سوره های مکی

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو

هر سوره ای که پیش از هجرت نازل شده مکی و هر سوره ای که پس از هجرت نازل شده است مدنی بشمار می رود، خواه در مدینه نازل شده باشد خواه در سفرها. و حتی در مکه در سفر حج یا عمره یا پس از فتح، چون پس از هجرت بوده است، مدنی محسوب می شود.

ملاک های شناخت سوره های مکی و مدنی

برای دستیابی به مکی یا مدنی بودن آیات و سور سه شیوه وجود دارد: نقلی، قیاسی، اجتهادی.

روش نقلی

در این روش با تکیه بر نقل صحیح و بهره گیری از روایات صحابه و تابعین مورد اعتماد، به تشخیص مکی یا مدنی بودن آیات و سور می پردازند. روایاتی که می توان از آنها بهره برد چهار دسته هستند:

روایات ترتیب نزول، روایات اسباب نزول، روایات مکی و مدنی، روایات سیره نبوی(ص).

روش قیاسی

عالمان گذشته ضوابطی از متن خود قرآن وضع کردند تا به شکلی اجمالی سوره های مکی و مدنی را از هم تشخیص دهند. این ضوابط گاه نتیجه توجه به ویژگیهای دو دوره مکه و مدینه است و گاه حاصل مقایسه و تامل در سوری است که روایات از پیش مکی یا مدنی بودن آنها را بدون اختلاف تعیین کرده اند.

ضوابط سوره های مکی

1.هر سوره ای که در آن عبارت «یا ایها الناس» باشد مکی است.

2. هر سوره ای که در آن قصص انبیا و اقوام گذشته آمده است بجز سوره بقره مکی است.

3. هر سوره ای که دارای لفظ «کلّا» باشد مکی است.

4. وجود حروف مقطعه در ابتدای سوره های مکی است بجز دو سوره بقره و آل عمران و سوره رعد در نظر کسانی که آن را مدنی می دانند.

5. هر سوره ای که در آن داستان آدم و ابلیس باشد بجز سوره بقره مکی است.

6. سوره های سجده دار مکی هستند.

ضوابط سوره های مدنی

1. هر سوره ای که دارای « یا ایها الذین آمنوا » باشد مدنی است البته بجز سوره مکی حج که دارای این عبارت است.

2. هر سوره ای که در آن از حدود یا احکام ارث سخن گفته شده مدنی است.

3. وجود ذکر منافقین در سوره های مدنی است.

روش اجتهادی

پیشینیان در مواردی که دو روش قبلی اطمینان لازم را به وجود نیاورد، یا برای تکثیر قرائن و شواهد، با بهره گیری از شاخص های لفظی و محتوایی موجود در آیات مکی و مدنی به تعیین نوع سور می پردازند.

دانشمندان متأخر پس از آن که از طریق روایات یا ضوابط مکی و مدنی، زمان نزول بسیاری از سوره ها را دریافتند و مکی و مدنی آنها را از هم بازشناختند، با تأمل در این دو دسته سوره ها به تفاوتهایی لفظی در میان آنها پی بردند و دریافتند که با پیشرفت زمان نزول، طول آیات افزایش و آهنگ آنها کاهش می یابد و در نوع واژگان و ترکیبات آیات دگرگونی های خاصی به هم می رسد. همچنین دریافتند که هدف گیری برخی موضوعات به دوره و مخاطبان معینی اختصاص دارد.[۱]

سوره های مکی به ترتیب نزول

شماره در مصحف نام سوره شماره در ترتیب نزول
۹۶ سوره علق ۱
۶۸ سوره قلم ۲
۷۳ سوره مزمل ۳
۷۴ سوره مدثر ۴
۱ سوره حمد ۵
۱۱۱ سوره مسد ۶
۸۱ سوره تکویر ۷
۸۷ سوره اعلی ۸
۹۲ سوره الليل ۹
۸۹ سوره فجر ۱۰
۹۳ سوره الضحى ۱۱
۹۴ سوره انشراح ۱۲
۱۰۳ سوره عصر ۱۳
۱۰۰ سوره عادیات ۱۴
۱۰۸ سوره کوثر ۱۵
۱۰۲ سوره تکاثر ۱۶
۱۰۷ سوره ماعون ۱۷
۱۰۹ سوره کافرون ۱۸
۱۰۵ سوره فیل ۱۹
۱۱۳ سوره فلق ۲۰
۱۱۴ سوره ناس ۲۱
۱۱۲ سوره اخلاص ۲۲
۵۳ سوره نجم ۲۳
۸۰ سوره عبس ۲۴
۹۷ سوره قدر ۲۵
۹۱ سوره شمس ۲۶
۸۵ سوره بروج ۲۷
۹۵ سوره تین ۲۸
۱۰۶ سوره قریش ۲۹
۱۰۱ سوره قارعة ۳۰
۷۵ سوره قيامة ۳۱
۱۰۴ سوره الهمزة ۳۲
۷۷ سوره مرسلات ۳۳
۸۶ سوره الطارق ۳۵
۹۰ سوره بلد ۳۵
۵۴ سوره قمر ۳۷
۳۸ سوره ص ۳۸
۷ سوره اعراف ۳۹
۷۲ سوره جن ۴۰
۳۶ سوره یس ۴۱
۲۵ سوره فرقان ۴۲
۳۵ سوره فاطر ۴۳
۵۰ سوره ق ۴۳
۱۹ سوره مریم ۴۴
۲۰ سوره طه ۴۵
۵۶ سوره واقعه ۴۶
۲۶ سوره شعراء ۴۷
۲۷ سوره نمل ۴۸
۲۸ سوره قصص ۴۹
۱۷ سوره اسراء ۵۰
۱۰ سوره یونس ۵۱
۱۱ سوره هود ۵۲
۱۲ سوره یوسف ۵۳
۱۵ سوره حجر ۵۴
۶ سوره انعام ۵۵
۳۷ سوره صافات ۵۶
۳۱ سوره لقمان ۵۷
۳۴ سوره سبا ۵۸
۳۹ سوره زمر ۵۹
۴۰ سوره غافر ۶۰
۴۱ سوره فصلت ۶۱
۴۲ سوره شوری ۶۲
۴۳ سوره زخرف ۶۳
۴۴ سوره دخان ۶۴
۴۵ سوره جاثيه ۶۵
۴۶ سوره احقاف ۶۶
۵۱ سوره ذاریات ۶۷
۸۸ سوره الغاشية ۶۸
۱۸ سوره کهف ۶۹
۱۶ سوره نحل ۷۰
۷۱ سوره نوح ۷۱
۱۴ سوره ابراهیم ۷۲
۲۱ سوره انبیاء ۷۳
۲۳ سوره مؤمنون ۷۴
۳۲ سوره سجده ۷۵
۵۲ سوره طور ۷۶
۶۷ سوره ملک ۷۷
۶۹ سوره الحاقة ۷۸
۷۰ سوره معارج ۷۹
۷۸ سوره نبا ۸۰
۷۹ سوره نازعات ۸۱
۸۲ سوره انفطار ۸۲
۸۴ سوره انشقاق ۸۳
۳۰ سوره روم ۸۴
۲۹ سوره عنکبوت ۸۵
۸۳ سوره مطففین ۸۶
قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن (اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن
  1. ر.ک:مهدی کمانی نجف آبادی، شیوه های دستیابی به آیات و سور مکی و مدنی، فصلنامه حسنا، شماره 9، تابستان و پاییز 1390، صفحه 164 تا 177