سوره حمد
| <<[[سوره |]] | فاتحه | بقره>> | ||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||
سوره حمد اولین سوره قرآن است . این سوره اسامی بسیاری دارد که غالب آنها به نحوی جایگاه بالای آن را گوشزد می کنند. در روایات برای این سوره و قرائت آن فضیلت های بسیاری نقل شده است. خواندن سوره فاتحه در نماز مسلمانان واجب است.
نزول سوره حمد
سوره فاتحة الكتاب به قول ابن عباس و قتاده مکی و بقول مجاهد، مدنی است و بعضى معتقدند يك بار در مكه و بار ديگر در مدينه نازل شد.
اسامى مشهور سوره حمد
- فاتحه الكتاب: چون قرآن از آن شروع مي شود و نيز آغاز قرائت نماز است بدين جهت «فاتحه» خوانده شد.
- امّ الكتاب: چون بر سائر سوره‌ها مقدم است و عرب به هر چيزى كه جامع يا مقدم بر چيزهاى ديگرى كه تابع آن هستند باشد «امّ» ميگويد. مانند «امّ القرى» به مكه چون زمين از آن نقطه گسترده شد و نسبت به همه آنها «امَّ» است؛ يا از نظر شرافت و برترى آن بر شهرها و مكان‌هاى ديگر «امّ القرى» گفته شده است. بعضى مي گويند: سوره حمد را بدين جهت «امّ الكتاب» خواندند كه اصل آن قرآن است و منظور از اصل بودن حمد اين است كه همه قرآن و مطالبى كه در مجموع سوره‌ها است مانند اثبات خدا و وجوب بندگى كه هدف‌هاى عالى قرآنند در اين سوره بيان شده است.
- السبع: چون اين سوره به اتفاق همه داراى هفت آيه است.
- مثانى: در اين كه چرا بدين نام خوانده شده دو وجه گفته‌اند:
- اوّل: در هر نماز واجب يا مستحب دو بار خوانده مى‌شود.
- دوّم: دو بار نازل شد.
- شفاء: چون از رسول اكرم نقل شده است كه فرمود: فاتحة الكتاب شفاء از هر دردى است.
فضيلت سوره حمد
از رسول اكرم نقل شده است كه فرمود: هر كس سوره «فاتحه الكتاب» را بخواند بدو آن چنان پاداش مي دهند كه گويى دو ثلث قرآن را خوانده و بر هر مؤمن و مؤمنه صدقه داده است. همين مضمون از آن حضرت به سند ديگرى نقل شده است، با اين تفاوت كه گويى تمام قرآن را خوانده است.
از ابىّ بن كعب نقل شده است كه گفت: من سوره فاتحه را بر رسول اكرم صلی الله علیه و آله خواندم. حضرت فرمود: قسم به كسى كه جانم در دست اوست در تورات و انجيل و زبور و حتى در خود قرآن مانند اين سوره نيست. اين سوره «امّ الكتاب» و «سبع مثانى» است و اين سوره بين خدا و بنده‌اش تقسيم شده است و براى بنده است آنچه بخواهد.
محمّد بن مسعود عياشي نقل مي كند كه رسول اكرم صلی الله علیه و آله به جابر فرمود: اى جابر آيا بهترين سوره‌اى را كه خدا در كتابش نازل كرد به تو نياموزم؟ جابر عرض كرد: آرى. پدر و مادرم فدايت باد يا رسول اللَّه بمن ياد ده. پس رسول اكرم سوره حمد را كه امّ الكتاب است به او آموخت. سپس فرمود: اى جابر! دوست دارى از فضيلت آن براى تو بگويم؟ گفت: بلى پدر و مادرم فدايت. حضرت فرمود: اين سوره شفاء هر درد و بيمارى است جز مرگ.
امیرالمومنین علیه السلام از رسول اكرم نقل مي كند كه خدا به من گفت: «وَلَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَالْقُرْآنَ الْعَظِيمَ» (سوره حجر، 87)
حضرت مي گويد: خدا سوره حمد را در برابر همه قرآن قرار داد و بر نازل كردن آن بخصوص بر من منّت نهاد بعد فرمود: فاتحة الكتاب شريف ترين چيزى است كه در گنجينه‌هاى عرش است...
سپس فرمود: هر كه آن را بخواند در حالى كه به دوستى محمد و آل او معتقد و به ظاهر و باطن آن مؤمن و پيرو فرمانش باشد خداوند در برابر هر حرفى از آن حسنه‌اى به او مي دهد كه هر يك از آن بالاتر از دنيا با همه اموال و خيراتش مى‌باشد.
و اگر كسى بدين سوره كه خوانده مي شود گوش فرادهد به مقدار يك سوم از ثواب و اجر خواندنش را خواهد داشت. اين چيز را غنيمت شمرده و آن را بيشتر كنيد تا موقعش نگذرد و حسرت و آه در دلتان نماند.
و از حضرت امام صادق علیه السلام نقل شده است كه فرمود: كسى كه از حمد شفا نيابد هيچ چيز او را خوب نمي كند.
محتوای سوره حمد
اين سوره اساسا با سوره هاى ديگر قرآن از نظر لحن و آهنگ فرق روشنى دارد به خاطر اينكه سوره هاى ديگر همه به عنوان سخن خدا است ، اما اين سوره از زبان بندگان است، و به تعبير ديگر در اين سوره خداوند طرز مناجات و سخن گفتن با او را به بندگانش آموخته است. آغاز اين سوره با حمد و ستايش پروردگار شروع مى شود. و با ابراز ايمان به مبدء و معاد (خداشناسى و ايمان به رستاخيز) ادامه مى يابد، و با تقاضاها و نيازهاى بندگان پايان مى گيرد.
منابع
- فضل بن حسن طبرسی، ترجمه مجمع البيان في تفسير القرآن، ج1، ص33.
- سایت الکتاب
- تفسیر نمونه
پیوست
