعتکاف]]، شرایط اعتکاف، اقسام اعتکاف، احکام اعتکاف و مبطلات اعتکاف مى‌باشد.
جلد ششم شامل مباحث صوم، مبطلات روزه، مكروهات روزه، زمان روزه، روزه‌هاى صحيح، علائم ماه مبارك رمضان، شرايط روزه ماه مبارك رمضان، روزه قضا، روزه كفارات، اعتكاف، شرايط اعتكاف، اقسام اعتكاف، احكام اعتكاف و مبطلات اعتكاف مى‌باشد.
 
  
جلد هفتم شامل مباحث تعريف حج، شرايط وجوب حجة الاسلام، حج نذرى، نيابت، حج تمتع، حج افراد، حج قران، اقسام مواقيت، احكام مواقيت، مقدمات احرام، واجبات و احكام احرام، مستحبات و محرمات و مكروهات احرام، وقوف به عرفات، واجبات و احكام و مستحبات وقوف در عرفه، وقوف به مشعر (واجبات و احكام) مى‌باشد.
+
جلد هفتم شامل مباحث تعریف حج، شرایط وجوب حجة الاسلام، حج [[نذر|نذرى]]، نیابت، [[حج تمتع]]، [[حج افراد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌|حج افراد]]، [[حج قران‌‌‌|حج قران]]، اقسام مواقیت، احکام مواقیت، مقدمات [[احرام]]، واجبات و احکام احرام، مستحبات و محرمات و مکروهات احرام، وقوف به [[عرفات]]، واجبات و احکام و مستحبات وقوف در عرفه، وقوف به [[مشعر الحرام|مشعر]] (واجبات و احکام) مى‌باشد.
  
در جلد هشتم مباحث نزول به منىٰ و مناسك آن، صفات هدى، هدى قران، اضحيه، حلق و تقصير طواف (مقدمات، واجبات، احكام، مستحبات)، سعى، احكام منىٰ پس از برگشتن، احكام مدينه و مكه، احصاء و صد، احكام صيد، موجبات ضمان، صيد حرم، محظورات احرام، احكام عطر زدن، پوشيدن لباس دوخته شده، حلق، شعر، جدال، كندن درختان حرم و در آخر، كتاب عمره آورده شده است.
+
در جلد هشتم مباحث نزول به منىٰ و مناسک آن، صفات هدى، هدى قران، اضحیه، حلق و تقصیر، [[طواف کعبه|طواف]] (مقدمات، واجبات، احکام، مستحبات)، سعى، احکام منىٰ پس از برگشتن، احکام [[مدینه]] و [[مکه]]، احصاء و صد، احکام صید، موجبات ضمان، صید حرم، محظورات احرام، احکام عطر زدن، پوشیدن لباس دوخته شده، حلق، شعر، جدال، کندن درختان حرم و در آخر، کتاب [[عمره]] آورده شده است.
  
 
==ارزش کتاب==
 
==ارزش کتاب==
  
كتاب «مدارك الأحكام» از بهترين كتاب‌هاى استدلالى فقهى و يكى از بهترين شروح شرايع الإسلام تأليف محقق حلى (م 676 ق) مى‌باشد. كتاب شرايع الإسلام از همان ابتداى تأليف، مورد توجه فقهاى عظام واقع شده و كتاب‌هاى ارزنده‌اى همچون «جواهر الكلام»، «مسالك الأفهام»، «مدارك الأحكام»، «مطالع الأنوار»، «دلائل الأحكام»، «مصباح الفقيه» در شرح آن نوشته شده است.
+
از جمله ویژگی‌هاى این کتاب، استدلال محکم و اعتماد بر [[حدیث|روایات]] معتبر مى‌باشد. مؤلف در این کتاب سعى کرده که روایات را به طور کامل و با دقت تمام نقل کند. لذا این کتاب از کتب معتبر در نقل روایات است.  
 
 
كتاب مسالك الأفهام شهيد ثانى، زين الدين على بن احمد عاملى (م 966 ق) يكى از اين شروح ارزنده است. قسمت عبادات شرايع الإسلام در اين كتاب به صورت مختصر شرح داده شده است و كتاب مدارك الأحكام بمنزله مكمل مسالك الأفهام مى‌باشد زيرا صاحب مدارك به منظور رفع اين نقيصه به تأليف كتاب مدارك الأحكام در شرح قسمت عبادات شرايع الإسلام پرداخته است.
 
  
در روضات الجنات اين گونه آمده است و صاحب المدارك الذي هو في تدارك مسائل جدّه الجليل العلام في شرح عبادات كتاب بشرايع الإسلام. (روضات الجنات، ج 7، ص 45)
+
همچنین کتاب «مدارک الأحکام» از بهترین کتاب‌هاى استدلالى [[فقه|فقهى]] و یکى از بهترین شروح [[شرایع الاسلام (کتاب)|شرایع الإسلام]] تألیف [[محقق اول|محقق حلى]] (م، ۶۷۶ ق) مى‌باشد. کتاب شرایع الإسلام از همان ابتداى تألیف، مورد توجه فقهاى عظام واقع شده و کتاب‌هاى ارزنده‌اى همچون «[[جواهر الکلام (کتاب)|جواهر الکلام]]»، «[[مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام (کتاب)|مسالک الأفهام]]»، «مدارک الأحکام»، «مطالع الأنوار»، «دلائل الأحکام»، «مصباح الفقیه» در شرح آن نوشته شده است.
  
صاحب مدارك در مقدمه كتاب پس از تعريف از مسالك الأفهام اين گونه مى‌گويد: غير أنّه مسلك في أوائله مسلك الاختصار، فيثبت رموز تلك الحال مستورة على حالها. و سپس مى‌گويد بعضى از برادران دينى از من خواسته‌اند تا آنچه را شهيد ثانى به اجمال بيان كرده است توضيح دهم و پس از استخاره آنچه را كه خداوند صلاح دانسته بود عمل كردم.
+
کتاب مسالک الأفهام [[شهید ثانی|شهید ثانى]]، زین الدین على بن احمد عاملى (م، ۹۶۶ ق) یکى از این شروح ارزنده است. قسمت عبادات شرایع الإسلام در این کتاب به صورت مختصر شرح داده شده است و کتاب مدارک الأحکام بمنزله مکمل مسالک الأفهام مى‌باشد، زیرا صاحب مدارک به منظور رفع این نقیصه به تألیف کتاب مدارک الأحکام در شرح قسمت عبادات شرایع الإسلام پرداخته است.
  
يكى از معدود كتب فقهى كه فقهاى شيعه در نقل اقوال بر آن اعتماد داشته‌اند كتاب مدارك الأحكام بوده كه اين خود نشانگر ارزش و اعتبار آن مى‌باشد. مؤلف علاوه بر كتاب مدارك كه شرح شرايع الإسلام مى‌باشد كتاب نهاية المرام را نيز در شرح مختصر النافع كه خلاصه شرايع الإسلام بوده و آن هم نيز تأليف محقق حلى مى‌باشد، نگاشته است.
+
در [[روضات الجنات (کتاب)|روضات الجنات]] این گونه آمده است: «و صاحب المدارک الذی هو فی تدارک مسائل جدّه الجلیل العلام فی شرح عبادات کتاب بشرایع الإسلام».<ref>روضات الجنات، ج ۷، ص ۴۵.</ref>
  
بايد توجه داشت كه كتاب ديگرى نيز به نام مدارك الأحكام (المدارك) وجود دارد كه مؤلف آن علامه حلى، حسن بن يوسف (م 726 ق) مى‌باشد كه كتاب طهارت آن چاپ شده است و در أعيان الشيعة اين گونه آمده است: منه أخذ صاحب المدارك اسم كتابه. (أعيان الشيعة، ج 5، ص 404)
+
صاحب مدارک در مقدمه کتاب پس از تعریف از مسالک الأفهام این گونه مى‌گوید: «غیر أنّه مسلک فی أوائله مسلک الاختصار، فیثبت رموز تلک الحال مستورة على حالها». و سپس مى‌گوید بعضى از برادران دینى از من خواسته‌اند تا آنچه را شهید ثانى به اجمال بیان کرده است توضیح دهم و پس از [[استخاره]] آنچه را که خداوند صلاح دانسته بود عمل کردم.
  
ترجمه، شرح، تعلیقات و... بر کتاب مدارك الأحكام از زمان نگارش مورد توجه فقهاى بزرگ شيعه واقع شده و حواشى و شروح زيادى بر آن نگاشته شده است كه به مهم‌ترين آنان اشاره مى‌شود.
+
یکى از معدود کتب فقهى که فقهاى [[شیعه|شیعه]] در نقل اقوال بر آن اعتماد داشته‌اند، کتاب مدارک الأحکام بوده که این خود نشانگر ارزش و اعتبار آن مى‌باشد. مؤلف علاوه بر کتاب مدارک که شرح شرایع الإسلام مى‌باشد، کتاب نهایة المرام را نیز در شرح مختصر النافع که خلاصه شرایع الإسلام بوده و آن هم نیز تألیف محقق حلى مى‌باشد، نگاشته است.
  
# حاشيه بر مدارك، تأليف على بن محمد طباطبايى صاحب رياض المسائل.
+
باید توجه داشت که کتاب دیگرى نیز به نام مدارک الأحکام (المدارک) وجود دارد که مؤلف آن [[علامه حلی|علامه حلى]]، حسن بن یوسف (م، ۷۲۶ ق) مى‌باشد که کتاب طهارت آن چاپ شده است و در [[اعیان الشیعه (کتاب)|أعیان الشیعه]] این گونه آمده است: «منه أخذ صاحب المدارک اسم کتابه».<ref>أعیان الشیعة، ج ۵، ص ۴۰۴.</ref>
# حاشيه بر قسمتى از طهارت كتاب مدارك الأحكام، تأليف سيد محمدجواد حسينى شقرائى صاحب مفتاح الكرامة.
 
# حاشيه وحيد بهبهانى، آقا محمدباقر بن محمد اكمل بهبهانى، حاشيه بر كتاب طهارت و صلاة و قسمتى از زكات.
 
# تدارك المدارك، تأليف محدث بحرانى، شيخ يوسف صاحب حدائق.
 
# صفوة المرام من مدارك الأحكام، تأليف سيد بشر بن محمد بن ثنوان.
 
# نهج الأنام إلى مدارك الأحكام في شرح شرايع الإسلام، تأليف شيخ قاسم بن محمد حارثى همدانى.
 
# حاشيه بر مدارك، تأليف سيد ابراهيم بن سلطان العلماء مرعشى آملى.
 
# حاشيه ملا عبداللّه بن محمد تونى، صاحب وافيه.
 
# حاشيه بر مدارك، تأليف آقا محمدعلى بن آقا باقر بهبهانى.
 
# حاشيه بر مدارك، تأليف ملا عزيزالله بن محمدتقى مجلسى، بزرگترين فرزند محمدتقى مجلسى.
 
# حاشيه بر مدارك، تأليف امير ابراهيم بن امير معصوم حسينى قزوينى.
 
# حاشيه بر مدارك، تأليف سيد على بن عزيزالله جزائرى خرم‌آبادى.
 
# حاشيه بر مدارك، تأليف ملا محمدامين بن محمد شريف استرآبادى.
 
# حاشيه بر مدارك، تأليف شيخ محمد بن حسن بن زين الدين مشهور به شيخ محمد سبط. درباره او گفته شده كه در خواب صاحب مدارك را ديده و او رضايت كامل خود را از اين حاشيه اعلام كرده است. (الذريعة، ج ص 196)
 
# حاشيه بر مدارك، تأليف ملا محمدتقى طبسى شاگرد آقا جمال خوانسارى در جلد 6 الذريعة از صفحه 196 تا 198 به نوزده حاشيه در مورد مدارك اشاره شده است.
 
  
==وضعیت نشر==
+
==حواشى و شروح کتاب==
 +
کتاب مدارک الأحکام، از زمان نگارش مورد توجه [[فقیه|فقهاى]] بزرگ [[شیعه]] واقع شده و حواشى و شروح زیادى بر آن نگاشته شده است. در جلد ۶ [[الذریعه الی تصانیف الشیعه|الذریعة]] از صفحه ۱۹۶ تا ۱۹۸ به نوزده حاشیه در مورد مدارک اشاره شده است. مهم‌ترین این شروح عبارتند از:
  
مدارک الاحکام توسط مؤسسه آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث در سال 1410 ق و در انتشارات مهر قم چاپ شده است.
+
#حاشیه بر مدارک، تألیف [[سید علی طباطبایی|على بن محمد طباطبایى]] صاحب [[ریاض المسائل (کتاب)|ریاض المسائل]].
 +
#حاشیه بر قسمتى از طهارت کتاب مدارک الأحکام، تألیف [[سید محمدجواد عاملی|سید محمدجواد حسینى شقرائى]] صاحب [[مفتاح الکرامه (کتاب)|مفتاح الکرامة]].
 +
#حاشیه [[وحید بهبهانی|وحید بهبهانى]]، آقا محمدباقر بن محمد اکمل بهبهانى، حاشیه بر کتاب طهارت و صلاة و قسمتى از زکات.
 +
#تدارک المدارک، تألیف [[شیخ یوسف بحرانی|شیخ یوسف بحرانى]]، صاحب حدائق.
 +
#صفوة المرام من مدارک الأحکام، تألیف سید بشر بن محمد بن ثنوان.
 +
#نهج الأنام إلى مدارک الأحکام فی شرح شرایع الإسلام، تألیف شیخ قاسم بن محمد حارثى همدانى.
 +
#حاشیه بر مدارک، تألیف سید ابراهیم بن سلطان العلماء مرعشى آملى.
 +
#حاشیه [[ملا عبدالله فاضل تونی|ملا عبداللّه بن محمد تونى]]، صاحب [[الوافیه فی اصول الفقه (کتاب)|وافیه]].
 +
#حاشیه بر مدارک، تألیف آقا محمدعلى بن آقا باقر بهبهانى.
 +
#حاشیه بر مدارک، تألیف ملا عزیزالله بن محمدتقى مجلسى، بزرگترین فرزند [[محمدتقی مجلسی|محمدتقى مجلسى]].
 +
#حاشیه بر مدارک، تألیف امیر ابراهیم بن امیر معصوم حسینى قزوینى.
 +
#حاشیه بر مدارک، تألیف سید على بن عزیزالله جزائرى خرم‌آبادى.
 +
#حاشیه بر مدارک، تألیف ملا [[محمدامین استرآبادی|محمدامین بن محمد شریف استرآبادى]].
 +
#حاشیه بر مدارک، تألیف شیخ محمد بن حسن بن زین الدین مشهور به شیخ محمد سبط. درباره او گفته شده که در خواب صاحب مدارک را دیده و او رضایت کامل خود را از این حاشیه اعلام کرده است.<ref>الذریعة، ج ۶، ص ۱۹۶.</ref>
 +
#حاشیه بر مدارک، تألیف ملا محمدتقى طبسى شاگرد [[آقا جمال خوانساری|آقا جمال خوانسارى]].
  
 +
==پانویس==
 +
<references />
 
==منابع==
 
==منابع==
  
* مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع فقه اهل بیت(2) [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی، معرفی کتاب "مدارک الاحکام"
+
*مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع فقه اهل بیت(۲) [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی، معرفی کتاب "مدارک الاحکام".
* کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری
+
*کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری.
  
 +
==متن کتاب==
 +
[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39066/مدارک-الأحکام-فی-شرح-عبادات-شرائع-الإسلام--محقق-حلی '''مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام''']
 +
{{فقه}}
 
[[رده:منابع فقهی]]
 
[[رده:منابع فقهی]]
 
[[رده:منابع فقه استدلالی]]
 
[[رده:منابع فقه استدلالی]]
{{فقه}}
 

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ نوامبر ۲۰۲۰، ساعت ۰۷:۰۲

«مدارک الاحکام فى شرح شرائع الاسلام»، اثر سید محمد موسوى عاملى (م، ۱۰۰۹ ق)، یکى از بهترین شروح کتاب «شرایع الإسلام» تألیف محقق حلى (م، ۶۷۶ ق) مى‌باشد. این کتاب از مهمترین کتب استدلالى فقهی است که مورد توجه و اعتماد علماى شیعه از زمان تألیف تا به حال بوده است.

۲۴۰px
نویسنده محمد بن‌ علی الموسوی العاملی
موضوع فقه شیعه
زبان عربی
تعداد جلد ۸
تحقیق‌ موسسه آل البیت (ع)

مدارک الأحکام فی شرح شرائع الإسلام

مؤلف

مولف این کتاب سید محمد بن على موسوى عاملى (م، ۱۰۰۹ ق) معروف به صاحب مدارک می باشد. وى از فقهاى بزرگ امامیه و نوه دخترى شهید ثانى است. صاحب مدارک با دایى خود صاحب معالم هم‌درس بود و از پدر خود و مقدس اردبیلى علم آموخت. از اساتید دیگر او سید نورالدین على (پدرش) و سید على بن حسین صائغ حسینى جزینى را می توان نام برد.

از او تألیفات علمى و ارزشمندى، از جمله مدارک الاحکام فى شرح شرائع الاسلام، شرح الروضة البهیة، حاشیه بر استبصار، حاشیه بر تهذیب الاحکام باقى مانده است.

بخش‌های کتاب

اولین دوره کتاب مدارک الأحکام در سه مجلد در مباحث عبادات نگاشته شده است.[۱] این کتاب از مبحث طهارت تا آخر مبحث حج را دربردارد.

کتاب موجود در ۸ مجلد چاپ شده است. در جلد اول مباحث تعریف طهارت، اقسام طهارت، انواع آب‌ها، مبطلات وضو، احکام تخلى، وضو، غسل، احکام جنابت، حیض و احکام آن و غسل حیض مطرح شده است.

در جلد دوم مباحث استحاضه، نفاس، احکام اموات، غسل میت، کفن پوشاندن، دفن کردن، غسل‌هاى مستحبى، تیمم، نجاسات و غسل مس میت آورده شده است.

در جلد سوم مباحث نمازهاى واجب و مستحب، تعداد رکعات آنها، وقت نماز، قبله، لباس و مکان نمازگزار، اذان و اقامه، افعال نماز و مبطلات نماز مطرح شده است.

جلد چهارم شامل مباحث نماز جمعه، نمازهاى عید فطر و عید غدیر، نماز خورشید گرفتگى، نماز اموات، احکام خلل در نماز، نماز قضا، نماز جماعت، احکام مساجد و نماز مسافر مى‌باشد.

در جلد پنجم مباحث تعریف زکات، واجبات زکات، (زکات حیوانات، طلا و نقره، غلات، مال التجارة)، کتاب خمس و انفال مطرح شده است.

جلد ششم شامل مباحث صوم، مبطلات روزه، مکروهات روزه، زمان روزه، روزه‌هاى صحیح، علائم ماه مبارک رمضان، شرایط روزه ماه مبارک رمضان، روزه قضا، روزه کفارات، اعتکاف، شرایط اعتکاف، اقسام اعتکاف، احکام اعتکاف و مبطلات اعتکاف مى‌باشد.

جلد هفتم شامل مباحث تعریف حج، شرایط وجوب حجة الاسلام، حج نذرى، نیابت، حج تمتع، حج افراد، حج قران، اقسام مواقیت، احکام مواقیت، مقدمات احرام، واجبات و احکام احرام، مستحبات و محرمات و مکروهات احرام، وقوف به عرفات، واجبات و احکام و مستحبات وقوف در عرفه، وقوف به مشعر (واجبات و احکام) مى‌باشد.

در جلد هشتم مباحث نزول به منىٰ و مناسک آن، صفات هدى، هدى قران، اضحیه، حلق و تقصیر، طواف (مقدمات، واجبات، احکام، مستحبات)، سعى، احکام منىٰ پس از برگشتن، احکام مدینه و مکه، احصاء و صد، احکام صید، موجبات ضمان، صید حرم، محظورات احرام، احکام عطر زدن، پوشیدن لباس دوخته شده، حلق، شعر، جدال، کندن درختان حرم و در آخر، کتاب عمره آورده شده است.

ارزش کتاب

از جمله ویژگی‌هاى این کتاب، استدلال محکم و اعتماد بر روایات معتبر مى‌باشد. مؤلف در این کتاب سعى کرده که روایات را به طور کامل و با دقت تمام نقل کند. لذا این کتاب از کتب معتبر در نقل روایات است.

همچنین کتاب «مدارک الأحکام» از بهترین کتاب‌هاى استدلالى فقهى و یکى از بهترین شروح شرایع الإسلام تألیف محقق حلى (م، ۶۷۶ ق) مى‌باشد. کتاب شرایع الإسلام از همان ابتداى تألیف، مورد توجه فقهاى عظام واقع شده و کتاب‌هاى ارزنده‌اى همچون «جواهر الکلام»، «مسالک الأفهام»، «مدارک الأحکام»، «مطالع الأنوار»، «دلائل الأحکام»، «مصباح الفقیه» در شرح آن نوشته شده است.

کتاب مسالک الأفهام شهید ثانى، زین الدین على بن احمد عاملى (م، ۹۶۶ ق) یکى از این شروح ارزنده است. قسمت عبادات شرایع الإسلام در این کتاب به صورت مختصر شرح داده شده است و کتاب مدارک الأحکام بمنزله مکمل مسالک الأفهام مى‌باشد، زیرا صاحب مدارک به منظور رفع این نقیصه به تألیف کتاب مدارک الأحکام در شرح قسمت عبادات شرایع الإسلام پرداخته است.

در روضات الجنات این گونه آمده است: «و صاحب المدارک الذی هو فی تدارک مسائل جدّه الجلیل العلام فی شرح عبادات کتاب بشرایع الإسلام».[۲]

صاحب مدارک در مقدمه کتاب پس از تعریف از مسالک الأفهام این گونه مى‌گوید: «غیر أنّه مسلک فی أوائله مسلک الاختصار، فیثبت رموز تلک الحال مستورة على حالها». و سپس مى‌گوید بعضى از برادران دینى از من خواسته‌اند تا آنچه را شهید ثانى به اجمال بیان کرده است توضیح دهم و پس از استخاره آنچه را که خداوند صلاح دانسته بود عمل کردم.

یکى از معدود کتب فقهى که فقهاى شیعه در نقل اقوال بر آن اعتماد داشته‌اند، کتاب مدارک الأحکام بوده که این خود نشانگر ارزش و اعتبار آن مى‌باشد. مؤلف علاوه بر کتاب مدارک که شرح شرایع الإسلام مى‌باشد، کتاب نهایة المرام را نیز در شرح مختصر النافع که خلاصه شرایع الإسلام بوده و آن هم نیز تألیف محقق حلى مى‌باشد، نگاشته است.

باید توجه داشت که کتاب دیگرى نیز به نام مدارک الأحکام (المدارک) وجود دارد که مؤلف آن علامه حلى، حسن بن یوسف (م، ۷۲۶ ق) مى‌باشد که کتاب طهارت آن چاپ شده است و در أعیان الشیعه این گونه آمده است: «منه أخذ صاحب المدارک اسم کتابه».[۳]

حواشى و شروح کتاب

کتاب مدارک الأحکام، از زمان نگارش مورد توجه فقهاى بزرگ شیعه واقع شده و حواشى و شروح زیادى بر آن نگاشته شده است. در جلد ۶ الذریعة از صفحه ۱۹۶ تا ۱۹۸ به نوزده حاشیه در مورد مدارک اشاره شده است. مهم‌ترین این شروح عبارتند از:

  1. حاشیه بر مدارک، تألیف على بن محمد طباطبایى صاحب ریاض المسائل.
  2. حاشیه بر قسمتى از طهارت کتاب مدارک الأحکام، تألیف سید محمدجواد حسینى شقرائى صاحب مفتاح الکرامة.
  3. حاشیه وحید بهبهانى، آقا محمدباقر بن محمد اکمل بهبهانى، حاشیه بر کتاب طهارت و صلاة و قسمتى از زکات.
  4. تدارک المدارک، تألیف شیخ یوسف بحرانى، صاحب حدائق.
  5. صفوة المرام من مدارک الأحکام، تألیف سید بشر بن محمد بن ثنوان.
  6. نهج الأنام إلى مدارک الأحکام فی شرح شرایع الإسلام، تألیف شیخ قاسم بن محمد حارثى همدانى.
  7. حاشیه بر مدارک، تألیف سید ابراهیم بن سلطان العلماء مرعشى آملى.
  8. حاشیه ملا عبداللّه بن محمد تونى، صاحب وافیه.
  9. حاشیه بر مدارک، تألیف آقا محمدعلى بن آقا باقر بهبهانى.
  10. حاشیه بر مدارک، تألیف ملا عزیزالله بن محمدتقى مجلسى، بزرگترین فرزند محمدتقى مجلسى.
  11. حاشیه بر مدارک، تألیف امیر ابراهیم بن امیر معصوم حسینى قزوینى.
  12. حاشیه بر مدارک، تألیف سید على بن عزیزالله جزائرى خرم‌آبادى.
  13. حاشیه بر مدارک، تألیف ملا محمدامین بن محمد شریف استرآبادى.
  14. حاشیه بر مدارک، تألیف شیخ محمد بن حسن بن زین الدین مشهور به شیخ محمد سبط. درباره او گفته شده که در خواب صاحب مدارک را دیده و او رضایت کامل خود را از این حاشیه اعلام کرده است.[۴]
  15. حاشیه بر مدارک، تألیف ملا محمدتقى طبسى شاگرد آقا جمال خوانسارى.

پانویس

  1. أمل الآمل، ج۱، ص۱۶۸.
  2. روضات الجنات، ج ۷، ص ۴۵.
  3. أعیان الشیعة، ج ۵، ص ۴۰۴.
  4. الذریعة، ج ۶، ص ۱۹۶.

منابع

  • مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع فقه اهل بیت(۲) [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی، معرفی کتاب "مدارک الاحکام".
  • کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری.

متن کتاب

مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام

فقه
کلیات: تاریخ فقه، ابواب فقه، احکام، اجتهاد، منابع اجتهاد در فقه شیعه، تقلید، اصول فقه، قواعد فقهی
منابع: عروة الوثقى، شرایع الاسلام، علل الشرائع، لمعه، جواهرالكلام، المكاسب المحرمه، مدارک الاحکام و ...
↓ رده ها ↓
فقه: فقیهان، منابع فقهی، اصطلاحات فقهی، آیات الاحکام، منابع اجتهاد در فقه شیعه، قواعد فقه
اصول فقه: اصول فقه، اصولیون، منابع اصول فقه، اصطلاحات اصول فقه
احکام: احکام، احکام عبادی، احکام اقتصادی، احکام خانواده، احکام روابط اجتماعی، احکام قضایی و جزایی، احکام اطعمه و اشربه، اصطلاحات احكام