سوره های مکی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (ضابطه اول)
سطر ۲: سطر ۲:
 
هر سوره ای که پیش از هجرت نازل شده مکی و هر سوره ای که پس از هجرت نازل شده است مدنی بشمار می رود، خواه در مدینه نازل شده باشد خواه در سفرها. و حتی در مکه در سفر حج یا عمره یا پس از فتح، چون پس از هجرت بوده است، مدنی محسوب می شود.
 
هر سوره ای که پیش از هجرت نازل شده مکی و هر سوره ای که پس از هجرت نازل شده است مدنی بشمار می رود، خواه در مدینه نازل شده باشد خواه در سفرها. و حتی در مکه در سفر حج یا عمره یا پس از فتح، چون پس از هجرت بوده است، مدنی محسوب می شود.
  
==ضوابط سور مکی==
+
==راه شناخ سوره های مکی و مدنی==
  
ضوابطی که برای شناخت سوره های مکی در کتب مختلف آمده شش مورد است. سیوطی اولین کسی است که تمام این شش ضابطه را گرد آورده است، گرچه مکی بن ابی طالب (م 473ق) پنج مورد از آن را پیش تر بیان کرده بود.
+
برای دستیابی به مکی یا مدنی بودن آیات و سور سه شیوه وجود دارد: نقلی، قیاسی، اجتهادی.
  
===ضابطه اول===
+
===روش نقلی===
 +
در این روش با تکیه بر نقل صحیح و بهره گیری از روایات صحابه و تابعین مورد اعتماد،  به تشخیص مکی یا مدنی بودن آیات و سور می پردازند. روایاتی که می توان از آنها بهره برد چهار دسته هستند:
  
کهن ترین این ضوابط به سخنی از ابن مسعود (م32ق) باز می گردد و قاسم بن سلّام (م224ق) آن را به شکل مرسل از علقمة بن قیس (م62ق) از ابن مسعود نقل کرده است:
+
روایات ترتیب نزول، روایات اسباب نزول، روایات مکی و مدنی، روایات سیره نبوی(ص)
« ما کان یا ایهاالذین آمنوا انزل بالمدینة و ما کان یا ایهاالناس فبمکة »
 
جعبری (م 732ق) این ضابطه را اینگونه بیان می کند: « کل سورة فیها یا ایها الناس فقط بخلاف الحج... فهی مکیة»  یعنی هر سوره ای که در آن یا ایها الناس باشد و یا ایها الذین آمنوا نباشد مکی است. البته بجز سوره حج که با اینکه هر دو عبارت را داراست مکی است.
 
  
===ضابطه دوم===  
+
===روش قیاسی===
  
با توجه به اخبار و روایات به نظر می رسد دومین ضابطه ای که توسط متقدمان وضع گردیده ذکر امتها و اقوام پیشین در سور مکی است که توسط عروة بن زبیر بن عوام ( م94ق) ، فقیه مدینه، ارائه شده است. قاسم بن سلام در الفضائل آورده است:
+
عالمان گذشته ضوابطی از متن خود قرآن وضع کردند تا به شکلی اجمالی سوره های مکی و مدنی را از هم تشخیص دهند. این ضوابط گاه  نتیجه توجه به ویژگیهای دو دوره مکه و مدینه است و گاه حاصل مقایسه و تامل در سوری است که روایات از پیش مکی یا مدنی بودن آنها را بدون اختلاف تعیین کرده اند.
« حدثناابومعاویه عن هشام بن عروة عی ابیه قال:.. م کان من ذکر الامم و العذاب فانّه انزل بمکة» بنابراین هر سوره ای که در آن قصص انبیا و اقوام گذشته آمده است بجز سوره بقره مکی است.
 
  
===ضابطه سوم===
+
ضوابط سوره های مکی
  
سومین ضابطه این است که هر سوره ای که دارای «کلّا» باشد مکی است. جعبری می نویسد: « کل سورة فیها کلّا...فهی مکیة» و سیوطی از قول دیرینی (م694ق) می آورد که وی گفته است: « و ما نزلت «کلّا» بیثرب فاعلمن و لم تأت فی القرآن فی نصفه الاعلی»
 
  
===ضابطه چهارم===
 
  
چهارمین ضابطه وجود حروف مقطعه در ابتدای سوره مکی است بجز دو سوره بقره و آل عمران و سوره رعد در نظر کسانی که آن را مدنی می دانند. باز جعبری می گوید: « کل سورة اولها  حرف تهجّ، سوی الزهراوین و الرعد فی وجه... فهی مکیة »
+
ضوابط سوره های مدنی
  
===ضابطه پنجم===
+
1. هر سوره ای که دارای « یا ایها الذین آمنوا » باشد مدنی است البته بجز سوره مکی حج که دارای این عبارت است.
 +
2. هر سوره ای که در آن از حدود یا احکام ارث سخن گفته شده مدنی است.
 +
3. وجود ذکر منافقین در سور مدنی است.
  
پنجمین ضابطه عبارت است از اینکه هر سوره ای که در آن داستان آدم و ابلیس باشد بجز سوره بقره مکی است. جعبری می گوید: « کل سورة فیها قصة آدم و ابلیس سوی الطولی فهی مکیة »
+
===روش اجتهادی===
  
===ضابطه ششم===
+
پیشینیان در مواردی که دو روش قبلی اطمینان لازم را به وجود نیاورد، یا برای تکثیر قرائن و شواهد، با بهره گیری از شاخص های لفظی و محتوایی موجود در آیات مکی و مدنی به تعیین نوع سور می پردازند.
  
ششمین ضابطه وجود سجده در سور مکی است . سیوطی می نویسد: و فی کامل الهذلی (م465ق): «کل سورة فیها سجدة فهی مکیة». بنابراین سوره های سجده دار مکی هستند.<ref>مهدی کمانی نجف آبادی، شیوه های دستیابی به آیات و سور مکی و مدنی، فصلنامه حسنا، شماره 9، تابستان و پاییز 1390 (164 – 177)، صفحه 170 تا 172 </ref>
+
دانشمندان متأخر پس از آن که از طریق روایات یا ضوابط مکی و مدنی، زمان نزول بسیاری از سوره ها را دریافتند و مکی و مدنی آنها را از هم بازشناختند، با تأمل در این دو دسته سوره ها به تفاوتهایی لفظی در میان آنها پی بردند و دریافتند که با پیشرفت زمان نزول، طول آیات افزایش و آهنگ آنها کاهش می یابد و در نوع واژگان و ترکیبات آیات دگرگونی های خاصی به هم می رسد.  
 +
همچنین دریافتند که هدف گیری برخی موضوعات به دوره و مخاطبان معینی اختصاص دارد.
 +
 
 +
<ref>vر.ک:مهدی کمانی نجف آبادی، شیوه های دستیابی به آیات و سور مکی و مدنی، فصلنامه حسنا، شماره 9، تابستان و پاییز 1390 (164 – 177)، صفحه 170 تا 172 </ref>
  
 
==راه شناخت سور مکی و مدنی==
 
==راه شناخت سور مکی و مدنی==

نسخهٔ ‏۲ ژوئیهٔ ۲۰۱۸، ساعت ۰۶:۳۲

هر سوره ای که پیش از هجرت نازل شده مکی و هر سوره ای که پس از هجرت نازل شده است مدنی بشمار می رود، خواه در مدینه نازل شده باشد خواه در سفرها. و حتی در مکه در سفر حج یا عمره یا پس از فتح، چون پس از هجرت بوده است، مدنی محسوب می شود.

راه شناخ سوره های مکی و مدنی

برای دستیابی به مکی یا مدنی بودن آیات و سور سه شیوه وجود دارد: نقلی، قیاسی، اجتهادی.

روش نقلی

در این روش با تکیه بر نقل صحیح و بهره گیری از روایات صحابه و تابعین مورد اعتماد، به تشخیص مکی یا مدنی بودن آیات و سور می پردازند. روایاتی که می توان از آنها بهره برد چهار دسته هستند:

روایات ترتیب نزول، روایات اسباب نزول، روایات مکی و مدنی، روایات سیره نبوی(ص)

روش قیاسی

عالمان گذشته ضوابطی از متن خود قرآن وضع کردند تا به شکلی اجمالی سوره های مکی و مدنی را از هم تشخیص دهند. این ضوابط گاه نتیجه توجه به ویژگیهای دو دوره مکه و مدینه است و گاه حاصل مقایسه و تامل در سوری است که روایات از پیش مکی یا مدنی بودن آنها را بدون اختلاف تعیین کرده اند.

ضوابط سوره های مکی


ضوابط سوره های مدنی

1. هر سوره ای که دارای « یا ایها الذین آمنوا » باشد مدنی است البته بجز سوره مکی حج که دارای این عبارت است. 2. هر سوره ای که در آن از حدود یا احکام ارث سخن گفته شده مدنی است. 3. وجود ذکر منافقین در سور مدنی است.

روش اجتهادی

پیشینیان در مواردی که دو روش قبلی اطمینان لازم را به وجود نیاورد، یا برای تکثیر قرائن و شواهد، با بهره گیری از شاخص های لفظی و محتوایی موجود در آیات مکی و مدنی به تعیین نوع سور می پردازند.

دانشمندان متأخر پس از آن که از طریق روایات یا ضوابط مکی و مدنی، زمان نزول بسیاری از سوره ها را دریافتند و مکی و مدنی آنها را از هم بازشناختند، با تأمل در این دو دسته سوره ها به تفاوتهایی لفظی در میان آنها پی بردند و دریافتند که با پیشرفت زمان نزول، طول آیات افزایش و آهنگ آنها کاهش می یابد و در نوع واژگان و ترکیبات آیات دگرگونی های خاصی به هم می رسد. همچنین دریافتند که هدف گیری برخی موضوعات به دوره و مخاطبان معینی اختصاص دارد.

[۱]

راه شناخت سور مکی و مدنی

براى تشخيص مكى يا مدنى بودن سور قرآن، راه‏هايى به شرح ذيل وجود دارد:

1- وجود روايات عامه‏ دالّ بر زمان، مكان يا موضوع نزول سوره‏

برخى از محققان به شكل ويژه‏ اى به اين روايات و ترتيب نزولى كه از آن‏ها مشخص مى‏ شود، استناد مى ‏كنند و دلايل ديگر و روايات متفاوت با آنها را معتبر نمى ‏شمارند.

2- وجود ملاك‏هاى عمومى يا غالب در سور مكى و مدنى‏

نكته سزاوار توجه در اين باره آن است كه ملاك‏هاى عمومى يا غالب، عمدتا از ترتيب نزولى كه بر اساس روايات عامه تهيه شده، استخراج مى ‏شود و از اين رو به اين ملاك‏ها نيز همانند آن روايات نمى ‏توان به طور كلى استناد كرد. به نظر مى ‏رسد لازم است پس از قطعيت يافتن مكى و مدنى بودن سور، براى پى ‏ريزى مجدد اين ملاك‏ها اقدام كرد.

3- وجود روايات خاصه دال بر زمان، مكان يا موضوع نزول سوره‏

هر چند ذيل تمام سور قرآن از پيشوايان معصوم (عليهم السلام) روايت وجود ندارد، در برخى از موارد، روايتى درباره نزول سوره وجود دارد و بر همين اساس مى ‏توان از زمان و مكان نزول آن آگاهى يافت. تنها نكته مهم بعد از تأييد صحت روايات، اين است كه روايت به طور دقيق و واضح به نزول آيه دلالت داشته و چنين نباشد كه فقط كاربردهايى از آيه يا سوره را بيان كرده باشد.

4- سياق آيات و مطالب موجود در سوره‏

اين راه، مهم‏ترين راه براى تشخيص سور مكى و مدنى است. شايد بتوان علامه طباطبايى را اولين شخصيتى دانست كه بر خلاف روال دانشمندان پيش از خود، اساسا اين ملاك را مبناى كار خود در بحث مكى و مدنى بودن آيات و سور در تفسير الميزان قرار داده و در كنار آن از روايات اهل بيت (عليهم السلام) نيز بهره فراوان برده است.[۲]

سوره های مکی به ترتیب نزول

شماره در مصحف نام سوره شماره در ترتیب نزول
۹۶ سوره علق ۱
۶۸ سوره قلم ۲
۷۳ سوره مزمل ۳
۷۴ سوره مدثر ۴
۱ سوره حمد ۵
۱۱۱ سوره مسد ۶
۸۱ سوره تکویر ۷
۸۷ سوره اعلی ۸
۹۲ سوره الليل ۹
۸۹ سوره فجر ۱۰
۹۳ سوره الضحى ۱۱
۹۴ سوره انشراح ۱۲
۱۰۳ سوره عصر ۱۳
۱۰۰ سوره عادیات ۱۴
۱۰۸ سوره کوثر ۱۵
۱۰۲ سوره تکاثر ۱۶
۱۰۷ سوره ماعون ۱۷
۱۰۹ سوره کافرون ۱۸
۱۰۵ سوره فیل ۱۹
۱۱۳ سوره فلق ۲۰
۱۱۴ سوره ناس ۲۱
۱۱۲ سوره اخلاص ۲۲
۵۳ سوره نجم ۲۳
۸۰ سوره عبس ۲۴
۹۷ سوره قدر ۲۵
۹۱ سوره شمس ۲۶
۸۵ سوره بروج ۲۷
۹۵ سوره تین ۲۸
۱۰۶ سوره قریش ۲۹
۱۰۱ سوره قارعة ۳۰
۷۵ سوره قيامة ۳۱
۱۰۴ سوره الهمزة ۳۲
۷۷ سوره مرسلات ۳۳
۸۶ سوره الطارق ۳۵
۹۰ سوره بلد ۳۵
۵۴ سوره قمر ۳۷
۳۸ سوره ص ۳۸
۷ سوره اعراف ۳۹
۷۲ سوره جن ۴۰
۳۶ سوره یس ۴۱
۲۵ سوره فرقان ۴۲
۳۵ سوره فاطر ۴۳
۵۰ سوره ق ۴۳
۱۹ سوره مریم ۴۴
۲۰ سوره طه ۴۵
۵۶ سوره واقعه ۴۶
۲۶ سوره شعراء ۴۷
۲۷ سوره نمل ۴۸
۲۸ سوره قصص ۴۹
۱۷ سوره اسراء ۵۰
۱۰ سوره یونس ۵۱
۱۱ سوره هود ۵۲
۱۲ سوره یوسف ۵۳
۱۵ سوره حجر ۵۴
۶ سوره انعام ۵۵
۳۷ سوره صافات ۵۶
۳۱ سوره لقمان ۵۷
۳۴ سوره سبا ۵۸
۳۹ سوره زمر ۵۹
۴۰ سوره غافر ۶۰
۴۱ سوره فصلت ۶۱
۴۲ سوره شوری ۶۲
۴۳ سوره زخرف ۶۳
۴۴ سوره دخان ۶۴
۴۵ سوره جاثيه ۶۵
۴۶ سوره احقاف ۶۶
۵۱ سوره ذاریات ۶۷
۸۸ سوره الغاشية ۶۸
۱۸ سوره کهف ۶۹
۱۶ سوره نحل ۷۰
۷۱ سوره نوح ۷۱
۱۴ سوره ابراهیم ۷۲
۲۱ سوره انبیاء ۷۳
۲۳ سوره مؤمنون ۷۴
۳۲ سوره سجده ۷۵
۵۲ سوره طور ۷۶
۶۷ سوره ملک ۷۷
۶۹ سوره الحاقة ۷۸
۷۰ سوره معارج ۷۹
۷۸ سوره نبا ۸۰
۷۹ سوره نازعات ۸۱
۸۲ سوره انفطار ۸۲
۸۴ سوره انشقاق ۸۳
۳۰ سوره روم ۸۴
۲۹ سوره عنکبوت ۸۵
۸۳ سوره مطففین ۸۶
قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن (اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن
  1. vر.ک:مهدی کمانی نجف آبادی، شیوه های دستیابی به آیات و سور مکی و مدنی، فصلنامه حسنا، شماره 9، تابستان و پاییز 1390 (164 – 177)، صفحه 170 تا 172
  2. حميد رضا مستفيد؛ كريم دولتى‏؛ تقسيمات قرآنى و سور مكى و مدنى‏، تهران، وزارت ارشاد، چاپ اول، 1384، صفحه 73 -74