منابع و پی نوشتهای ضعیف
جامعیت مقاله متوسط
مقاله بدون شناسه یا دارای شناسه ضعیف است
عنوان بندی متوسط
کیفیت پژوهش متوسط است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

صدقه: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(ویرایش)
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{متوسط}}
 
{{متوسط}}
==صدقه در لغت==
+
'''صدقه''' چیزى است که انسان از مال خود در راه رضای خدا به نیازمندان می دهد. صدقه به صورت [[واجب]] و [[مستحب]] بوده و در [[قرآن]] و [[حدیث|احادیث]] مورد تأکید فراوان قرار گرفته است.
 +
==تعریف صدقه==
  
'''قاموس قرآن:'''
+
در [[قاموس قرآن (کتاب)|قاموس قرآن]] آمده است: صدقه چیزى است که انسان از مال خود قربة الى اللّه می دهد. و آن اعمّ از [[زکات|زکات]] است؛ صدقه به [[واجب]] و [[استحباب|مستحب]] هر دو گفته می شود، ولى زکات فقط اسم واجب است: {{متن قرآن|«خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً ...»}}<ref>[[سوره توبه]]، ۱۰۳.</ref> درباره صدقه واجب است و {{متن قرآن|«هُوَ یقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ وَ یأْخُذُ الصَّدَقاتِ»}}<ref>سوره توبه، ۱۰۴.</ref> ظاهرا اعم از واجب و نداب است.<ref> قاموس قرآن، ج‌۴، ص: ۱۱۶ </ref>
  
صدقه): چيزى است كه انسان از مال خود قربة الى اللّه ميدهد. و آن اعمّ از زكوة است صدقه بواجب و مستحب هر دو گفته ميشود ولى زكوة فقط اسم واجب است (مجمع) {{متن قرآن|«خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً ...»}} توبه:
+
[[راغب اصفهانی]] می گوید: "صدقه" چیزی است که انسان آن را به قصد قربت از مالش خارج می‌کند، مثل [[زکات]]، ولی در اصل صدقه در امری است که شخص بدون آنکه مجبور باشد خود انجام دهد و زکات در امر واجب گفته می‌شود. و گاهی واجب هم صدقه گفته می شود در جایی که صدقه دهنده قصدش صدق در کردارش باشد.<ref> مفردات راغب، ص۴۸۰ </ref>
103. درباره صدقه واجب است {{متن قرآن|«هُوَ يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ وَ يَأْخُذُ الصَّدَقاتِ»}} توبه: 104. ظاهرا اعم از واجب و نداب است.<ref> قاموس قرآن، ج‌4، ص: 116 </ref>
 
 
 
'''مفردات راغب:'''
 
 
 
"صدقه" چيزي است كه انسان آن را به قصد قربت از مالش خارج مي‌كند مثل [[زكات]]، ولي در اصل [[صدقه]] در امری است که شخص بدون آنکه مجبور باشد خود انجام دهد و زكات در امر واجب گفته مي‌شود. و گاهی واجب هم صدقه گفته می شود در جایی که صدقه دهنده قصدش صدق در کردارش باشد. <ref> مفردات راغب، ص480 </ref>
 
 
 
'''نثر طوبی:'''
 
 
 
صدقه مالی است که به قصد قربت در راه خدا دهند خواه به فقیر یا به غنی، واجب باشد مانند زکات و کفارات یا مستحب باشد.<ref> نثر طوبی، علامه شعرانی، ج1، ص 38 </ref>  
 
  
 +
و [[علامه شعرانی]] در تعریف صدقه گوید: صدقه مالی است که به قصد قربت در راه [[الله|خدا]] دهند خواه به فقیر یا به غنی، واجب باشد مانند زکات و [[کفاره|کفارات]] یا مستحب باشد.<ref> نثر طوبی، علامه شعرانی، ج۱، ص ۳۸ </ref>
 
==انواع صدقه==
 
==انواع صدقه==
 
صدقات دو دسته‌اند:
 
صدقات دو دسته‌اند:
  
# صدقه واجب: یعنی بخشي از اموال شخصي كه با شرايطي خاص به افرادي مخصوصي داده مي‌شود؛ از جمله زكات، خمس و فطريه.
+
#صدقه واجب: یعنی بخشی از اموال شخصی که با شرایطی خاص به افرادی مخصوصی داده می‌شود؛ از جمله [[زکات|زکات]]، [[خمس]] و [[فطریه|فطریه]].
# صدقه مستحب: اندازه خاصي ندارد و انسان مي‌تواند هر مقدار از مالش را كه بخواهد در راه خدا به فقرا و نيازمندان ببخشد.<ref> طباطبائي، سيد محمدحسين؛ تفسير الميزان، مركز نشر و توزيع كتاب، قم، ج ص 40.</ref>
+
#صدقه مستحب: اندازه خاصی ندارد و انسان می‌تواند هر مقدار از مالش را که بخواهد در راه خدا به فقرا و نیازمندان ببخشد.<ref> طباطبائی، سید محمدحسین؛ تفسیر المیزان، مرکز نشر و توزیع کتاب، قم، ج ۲، ص ۴۰.</ref> آیه {{متن قرآن|«وَآتُوا حَقَّهُ یوْمَ حَصَادِهِ»}}؛<ref>[[سوره انعام]]، ۱۳۴.</ref> حق کشت و میوه را بدهید روز چیدن و درو کردن، اشاره به صدقه مستحبی دارد. چرا که این [[سوره های مکی و مدنی|سوره مکی]] است و زکوة واجب در [[مدینه]] مستقر گشت. این حق به هر گونه زرع و میوه تعلق می گیرد.<ref>  نگاه کنید: نثر طوبی، علامه شعرانی، انتشارات اسلامیه، ج۱، ص ۳۸ </ref>
 
 
آیه {{متن قرآن|«وَآتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ»}}(سوره انعام/آیه 134)؛ حق کشت و میوه را بدهید روز چیدن و درو کردن اشاره به صدقه مستحبی دارد. چرا که این سوره مکی است زکوة واجب در مدینه مستقر گشت این حق به هر گونه زرع و میوه تعلق می گیرد.<ref>  نگاه کنید: نثر طوبی، علامه شعرانی، انتشارات اسلامیه، ج1، ص 38 </ref>
 
  
 
==اهمیت صدقه==
 
==اهمیت صدقه==
  
در [[سوره بقره]] آيه 104 مي‌خوانيم؛ {{متن قرآن|«ألَم يَعلَمُوا أنَّ الله هُوَ يَقبِلُ التُوبَة عَنْ عباده و يأخُذُ الصَّدَقات»}}؛ آيا نمي‌دانستند كه فقط خداوند [[توبه]] را از بندگانش مي‌پذيرد و [[صدقات]] را مي‌گيرد و خداوند توبه پذير و مهربان است.
+
در [[سوره بقره]] آیه ۱۰۴ می‌خوانیم؛ {{متن قرآن|«ألَم یعلَمُوا أنَّ الله هُوَ یقبِلُ التُوبَة عَنْ عباده و یأخُذُ الصَّدَقات»}}؛ آیا نمی‌دانستند که فقط خداوند [[توبه]] را از بندگانش می‌پذیرد و [[صدقات]] را می‌گیرد و خداوند توبه پذیر و مهربان است.
  
سخن از بندگان نيازمندي است كه به اجازه و فرمان الهي، اين گونه كمك‌ها را مي‌پذيرند در حقيقت نمايندگان پروردگارند و به اين ترتيب دست آنها نيز دست خداست، اين تعبير يكي از لطيف ترين تعبيراتي است كه عظمت و شكوه اين حكم اسلامي را مجسم مي‌سازد و علاوه بر تشويق اين فريضه الهي هشدار مي‌دهد که در پرداخت [[زكات]] و صدقات نهايت ادب و احترام را به خرج دهند، چرا كه گيرنده خدا است.
+
سخن از بندگان نیازمندی است که به اجازه و فرمان الهی، این گونه کمک‌ها را می‌پذیرند، در حقیقت نمایندگان پروردگارند و به این ترتیب دست آنها نیز دست خداست. این تعبیر یکی از لطیف ترین تعبیراتی است که عظمت و شکوه این حکم [[اسلام|اسلامی]] را مجسم می‌سازد و علاوه بر تشویق این فریضه الهی، هشدار می‌دهد که در پرداخت [[زکات]] و صدقات نهایت [[ادب]] و [[احترام]] را به خرج دهند، چرا که گیرنده خدا است. اما با توجه به آیات و روایات متعدد، باز هم کسانی هستند که به هنگام کمک مالی جزئی به برادران و خواهران نیازمند خود، آنها را تحقیر کرده و یا با خشونت و بی اعتنائی با آنها رفتار می‌کنند.<ref>مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران، سال ۸۶، ج ۸، چاپ ۳، ص ۱۵۶.</ref>
  
در روايتي از [[امام سجاد]] علیه السلام مي‌خوانيم: {{متن قرآن|«إنَّ الصَّدَقَة لاتَقَع في يَدِ العَبدِ حتّي تَقَعُ في يَدِ الرَّب»}}؛ صدقه در دست بنده قرار نمي‌گيرد مگر اين كه قبلاً در دست خدا قرار گيرد.
+
در روایتی از [[امام سجاد]] علیه السلام می‌خوانیم: «إنَّ الصَّدَقَة لا تَقَع فی یدِ العَبدِ حتّی تَقَعُ فی یدِ الرَّب»؛ صدقه در دست بنده قرار نمی‌گیرد مگر این که قبلاً در دست خدا قرار گیرد.
  
با توجه به آيات و روايات متعدد، باز هم كساني هستند كه به هنگام كمك مالي جزئي به برادران و خواهران نيازمند خود آنها را تحقير كرده و يا با خشونت و بي اعتنائي با آنها رفتار مي‌كنند.<ref>مكارم شيرازي، ناصر؛ تفسير نمونه، دارالكتب الاسلاميه، تهران، سال 86، ج 8، چاپ 3، ص 156.</ref>  
+
صدقه عامل پاکی فرد و جامعه: {{متن قرآن|«خُذْ مِنْ أمْوالِهِم صَدَقة تُطَهِّرُهُم وَ تُزَّکیهم بِها...»}}<ref>توبه، ۱۰۳.</ref>
 +
«از اموال آنها صدقه‌ای (به عنوان زکات بگیر) تا به وسیله آن، آنها را پاک سازی و پرورش دهی و (به هنگام گرفتن زکات) به آنها دعا کن که دعای تو مایۀ آرامش آنهاست و خداوند شنوا و داناست.»
  
 +
در این آیه اشاره به یکی از [[احکام شرعی|احکام]] مهم اسلامی یعنی مسأله زکات به عنوان یک قانون کلی شده است و خداوند در ابتدای این آیه چنین به [[پیامبر اسلام|پیامبر]] (ص) دستور می‌دهد: از اموال آنها صدقه‌ای بگیر و در ادامه به دو قسمت، فلسفۀ اخلاقی روانی و اجتماعی زکات اشاره کرده و می‌فرماید؛ تو با این کار آنها را پاک می‌کنی و نموّ می‌دهی، آنها را از رذائل اخلاقی، از دنیا پرستی و [[بخل]] و امساک پاک می‌کنی و نهال نوع دوستی [[سخاوت]] و توجه به حقوق دیگران را در آنها پرورش می‌دهی.
 +
از این گذشته، مفاسد و آلودگی‌هائی که در جامعه به خاطر فقر و فاصله طبقاتی به وجود می‌آید با انجام این فریضۀ الهی بر می‌چینی و صحنه اجتماع را از این آلودگی‌ها پاک می‌سازی و نیز همبستگی اجتماعی و نموّ و پیشرفت اقتصادی را در سایۀ این گونه برنامه‌ها تأمین می‌نمائی.<ref> همان، ص ۱۵۳. </ref>
 
==مصارف صدقه==
 
==مصارف صدقه==
  
{{متن قرآن|«إنّما الصَّدَقاتُ لِلْفُقَرا والمَساكينَ والعامِلينَ و...»}}؛ این آیه به روشني مصارف واقعي صدقه را بيان كرده و به تمام توقعات بي جا پايان مي‌دهد و آن را در هشت مصرف خلاصه مي‌كند:
+
{{متن قرآن|«إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ»}}؛<ref>سوره توبه، 60. </ref> این [[آیه]] به روشنی مصارف واقعی صدقه را بیان کرده و به تمام توقعات بی جا پایان می‌دهد و آن را در هشت مصرف خلاصه می‌کند:
  
# فقرا
+
#فقرا
# مساكين
+
#مساکین
# عاملان و جمع آوري كنندگان زكات که آنچه به آنها داده مي‌شود در حقيقت به منزله مزد و اُجرت آنها است.
+
#عاملان و جمع آوری کنندگان زکات که آنچه به آنها داده می‌شود در حقیقت به منزله مزد و اُجرت آنها است.
# «مُؤلِفَة قلوبُهُم» يعني كساني كه انگيزه معنوي نيرومندي براي پيشبرد اهداف اسلامي ندارند و با تشويق مالي مي‌توان تأليف قلب و جلب محبت آنان را نمود.
+
#«مُؤلِفَة قلوبُهُم» یعنی کسانی که انگیزه معنوی نیرومندی برای پیشبرد اهداف اسلامی ندارند و با تشویق مالی می‌توان تألیف قلب و جلب محبت آنان را نمود.
# براي آزادساختن بردگان.
+
#برای آزادساختن بردگان.
# براي اداء دين بدهكاران و آنها كه بدون جرم و تقصير زير بار بدهكاري‌ مانده و از اداي آن عاجز شده‌اند.
+
#برای اداء دین بدهکاران و آنها که بدون جرم و تقصیر زیر بار بدهکاری‌ مانده و از ادای آن عاجز شده‌اند.
# مصرف در راه خدا و منظور آن، تمام راه‌هايي است كه بر گسترش وتقويت آئين الهي منتهي شود.
+
#مصرف در راه خدا و منظور آن، تمام راه‌هایی است که بر گسترش وتقویت آئین الهی منتهی شود.
# «وَابنِ سَبيلْ» و كمك به واماندگان در راه، مسافراني كه بخاطر علتي در راه مانده و زاد و توشه كافي براي رسيدن به مقصد ندارند.<ref> همان، ج ص 13.</ref>
+
#«ابن سَبیلْ»، کمک به واماندگان در راه، مسافرانی که بخاطر علتی در راه مانده و زاد و توشه کافی برای رسیدن به مقصد ندارند.<ref> همان، ج ۸، ص ۱۳.</ref>
  
==صدقه عامل پاكي فرد و جامعه==
+
==شرایط صدقه==
 
 
{{متن قرآن|«خُذْ مِنْ أمْوالِهِم صَدَقة تُطَهِّرُهُم وَ تُزَّكيهم بِها...»}}(توبه/ 103)
 
«از اموال آنها صدقه‌اي (به عنوان زكات بگير تا به وسيله آن، آنها را پاك سازي و پرورش دهي و (به  هنگام گرفتن زكات) به آنها دعا كن كه دعاي تو مايۀ آرامش آنهاست و خداوند شنوا و داناست.»
 
 
در اين آيه اشاره به يكي از احكام مهم اسلامي يعني مسأله زكات به عنوان يك قانون كلي شده است و خداوند در ابتداي اين آيه چنين به پيامبر (ص) دستور مي‌دهد؛ از اموال آنها صدقه‌اي بگير و در ادامه به دو قسمت، فلسفۀ اخلاقي رواني و اجتماعي زكات اشاره كرده و مي‌فرمايد؛ تو با اين كار آنها را پاك مي‌كني و نموّ مي‌دهي، آنها را از رذائل اخلاقي، از دنيا پرستي و بخل و امساك پاك مي‌كني و نهال نوع دوستي سخاوت و توجه به حقوق ديگران را در آنها پرورش مي‌دهي.
 
از اين گذشته مفاسد و آلودگي‌هائي كه در جامعه به خاطر فقر و فاصله طبقاتي به وجود مي‌آيد با انجام اين فريضۀ الهي بر مي‌چيني و صحنه اجتماع را از اين آلودگي‌ها پاك مي‌سازي و نيز همبستگي اجتماعي و نموّ و پيشرفت اقتصادي را در سايۀ اين گونه برنامه‌ها تأمين مي‌نمائي.<ref> همان، ، ص 153 </ref>
 
  
== شرايط صدقه ==
+
آن گونه که از سخنان [[معصوم|معصومین]] (علیهم السلام) و آیات [[قرآن|قرآن کریم]] استفاده می‌شود، صدقه دارای شرایطی می‌باشد از جمله:
  
آن گونه كه از سخنان معصومين (ع) و آيات قرآن كريم استفاده مي‌شود صدقه داراي شرایطی مي‌باشد از جمله؛
+
۱- قبل از هر چیز، صدقه باید از اموال [[حلال]] و خوب و سالم باشد.
1-     قبل از هر چيز، صدقه بايد از اموال حلال و خوب و سالم باشد.
+
{{متن قرآن|«یا أیها الَّذینَ آمَنُوا أنْفِقُوا مِنْ طَیباتِ ما کسَبْتُمْ وَ...»}}
{{متن قرآن|«يا أيُّها الَّذينَ آمَنُوا أنْفِقُوا مِنْ طَيّباتِ ما كَسَبْتُمْ وَ...»}}
+
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! از قسمت‌های پاکیزه اموالی که (از طریق تجارت حلال) به دست آوردید، و از آن چه از زمین برای شما خارج ساخته‌ایم انفاق کنید!»<ref>  همان، [[سوره بقره]]، ۲۶۷. </ref>
«اي كساني كه ايمان آورده‌ايد ! از قسمت‌هاي پاكيزه اموالي كه (از طريق تجارت حلال) به دست آورديد، و از آن چه از زمين براي شما خارج ساخته‌ايم انفاق كنيد!»<ref>  همان، سوره بقره/ 267 </ref>
 
 
   
 
   
2-   بهتر است كه صدقه و انفاق مخفي باشد.
+
۲- بهتر است که صدقه و [[انفاق]] مخفی باشد.
{{متن قرآن|«وَاِنْ تُخْفُوها وَ تُؤتُوها الفُقَراءَ فَهُوَ خَرٌ لَكُمْ »}}
+
{{متن قرآن|«وَاِنْ تُخْفُوها وَ تُؤتُوها الفُقَراءَ فَهُوَ خَرٌ لَکمْ »}}
«هر گاه آنها را مخفي ساخته و به نيازمندان بدهيد براي شما بهتر است.»<ref> همان، سوره بقره/ 271 </ref>
+
«هر گاه آنها را مخفی ساخته و به نیازمندان بدهید برای شما بهتر است.»<ref> همان، سوره بقره، ۲۷۱. </ref>
 
   
 
   
3-   اين كه صدقه و انفاق همراه با آزار و منّت نباشد.
+
۳- این که صدقه و انفاق همراه با آزار و منّت نباشد.
{{متن قرآن|«يا أيُّها الَّذينَ آمَنُوا لاتُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالمَنِّ و...»}}
+
{{متن قرآن|«یا أیها الَّذینَ آمَنُوا لاتُبْطِلُوا صَدَقاتِکمْ بِالمَنِّ و...»}}
« اي كساني كه ايمان آورده‌ايد! بخشش‌هاي خود را با منّت و آزار باطل نسازيد همانند كسي كه مال خود را براي نشان دادن به مردم، انفاق مي‌كند، و به خدا و روز رستاخيز، ايمان نمي‌آورد...»<ref>  همان/ 264 </ref>
+
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بخشش‌های خود را با منّت و آزار باطل نسازید همانند کسی که مال خود را برای نشان دادن به مردم، انفاق می‌کند، و به خدا و روز رستاخیز، ایمان نمی‌آورد...».<ref>  همان/ ۲۶۴. </ref>
  
4-   انفاق و صدقه بايد توأم با اخلاص و خلوص نيت باشد.
+
۴- انفاق و صدقه باید توأم با [[اخلاص]] و خلوص [[نیت|نیت]] باشد.
{{متن قرآن|«يُنْفِقُونَ أموالَهُمْ ابتِغاءَ مَرضاتِ اللهِ»}}
+
{{متن قرآن|«ینْفِقُونَ أموالَهُمْ ابتِغاءَ مَرضاتِ اللهِ»}}
«كساني كه اموالشان را براي جلب خوشنودي خدا انفاق مي‌كنند»<ref> همان/ 265 </ref>
+
«کسانی که اموالشان را برای جلب خوشنودی خدا انفاق می‌کنند».<ref> همان/ ۲۶۵. </ref>
 
   
 
   
5-   انفاق و صدقه از اموالي باشد كه آنها را دوست داریم و مورد علاقه ماست.
+
۵- انفاق و صدقه از اموالی باشد که آنها را دوست داریم و مورد علاقه ماست.
{{متن قرآن|«لَنْ تَنالُوا البِرَّ حَتّي تُنْفِقُوا مِمّا تُحِبُّونَ...»}}
+
{{متن قرآن|«لَنْ تَنالُوا البِرَّ حَتّی تُنْفِقُوا مِمّا تُحِبُّونَ...»}}
«هرگز به (حقيقت) نيكوكاري نمي‌رسيد مگر اين كه از آن چه دوست مي‌داريد (در راه خدا) انفاق كنيد،...»<ref> همان، آل عمران/ 92 </ref>
+
«هرگز به (حقیقت) نیکوکاری نمی‌رسید مگر این که از آن چه دوست می‌دارید (در راه خدا) انفاق کنید،...».<ref> همان، [[آل عمران]]، ۹۲. </ref>
 
   
 
   
6-   این كه انفاق كننده هرگز خود را مالك حقيقي تصور نكرده، بلكه خود راواسطه بین خدا و خلق بداند.
+
۶- این که انفاق کننده هرگز خود را مالک حقیقی تصور نکرده، بلکه خود را واسطه بین خدا و خلق بداند.
{{متن قرآن|«وَأنْفِقُوا مِنّا جَعَلَكُمْ مَسْتَخْلِفْني فِيهِ »}}
+
{{متن قرآن|«وَأنْفِقُوا مِنّا جَعَلَکمْ مَسْتَخْلِفْنی فِیهِ »}}
«انفاق كنيد از آنچه خداوند شما را نماينده خود در آن قرار داده است.»<ref> همان، سوره حديد/ 77 </ref>
+
«انفاق کنید از آنچه خداوند شما را نماینده خود در آن قرار داده است».<ref> همان، [[سوره حدید|سوره حدید]]، ۷۷. </ref>
 
   
 
   
== پانویس ==
+
==پانویس==
<references/>
+
<references />
 +
 
 +
==منابع==
  
== منابع ==
+
*یوسف عاصم آبادی، صدقه، [http://www.pajoohe.ir دانشنامه پژوهه]، تاریخ بازیابی : ۲۴ آبان ۱۳۹۱.
*یوسف عاصم آبادی، صدقه،[http://www.pajoohe.ir دانشنامه پژوهه]، تاریخ بازیابی : 24 آبان 1391.
 
  
*قاموس قرآن، سيد على اكبر قرشى، دار الكتب الإسلامية، تهران‌، 1371 ش‌، چاپ ششم‌
+
*قاموس قرآن، سید على اکبر قرشى، دار الکتب الإسلامیة، تهران‌، ۱۳۷۱ ش‌، چاپ ششم‌.
  
*المفردات، راغب اصفهاني، حسين بن محمد؛ دارالعلم الدار الشامية،دمشق، 1412 ق‌،چاپ اول، ص480
+
*المفردات، راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ دارالعلم الدار الشامیة، دمشق، ۱۴۱۲ ق‌،چاپ اول، ص۴۸۰.
  
*
+
==برای مطالعه بیشتر==
==منابع برای مطالعه بیشتر==
 
  
[http://www.razemandegari.com/category/%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C/%D8%B5%D8%AF%D9%82%D9%87 سایت راز ماندگاری، صدقه].
+
[http://www.razemandegari.com/category/%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C/%D8%B5%D8%AF%D9%82%D9%87 سایت راز ماندگاری، صدقه]
[[رده:اخلاق اجتماعی پسندیده]]
 
[[رده:واژگان قرآنی]]
 
[[رده: مقاله های مهم]]
 
 
{{سنجش کیفی
 
{{سنجش کیفی
 
|سنجش=شده
 
|سنجش=شده
سطر ۱۱۱: سطر ۹۵:
 
|رده= دارد
 
|رده= دارد
 
}}
 
}}
 +
[[رده:اخلاق اجتماعی پسندیده]]
 +
[[رده:واژگان قرآنی]]
 +
[[رده: مقاله های مهم]]

نسخهٔ ‏۱۵ ژوئن ۲۰۲۰، ساعت ۱۲:۰۰

صدقه چیزى است که انسان از مال خود در راه رضای خدا به نیازمندان می دهد. صدقه به صورت واجب و مستحب بوده و در قرآن و احادیث مورد تأکید فراوان قرار گرفته است.

تعریف صدقه

در قاموس قرآن آمده است: صدقه چیزى است که انسان از مال خود قربة الى اللّه می دهد. و آن اعمّ از زکات است؛ صدقه به واجب و مستحب هر دو گفته می شود، ولى زکات فقط اسم واجب است: «خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً ...»[۱] درباره صدقه واجب است و «هُوَ یقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ وَ یأْخُذُ الصَّدَقاتِ»[۲] ظاهرا اعم از واجب و نداب است.[۳]

راغب اصفهانی می گوید: "صدقه" چیزی است که انسان آن را به قصد قربت از مالش خارج می‌کند، مثل زکات، ولی در اصل صدقه در امری است که شخص بدون آنکه مجبور باشد خود انجام دهد و زکات در امر واجب گفته می‌شود. و گاهی واجب هم صدقه گفته می شود در جایی که صدقه دهنده قصدش صدق در کردارش باشد.[۴]

و علامه شعرانی در تعریف صدقه گوید: صدقه مالی است که به قصد قربت در راه خدا دهند خواه به فقیر یا به غنی، واجب باشد مانند زکات و کفارات یا مستحب باشد.[۵]

انواع صدقه

صدقات دو دسته‌اند:

  1. صدقه واجب: یعنی بخشی از اموال شخصی که با شرایطی خاص به افرادی مخصوصی داده می‌شود؛ از جمله زکات، خمس و فطریه.
  2. صدقه مستحب: اندازه خاصی ندارد و انسان می‌تواند هر مقدار از مالش را که بخواهد در راه خدا به فقرا و نیازمندان ببخشد.[۶] آیه «وَآتُوا حَقَّهُ یوْمَ حَصَادِهِ»؛[۷] حق کشت و میوه را بدهید روز چیدن و درو کردن، اشاره به صدقه مستحبی دارد. چرا که این سوره مکی است و زکوة واجب در مدینه مستقر گشت. این حق به هر گونه زرع و میوه تعلق می گیرد.[۸]

اهمیت صدقه

در سوره بقره آیه ۱۰۴ می‌خوانیم؛ «ألَم یعلَمُوا أنَّ الله هُوَ یقبِلُ التُوبَة عَنْ عباده و یأخُذُ الصَّدَقات»؛ آیا نمی‌دانستند که فقط خداوند توبه را از بندگانش می‌پذیرد و صدقات را می‌گیرد و خداوند توبه پذیر و مهربان است.

سخن از بندگان نیازمندی است که به اجازه و فرمان الهی، این گونه کمک‌ها را می‌پذیرند، در حقیقت نمایندگان پروردگارند و به این ترتیب دست آنها نیز دست خداست. این تعبیر یکی از لطیف ترین تعبیراتی است که عظمت و شکوه این حکم اسلامی را مجسم می‌سازد و علاوه بر تشویق این فریضه الهی، هشدار می‌دهد که در پرداخت زکات و صدقات نهایت ادب و احترام را به خرج دهند، چرا که گیرنده خدا است. اما با توجه به آیات و روایات متعدد، باز هم کسانی هستند که به هنگام کمک مالی جزئی به برادران و خواهران نیازمند خود، آنها را تحقیر کرده و یا با خشونت و بی اعتنائی با آنها رفتار می‌کنند.[۹]

در روایتی از امام سجاد علیه السلام می‌خوانیم: «إنَّ الصَّدَقَة لا تَقَع فی یدِ العَبدِ حتّی تَقَعُ فی یدِ الرَّب»؛ صدقه در دست بنده قرار نمی‌گیرد مگر این که قبلاً در دست خدا قرار گیرد.

صدقه عامل پاکی فرد و جامعه: «خُذْ مِنْ أمْوالِهِم صَدَقة تُطَهِّرُهُم وَ تُزَّکیهم بِها...»[۱۰] «از اموال آنها صدقه‌ای (به عنوان زکات بگیر) تا به وسیله آن، آنها را پاک سازی و پرورش دهی و (به هنگام گرفتن زکات) به آنها دعا کن که دعای تو مایۀ آرامش آنهاست و خداوند شنوا و داناست.»

در این آیه اشاره به یکی از احکام مهم اسلامی یعنی مسأله زکات به عنوان یک قانون کلی شده است و خداوند در ابتدای این آیه چنین به پیامبر (ص) دستور می‌دهد: از اموال آنها صدقه‌ای بگیر و در ادامه به دو قسمت، فلسفۀ اخلاقی روانی و اجتماعی زکات اشاره کرده و می‌فرماید؛ تو با این کار آنها را پاک می‌کنی و نموّ می‌دهی، آنها را از رذائل اخلاقی، از دنیا پرستی و بخل و امساک پاک می‌کنی و نهال نوع دوستی سخاوت و توجه به حقوق دیگران را در آنها پرورش می‌دهی. از این گذشته، مفاسد و آلودگی‌هائی که در جامعه به خاطر فقر و فاصله طبقاتی به وجود می‌آید با انجام این فریضۀ الهی بر می‌چینی و صحنه اجتماع را از این آلودگی‌ها پاک می‌سازی و نیز همبستگی اجتماعی و نموّ و پیشرفت اقتصادی را در سایۀ این گونه برنامه‌ها تأمین می‌نمائی.[۱۱]

مصارف صدقه

«إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ»؛[۱۲] این آیه به روشنی مصارف واقعی صدقه را بیان کرده و به تمام توقعات بی جا پایان می‌دهد و آن را در هشت مصرف خلاصه می‌کند:

  1. فقرا
  2. مساکین
  3. عاملان و جمع آوری کنندگان زکات که آنچه به آنها داده می‌شود در حقیقت به منزله مزد و اُجرت آنها است.
  4. «مُؤلِفَة قلوبُهُم» یعنی کسانی که انگیزه معنوی نیرومندی برای پیشبرد اهداف اسلامی ندارند و با تشویق مالی می‌توان تألیف قلب و جلب محبت آنان را نمود.
  5. برای آزادساختن بردگان.
  6. برای اداء دین بدهکاران و آنها که بدون جرم و تقصیر زیر بار بدهکاری‌ مانده و از ادای آن عاجز شده‌اند.
  7. مصرف در راه خدا و منظور آن، تمام راه‌هایی است که بر گسترش وتقویت آئین الهی منتهی شود.
  8. «ابن سَبیلْ»، کمک به واماندگان در راه، مسافرانی که بخاطر علتی در راه مانده و زاد و توشه کافی برای رسیدن به مقصد ندارند.[۱۳]

شرایط صدقه

آن گونه که از سخنان معصومین (علیهم السلام) و آیات قرآن کریم استفاده می‌شود، صدقه دارای شرایطی می‌باشد از جمله:

۱- قبل از هر چیز، صدقه باید از اموال حلال و خوب و سالم باشد. «یا أیها الَّذینَ آمَنُوا أنْفِقُوا مِنْ طَیباتِ ما کسَبْتُمْ وَ...» «ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! از قسمت‌های پاکیزه اموالی که (از طریق تجارت حلال) به دست آوردید، و از آن چه از زمین برای شما خارج ساخته‌ایم انفاق کنید!»[۱۴]

۲- بهتر است که صدقه و انفاق مخفی باشد. «وَاِنْ تُخْفُوها وَ تُؤتُوها الفُقَراءَ فَهُوَ خَرٌ لَکمْ » «هر گاه آنها را مخفی ساخته و به نیازمندان بدهید برای شما بهتر است.»[۱۵]

۳- این که صدقه و انفاق همراه با آزار و منّت نباشد. «یا أیها الَّذینَ آمَنُوا لاتُبْطِلُوا صَدَقاتِکمْ بِالمَنِّ و...» «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بخشش‌های خود را با منّت و آزار باطل نسازید همانند کسی که مال خود را برای نشان دادن به مردم، انفاق می‌کند، و به خدا و روز رستاخیز، ایمان نمی‌آورد...».[۱۶]

۴- انفاق و صدقه باید توأم با اخلاص و خلوص نیت باشد. «ینْفِقُونَ أموالَهُمْ ابتِغاءَ مَرضاتِ اللهِ» «کسانی که اموالشان را برای جلب خوشنودی خدا انفاق می‌کنند».[۱۷]

۵- انفاق و صدقه از اموالی باشد که آنها را دوست داریم و مورد علاقه ماست. «لَنْ تَنالُوا البِرَّ حَتّی تُنْفِقُوا مِمّا تُحِبُّونَ...» «هرگز به (حقیقت) نیکوکاری نمی‌رسید مگر این که از آن چه دوست می‌دارید (در راه خدا) انفاق کنید،...».[۱۸]

۶- این که انفاق کننده هرگز خود را مالک حقیقی تصور نکرده، بلکه خود را واسطه بین خدا و خلق بداند. «وَأنْفِقُوا مِنّا جَعَلَکمْ مَسْتَخْلِفْنی فِیهِ » «انفاق کنید از آنچه خداوند شما را نماینده خود در آن قرار داده است».[۱۹]

پانویس

  1. سوره توبه، ۱۰۳.
  2. سوره توبه، ۱۰۴.
  3. قاموس قرآن، ج‌۴، ص: ۱۱۶
  4. مفردات راغب، ص۴۸۰
  5. نثر طوبی، علامه شعرانی، ج۱، ص ۳۸
  6. طباطبائی، سید محمدحسین؛ تفسیر المیزان، مرکز نشر و توزیع کتاب، قم، ج ۲، ص ۴۰.
  7. سوره انعام، ۱۳۴.
  8. نگاه کنید: نثر طوبی، علامه شعرانی، انتشارات اسلامیه، ج۱، ص ۳۸
  9. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران، سال ۸۶، ج ۸، چاپ ۳، ص ۱۵۶.
  10. توبه، ۱۰۳.
  11. همان، ص ۱۵۳.
  12. سوره توبه، 60.
  13. همان، ج ۸، ص ۱۳.
  14. همان، سوره بقره، ۲۶۷.
  15. همان، سوره بقره، ۲۷۱.
  16. همان/ ۲۶۴.
  17. همان/ ۲۶۵.
  18. همان، آل عمران، ۹۲.
  19. همان، سوره حدید، ۷۷.

منابع

  • قاموس قرآن، سید على اکبر قرشى، دار الکتب الإسلامیة، تهران‌، ۱۳۷۱ ش‌، چاپ ششم‌.
  • المفردات، راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ دارالعلم الدار الشامیة، دمشق، ۱۴۱۲ ق‌،چاپ اول، ص۴۸۰.

برای مطالعه بیشتر

سایت راز ماندگاری، صدقه